Transcript Uticaj krize u BiH

UTICAJ KRIZE I PREGLED
PROCESA DONOŠENJA
MAKROEKONOMSKE I
FISKALNE POLITIKE U BiH
Naida Čaršimamović Vukotić
CDMA Radionica
Fiskalna politika i programsko budžetitranje u Bosni i
Hercegovini
Sarajevo, februar 2011. godine
1
Pregled prezentacije
1. Opšti pokazatelji o BiH
2. Model ekonomskog rasta u predkriznom
periodu, regionalna usporedba i uticaj krize
3. Rad Fiskalnog vijeća Bosne i Hercegovine
4. Pitanja i odgovori
2
Opšti pokazatelji o BiH
•
•
•
•
•
•
•
Broj stanovnika procjenjuje se na 3.842.566, ali se tačni podaci neće
znati do implementacije popisa stanovništva
Broj umrlih izjednačen sa brojem rođenim (oko 35.000 u 2009. godini)
Prema registriranom broju na biroima, broj neuposlenih u BiH je
42,3%, odnosno 516.544, dok je broj registrovanih uposlenih 699.808
Prema Anketi o radnoj snazi koja koristi međunarodne kriterije
definiranja uposlenosti, neuposlenost u BiH u 2010. godini iznosi
27,2% (29,1% u FBiH i 23,6% u RS-u), dok je u 2009. godini iznosila
24,1%.
Prema Anketi o radnoj snazi, stopa ktivnosti (procenat onih kojih rade
ili traže uposlenje u odnosu na broj radno sposobnih) je veoma niska i
iznosi samo 42,9% ukupno, a samo 33,2% za žene
Najveća stopa neuposlenosti je za osobe sa završenom srednjom
školom – čak 71%
Izražen trend slabog podudaranja obrazovanja sa potrebama tržišta
3
Uticaj krize u regiji
Nakon globalnog rasta od 3,2% u 2008. godini, svjetska privreda ostvarila je u
2009. godine ostvarila pad od 0,6%, što predstavlja najdublju recesiju od II
Svjetskog rata. U 2010. je na globalnom nivou došlo do blagog oporavka (ukupni
globalni rast od oko 5%), s tim da je oporavak uglavnom došao iz Kine i Indije.
Projekcije za 2011. godinu se kreću oko rasta od 4,5%, što je niže u odnosu na
2010. godinu.
Centralnoistočna Evropa je jedna od regija čiji je ekonomski rast u krizi najviše
ugrožen, a koje se istovremeno najsporije oporavljaju od krize. Ovo je uvjetovano
specifičnim modelom rasta koji je bio prisutan u ovoj regiji u periodu prije krize –
rast je bio vođen domaćom potrošnjom (javnom i privatnom), rezultirajući
visokim deficitom tekućeg računa, niskom štednjom i visokim vanjskim dugom.
Na području zapadanog Balkana, prosječan ekonomski rast prije krize iznosio je
oko 6%, da bi zatim u 2009. godini došlo do pada od skoro 3%. Istovremeno,
projicirani oporavak je izuzetno spor u odnosu na druge regije u razvoju, sa
prosječnim rastom od oko 0,8% u 2010 i 3,5% z 2011. Dakle, očekuje se da u
2012. godini naše zemlje budu na nivou 2008. godine, čime se period od 2009.
do 2011. godine može nazvati izgubljenim.
4
Ekonomski rast u regiji
Realni rast
BDP-a
2005
BD PO
STANOVNIKU
NOMINAL
- u PPP USD
NI BDP u
(uzimajući u
2008.
BDP PO
obzir
PROSJEK godini u STANOVNIŠTVO STANOVNIKU kupobnu
2006 2007 2008 2005 -2008 mil EUR
HILJADAMA
u EUR
moć)
2009
Albanija
5.8%
5.5% 6.0% 7.8%
6.3%
8,796
3,170
2,775
6,911
2.8%
2.3%
3.2%
BiH
4.0%
6.1% 6.1% 5.7%
5.5%
12,630
3,842
3,287
7,931
-3.1% 0.5%
3.0%
Hrvatska
4.2%
4.7% 5.5% 2.4%
4.2%
47,364
4,435
10,680
18,606
-5.8% 0.0%
2.0%
Kosovo
3.4%
4.9% 4.0% 5.4%
4.4%
3,849
2,158
1,784
1,839
3.8%
4.3%
4.7%
Makedonija
4.1%
4.0% 5.9% 4.8%
4.7%
6,504
2,048
3,176
9,200
-1.3% 2.0%
5.0%
Crna Gora
4.2%
8.6% 10.7% 6.9%
7.6%
3,086
631
4,891
11,062
-6.6% -1.8% 4.5%
Srbija
5.4%
5.2% 6.9% 5.5%
5.8%
33,400
7,351
4,544
10,804
-3.0% 1.5%
3.0%
Prosjek
4.4%
5.6% 6.4% 5.5%
5.5%
4,448
9,479
-1.9% 1.3%
3.6%
2010
2011
5
Uticaj krize na BiH
•
•
•
Prije krize, rast bh. ekonomije vođen je rastom domaće potrošnje,
koja je financirana iz inostranstva
U 2009. godini jasno smo vidjeli uticaj krize,
– smanjenje doznaka dijaspore za 17%.
– smanjenje izravnih stranih ulaganja za 50%
– smanjenje kreditne mase za 600 miliona KM.
– proračunski deficit od 4,5%.
– pad javnih prihoda za 11%.
Globalna kriza se u BiH prenijela putem tri temeljna mehanizma:
– pad cijena izvozne robe i potražnje za njom
– opadanje direktnih investicija i doznaka iz inostranstva, te
– smanjenje raspoloživih izvora kreditiranja u financijskom
sektoru
6
Regionalni fiskalni pokazatelji
u % BDP-a, podaci
za 2010.
Albanija BiH Hrvatska Makedonija Crna Gora Srbija
Prihodi i grantovi 25.2% 45.9%
37.6%
33.2%
41.8%
38.8%
Rashodi
30.3% 50.4%
41.2%
35.7%
48.9%
43.6%
Bilans
-5.2%
-4.5%
-3.6%
-2.5%
-7.1%
-4.8%
Javni dug
62.8% 39.1%
54.1%
26.2%
27.5%
40.5%
Kapitalni rashodi
5.1%
6.4%
1.9%
4.4%
8.5%
3.3%
Promjena realnog
BDP-a
2.3%
0.5%
0.0%
2.0%
-1.8%
1.5%
Kosovo
28.9%
32.0%
-3.4%
17.7%
8.6%
4.3%
7
Uticaj krize na fiskalni sistem
Kriza ističe:
– Značaj fiskalne politike
– Značaj pravovremenog i kvalitetnog fiskalnog izvještavanja svih nivoa
– Potrebu za izmjenom strukture budžeta radi više ulaganja
– Značaj fiskalne koordinacije
– Potrebu za boljim informacijama o budžetskoj potrošnji, u cilju
usmjeravanja ušteda na niže prioritete i programe sa slabijim učinkom
– Značaj praćenja mjera učinka da bi se utvrdio proster za potencijalna
poboljšanja i uštede
– Potrebu za boljim razumijevanjem budžetskog procesa od strane
vlada, parlamenata, medija i javnosti
8
Utjecaj krize na financijski sektor
• Bankarski sektor dominira financijskim sistemom u BiH. Udjel
aktive ovog sektora u aktivi financijskog sistema je oko iznosio
80%, aoko 95% ukupne aktive i 90% prosječnog dioničkog kapitala
koncentrirano je u bankama s većinskim stranim vlasništvom, na
koje je utjevala globalna financijska kriza.Veliki procenat stranog
vlasništva je potencijalni rizik zbog toga što se strateške odluke
donose izvan domašaja monetarnih vlasti BiH.
Vrijednost imovine finansijskih posrednika
2009
Vrijednost Učešće,
KM
%
20,815
80.9
Investicijski fondovi
1,225
4.8
Leasing kompanije
1,600
6.2
890
3.5
1,213
4.7
Banke
Društva za osiguranje
i reosiguranje
Mikrokreditne
organizacije
Ukupno
25,743
9
Utjecaj krize na financijski sektor
• Ponašanje banaka prije krize:
– Velika ekspanzija – velika konkurencija, ograničen broj kvalitetnih
klijenata i projekata
– Agresivni marketinški pristup
– Veliki broj instant proizvoda bez adekvatne edukacije klijenata
– Značajan kreditni rast
• Ponašanje banaka za vrijeme krize:
– Nedovoljan partnerski odnos sa klijentom – nedovoljna fleksibilnost
prema klijentu
– Nespremnost PR i marketinških službi da zaustave negativnu
percepciju
– Promjena poslovnog ponašanja:
– Promjena fokusa sa plasmana na depozite
– Konzervativnost i restriktivnost u poslovnom pristupu
– Ekstenzivna procjena rizika kod novih plasmana
10
Donošenje makroekonomskih i
fiskalnih politika u BiH
• Veliki broj institucija i nivoa vlasti uključen u pripremu strateških
dokumenata:
– Strategije pojedinih budžetskih korisnika
– Sektorske strategije
– Entitetske ekonomske politiike (Federalni zavod za programiranje
razvoja, IRBRS, makroekonomski odjeli entitetskih ministarstava
finansija)
– Direkcija za ekonomsko planiranje
• Nedostaje krovna strategija :
– Razvojna strategija BiH?
– Strategija socijalne uključenosti?
11
Fiskalno vijeće BiH
• Vrhovno tijelo za definiranje i koordinaciju
makroekonomskih i fiskalnih politika u BiH?:
• Nedostaje krovna strategija :
– Razvojna strategija BiH?
– Strategija socijalne uključenosti?
• Izuzetna kompleksnost fiskalne strukture i ograničenje
monetarne politike čine krucijalnim rad Fiskalnog vijeća?
12
BiH višesobna fiskalna kuća
OHR
Država
Federacija
Van-budžetski
fondovi
Penzioni fond
Fond zdravstva
Centralna vlada
Brčko
Distrikt
Republika Srpska
(RS)
Centralna vlada
Van-budžetski
fondovi
Penzioni fond
Fond zdravtsva
Kantoni (10)
Zavod za zapošljavanje
Fond za dječiju zaštitu
Direkcije za ceste
Fond za zapošljavanje
3
Direkcija za ceste
[Fond branilaca]
Opštine (84)
Opštine (53)
Razvojna banka
13
Fiskalno vijeće BiH
• Pokušaji i napori međunarodne zajednice da se Zakon o
Fiskalnom vijeću usvoji 2004. godine
• Konačno usvajanje 2009. godine, uz izmjene, uključujući u
definirajnu rada tijela u okviru Fiskalnog vijeća
• Članovi Fiskalog vijeća:
– Tri premijera i tri ministra finansija
– Savjetodavna grupa
– Sekretarijat
• Način odlučivanja Fiskalog vijeća
14
Fiskalno vijeće BiH
• Nadležnosti Fiskalnog vijeća BiH
– koordinaciju fiskalne politike u Bosni i Hercegovini
– usvajanje Prijedloga dokumenta Globalni okvir fiskalnog bilansa i
politika u Bosni i Hercegovini, koji sadr`i sljede}e parametre:
• prijedlog fiskalnih ciljeva bud`eta institucija: Bosne i Hercegovine, Federacije Bosne
i Hercegovine, Republike Srpske i Brčko Distrikta
• prijedlog makroekonomske projekcije i projekcije ukupnih indirektnih poreza i
njihove raspodjele za narednu fiskalnu godinu
• prijedlog gornje granice zadu`enja bud`eta institucija: Bosne i Hercegovine,
Federacije Bosne i Hercegovine, Republike Srpske i Brčko Distrikta
– Usvajanje makroekonomskih projekcija
– Praćenje realizacije utvrđenih ciljeva i kriterija prilikom donošenja i
izvršavanja budžeta, kao i preduzimanje korektivnih mjera i aktivnosti
– uspostavljanje potpune koordinacije aktivnosti u poštivanju budžetskih
kalendara u pripremi, usvajanju, izvršenju i reviziji svih budžeta
– usvajanje Poslovnika o radu Fiskalnog vijeća i drugih potrebnih akata
za funkcioniranje rada Fiskalnog vijeća
15
Problemi u funkcioniranju
Fiskalnog vijeća BiH
• Nedovoljno definirane i različito tumačene zakonske
nadležnosti
– Odluke o državnom budžetu ili o svim budžetima?
• Nedostatak stručne i nezavisne tehničke pomoći
• Manjak analiza i u dijelu planu i u dijelu izvršenja
• Nedostatak usvojene i prihvaćene strateške osnove politika
za sve nivoe vlasti
• Nedostatak efikasnog mahanizma za otklanjanja blokade u
radu Fiskalnog vijeća
• Državni budžet
16
BIH fiskalna kuća?
17
18