Transcript Deri Yoluyla Zehirlenmeler

LABORATUVARDA GÜVENLİK
Prof.Dr.Ali ÇELİK
Laboratuvarlar;
içerisinde gözlemler, testler ve analiz gibi
deneysel çalışmaların yürütüldüğü donanımlı
yerlerdir.
Laboratuvarlar
iş
yeri
olarak
tehlikeli
mekanlar sayılır. Bu yerlerde çalışanların
potansiyel tehlikeleri ve acil durumlarda ne
yapacaklarını bilmeleri gerekir.
Laboratuvar Güvenliği;
 Araç ve gereçlere
 Makine ve donanımlara
 Çalışanın kendisine yönelik olarak
meydana gelebilecek tehlikelere karşı
Önlemler alma
 Aksayan durumları belirleme
 İyiye yönelik düzenlemeler adına sorunlara
bilimsel yöntemlerle yaklaşma sürecine
laboratuvar güvenliği denir.
Kaza, normal şartlar dışında, bir
işleyişin normal sürecini
engelleyen ve insana, çevreye,
mala zarar veren veya verebilecek
olan her türlü beklenmedik
durumdur.
• Laboratuvarlarda
meydana gelen
kazaların çok düşük
bir bölümü teknik
hatalardan
• Büyük bir bölümü ise
insan hatalarından
kaynaklanmaktadır.
5
 Laboratuvar
kazaları hangi
nedenlerden meydana gelmektedir?
• Bilgisizlik
• Aşırı güven
• Dikkatsizlik ve ihmal
• Dikkatin dağılması
• Olumsuz fiziksel koşullar
• Psikolojik özellikler
 Laboratuvarlarda
karşılaşılabilecek
tehlikeler;
• Yanıcı ve Yakıcı sıvılar
• Kimyasallar
• Kanserojen maddeler
• Elektrik kazaları
TEHLİKELİ MADDELERİN SINIFLANDIRILMASI
• PATLAYICILAR
• GAZLAR
• SIVI MADDELER
• KATI MADDELER
• OKSİTLEYİCİLER
• TAHRİŞ EDİCİ MADDELER
(KOROZİF MADDELER)



PATLAYICILAR
• Etken madde ile reaksiyona girdiklerinde zehirli gaz ve
ısı yayarlar
• GAZLAR
A Sınıfı Zehir kapsamındaki gazlar ve sıvılar insan
sağlığı için çok tehlikeli olan buhar oluştururlar
Amonyak, alevlenmeyen gaz olarak sınıflandırılsa da
çok zehirli bir gazdır
Klor, zehirli, tahriş edici ve oksitleyici bir gazdır.
SIVILAR
Parlayıcı sıvılar (Flammable: alevlenen),
Parlama noktası : 38°C (100 °F) derecenin altında olan
sıvılar
Kolay tutuşabilen sıvılar (Combustible)
Parlama noktası : 38 °C (100 °F) derecenin üzerinde
olan sıvılar



KATI MADDELER
•Alevlenen Katı Maddelerin diğer patlayıcılardan
farkı, sürtünme sonucu tutuşması ve ısıyı çok uzun
süre muhafaza etmesi ve sürekli içinden yanmasıdır
OKSİTLEYİCİLER
•Sıvı oksijen, oksitleyici bir maddedir
•Oksitleyiciler, hemen oksijenini verip tutuşmayı
teşvik ederler
•Organik Oksitleyiciler de hemen oksijenini verip
tutuşmayı teşvik eder ve yanarlar !
KOROZİF(TAHRİŞ EDEN) MADDELER
•Canlı dokuyu tahrip eden ya da çevremizde yer alan
maddeleri aşındıran (paslandıran) maddelerdir
•Genellikle zehirli ve reaktiftir
Tehlikeli maddelere maruz
kalındığında aşağıdaki temel
işlemler uygulanmalıdır !..

DEKONTAMİNASYON
(ZARARLI MADDENİN KİŞİDEN VE ORTAMDAN
TEMİZLENMESİ

)
AMAÇ:
• Kazazedenin maruz kaldığı tehlikeli
maddenin etkisini azaltmak
• İkinci bir bulaşma tehlikesini bertaraf
etmektir

ÇEŞİTLERİ
• Fiziksel dekontaminasyon
• Kimyasal dekontaminasyon

DEKONTAMİNASYON YÖNTEMLERİ
• Sulandırma (dilüsyon, yoğunluğunu
azaltma)
• Emilim yolu (Absorbsiyon)
• Etkisizleştirme (Nötralizasyon)
• Ayırma (Izolasyon)
SULANDIRMA (YIKAMA)
• Kişi bol miktardaki su ile yıkanır, böylece
maddenin yoğunluğu azaltılarak vereceği zarar
önlenir
• Kişinin vücudu iki kere bol akan su ile iyice
yıkanmalıdır (saçlar, kıvrımlar, koltuk altları, kasıklar
gibi içte kalan bölgeler atlanmadan)
• Sabun ve süngerle ovarak yıkamak işinizi daha
kolaylaştırır
• Kişi yıkama sonrası hemen çarşaf ve
battaniyelerle sarılmalıdır (özellikle soğuk
havalarda daha özenli olunmalıdır)
• Bazı kimyasal maddelerde SU KULLANILMAZ,
o nedenle yıkama öncesi maddenin özelliği mutlaka
öğrenilmelidir
ETKİSİZLEŞTİRME( Kimyasal bir
yöntemdir)
• Tehlikeli maddenin başka madde ile
reaksiyonu sonucu etkisini yitirmesi
olayıdır
• Acil durumlarda nadiren kullanılır,
Nedeni;
• Olay yerinde uygun nötralizan maddeyi
bulmak zordur
• Doğru miktarı ayarlamak zordur
• Reaksiyon sonucu genellikle ısı açığa
çıkar
İZOLASYON
• Etkilenen kişi ve malzemeleri
tehlikeli maddeden uzaklaştırma
anlamındadır
• Kişinin madde bulaşmış
giysilerini ve takılarını çıkarmak
da izolasyona girer
Yaralanmalarda İlkYardım
• Yara değerlendirilir (yeri, oluş şekli,
süresi, yabancı cisim varlığı, kanama
durumu)
• Yabancı cisim ve batmış cisimler
çıkartılmaz
• Kanama durdurulur
• Yaranın üstü temiz bir bezle kapatılır
• Yaralı tetanoz aşısı yaptırması
konusunda uyarılır
• Ciddi yaralanmalarda 112 Acil Yardım
Merkezi aranır
Kanamalarda İlk Yardım







•

Kanama ciddi ise 112 Acil Yardım Merkezi aranır
Kanayan yer üzerine temiz bir bezle bastırılır
Kanama durmazsa ikinci bir bez koyarak basınç arttırılır
Kanayan bölge kalp seviyesinin yukarısına kaldırılır
Gerekirse bandaj ile sararak basınç uygulanır
Kanayan yere en yakın atardamar el ile sıkılarak baskı
uygulanır
Kanama bunlara rağmen devam ediyorsa turnike
uygulanır (Turnike atardamarı kemik ile sargı arasında
sıkıştırma tekniğidir.Tek kemikler üzerine uygulanır.)
Şoku önlemek için ayaklar 30 cm yukarı kaldırılır
Hızla sevk edilmesi sağlanır
Zehirlenmeler ve İlk Yardım




Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliğine göre toksik madde
’’Az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındığında,
deri yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya
kronik hasarlara veya ölüme neden olan madde /
müstahzarları’’şeklinde tanımlanmıştır.
Ayrıca zehirli (toksik) madde yutulması veya solunması
sonucu insan vücudunda düşük oranlarda bulunması ile
ya da deriyle temas etmesi halinde öldürücü etkiye sahip
akut etkiler gösterebilecek maddeler olarak tanımlanır.
Zehirleyici sıvı ve katı maddelerden bazıları: Anilin,
arsenik, metil bromür, karbon tetraklorür, çinko fosfit,
hidrosiyanik asit, talyum tozları, kurşun bileşikleri,
magnezyum ve kalsiyum kloratlar, civa bileşikleri,
dimetil sülfat, baryum sülfür, metil alkol vb maddelerdir.
Ayrıca potasyum siyanür, hidrojen sülfür, hidrojen florür,
fosgen, kükürt dioksit, amonyak, klor gazı,
tetrakloretilen, fenol vb gibi maddeler, laboratuvarlarda
sıkça kullanılan zehirli kimyasallardan bazılarıdır.
Zehirli maddeler katı, sıvı ve gaz halinde
bulunurlar. Bazı zehirler, ani etki yaparak
alınış dozuna göre rahatsızlıklara veya ölüme
neden olurlar. Civa, kurşun gibi bazı maddeler
ise vücutta yavaş yavaş birikerek zamanla
etkilerini gösterirler. Zehirli maddeler genel
olarak 5 ana grupta toplanabilir. Bunlar;
• Kimyasal maddeler
• Zehirli bitkiler
• Zehirli hayvanlar
• Bakteri toksinleri
• Böcek zehirleri
Laboratuvarlarda kimyasal maddelerin yol
açtığı zehirlenmelere daha fazla
rastlanmaktadır. Bunlar insan vücuduna 4
ayrı yolla girmektedir:
–
–
–
–
Solunum yoluyla
Ağız yoluyla
Deri yoluyla
Enjeksiyon yoluyla








Solunum Yoluyla Zehirlenmeler
CO , H2S, COCl2, NO gibi zehirli gazlar ve
zehirli sıvıların buharları, insan vücuduna
solunum yoluyla girerler. Solunum yolu
zehirlenmelerinde şu belirtiler görülebilir:
Kulak çınlaması
Mide bulantısı
Kusma
Bazı kaslarda aşırı gevşeme
Baş ağrısı
Bilinç kaybı
Hareket etme güçlüğü
Ağız Yoluyla Zehirlenmeler
 Bunlar, katı ve sıvı haldeki zehirli
maddelerin yutulmasıyla oluşur.
 Bu maddeler sindirim sisteminin
duvarlarından emilerek kana karışır ve kan
dolaşımı yoluyla vücuda yayılır.
 Bazıları sinir sistemini, bazıları sindirim
sistemini, bazıları ise her ikisini de etkiler.
 Belirtileri; kusma, bulantı, baş ağrısı, karın
ağrısı, titreme, kas spazmı, görme
bozukluğu, baş dönmesi, halsizlik vb gibi
türlü etkileri görülebilir.
Deri Yoluyla Zehirlenmeler
 Deri yoluyla zehirlenmeler, zehirli
kimyasal maddelerin deri ve mukozada
emilmesi sonucu kana karışması ile oluşur.
 Zehirlenmenin yanında deri ve mukozada
yanıklar ve aşınmalar da meydana
gelebilir.
Kimyasal Yanıklar







Kimyasal maddelerin deriye temas etmesi sonucu oluşan
yaralara kimyasal yanıklar denir.
Kimyasal maddelerin birçoğu, derinin hücre yapısını
bozarak yaralara neden olurlar.
Kimyasal maddenin yoğunluğu ve deri üzerinde kalma
süresi arttıkça oluşan yaraların genişliği ve derinliği de
artar. Bu durumlarda da çoğu kez vücudun öteki
organlarını da tehlikeye sokan sistemik reaksiyonlar
oluşur.
Yanıklara neden olan kimyasal maddelerden bazıları
şunlardır:
H2SO4, HNO3 , HCl, HClO3 gibi kuvvetli asitler
NaOH, KOH ve Ca(OH) 2 gibi kuvvetli bazlar
NO , P2 O5 ,CaO, SO3 , K2O gibi anhidritler ve fosfor
Bazı kimyasal maddelerin buharları
solunduğunda ağızda ve solunum
yollarında; mukoza yanıklarına neden
olabilir. Bu tür yanıklara inhalasyon
yanıkları denir.
 Asit buharları, Cl 2, CO 2 ,SO 2 , H2S, NH3
ve NO2 gibi maddelerin buharları bu tür
yanıklara neden olabilir.
 Sıvı hava, sıvı azot gibi dondurucu
maddelerin deride oluşturduğu hasarlar da
kimyasal yanıklar kapsamında
değerlendirilir.

ZEHİRLENMELERDE ALINACAK ÖNLEMLER

Solunum yoluyla zehirlenmelerde ilk yardım
aşağıdaki gibi uygulanmalıdır
 Öncelikle paniğe kapılmamalı, sakin
olunmalıdır.
 Kazazede gazlı ortamdan uzaklaştırılarak temiz
havaya çıkarılmalıdır.
Laboratuvarlardan sorumlu kişilere haber
verilmeli ve ilk yardım haberleşmesi
sağlanmalıdır.
 Kazazedenin akciğer hasarına yol açmamak için
hareket etmesi engellenmelidir.
 Kazazede sakin ve sıcak tutulmalıdır.
 Şoka karşı önlem alınmalı ve uyuması
önlenmelidir.
 Etkilendiği kimyasal madde mutlaka
belirlenmeli ve gelecek olan sağlık ekibine
bilgi verilmelidir.
 Hastada bilinç kaybı varsa, kesinlikle sıvı
maddeler içirilmemelidir.
Kusma durumunda, uygun yan pozisyonda
yatırılmalı ve kusmukların nefes borusuna
kaçması engellenmelidir.
 Gerekiyorsa suni solunum veya kalp
masajı yapılmalıdır.
 Gerekiyorsa hastaneye sevk edilmelidir.
Ağız yoluyla zehirlenmelerde ilk yardım
olarak aşağıdaki uygulamalar yapılmalıdır
Laboratuvarlardan sorumlu kişilere haber
verilmeli ve acil yardım ekibi
çağrılmalıdır.
 Yutulan kimyasal maddenin ne olduğu
belirlenmelidir.
 Kazazedede bilinçsiz hareketler varsa,
kendine zarar vermesi önlenmelidir.
 Giysileri gevşetilerek rahatlaması
sağlanmalıdır.
 Solunum kontrol edilerek, solunum yolları
açık tutulmaya çalışılmalıdır.
 Bilinç kaybı varsa, suni solunum
yapılmalı, gerekiyorsa oksijen verilmelidir.






Kusma durumlarında kusmukların nefes
borusunu tıkaması engellenmelidir. Bunun için
yüzükoyun yatar duruma getirilmelidir.
Asitler, alkaliler ve petrol ürünleri ile
zehirlenmelerde kazazede kusturulmamalıdır !.
Kusturma işlemi yapılamayan durumlarda bilinci
açıksa, hastaya bol sıvı verilerek dolaşımda
bulunan zehirleyici maddenin seyreltilmesi fayda
sağlar.
Bazı durumlarda (zehirleyici maddeye göre)
kusturma yapılabilir. Kusturmalar, zehir
danışma merkezinin önerileri doğrultusunda
bazı sıvılar içirilerek yapılabilir.(Zehir
danışma merkezinin telefon numarası 114)
Gerekli durumlarda hastaneye sevk edilmelidir.
Deri yoluyla zehirlenmelerde ilk yardım
olarak aşağıdaki önlemler alınmalıdır
 Elbiselere bulaştıysa hemen çıkarılmalıdır
ve zehirli maddenin temas ettiği bölgeler
bol temiz suyla ve sabunla yıkanmalıdır.
 Laboratuvar sorumlularına ve acil yardım
ekibine haber verilmelidir.
 Zehirleyici maddenin ne olduğu
belirlenmelidir.
 Zehirli maddenin antidotu belirlenip
bununla nötralize işlemi yapılabilir.
Nötralize işleminde kullanılan antidot cilde
zarar verebilir. Bu nedenle nötralizasyon
zehir danışma merkezi ve acil servis
önerilerine göre yapılmalıdır.
 Solunum güçlüğü varsa suni solunum
yaptırılmalı ve solunum yolu açık
tutulmalıdır.
 Kazazede yalnız bırakılmamalı ve moral
verilmelidir.
 Deride aşındırıcı (korozif) etki oluşmuşsa
yara temizlenip steril bir gazlı bezle
sarılarak hastaneye sevk edilmelidir.

BAZI TEHLİKELİ KİMYASALLAR
BİRBİRİYLE KARIŞMAMASI GEREKEN
KİMYASALLAR
LABORATUVARLARDA
ÇALIŞIRKEN UYULMASI
GEREKEN KURALLAR
Laboratuvar ortamında çalışanların sağlık ve
güvenliği
için
temel
güvenlik
kurallarına
uyulması büyük önem taşımaktadır.
Bu sebeple laboratuvarda çalışan kişilerin
laboratuvar sorumluları tarafından yapılacak
uyarılara uyması gerekmektedir !...
39
LABORATUVARLARDA ÇALIŞIRKEN UYULMASI
GEREKEN KURALLAR
1)
Laboratuvarda çalışılırken uzun beyaz önlük giyilmeli ve
laboratuar boyunca önü ilikli tutulmalıdır.
2)
Laboratuarda rahat ve düz ayakkabı giyilmeli ve özellikle
açık ayakkabı giyilmemelidir.
3)
Çalışmanın niteliğine göre gerektiğinde eldiven ve
koruyucu gözlük kullanılmalıdır.
4)
Laboratuvar
dışına
laboratuvarda
kullanılan
önlük,
eldiven, vb. ile çıkılmamalıdır.
40
5)
Laboratuvarda sigara içilmemelidir.
6)
Laboratuvarda
malzemelerini
yemek,
bulundurmak,
içmek,
gıda
laboratuvar
ekipmanlarını bu amaçla kullanmak tehlikelidir.
7)
Çalışma esnasında saçlar uzun ise mutlaka
toplanmalıdır.
8)
Laboratuvarda çatlak ve kırık cam eşyalar
kullanılmamalıdır.
9)
Laboratuvarda çalışılırken ağız yoluyla sıvı
çekilmemelidir.
41
10) Laboratuarda bulunan hiç bir kimyasal madde
koklanmamalı veya tadılmamalıdır.
11) Deri
yoluyla hastalıkların bulaşma riskinden
dolayı laboratuvar ortamında çalışılırken açık
yaralar mutlaka yara bandı ile kapatılmalıdır.
12) Çalışmalarda
dikkat
ve
itina
ön
planda
tutulmalıdır.
13) Laboratuvarda
başkalarının
da
çalıştığı
düşünülerek gürültü yapılmamalıdır. Asla şaka
yapılmamalıdır.
42
14) Katı haldeki maddeler şişelerden daima temiz bir
spatül
kaşıkla
veya
temizlenmeden
başka
alınmalıdır.
bir
Aynı
madde
kaşık
içine
sokulmamalıdır. Şişe kapakları hiçbir zaman alt
tarafları ile masa üzerine konulmamalıdır. Aksi
takdirde, kapak yabancı maddelerle kirleneceği için
tekrar şişeye yerleştirilince bu yabancı maddeler
şişe içindeki saf madde veya çözelti ile temas
ederek onu kirletebilir.
Spatül: Laboratuarda maddeleri bölmek, almak ve
karıştırmak
için kullanılan genellikle
yapılmış aletlerdir.
metalden
43
Spatül
44
15) Cam kapaklı şişeler açılamadığı durumlarda şişe
kapağına bir tahta parçası ile hafifçe vurularak
gevşetilmeli, bu fayda etmediği takdirde camın
genişlemesi
için
küçük
bir
alevle
şişe
döndürülerek boğazı dikkatlice ısıtılmalı veya şişe
bir müddet sıcak su içinde batırılmış vaziyette
bırakılmalıdır.
16) Kapaklı ve tıpa ile kapatılmış kaplardaki madde
kesinlikle ısıtılmamalı, üzerinde ateşe dayanıklı
işareti taşımayan kaplarda ısıtma ve kaynatma
yapılmamalıdır.
45
46
17) Şişelerden sıvı akıtılırken etiket tarafı yukarı
gelecek şekilde tutulmalıdır. Aksi halde şişenin
ağzından akan damlalar etiketi ve üzerindeki
yazıyı
bozar.
Şişenin
ağzında
kalan
son
damlaların da şişenin kendi kapağı ile silinmesi
en uygun yoldur.
47
18) Çözelti konulan şişelerin etiketlenmesi, gerek
görünüş
ve
verilmemesi
gerekse
için
yanlışlıklara
gereklidir.
meydan
Kağıt
etiket
kullanılıyorsa, yazılar ıslanınca akmayan kalemle
yazılmalıdır.
Direkt
cam
üzerine
yapılacak
işaretlemeler de cam kalemi kullanılmalıdır.
19) Organik
çözücüler
kesinlikle
lavaboya
dökülmemelidir.
48
20) Şişelerin
kapak
(karıştırılmamalıdır).
veya
tıpaları
Çözelti
değiştirilmemelidir
şişelere
doldurulurken
dörtte bir kadar kısım genişleme payı olarak bırakılır.
21) Cam kesme ve mantara geçirme durumlarında ellerin
kesilmemesi için özel eldiven veya bez kullanılmalıdır.
Ucu sivri ve kırık cam tüpler ile cam borulara lastik tıpa
geçirilmemelidir. Böyle uçlar; bek alevi, zımpara veya
eğe ile düzgün hale getirildikten sonra bu tür işlemler
yapılmalıdır.
49
22) Tüp içinde bulunan bir sıvı ısıtılacağı zaman, tüp
üst kısımdan aşağıya doğru yavaş yavaş ısıtılmalı
ve tüp çok hafif şekilde devamlı sallanmalıdır.
Tüpün ağzı kendinize veya yanınızda çalışan kişiye
doğru tutulmamalı ve asla üzerine eğilip yukarıdan
aşağıya doğru bakılmamalıdır. Yüze sıçrayabilir.
23) Benzen,
eter ve karbonsülfür gibi çok uçucu
maddeler ne kadar uzakta olursa olsun açık alev
bulunan
laboratuvarda
kullanılmamalıdır.
Eter
buharları 5 metre ve hatta daha uzaktaki alevden
yanabilir ve o yanan buharlar ateşi taşıyabilir.
50
24) Sülfürik asit, nitrik asit, hidroklorik asit,
hidroflorik asit gibi asitler ve bromür,
hidrojen sülfür, hidrojen siyanür, klorür
gibi zehirli gazlar içeren maddeler ile
çeker ocakta çalışılmalıdır.
51
Çeker Ocaklar / Havalandırma Kabinleri

Hava kabinleri ya da çeker ocak olarak bilinen
havalandırmalı
kabinler,
kimyasal
ya
da
mikrobiyolojik analizlerin güvenli bir şekilde,
kullanıcıya ve çevreye zarar vermeden yapılmasına
olanak tanırlar. Bu kabinler kullanım amacına ve
laboratuvar imkanlarına göre çok çeşitli şekillerde
dizayn edilebilirler.
52
25) Civa herhangi bir şekilde dökülürse vakum kaynağı
ya da köpük tipi sentetik süngerlerle toplanmalıdır.
Eğer toplanmayacak kadar eser miktarda ise
üzerine toz kükürt serpilmeli ve bu yolla sülfür
haline getirilerek zararsız hale sokulmalıdır.
26) Termometre kırıklarının civalı kısımları ya da civa
artıkları asla çöpe ya da lavaboya atılmamalı,
toprağa gömülmelidir.
26) Kimyasallar taşınırken iki el kullanılmalı, bir el
kapaktan sıkıca tutarken, diğeri ile şişenin altından
kavranmalıdır. Desikatör taşınırken mutlaka kapak
ve
ana
kısım
birlikte
tutulmalıdır.
Desikatör
kapakları ara sıra vazelin ile yağlanmalıdır.
27) Asit, baz gibi aşındırıcı-yakıcı maddeler deriye
damladığı
veya
sıçradığı
hallerde
derhal
bol
miktarda su ile yıkanmalıdır.
54
DESİKATÖR: Maddeleri nemden korumak için
kullanılırlar. Nem tutmak için içlerine susuz CaCl2
gibi maddeler konur. Bazılarının kapağında içindeki
havayı boşaltmak için musluklu bir cam boru
bulunur. Bunlara vakum desikatörü denir.
55
Çalışma Alanlarının Temizlenmesi
1) Laboratuvarda çalıştığınız alanı her zaman temiz
tutunuz.
2) Laboratuvar çalışmalarının bitiminde, kullanılan
tezgahlar ve cam malzemeler mutlaka temiz
bırakılmalıdır.
3) Laboratuvar ortamına numune/kimyasal madde
dökülmesi durumunda temizlenmeli ve gerekirse
laboratuvar sorumlusuna haber verilmelidir.
56
4) Laboratuvar
çalışmalarından
çıkan
atıklar,
Laboratuvar Yönetimi’nce tanımlanan kurallar
doğrultusunda uzaklaştırılmalıdır.
5) Laboratuvar malzemelerinin temizliği sırasında
eldiven ve gerekli olması durumunda gözlük
kullanılması zorunludur.
6) Çözeltiler
ihtiyaca
uygun
miktarlarda
hazırlanmalıdır.
59
Çözelti Hazırlama
1) Çözelti hazırlarken kimyasal maddelerin “Güvenlik
Bilgi Formlarında (Material Safety Data Sheet,
MSDS)” belirtilen güvenlik önlemleri alınmalıdır.
2) Korozif
(aşındırıcı)
maddelerle
çözelti
hazırlanması sırasında mutlaka koruyucu gözlük
ve eldiven kullanılmalıdır.
3) Laboratuarda
yanıcı
ve
toksik
maddelerle
çalışılırken mutlaka çeker ocak kullanılmalıdır.
60
4.
Asidin üzerine kesinlikle su ilave edilmemeli, asit
suya azar azar karıştırılarak ilave edilmelidir.
5.
Çözelti için kullanılacak kimyasal maddeler, stok
kabından gerekli miktarda alınmalı ve artan
kimyasal
madde
stok
kabına
tekrar
geri
konulmamalıdır.
6.
Stok şişesine pipet daldırılmamalıdır.
7.
Pipet kullanırken mutlaka puar kullanılmalıdır.
Kesinlikle
ağız
ile
kimyasal
madde
çekilmemelidir.
62

PİPET: Belirli ölçüde sıvıları bir
kaptan
diğerine
aktarmada
kullanılır. Pipetlerin içine sıvı
alınması pipet içindeki havanın
emilmesi ile olur. Emme işlemi
lastik puarla yapılmalıdır. Toksik
veya korrosiv maddelerin (asit
gibi) çekilmesinde mutlaka puar
kullanılmalıdır.

Pipetler dar cam borular olup
alt uçları, ufak bir delik
bırakacak şekilde aşağı doğru
koniktir.

Mikropipetler ise çok ufak
hacimler için kullanılırlar.
63
Dereceli pipetler
Sulandırma pipetleri
Bullu pipet
64
Pipetlerin kullanılışı: Mümkün olduğu kadar
pipetle ağıza sıvı çekilmemelidir. Bunun yerine
pipetin ağzına takılan ve sıvı çekmeye yarıyan
pipetleyiciler (puar) kullanılmalıdır. Puarlar;
1)
Üçyollu puar
2)
Makro pipet puarı
3)
Mikro pipet puarı
olarak sınıflandırılabilir.
65
Üç Yollu Puar: Tüm pipet türlerine uygulanabilir.
Puarda, parmakla baskı uygulanarak kontrol
edilebilen üç cam top bulunur.
A.
vakum oluşturma,
B.
pipeti doldurma,
C.
sıvıyı boşaltma
fonksiyonları için uygun
vanaya basmanız yeterlidir.
A
B
66
C
Makro Pipet Puarı sentetik kauçuk ve
silikondan imal edilmiş olup, tüm pipet
tipleri için uygundur. Bu pipet puarı
demonte edilip temizlenebilir,
otoklavlanabilir
Mikro Pipet Puarı silikondan imal
edilmiş olup tüm pipet tipleri için
uygundur. Büyük boy Pipet Puarı bullu
ve dereceli pipetler için çok uygundur.
Küçük boy ise cam PASTÖR pipetleri
için idealdir.
67
Numune ve Çözelti Saklama
Oda sıcaklığında bozulabilecek

numuneler,

standartlar ve

yüksek
uçuculuğa
buzdolabında
sahip
ağzı
olan
kimyasallar
kapalı
şişelerde
saklanmalıdır.
68
Kimyasal Madde Stoklama
1)
Laboratuvar yönetimi tarafından alınan her türlü
kimyasal madde “kimyasal madde saklama
odası”nda stoklanmalıdır.
2)
Araştırma/uygulama
projelerine
ait
kimyasal
maddelerin bu durumları üzerlerindeki etikette ve
envanterde belirtilmelidir.
2)
Kimyasal maddeler alfabetik olarak raflarda
sıralanmalıdır ve kullanıldıktan sonra yerlerine
geri konulmalıdır.
69
4)
Satın
alınan
kaydedilmeli
kimyasal
ve
maddeler
Güvenlik
Bilgi
envantere
Formları
dosyasına eklenmelidir.
5)
Azalan kimyasal maddeler envanterde ayrılan
açıklama bölümüne kaydedilmeli ve laboratuvar
sorumlusuna bildirilmelidir.
70
6) Korozif maddeler çelik dolaplarda saklanmalıdır.
7) Uçucu özelliğe sahip kimyasal maddeler +4°C
de saklanmalıdır.
8) Kimyasal
madde
miktarı
ihtiyaca
göre
belirlenmeli ve maddenin raf ömrü göz önünde
bulundurularak satın alınmalıdır.
71
Etiketleme
1) Kimyasallar,
numuneler,
çözeltiler
mutlaka
etiketlenmelidir. Etiket üzerinde hazırlanış tarihi,
saklama
süresi,
numune
sahibi,
çözeltinin/numunenin özellikleri ve diğer gerekli
olabilecek bilgiler yer almalıdır.
2) Numunenin/çözeltinin yeni bir kaba aktarılması
durumunda
da
yeni
kabın
etiketlenmesi
unutulmamalıdır.
72
Atıkların Uzaklaştırılması
1)
Laboratuvarda
oluşan
atıklar,
kimyasal
özelliklerine göre sınıflandırımalı ve daha sonra
uzaklaştırılmaktadır.
2)
Atık kutularında belirtilen sınıflara dikkat ederek
atıklar uzaklaştırılmalıdır.
3)
Çatlak ve kırık cam malzemeler kullanılmamalı
bu durum laboratuvar sorumlusuna bildirilmelidir.
73
GÜVENLİK BİLGİ FORMU
(Material Safety Data Sheet, MSDS)
74
 Güvenlik Bilgi Formlarının amacı laboratuvarda
kullanılan kimyasal maddelerle ilgili bilgiye çabuk
erişim sağlamaktır.
 Güvenlik Bilgi Formları her kullanıcıya açıktır.
 Güvenlik
Bilgi
Formları
laboratuvar
yönetiminden veya internetten temin edilmeli ve
herhangi bir kimyasal madde ile çalışmaya
başlamadan
önce
mutlaka
gözden
geçirilmelidir.
75
 Üretici firmalar ürünleri için bu formları üretmek
ve dağıtmakla yükümlüdür.
 Laboratuvar yönetimi kullanılan her kimyasal
madde için formları kullanıcıya temin etmekle
yükümlüdür.
76
Güvenlik Bilgi Formları her kimyasal madde için
aşağıda verilen bilgileri içerir
 Kimyasal madde/karışımın adı ve içeriği
 Üretici firma bilgileri
 Zararlı madde içerikleri
 Fiziksel ve kimyasal özellikleri
 Yangın ve patlama bilgileri
 Sağlığa zararlılık bilgileri
 İlkyardım bilgileri
 Depolama bilgileri
78
 Reaktivite ve stabilite bilgileri
 Dökülme veya sızma olması ile ilgili bilgileri
 Ekolojik ve toksikolojik özellikler
 Özel tedbirleri
 Özel korunma bilgileri
 Taşıma bilgileri
 Uzaklaştırma bilgileri
 Yönetmelikler ile ilgili bilgiler
 Diğer bilgiler
79
Kimyasallar Maddeler İçin Tehlike
Uyarı İşaretleri
80
F: Şiddetli alev alıcı
Özelliği: Parlama noktası 21 °C’nin altında olan
“kolay alev alan sıvılar ile kolay tutuşan
katıları” belirtir.
Önlem: Çıplak ateşten, kıvılcımdan ve ısı
kaynağından uzak tutulmalıdır.
F+ : Çok şiddetli alev alıcı
Özelliği: Alevlenme noktası O °C’nin altında,
kaynama noktası maksimum 35 °C olan
sıvılardır. Normal basınç ve oda sıcaklığında
havada yanıcı olan gaz ve gaz karışımlarıdır.
Önlem: Önlem: Çıplak ateşten, kıvılcımdan ve
ısı kaynağından uzak tutulmalıdır.
82
Xn: Zararlı Madde
Özelliği: Solunduğunda , yutulduğunda ve
deriye temas ettiği durumda sağlığa zarar
verebilir.
Önlem: İnsan vücuduyla temas önlenmelidir.
Xi: Tahriş Edici Madde
Özelliği: Aşındırıcı olmamasına rağmen
deriyle ani, uzun süreli veya tekrarlı teması
iltihaplara yol açabilir.
83
O: Oksitleyici (Yükseltgen)
Özelliği: Organik peroksitler, herhangi bir
yanıcı madde ile temas etmeseler bile
patlayıcı
özelliği
olan
yükseltgen
maddelerdir.
Diğer
yükseltgenler
ise,
kendileri yanıcı olmasalar bile, oksijen
varlığında alev alabilirler.
Önlem:
Yanıcı
maddelerden
uzak
tutulmalıdır.
E: Patlayıcı
Özelliği: Ekzotermik olarak reaksiyona giren
kimyasallardır.
patlayabilirler.
Ateşe
yaklaştırıldıklarında
84
T : Zehirli
Özelliği: Solunduğunda, yutulduğunda ve
deriye temas ettiği durumlarda sağlığa
zarar verebilir, hatta öldürücü olabilir.
Önlem:
İnsan
vücuduyla
temas
engellenmeli, aksi halde tıbbi yardıma
başvurulmalıdır.
T+ : Çok Zehirli
Özelliği: Solunduğunda, yutulduğunda ve
deriye temas ettiği durumlarda sağlığa
zarar verebilir, hatta öldürücü olabilir.
Önlem:
İnsan
vücuduyla
temas
engellenmeli, aksi halde tıbbi yardıma
başvurulmalıdır.
85
N : Çevre için tehlikeli
Özelliği: Bu tür maddelerin ortamda
bulunması, doğal dengenin değişmesi
açısından ekolojik sisteme hemen veya
ileride zarar verebilir.
Önlem: Risk göz önüne alınarak bu tür
maddelerin toprakla veya çevreyle teması
engellenmelidir.
C: Aşındırıcı (korozif)
Özelliği: Canlı dokulara zarar verir.
Önlem: Gözleri, deriyi ve kıyafetleri korumak
için
özel
önlemler
solunmamalı,
aksi
alınmalıdır.
halde
tıbbi
Buharları
yardıma
başvurulmalıdır.
86
Laboratuvar Güvenlik Sembolleri
 Laboratuar
tehlikelere
uygulamalarında
karşı
uyarı
oluşabilecek
amaçlı
güvenlik
sembolleri kullanılmaktadır.
 Laboratuvar
sembollerini
uygulamalarınızda bu güvenlik
ilgili
deneylerinizde
panoya
asmanız önerilir.
87
ELBİSENİN GÜVENLİĞİ
Bu
sembol,elbiseyi
lekeleyecek
veya
yakacak maddeler kullanırken görülür.
AÇIK ALEV UYARISI
Bu sembol, yangına veya patlamaya sebep
olabilecek alev kullanıldığında görülür.
DUMAN GÜVENLİĞİ
Bu sembol, kimyasal maddeler veya kimyasal
reaksiyonlar
tehlikeli
dumana
sebep
olduklarında görülür.
88
ELDİVEN
Cilde
zararlı
çalışırken
bazı
eldiven
kimyasal
maddelerle
kullanılması
gerektiğini
hatırlatan uyarı işareti.
ELEKTRİK GÜVENLİĞİ
Bu sembol, elektrikli aletler kullanılırken dikkat
edilmesi gerektiğinde görülür.
YANGIN GÜVENLİĞİ
Bu sembol, açık alev etrafında tedbir alınması
gerektiğinde görülür.
89
GÖZ GÜVENLİĞİ
Bu sembol, gözler için tehlike olduğunu
gösterir. Bu sembol görüldüğünde koruyucu
gözlük takılmalıdır.
KESİCİ CİSİMLER GÜVENLİĞİ
Bu sembol, kesme ve delme tehlikesi olan
keskin cisimler olduğu zaman görülür.
BİYOLOJİK TEHLİKE
Bu sembol, bakteri mantar veya tek hücreli
hayvan veya bitki tehlikesi olduğunda görülür.
90
ISI GÜVENLİĞİ
Bu
işaret
sıcak
cisimlerin
tutulması
esnasında önlem alınmasını hatırlatmak
içindir.
KİMYASAL MADDE UYARISI
Bu sembol deriye dokunması halinde yakıcı
veya
zehirleyici
etkisi
olan
kimyasal
maddeler kullanılırken görülür.
91
RADYOAKTİF GÜVENLİĞİ
Bu sembol, radyoaktif maddeler kullanırken
görülür.
BİTKİ GÜVENLİĞİ
Bu sembol, zehirli veya
tutulacağı zaman görülür.
dikenli
bitkiler
HAYVAN GÜVENLİĞİ
Bu sembol, canlı hayvanlar üzerinde çalışırken
hayvanların ve öğrenci güvenliğinin sağlanması
gerektiğinde görülür.
92
TASARRUFLU KULLANIM UYARISI
Bu sembol, maddenin uygun bir şekilde
kullanılmasına dikkat edilmesi gerektiğinde
ortaya çıkar.
ZEHİRLİ MADDE UYARISI
Bu sembol, zehirli maddeler kullanılırken
görülür.
KIRILABİLİR CAM UYARISI
Bu sembol yapılacak deneylerde kullanılacak
cam malzemelerin kırılabilecek türden
olduğunu gösterir.
93
Radyasyon
Radyoaktif
94
Kimyasalların Riskleri

Kimyasallar gibi tehlikeli maddelerin etiketleri,
muhakkak tehlike işaretlerine ilaveten ayrıca bu
kimyasalların getirdiği riskleri göstermeli ve
alınacak tedbirler hakkında bilgi vermelidir.

Kimyasalların içerdiği riskler, R (risk) cümleleri
olarak verilmektedir.

Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliğinde tehlikeli
madde
ve
müstahzarların
etiketlerinde
kullanılacak özel risk durumlarının açık ifadeleri
olan R Kodları ve bunların kombinasyonları
verilmiştir.
95
Kimyasalların Riskleri
RİSK DURUMLARI
Risk ibaresinin açık ifadesi
Risk
ibaresi
R1
Kuru halde patlayıcıdır
R2
Şok, sürtünme, alev ve diğer tutuşturucu kaynakları
ile temasında patlama riski
R3
Şok, sürtünme, alev ve diğer tutuşturucu kaynakları
ile temasında çok ciddi patlama riski
R4
Çok hassas patlayıcı metalik bileşikler oluşturur
R5
R6
R7
R8
Isıtma patlamaya neden olabilir
Hava ile temasta veya havasız ortamda patlayıcıdır
Yangına neden olabilir
Yanıcı maddelerle temasında yangına neden olabilir
96
Kimyasalların Riskleri (devam)
Risk
ibaresi
R14/15
RİSK DURUMLARI
Risk ibaresinin açık ifadesi
Su ile kolay alevlenebilir gaz oluşumuna yol açan
şiddetli reaksiyon
Su ile temasında toksik ve kolay alevlenebilir gaz
R15/29
çıkarır
Solunduğunda ve cilt ile temasında sağlığa zararlıdır
R20/21
Solunduğunda ve yutulduğunda sağlığa zararlıdır
R20/22
R20/21/22 Solunduğunda, cilt ile temasında ve yutulduğunda
sağlığa zararlıdır
Cilt ile temasında ve yutulduğunda sağlığa zararlıdır
R21/22
Solunduğunda ve cilt ile temasında toksiktir
R23/24
Solunduğunda ve yutulduğunda toksiktir
R23/25
97
Kimyasallar için alınacak tedbirler
 Tehlikeli kimyasal maddelerin depolanması
ve
kullanılması sırasında alınacak tedbirler de S
(safety) cümleleri olarak yönetmelikte verilmiştir.
98
Kimyasallar için alınacak tedbirler
Güvenlik
ibaresi
S1
S2
S3
S4
S5
S6
S7
S8
Güvenlik Tavsiyeleri
Güvenlik ibaresinin açık ifadesi
Kilit altında muhafaza edin
Çocukların ulaşabileceği yerlerden uzak tutun
Serin yerde muhafaza edin
Yerleşim alanlarından uzak tutun
....... içinde muhafaza edin (Uygun sıvı üretici
tarafından belirlenir)
....... içinde muhafaza edin (Uygun inert gaz üretici
tarafından belirlenir)
Sıkı kapatılmış kapta muhafaza edin
Kabı kuru halde muhafaza edin
99
Kimyasallar için alınacak tedbirler (devam)
Güvenlik
ibaresi
S1/2
Güvenlik Tavsiyeleri
Güvenlik ibaresinin açık ifadesi
Kilit altında ve çocukların ulaşamayacağı bir yerde
muhafaza edin
S3/7
Kabı, serin bir yerde ve ağzı sıkıca kapalı olarak
muhafaza edin
S3/9/14
Serin, iyi havalandırılan bir yerde ........'den uzak
tutarak muhafaza edin. (Temasından sakınılan
madde üretici tarafından belirlenir)
S3/9/14/49 Sadece orjinal kabında serin ve iyi havalandırılan
bir yerde ........'den uzak tutarak muhafaza edin.
(Temasından sakınılan madde üretici tarafından
belirlenir)
100
Çalışanların İş Sağlığı Ve Güvenliği Eğitimlerinin
Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelikler









Çalışma Hayatına İlişkin Üçlü Danışma Kurulunun
Çalışma Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik
Güvenlik Ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliği
İlkyardım Yönetmeliği
İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık Ve Güvenlik
Şartları Yönetmeliği
İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği
Kanserojen Ve Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık
Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik
Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik
Önlemleri Hakkında Yönetmelik
Kişisel Koruyucu Donanım YönetmeliğiKişisel
Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması
Hakkında Yönetmelik
Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların
Korunması Hakkında Yönetmelik
KAYNAKLAR








http://www.csgb.gov.tr/csgbPortal/csgb.portal?page=mev
zuat&id=2
www.farmasotikkimya.ege.edu.tr/LGIY.htm
http://web.firat.edu.tr/futdam/dersslaytlari
www.isguv.com/
http://www.agri.ankara.edu.tr/
www.laboratuvarguvenligi.com/
http://www.mm.anadolu.edu.tr/kimya/Bolum_Web/LGK.
pdf
www.orlab.com.tr