Transcript shërbimet e ekosistemit - bg

Parimet e menaxhimit të qëndrueshëm të
tokave për të mbajtur shërbimet e
ekosistemit. Elementët e “Praktikave më të
mira të menaxhimit” për menaxhimin e
qëndrueshëm të tokave
Pergatitur nga: EuroPartners Development
Ekspertet:
Robert Damo
Genti Bushati
Xhuliana Qirinxhi
Pse toka është e rëndësishme?





Toka është një resurs i kufizuar
Zonë të kufizuara të tokave pjellore në botë janë gjithnjë nën
presion nga përdorimet konkurruese të tokës
Degradimi i tokës kërcënon këtëYour
burim
jetik, duke dobësuar
Logo Here
përpjekjet për të rritur prodhimin e ushqimit për një popullsi
në rritje.
Toka duhet të konsiderohet si resurs i fundmë, resurs jo i
rinovueshëm.
Termi "resurs" tregon se toka është duke u perceptuar me
anë të funksioneve të saj për përfitimet e shoqërisë.
Pse toka është e rëndësishme?
 Tokat janë në zemër të pothuajse të gjitha proceseve që
çojnë në shërbimet e ekosistemit dhe përfitime të
mëvonshme
Your Logo Here
 Çdo ndryshim në gjendjen/cilësinë e tokës mund të
ndikojë një sërë procesesh, shërbimesh dhe përfitimesh
për njerëzit
Çfarë është cilësia e tokës?
Cilësia e tokës është...
 aftësia e saj për të funksionuar
 si dhe sa toka e bën atë që ne duam që ajo të bëjë
 aftësia ose përshtatshmëria e një lloji specifik toke për të kryer një ose
Your Logo Here
disa nga funksionet
 një vlerësim i aftësisë së tokës për të siguruar shërbimet e ekosistemit
dhe të shoqërisë përmes aftësive të saj për të kryer funksionet dhe për
t'iu përgjigjur ndikimeve të jashtme
 aftësia e një tokë për të përmbushur funksionet e saj në ekosistemin, të
cilat janë përcaktuar nga veprimet e integruara të vetive të ndryshme të
tokës
 një vlerësim se si toka i performon të gjitha funksionet e saj
Funksionet e tokës




Koncepti i funksioneve të tokës është një rrugë e dobishme për shprehur
rolet e ndryshme që performon toka.
Funksionet e tokës janë aftësi të përgjithshme ose specifike për përdorime
të ndryshme bujqësore, mjedisore peizazhi dhe urban.
Funksionet përshkruajnë çfarë toka bën ose është e nevojshme që të bëjë,
Funksionet specifike tokës janë të shumta
dhe
mund
Your
Logo
Heretë grupohen sipas
qëllimeve kryesore:
 prodhimi i biomasës
 ruajtja, filtrimi dhe transformimi i lëndëve ushqyese, substancave dhe
ujit
 rezervuari i biodiversitetit
 mjedisi fizik dhe kulturor për njerëzit dhe aktivitetet njerëzore
 Sigurimi i lëndëve të para
 vepron si një rezervuar për karbonin
 ruan pasuritë gjeologjike dhe arkeologjike
Funksionet e tokës
Mitiku etj. (2006), funksionet e tokës i grupon si më poshtë (Fig. 4):
 Funksione prodhuese: kapaciteti i tokës për të prodhuar ushqime,
foragjere, fibra, karburante dhe lëndë druri; lëndëve të para dhe
burime minerale për prodhime qeramike, tulla, etj.
 Funksione fiziologjike: vlera e tokës për të prodhimin e lëndëve
Your Logo Here
ushqyese për bimët, shpërbërjen e ndotësve,
filtrimin e ujit, etj.
 Funksione kulturore: toka si mjedis banimi i paraardhësve, siguri
familjare dhe sociale, “që burojnë nga toka”, etj.
 Funksione ekologjike: toka si vlerë për kontrollin e energjisë,
flukseve të ujit dhe lëndëve, ruajtjen e ujit, lëndëve ushqyese dhe
ndotësve, etj.
Funksionet e tokës
Your Logo Here
Funksionet e tokës


Funksionet e tokës kryhen në nivele të ndryshme dhe përcaktohen prej
karakteristikave të qenësishme të tokës (p. sh., tekstura, përmbajtja e
lëndës organike, pH, kapaciteti i këmbimit të kationeve, poroziteti, etj.) dhe
mjedisi i jashtëm (klima, tokësor, hidrologjik, biologjik) dhe faktorët
njerëzorë (menaxhimi dhe përdorimi i tokës).
Funksionet më të rëndësishme të tokës lidhur
me Here
prodhimin e bimëve
Your Logo
përfshijnë:
 Infiltrimin dhe ruajtjen e ujit
 Mbajtjen dhe qarkullimin e lëndëve ushqyese
 Ndrydhjen e dëmtuesve dhe barërave të këqija
 Detoksifikimin e kimikateve të dëmshme
 Sekuestrimin e karbonit
 Prodhimin e ushqimeve dhe fibrave
Shërbimet e ekosistemit
Shërbimet e ekosistemit janë ...
 … përfitimet që marrin njerëzit nga ekosistemet
 … shërbimet e kryera nga ky kapital natyror për të mbështetur mirëqenien
njerëzore
 koncepti është projektuar për të identifikuar në mënyrë eksplicite përfitimet që
rrjedhin për shoqërinë nga mjedisi
Your Logo Here
 Parimi themelor i të mirave dhe shërbimeve të ekosistemit është se jeta e
njeriut varet nga burimet natyrore dhe se natyra kontribuon për plotësimin e
nevojave të njeriut
 Shërbimet e ekosistemit rrjedhin nga pasuritë natyrore (toka, sistemet e ujit,
bimët, kafshët, organizmat e tjera të gjalla dhe atmosfera) për të dhënë
përfitime financiare, ekologjike dhe kulturore.
 Nëse pasuritë natyrore nuk ruhen edhe përfitimet nga shërbimet e ekosistemit
ulen. Në të kundërtën, në qoftë se ne ruajmë pasuritë tona natyrore dhe i
përdorimin në mënyrë më efikase, ne do të përfitojnë nga të ardhurat më të
mëdha
Shërbimet e ekosistemit

Shëndeti dhe mirëqenia e njerëzve dhe e specieve të tjera të planetit
varet nga llojshmëria e të mirave dhe shërbimeve të ekosistemit
Ekosistemet kryejnë shërbime të ndryshme të nevojshme për jetën në Tokë:
 shërbime furnizimi (ushqime, fibra, lëndë djegëse, resurse gjenetike, ujë
të freskët);
Your Logo
Hereushqyese dhe i ujit,
 shërbimet mbështetëse (p. sh., qarkullimi
lëndëve
formimi i tokës, prodhimi i oksigjenit atmosferik);
 shërbime rregulluese (p. sh., kontrolli i klimës, sëmundjeve dhe
dëmtuesve, përmbytje, rregullimi i erozionit, pastrimi i ujit);
 shërbime kulturore (vlera shpirtërore dhe religjioze, sisteme njohurish,
edukim dhe inspirim, vlera rekreative dhe estetike).
 Funksionet e ekosistemit për shërbimin e furnizimit janë më të qarta se
shërbimet e tjera.
Shërbimet e ekosistemit
Shërbimet e ekosistemit sigurojnë kontribute të rëndësishme për bujqësinë
Your Logo Here
Shërbimet e ekosistemit të siguruara nga toka:
 Shërbimet e ekosistemit janë të mirat më të rëndësishme jo
tregtare të siguruara nga bujqësia
 Shërbimet e ekosistemit të siguruara nga toka janë të lidhura
Your Logo Here
me funksionet kryesore të saj
 Kushtet dhe tipi i tokës përcaktojnë aftësinë e saj për të
funksionuar dhe për të ofruar shërbime të ekosistemit
 Degradimi i tokës zvogëlon aftësinë e saj për të siguruar
shërbimet e ekosistemit
Shkaqet bujqësore të humbjes së shërbimeve të ekosistemit dhe
biodiversitetit:
Humbja e shërbimeve të ekosistemit nga tokat bujqësore është një
proces në vazhdim









Intensifikimi
Përdorimi i plehrave (inputet e lëndëve
ushqyese)
Përdorimi i pesticideve
Zgjerimi i madhësisë së parcelës
Rritja e frekuencës së përdorimit të makinave
Standardizimi i qarkullimit bujqësor
Kalimi nga kulturat pranverore në vjeshtore
Kultivimet në monokulturë, ulja e diversitetit
të kulturave
Drenazhimet dhe ujitjet
Ndryshimet në ruajtjen e barërave, bari për
silazh
Ndryshimi i përdorimit të tokës
 Kthimi i tokave për kullota në toka të
kultivuara
Your Logo Here
 Shndërrimet e habitateve natyrore dhe gjysmë
natyrore dhe tokave të përdoruara
ekstensivisht në toka me produktivitet të lartë
 Fragmentarizmi i habitateve natyrore dhe
gjysmë natyrore
 Braktisja e përdorimit të tokës
Shërbimet e ekosistemit dhe ndërlidhjet me funksionet dhe shëndetin e tokës:
Shërbimet e ekosistemit
Pllenimi
Ndërlidhjet me funksionet dhe shëndetin e tokës
Toka nuk ka ndonjë rol direkt në pllenim, megjithatë tokat e
pashqetësuara mundet të sigurojnë habitat për shumë insekte
pllenuese si pupat ose larvat e rritura nëntokë
Përmbushja
e
nevojave Toka siguron funksione të përgjithshme ekologjike që sigurojnë
kulturore,
shpirtërore
dhe vegjetacion, habitate, kopshte dhe fusha sporti të ndryshme.
intelektuale të popujve
Your Logo
Here globale, indirekt përmes
Rregullimi i klimës
Toka luan një rol integral
në klimën
mbështetjes së vegjetacionit dhe fiksimit të karbonit, dhe indirekt
përmes sekuestrimit të karbonit në tokë dhe emetimit të gazeve prej
tokës. Të fundit janë domethënëse në disa agro-ekosisteme. Toka
gjithashtu ndikon edhe në mikroklima afër saj nëpërmjet albedos dhe
ruajtjes së nxehtësisë të cilat janë të ndikueshme nga kushtet e
sipërfaqes së tokës, lënda organike dhe përmbajtja e lagështisë.
Kontrolli i insekteve parazitarë
Insektet parazitarë të tokë mundet të rregullohen përmes sistemeve
komplekse biologjike në tokë. Insektet e ajrit (p.sh., afidet) mundet të
nxiten ose të kundërshtohen në vartësi të pjellorisë së tokës dhe
ushqimit të bimëve.
Shërbimet e ekosistemit dhe ndërlidhjet me funksionet dhe shëndetin e tokës:
Shërbimet e ekosistemit
Mirëmbajtja dhe sigurimi
resurseve gjenetike
Ndërlidhjet me funksionet dhe shëndetin e tokës
i Shëndeti i tokës ka një rol indirekt në mbështetjen e
ndryshueshmërisë gjenetike të bimëve dhe kafshëve, por është në
vetvete edhe një depo e resurseve gjenetike unike, shumë prej të
cilave janë të padokumentuara në kohë.
Mirëmbajtja dhe rregullimi i Toka mbështet vegjetacionin si habitat. Shëndeti i tokës (ose cilësia e
habitatit
tokës) është kritike në rivendosjen e tabiatit. Menaxhimi i tokës për
rivendosje ekologjike Your
pas operacioneve
Logo Here minerare, përdorimeve
urbane dhe pas ndryshimeve të përdorimit të tokës bujqësore është
një fushë kritike për shkencën e tokës dhe shëndetin e tokës.
Sigurimi i hijes dhe strehimit
Përmes mbështetjes deh mbajtjes së vegjetacionit, toka shërben si
funksion primar në sigurimin e hijes dhe strehimit.
Parandalimi i erozionit të tokës
Rezistenca ndaj erozionit është një funksion parësor i tokës të
përshkruar në literaturën e shëndetit/cilësisë së tokës.
Mbajtja e pjellorisë së tokës
Ruajtja dhe qarkullimi i lëndëve ushqyese dhe mbështetja për rritjen
e bimëve dhe prodhimin janë dy funksionet primare të tokës të
dhënë në literaturën e shëndeti/cilësisë së tokës.
Shërbimet e ekosistemit dhe ndërlidhjet me funksionet dhe shëndetin e tokës:
Shërbimet e ekosistemit
Mbajtja e shëndetit të tokës
Mbajtja e shëndetshme
rrugëve ujore
Ndërlidhjet me funksionet dhe shëndetin e tokës
"Mirëmbajtja e shëndetit të tokës" njihet si një shërbim parësor i
ekosistemit, prandaj shërben vetëm për të theksuar rëndësinë e
tokës dhe të shëndetit të tokës. Ky shërbim i ekosistemit lidh tokën
me ekosistemit si tërësi apo agro-ekosistem dhe një kërkesë për
dinamikat e duhura të sistemit që i shërbejnë objektivave të
'shëndetit të tokës’.
e Filtrimi dhe absorbimi i mbetjeve, veprimi si një bufer mjedisor,
Your
Here
rezistenca ndaj erozionit
dheLogo
ndarja
dhe rregullimi i flukseve të ujit
janë ë gjitha funksione primare të tokës që ofrojnë shërbimet e
ekosistemit, mbajtjen e shëndetshme të rrugëve ujore.
Komentet e bërë në lidhje me rrugët ujore të shëndetshme përdoren
edhe këtu.
Rregullimi i fluksit të lumenjve Komentet e bërë në lidhje me rrugët ujore të shëndetshme përdoren
edhe këtu.
dhe niveleve nëntokësore
Absorbimi dhe shkatërrimi i Ekosistemi i tokës është procesori më i rëndësishëm për mbeturinat
në mjedis dhe kjo njihet në literaturën e cilësisë së tokës përmes
mbeturinave
funksioneve primare të tilla si ‘filtër dhe absorbues i mbeturinave’
dhe ‘ruajtja dhe riciklimi i lëndëve ushqyese’.
Filtrimi i ujit
Menaxhimi i tokës
• Produktivitetit e fermave kufizohet nga mungesa e teknologjisë së
përshtatshme ose aksesi për teknologji, inpute, shërbime si edhe nga
paaftësia e fermerëve për të përballuar rreziqe.
• Mungesa e informacionit kufizon adoptimin e teknologjive dhe praktikave të
menaxhimit të disponueshme ose redukton efikasitetin e tyre teknik kur janë
përshtatur.
• Tokat duhet të menaxhohen në mënyrë të qëndrueshme për rritjen e
mirëqenies dhe të ekonomisë të brezave të tanishëm dhe të ardhshëm.
• Mbishfrytëzimi i tokës dhe resurseve tokësore ve në rrezik zhvillimin e
qëndrueshëm të shoqërisë njerëzore, pengon zhvillimin ekonomik dhe
rezulton me dëmtime të kushtueshme të mjedisit.
• Menaxhimi i tokës për bujqësi ndryshon në mënyrë drastike ekuilibrin
ndërmjet shërbimeve të ekosistemit, rrit disa shërbime furnizimi, ul disa
shërbime rregulluese dhe ndryshon natyrën e shumë shërbimeve kulturore.
Menaxhimi i tokës
• Menaxhimi i tokës në peizazhet bujqësore duhet të zbatojë praktika
prodhimi që janë në harmoni me funksionet e ekosistemit të ndërmjetësuara
dhe që ofrojnë një gamë të gjerë të shërbimeve të ekosistemit.
• Synim i përmirësimit të menaxhimit të bujqësisë është për të rregulluar këtë
ekuilibër dhe për të përmbushur një gamë të gjerë të nevojave private dhe
publike.
• Bujqësia duhet të mendohet si pjesë e një ekosistemi të madh lidhur me
shoqërinë dhe mirëqenien e njeriut dhe funksionimin e ekosistemit.
• Menaxhimi i tokës bujqësore mund të konsiderohet i qëndrueshëm vetëm
nëse shëndeti tokës dhe kapaciteti prodhues janë mbajtur në një optimum
për të ofruar shërbime të ekosistemit të tilla si sigurimin e ujit të pastër,
qarkullimi i ujit dhe lëndëve ushqyese, habitate për mikroorganizmat dhe
mezofaunën, sekuestrimi i karbonit dhe rregullimi i klimës.
Të ardhurat bujqësore janë më të
rëndësishme
Të ardhurat
Cilësia e mjedisit dhe të ardhurat
bujqësore janë njëlloj të rëndësishme
Kurba e prodhimeve të
mundshme
Your Logo Here
Cilësia e mjedisit është më e
rëndësishme
Shërbimet e ekosistemit
Trade-offs ndërmjet Prodhimit bujqësor dhe Shërbimeve të
ekosistemit në nivel ferme
Degradimi i tokës
• Degradimi i tokës është një problem serioz global
• Degradimi i tokës bujqësore përgjithësisht kuptohet si humbje e
cilësisë ose produktivitetit të tokës si rezultat i aktiviteteve
humane, që kanë si pasojë uljen e produktivitetit ose bile
abandonimin e saj për përdorim bujqësor
• Degradimi është një proces kompleks që lidh proceset fizike,
kimike dhe biologjike brenda tokës me një grup ndërveprimesh
komplekse, të cilat janë shkaktuar nga shqetësimet natyrore dhe
antropogjenë
• Degradimi i tokës dhe i mjedisit janë tregues të kujdesit të
shoqërisë për tokën.
Degradimi i tokës
Faktorët natyrorë dhe antropogjenikë të degradimit të tokës
Proceset, faktorët dhe shkaqet e degradimit të tokës
Spiralja në rënie e degradimit të tokës
Spiralja e
mbulesës
bimore
Degradimi i tokës dhe shërbimet e ekosistemit
Menaxhimi i qëndrueshëm i tokës
• MQT i referohet “përdorimit të tokës si një resurs natyror në një rrugë që nuk
shkakton ndonjë efekt negativ – të pariparueshëm në kushte racionale – në
vetë tokën ose në ndonjë kmponent tjetër të mjedisit”.
• MQT mund të arrihet me metoda praktike menaxhimi dhe mund të
garantohet vetëm nëse fluksi i materialeve dhe energjisë të lidhura me
proceset e tokës janë të kontrolluara dhe të ndikuara pozitivisht.
• Menaxhimi i tokës përfshin manipulimin e vetive fizike, kimike, dhe
biologjike, në mënyrë që proceset e tokës që mbështesin shërbimet e
ekosistemit të jenë të qëndrueshme dhe rreziqet e degradimit të cilësisë së
tokës të minimizohen.
• MQT, si një bazë për prodhimin e qëndrueshëm bujqësor, është thelbësor
dhe i praktikueshëm, por varet edhe nga si dhe çfarë rritet, si dhe në
angazhimin e të gjithë aktorëve që janë të fokusuar në drejtim të
transformimit të sistemeve bujqësore të paqëndrueshme në sistemet
bujqësore mbrojtëse pavarësisht tokës, klimës dhe kapaciteti ekonomik
fermerëve për të investuar.
Menaxhimi i qëndrueshëm i tokës
Kombinon teknologjitë, politikat dhe aktivitetet që synojnë integrimin e
parimeve socio-ekonomike me problemet mjedisore në mënyrë që të
njëjtën kohë:
 të mbahet ose të rritet produktiviteti/ shërbimet (Produktiviteti)
 të zvogëlohet niveli i riskut të prodhimit (Siguria)
 të mbrohet potenciali i resurseve natyrore dhe të parandalohet degradimi i
tokës dhe cilësia e ujit (Mbrojtja)
 të jetë ekonomikisht rentabile (Rentabiliteti)
 i pranueshëm nga pikëpamja sociale (Pranueshmëria)
“Shtyllat” bazë në të cilat duhet të ndërtohet ndërtesa e
menaxhimit të qëndrueshëm të tokës dhe mbi të cilat ajo
duhet të testohet dhe monitorohet.
Menaxhimi i qëndrueshëm i tokës
• Menaxhimi i qëndrueshëm një qasje mulitidisiplinore jo e kufizuar
vetëm në shkenca e tokës.
• aspektet e sistemit të menaxhimi:
• Aspektet bio-fizike: menaxhimi i qëndrueshëm i tokës mund të
ruajë dhe përmirësojë kushtet fizike dhe biologjike për prodhimin
e bimëve dhe biodiversitetin.
• Aspektet socio – kulturore: menaxhimi i qëndrueshëm i tokës
duhet të plotësojnë nevojat e qenieve njerëzore në mënyrë
shoqërisht dhe kulturalisht të përshtatshme në nivel rajonal apo
kombëtar.
• Aspektet ekonomike: menaxhimi i qëndrueshëm i tokës duhet të
mbulojë të gjithë kostot e përdoruesve individualë të tokës dhe
të shoqërisë.
Parametrat kryesore për cilësinë dhe qëndrueshmërinë e tokës
Fizikë
1. Struktura: agregimi, rezistenca e
depërtimit, pesha vëllimore, tekstura,
mineralogjia, përqendrimet e SOC,
qëndrueshmëria e seskuoksideve,
karakteristikat e tkurrjes
Parametrat e tokës
Kimikë
1. pH, përshkueshmëria elektrike, aciditeti
total dhe Al i këmbyeshëm, përqendrimi i
kripërave të tretshme, raporti i natriumit
të absorbuar (SAR)
Biologjikë
1. Karboni organik i tokës: total dhe
fraksionet e ndryshme (të lëvizshme,
pasive, të rënda, të lehta), karboni i
biomasës mikrobike
2. Mbajtja e ujit: kapaciteti fushor, pika e
vyshkjes, përmbajtja e argjilës,
përqendrimi i SOC, madhësia e
shpërndarjes së poreve
2. Vetitë e ngarkesave: kapaciteti i
2. Makrofauna e tokës: krimbat e
përgjithshëm i këmbimit të kationeve dhe tokës, termitet, shumëkëmbëshit,
anioneve, kapaciteti efektiv i këmbimit të mijëkëmbëshit, nematodat
kationeve, sasia relative e kationeve të
ndryshëm
3. Përhapja e ujit: agregimi, drenazhimi,
pesha vëllimore, zënia e kores,
përshkueshmëria hidraulike, kapaciteti
infiltrues
4. Erobidiliteti: tekstura, agregimi,
mineralet argjilore, përqendrimi i SOC,
madhësia e infiltrimit
3. Lëndët ushqyese: përqendrimi total dhe 3. Rizosferike: vetitë që
i disponueshëm i mikroelementeve dhe
kundërshtojnë sëmundjet, enzimat e
mikroelementeve
tokës
4. Ç ‘ekuilibrat themelore:
toksiciteti (Al, Fe) dhe pamjaftueshmëria
(makro dhe mikroelemente), përqendrimi i
metaleve të rëndë (Pb, Hg, As, Cd)
Menaxhimi i qëndrueshëm i tokës
Menaxhimi i qëndrueshëm i tokës është…
… bazë për menaxhimin e qëndrueshëm të territorit dhe kjo e fundit është
bazë për zhvillimin e qëndrueshëm
… themeli i bujqësisë së qëndrueshme dhe një komponent strategjik i zhvillimit
të qëndrueshëm.
Përfitimet nga menaxhimi i qëndrueshëm i tokës
• Qëndrueshmëri e lartë e outputeve të prodhimit,
produktivitet dhe rentabilitet
• Përshtatje ndaj ndryshimeve klimatike dhe zvogëlim i
prekjes
• Rritje e funksioneve dhe shërbimeve të ekosistemit
• Zvogëlim i emetimeve të gazeve serrë dhe “gjurmës së
karbonit” të bujqësisë
Modeli DPSIR për tokën:
•
•
mjet politik për të identifikuar opsionet e menaxhimit për një radhë problemesh
mjedisore
i dobishëm për vlerësimin e ashpërsisë të degradimit të tokës dhe për identifikimin e
potencialit të menaxhimit të qëndrueshëm të tokës.
Parimet bazë të menaxhimit të tokës
Parimet bazë të menaxhimit të tokës
Parimi/ligji
1. Shkaqet e degradimit të tokës
Përshkrimi
Proceset biofizike të degradimit të tokës drejtohen nga faktorë
ekonomikë, social dhe politikë.
Prekshmëria nga degradimi varet me shumë nga “si” sesa nga
“çfarë është rritur”.
2. Kujdestaria e tokës dhe vuajtjet Kur njerëzit janë goditur nga varfëria, dëshpërimi dhe vuajtjet, ata i
njerëzore
kalojnë vuajtjet e tyre në toka.
3. Banka e lëndëve
karbonit dhe ujit
4. Parimi i marxhinalitetit
ushqyese, Nuk është e mundur për të marrë më shumë nga një tokë se sa ajo
që është në të pa degraduar cilësinë e saj.
Vetëm duke zëvendësuar atë që është marrë një tokë mund të
mbahet pjellore, produktive dhe reaguese ndaj inputeve.
Tokat marxhinale të kultivuara me inpute marxhinale, prodhojnë
rendimente marxhinale dhe mbështesin jetesë marxhinale.
Riciklimi është një strategji e mirë sidomos kur ka diçka për tu
ricikluar.
5. Burimet organike të lëndëve Bimët nuk mund të dallojnë lëndët ushqyese të furnizuara përmes
ushqyese kundrejt inorganikeve
plehrave inorganike apo përmirësuesve organikë.
Parimet bazë të menaxhimit të tokës
Parimi / ligji
Përshkrimi
6. Karboni i tokës dhe Karboni pavarësisht nga origjina ka të njëjtin efekt në ngrohjen globale, qoftë ai
efekti serrë
nga mineralizimi i lëndës organike të tokës dhe bujqësisë nxjerrëse, apo nga
djegia e karburanteve fosile apo drenimi i tokave torfike.
Toka mund të bëhet një rezervuar për gazet serrë në vartësi nga përdorimi dhe
menaxhimi i saj.
7. Toka kundrejt
Potenciali i varieteteve elite mund të realizohet vetëm nëse janë rritur në toka
germatoplazmës
me kushte optimale
Edhe varietete elite nuk mund të nxjerrin ujë dhe lëndë ushqyese nga çdo tokë
ku ato nuk ekzistojnë.
8. Toka dhe ngrohja globale Toka është pjesë integrale e çdo strategjie për zbutjen e ngrohjes globale dhe
përmirësimin e mjedisit.
9. Lokomotivë e zhvillimit Menaxhimi i qëndrueshëm i tokës është lokomotivë e zhvillimit ekonomik,
ekonomik
stabilitetit politik dhe transformimit të komuniteteve rurale në vendet në
zhvillim.
10. Njohuritë tradicionale Menaxhimi i qëndrueshëm i tokës nënkupton përdorimin e inovacionit moderne
dhe inovacionet moderne
ndërtuar mbi njohuritë tradicionale.
Ata që refuzojnë të përdorin shkencën moderne për të adresuar çështjet
urgjente globale duhet të jenë të përgatitur të durojnë më shumë vuajtje.
Kur tokat bujqësore janë menaxhuar keq?
 Praktika të caktuara bujqësore mund të rritin rrezikun e degradimit
të tokë
 Shembujt e praktikave të këqija të menaxhimit përfshijnë:
 Zvogëlimin e mbulesës bimore
 Dëmtimin e strukturës së tokës
 Tokën bujqësore të papërshtatshme për qëllimin
 Uljen e resurseve të tokës (p.sh., lëndës organike, lëndëve
ushqyese)
 Keqmenaxhimin e ujitjes
 Dëmtimin e resurseve ujore
Menaxhimi i qëndrueshëm i tokës
• Strategjia - përshtatja e teknologjive inovative, rritja e
cilësisë së tokës dhe mbështetja e funksioneve dhe
shërbimeve të ekosistemit.
• Masat e qëndrueshme të menaxhimit të tokës të hartuara
për të shmangur degradimin dhe për të ruajtur pjellorinë e
tokës bazohen në Praktikat e mira të menaxhimit
• Praktikat e mira të menaxhimit japin konceptin e
kombinimit të praktikave të menaxhimit të tokës dhe
praktika të tjera të menaxhimit bujqësor për të arritur në
mënyrën më efektive dhe ekonomike shmangien e
degradimit të tokës
Praktikat e mira të menaxhimit të qëndrueshëm të tokës:
• ruajtja e strukturës së tokës dhe përmbajtjes së lëndës
organike
• menaxhimi i lëndëve ushqyesve
• ruajtja e tokës me mbulesë bimore
• mbjellja e pyjeve
• ruajtja e pjellorisë së tokës
• përdorimi i teknikave të avancuara të tilla si ujitjaplehëruese
• aplikimi i teknikave të duhura të kultivimit
Opsione teknologjike për mbështetjen e produktivitet bujqësor
të qëndrueshëm:
Praktikat e menaxhimit që ndikojnë jetën në tokë:
Qasja e plotë e sistemit për menaxhimin e bimëve dhe tokës në nivel fushe:
Praktikat e mira të menaxhimit të lëndëve ushqyese:
Qëllimet e menaxhimit të lëndëve ushqyese
• Plotësimi i kërkesave të bimëve për lëndë ushqyese për
rendiment dhe cilësi
• Minimizimi i presionit të dëmtuesve shkaktuar nga
plehërimi tepet N ose pamjaftueshmëria e lëndëve
ushqyese
• Minimizimi i kostos mjedisore dhe ekonomike për
plotësimin e lëndëve ushqyese
• Përdorimi i resurseve lokale të lëndëve ushqyese kur është e
mundur
• Marrja e vlerës së plotë të lëndëve ushqyese prej burimeve
të pjellorisë
Praktikat e mira të menaxhimit të lëndëve ushqyese:
• Drejtimi 4R i ushqyesve një qasje e re për praktikat më të mira të
menaxhimit të plehrave
• Aplikimi i 4R për lëndë ushqyese integrohet me praktikat më të mira
bujqësore të përzgjedhura për të arritur objektivat e menaxhimit të
bimëve për produktivitetit, përfitueshmëri, qëndrueshmëri dhe mjedis të
shëndetshëm.
ABC e menaxhimit të lëndëve ushqyese:
a. Rritja dhe mbajtja në nivele të larta e përmbajtjes së lëndës organike.
b. Analizimi dhe mbajtja e shënimve për përmbajtjen e lëndëve ushqyese përpara përdorimit të plehrave
ose përmirësuesve të tjerë.
c. Përmbysje e shpejtë e plehrave organike në tokë, nëse është e mundur, për të zvogëluar avullimin e
azotit dhe humbjet e mundshme të lëndëve ushqyes prej rrjedhjeve sipërfaqësore.
d. Analizimi i rregullt i tokës për të përcaktuar gjendjen e lëndëve ushqyese dhe nëse janë apo jo të
nevojshme plehrat organike, plehrat kimike ose plehrat gëlqerorë.
e. Ekuilibër i daljeve dhe hyrjeve të lëndëve ushqyese për të mbajtur nivele optimale dhe lejimi i “një
tërheqje të vogël” nëse lëndët ushqyese janë në nivele të lartë.
f. Përmirësimi i strukturës së tokës dhe zvogëlimi i rrjedhjeve në parcelë duke minimizuar dëmet nga
ngjeshja e tokës.
g. Përdorimi i bishtajoreve foragjere ose kulturave mbuluese bishtajore për të siguruar N për kulturat
pasuese dhe zhvilluar gjendje fizike të mirë në tokë.
h. Përdorimi i kulturave mbuluese për të lidhur elementët ushqyes në periudhat jashtë sezonit,
përmirësuar strukturën e tokës, për të zvogëluar rrjedhjet sipërfaqësore dhe erozionin dhe për ti
siguruar mikrofaunës lëndë organike të freskët.
i. Mbajtja e pH në intervale optimale për shumicën e kulturave të ndjeshme që përfshihen në qarkullim
bujqësor.
j. Kur P dhe K janë shumë të pamjaftueshëm, disa prej plehrave përdoren me shpërndarje për të rritur
nivelin e pjellorisë së përgjithshme të tokës dhe disa të tjerë përdoren në fasha.
k. Për të pasur një përdorim më eficient të plehrave kur P dhe K janë në nivele mesatare, duhen marrë në
konsideratë plehërimet e lokalizuara gjatë mbjelljes, sidomos në zonat e ftohta.
Praktikat e mira të menaxhimit të lëndëve ushqyese:
Strategji për përmirësimin e qarkullimit të lëndëve ushqyese
• Ul humbjet e paparashikuara.
• Përmirëso efikasitetin thithjes së lëndëve ushqyese.
• Përdor burime lokale të lëndë ushqyese.
• Nxit konsumin e ushqimeve të prodhuara në vend.
• Ul eksportin e lëndëve ushqyese në produktet e fermës.
• Sillni densitetin e kafshëve në përputhje me bazën e tokës së
fermës.
• Zhvillo partneritetet lokale për të balancuar flukset midis
llojeve të ndryshme të fermave.
Përfundime:
• Tokat janë analoge me një llogari bankare. Në ngjashmëri me një llogari
bankare, nuk është e mundur për të marrë nga një tokë më shumë se sa ajo
që është vendosur në të, pa degraduar cilësinë e saj. Përveç sasisë së nxjerrë
jashtë, cilësia e tokës gjithashtu varet nga masa, koha, mënyra dhe forma e
asaj që është nxjerrë ose zëvendësuar. Kështu, ekosistemet e menaxhuara
janë të qëndrueshme në periudhë afatgjatë në qoftë se outputet e të gjitha
komponenteve të prodhuara balancohen me inputet e futura në sistem.
• Zhvillimi i qëndrueshëm ekonomik mund të realizohet vetëm përmes
përshtatjes së Praktikave më të mira bazuar në parimet e menaxhimit të
tokës.
• Tokat e mira dhe të këqija mund të behën produktive nëse menaxhohen mirë.
Megjithatë, ato ndoshta kurrë nuk do të arrijnë barazi, sepse disa kufizime
nuk mund të tejkalohen plotësisht
• Ideja kryesore është e njëjtë me atë që ne dëshirojmë për fëmijët tonë – ne
duam që tokat tona të arrijnë potencialin e tyre të plotë.
Faleminderit