Transcript Ligjërata 5

Jus Romanorum
JUS QUOD AD RES PERTINED
RREGULLAT JURIDIKE
E DREJTA REALE
E DREJTA PRONESORE
Rregullat qe veprojne:
I. INTER VIVOS
I. MARREDHENIET REALE JURIDIKE
Jura in re, e drejta mbi sendet
a) Kuptimi i prones
Jura in personam, e d. mbi personin b) Kuptimi i posedimit
c) Te drejtat reale mbi sendet e
huja/servitutet
II. MORTIS CAUSA
II. MARREDHENIET TRASHEGIMORE


Marrëdhënja realo-juridike mund të përcaktohet
si marrëdhënje juridike në të cilën personi i
caktuar ose titullari i së drejtës reale ka autorizim
të përhershëm që sendin e caktuar ta shfrytëzojë
pjesërisht ose plotësisht për interes të tij, ndërsa
të gjithë personat e tjerë janë të detyruar ta
respektojnë të drejtën e titullarit dhe të mos
ndërmarrin kurrfarë veprimesh me të cilat do të
mund ta pengonin të gëzojë të drejtën që i njihet
Karakteristikë e veçant – vepron inter vivos.
Send- gjithcka dhe tëre ajo që ekziston në botën
materiale dhe:
 në kuptimin e gjërë përfshinte:
tërë atë që mund të ishte objekt i marrëdhënjeve
juridike në përgjithësi;
 në kuptimin më të ngushtë përfshinte të gjitha lëndët
(objektet) e të drejtës pronësore.
Objektet e të drejtës pronërore janë të shumllojshme:
1.
pjesët e natyrës, kur mund të përdoren nga njerëzit
2.
vetë njerëzit
3.
Veprimtaritë njerëzore
4.
Ndonjëra nga të e drejtat
Sendet e luejtshme
Ishin ato që mund ta
ndërronin pozitën pa e
zvogëluar vlerën dhe pa e
ndryshuar natyrën e tyre.
Sendet e paluejtshme
Ishin ato që nuk mund ta ndërronin
pozitën pa e ndryshuar natyrën. Sendet
më të rëndësishme të paluejtshme ishin
tokat dhe e tërë ajo që me tokat ishte
lidhur ngushtë.
1. (inaedificatio), ndërtimet,
2. (insemenatio), e tërë ajo që është
mbjellë në tokë,
3. (implantatio), e tërë ajo që është
fidanizuar në tokë
ose me emër të përbashkët (superficies )
sipërfaqja tokësore
Sendet e zëvendësueshme
Ndarje se varej përgjegjësia
për shkatërrimin e sendeve
rastësisht, si dhe natyra e disa
marrëdhënjeve juridike.
Kur ishte fjala për sendet e
zëvendësueshme, (IN GENERE)
zbatohej rregulla:
Sendet e pa zëvendësueshme
Kesaj ndarjae në të drejtën
romake kësaj çështjeje i
kushtohej kujdes i veçantë.
Kur ishte fjala për sendet e
pazëvendësueshme (IN SPECIE)
zbatohej rregulla:
“genera non pereunt ose genus “speeies peritei cui debetur”, që
perire non censetur,”, që do të do të thotë se pala e obliguar
thotë se pala e obliguar ishte e lirohej nga çdo detyrim, nëse
detyruar ta kryente veprimin
sendet ishin shkatërruar pa
gjersa të ekzistonte'bile edhe
fajin e saj.
një send i llojit të njëjtë.
Sendet e thjeshta
Jane objektet që nga
natyra janë unike
(guri, shtylla, njeriu)
Sendet e përbëra
ndaheshin në dy grupe:
I.
res quae ex contingentibus
constant,
sendet e bashkuara në një tërësi në
mënyrë artificiale (shtëpia, ania, dollapi)
II.
res quae ex distantibus constant,
sendet që nga natyra ishin dlie ngelnin
të ndara, mirëpo në drejtësi
konsideroheshin si sende unike për
shkak të qëllimit për të cilin shërbenin
(zgjoi, tufa, populli, magazina)
Send kyesore
konsiderohej ajo pjesë e
sendit që përmbante në
vete karakteristikat e tërë
sendit.
Zbatohej parimi;:
“accessorium sequitur
principale ose
accessorium
cedat principali ‘
akcesori përcjell fatin e
sendit kryesor.
Sendet aksesore – te dores se dyte
konsideroheshin pjesët
përbërëse, pa të cilat
sendi kryesor nuk do të
pushonte të ishte ai që
ishte me të vërtetë.
Me rregullë të
përgjithshme kjo çështje
zgjidhej vetëm për toka
dhe për superficies
tokësore “superficies solo
cedit”
sende të trupshme
Sende të patrupshme
Janë ato që mund të
preken: toka, njeriu,
rrobat, floriri, argjendi
dhe shumë të tjera.
Janë ato që nuk mund
të preken, ato që
përmbajnë të drejtat:
trashëgimi, uzufrukti,
detyrimet e lindura në
çfarëdo menyrë.
Objektet qe ekzistojne Te drejtat qe krijohen
ne boten fizike.
me rendin juridik.
Send frytdhënës
Konsiderohëj çdo objekt që për
nga natyra ose sipas
dispozitave të rendit juridik (në
komunikimin ekonomik) ishte i
aftë të krijonte vlera të reja
ekonomike.
Vlerat e reja ekonomike të
krijuara prej një sendi
frytdhënës me veprimin e
ligjeve natyrore apo ligjeve të
komunikimit ekonomik,
quheshin fructus.
Frytet
Frytet e krijuara nga sendi
frytdhënës:
I.- me veprimin e ligjeve
natyrore, quheshin fructus
naturales ose frytet natyrale.
II. - me veprimet juridike,
grupin e fryteve civile bënin
pjesë ndër të tjerat edhe
kamata, qiraja, renta nga
dhënja e tokës me qesirn
afatshkurtër dhe afatgjatë
Sendet në pronë private
Sendet të gatshme për
përvetësim privat
Sendet jashtë pronës private
Sendet jo të gatshme për
përvetësim privat
ndaheshin në disa grupe nga
aspekti se a e kishin apo nuk e
kishin zotëruesin në çastin e dhënë
si dhe nga aspekti se a i kish
braktisur pronari apo i kishte
humbur.
Në grupin e këtyre sendeve hynin
sendet e domosdoshme për
funksionimin e shtetit dhe për vijimin e jetës shoqërore midis
qytetarëve: lumenjtë publikë,
rrugët publike, limanet (portus),
posta publike, sheshet publike,
stadiumet etj.
tempujt, kompleti për të ushtruar
kultin, i tërë inventari tjetër.
Sendet e humbura, sendet e
braktisura, kafshet e egra, guret e
cmueshem, etj
Res mancipi
Res nen mancipi
Res mancipi ishin të gjitha
sendet, komunikimi juridik i të
cilave duhej pfatjetër të
zhvillohej në forma të posaçme
solemne, që u përshtateshin
ekskluzivisht qytetarëve
romakë-(mancipatio).
Ketu hynin sendet më të
rëndësishme në qarkullimin
ekonomik, dhe që ishin
elementet përbërëse të
ekonomive: tokat e
qytetit dhe të fshatit, sevitutet,
dhe skllevërit /kafshët e punës.
Res nec mancipi ishin të gjitha
sendet tjera të gatshme për
qarkullim ekonomik.
Qarkullimi me res nec mancipi
bëhej në forma më pak
solemne, të përbashkëta për
qytetarët romakë dhe për
banorët e tjerë të lirë të shtetit.


Idea themelore e juristëve klasikë ishte ajo që pronën
duhet përcaktuar si pushtet të
plotë mbi sendet apo si plena in re potestas.
E drejta pronësore kishte kryesisht tri grupe
autorizimesh:
jus utendi, jus fruendi dhe jus abutendi.
Perdorimi, uzufrukti dhe disposponimi.
- Jus utendi: të drejtë ta posedonin dhe ta përdornin
sendin;
- Jus fruendi: kishin të drejtë t'i mblidhnin frytet natyrale;
- Jus abutendi: te drejte asgjesimi, ose tjetërsimi pronën
apo duke konstituuar ndonjë të drejtë reale për interes të
personave të tjerë.

Prona nuk ka qenë asnjëherë e drejtë e
plotë apsolute dhe e drejtë e plotë ekskluzive.
Për këtë qëllim ligji XII tabelave, parashikonte:
1) të gjithë zotëruesit e pasurive bujqësore duhet
patjetër të lënë kufirin (finis) prej 2 e 1/2 pëllëmbë
tokë
dhe nuk guxojnë ta punojnë;
2) të gjithë zotëruesit e tokave të qytetit duhet të lënë
patjetër po të njëjtën distancë kur ndërtojnë shtëpi;
3) zotëruesit e pemëve, degët e të cilave shtrihen rnbi
pasurinë e huaj, kanë të drejtëqë kohë pas kohe të
hyjnë atjë dhe t'i mbledhin frytet e rëna në tokë,
4) perdorimi i prones per demtinin e tjetrit, etj.



Prone romake dhe peregrine, sipas titullarit;
Prona kuirite, e drejte e vetem qytetareve
romak;
Prona bonitare, me parashrimin fitues ( 1 vjet per
s.e luatsh. dhe 2 vjet per s.e paluet.)
Mjetet juridike per mbrotjen e prones ishin:
EXEPCIO( kundershitmi) dhe ACTIO PUBLICIANA;
 Prona provinciale, prona ne provinca qe i

takonte popullit romak dhe senatit;
Condominiumi/bashkepronesia, konstituimi i
te drejtes pronesor ne shume persona.
Mënyra të rregullta juridike të fitimit të pronës:
 ngjarjet natyrore dhe
 Veprimet njerëzore-mënyrat civile:
1–
Menyra civile e
fitimit
Objekti i fitimit
Koha e veprimit
Aspekti
konstitutiv
PUBLIKE
E drejta
konstituhej me
vendimin e
organit
shteteror
UNIVERSALE
E drejta
konsituhohej
mbi tere
pasurine e
personit
INRER VIVOS
Komunikimi
juridik per te
gjallet e personit
DERIVATIVE
Konstituimi I
pronesise mbi
sendin behej me
kalimin e
prones/sendit
dhe e d.nxirrej
nga e d. e
meprashme.
PRIVATE
vullneti i
personave
privatë
SINGULARE
Vetem ne nje
objekt
MORTIS CAUSA
Ne rast te
vdekjes
ORIGJINERE
Sendet qe nuk
kishin pronar,
ose u kishte
pushuar e
d.pronesore




Venditio sub hasta , ose Venditio sub corona
Ankandi publik në të cilin organet shtetërore
shitnin sendet shtetërore; Shitja bëhej
gojarisht sipas asaj se kush po jep më shumë
dhe pa kurrfarë formaliteti tjetër, kalonte mbi
personin që kishte ofruar çmimin më të lartë.
Adsigantio, ndarja e tokave shteterore falas;
Adjudicatio, aktgjykimi ne konstestet e
ndarjes apo aktgj.per pronarin e ri;
Ex lege, fitimii i prones me ligj;
Mancipacio, kerkohej:
1.
2.
3.
Zotesia e subjekteve, mancipanti – shitesi dhe mancipatari-bleresi
Sendi i pershtatshem, ne prone bonitare ose provinciale
Forma e parashikuar me ligj, prezent te jene subjektet, objekti, 5 deshimitar qyt. madhor romak
PER AES ET LIBRAM, forma e mancipimit.
In jure cesissio, kerkohej:
1. Pronari i gjëratëhershërn (in jure cedens), fituesi i sendeve (vindicans)
2. Organi i autorizuar shtetëror (pretori i qytetit apo ai peregrin).
Usucapio, parashkrimi fitues, kerkohej:
1.
2.
3.
4.
posedim të përhershëm gjatë 1 vit te s. luejtshme, 2 vjet te s. paluejtshme;
Objetki I parashkrimit, RES HABILIS ose RES APTA;
JUSTUS TITULLUS, nga kush ishte tjetesuar sendi
BONA FIDFES, me mirebesim ne castin e vendosjes se posedimit;
Preascriptio , parshkrimi i gjate, kerkohej:
10 vjet per banoret e e nje provice dhe 20 vjet per banoret e provindes tjeter, LONGI…
30 – 40 vjet , LONGISIMI TEMPORIS PREASCRIPTIO, fitimi i se drejtes se prones- Justiniani.

1.
2.
3.


1.
2.







Traditio, dorezimi i sendit
Tradicio brevi manu, e kishte posedimin
Tradicio longa manu, jepej nje simbol ne vend te sendit
Constitutium possessorium, pronari e humbte pronen por me marrev.e mbante akoma.
Ocuppatio, pushtimi, kafshet e egra, peshqit, etj.
Thesaurus, thesari i fshehte,
I takon krejt kur e gjen ne token e tij;
I takon gjysma kur e gjen ne token e huaj.
Accesio, shtimi, ndarja e sendeve, ose bashkimi
ALLUVIO, lymi i lumit, rritja e tokes
AVULSIO, rrenimi i tokes, shkeputja,
INSULA IN FLUMINE NATA, ujdhesa ne mes te lumit, I takonte pronave te tokave me te aferta;
Specificatio, perpunimi
Commixtio & Confuzio perzierja e sendeve te ngurta dhe te lengeta
Res fructiera and fructus, sendi kryeror dhe sekondar
Posesores bona fides, fuctus extantes-frutet e pa shpenzuara
Pronarët kishin në dispozicion një varg të tërë te
mjeteve të tjera juridike të parashikuara për
mbrojtjen e: pronarëve, e poseduesve apo zotëruesve
të sendit.

Pronaret kuirit kishin:
1.
Rei vindicatio, mbrojta kur mirrej posedimi i sendit
2.
Actio negatoria, mbrojta nga pengesat ne
posedimin e sendit, ai e kishte posedimin

Pronaret bonitar kishin:
1.
Actio publiciana, mbrojtjen pronareve te
ndergjegjshem
2.
Exceptio rei venditae ac traditae, mbrotja ne rastet
kur pronari nuk e posedonte sendin.
I.
Sipas veprimit të ngjarjeve natyrore
e drejta e pronësisë shuhej kur zhdukej objekti
i pronës, kur liroheshin shtazët e egra të
okupuara, si dhe kur largoheshin skllevërit nga
territori i Romës.
II. Sipas vullnetit të pronarit
e drejta pronësore shuhej: me zhdukjen fizike
të sendit, me dorëzimin e sendit në res sacrae
(in sacrum dedicare), me dereliktimin e sendit,
si dhe me transmetimin e pronës ndonjë
personi në sajë të punëve juridike me efekt
translativ.
III. Sipas vendimit të organeve komp.shtetërore
e drejta oronësore shuhej në rastet e
ekspropriimit, konfiskimit dhe shndërrimit të
objektit të pronës në res extra patrimonium.
plenam in re potestatem, -autorizimi per ta
zotëruar fizikisht sendin e tij dhe t'i gëzonte
të gjitha dobitë që ky zotërim i sillte me
vete.
 Poseduesit e sendit të cilët posedimin e
nxirrnin nga ndonjë punë juridike të lidhur
me pronarin, kishin pushtetin fizik (faktik
apo material) mbi sendin;
 Mbrojta e posedimit behej me INTERDICTA,
urdhera te shkurtera dhe te kushtezuara.
Posedimi nga puna
juridike
DETENCIO
Faktet e konstituimit
POSSESSION JUSTA
Faktet e konstituimit
POSSESSION IN JUSTA
BONA FIDEI
Poseduesit qe i
zoteronin sendet me
vullnet se sendin e
mbajne per tjetrin
quheshin posedues
natyror/detencio.
Objekti i marre ne
momentin e
konsitituimit nuk e
dinte se titullus kishte
te meta;
MALAE FIDEI
Nga momenti i pare e
dinte se sendin e mer
nga jo pronari.
Poseduesi konstituon
posedimin ne menyre
vicioze, antijuridike,
me perdorim te forces,
marrja fshehurazi.
Kufizimet e së drejtës pronësore:
 E domosdoshme per te ekzituar si pronar (
servitutet legale/ligjore dhe
 E disa prej pronarëve qe pranonin që
përmbajtjen e të drejtës së tyre pronësore ta
kufizonin për interes të personave tjerë por
kishte edhe personave të tillë qe u lejonin që
përgjithmpnë ose përkohësisht të përdornin
ndonjë pjesë apo sektor të së drejtës
pronësore.
Menyra e krijimit
Llojet
I. Servitute REALE, u perkasin
1. mancipim- serv. fshatare
2. In jure cessio, - serv. tjera
3. Deductio servitutes, - menrya
indirekte sipas parimit:ruatje
per vete;
4. Urdheresa te njeashme;
5. Pactiones et stipulationes
kontratat formale dhe jo
formale.
tokave, ose jura perandiorum;
a) Serv. tokesore te fshatit
rruga, nxerrja e rreres, ujit,
a) Serv. tokesor te qytetit
II.
pedorimi murrit te huaj,ndriqimin, rrjedhja e
ujit,ndytesirave etj.
Servitute PERSONALE, te drejta
reale mbi sendet e huaja ne
fafor te personit te cak.e ne
barre te pronarit te servitutit.
As sa ishte gjalle personi e
shfrytezonte, nuk ishin te drejta
te perjetshme.
a) Ususfructus, te gjitha frytet mbidhte
b) Usus, vetem ato qe binin
c) Habitatio, perdorimi i baneses.
Mbrotja
Mbrojtja me padi:
1. vindicatio servitutis
2. Actio confessoria, padia unike
për mbrojtjen e titullarëve të
servituteve.
3. Mbrotja me interdikte
Shuarja
1. Me veprimin e ngjarjeve
natyrore, zhdukja, ndryshimi,
esencial, vdekja e titullarit te
servitutet personale
2. Me vullnetin ose heshtjen e
autorizuarve juridik
3. Confusio, shkrirjen e se drejtes
pronesore dhe te drejtes se
servitutit ne nje titullar.
Jus in agro vectigali
Emfiteuzi
Superficies
Koha e principates
koha postklasike
Koha klasike
E drejta e perhershme
e shfrytezimit te tokes
se huaj, ne baze te
JUS PERPETUM.
Kusht ishte pagimi i
qirase.
E drejta e perhershme
e shfrytezimit te tokes
se huaj, dhe pervec
kesaj te drejte,
gezohej e e drejta e
blerjes ne avantazhe.
Kontrata me qesim
afatgjate e parcelave
ndertimore.
Qiraxhiu mund te
mbrohej me padi:
1- actio vectigalis dhe
2- interdicte
possessore
E drejta shuhej nese 3
vjet nuk paguate
qirane ose nuk kyrente
obligimet tatimore.
E drejtat e superficies
mbrohej me interdikte
dhe interdiktet e
vecanta.
Toka i takonte atij qe
e punon /nderton.
Fiducia cum creditore
Kontrata e pengut
Kontratat me e lashta
Konstituimi i te drejtes
pronesore te kreditorit
ne objektin e fuducias.
Mbrohej me pacta
fuducia.
pignus
hipoteka
Pengu i dores
Dorezimi sendit te
luatshem dhe te
pazevendesueshem
te debitorit,
kreditorit, I cili
kishte te drejte ta
posedoje, shes dhe
nga cmimi i fituar ta
nxjerre aktivin
primar, nese
debitori nuk e ben
vet.
Hipoteka krijohej me
marreveshje ne mes te
debitorit hipotekes dhe
debitorit te hipotekes.
Njiheshin hipotekat:
I. Speciale/TE VECANTA
II. Gjenerale/ TE PERGJ.
II. Te se d. AKCESORE