Transcript ĐIỀU TRA DỊCH - Viện y tế công cộng

ĐIỀU TRA DỊCH
PGS, TS LÊ HOÀNG NINH
VIỆN VS-YT CÔNG CÔNG
Mục tiêu bài học
( CK I, II .SĐH)
• Định nghĩa được các từ dùng trong vụ
dịch
• Liệt kê được các bước tiến hành điều
tra một vụ dịch
• Phát triển được một giả thuyết về
nguyên nhân bùng phát dịch
• Kiểm định được giả thuyết về nguyên
nhân bùng phát một vụ dịch
• Tính được các số đo liên quan trong
điều tra một vụ dịch
PHÁT HIỆN SỰ BÙNG
PHÁT DỊCH
1. Dựa vào dữ liệu giám sát, Điều
tra
2. Phân tích các dữ liệu theo
không gian và thời gian
3. Qua các số iệu báo cáo / qua
thông tin tiếp xúc của ca bệnh
4. Nhân viên y tế
LÝ DO ĐIỀU TRA DỊCH
1. KIỂM SOÁT/ PHÒNG CHỐNG
DỊCH
2. NGHIÊN CỨU
3. HUẤN LUYỆN, ĐÀO TẠO
4. VẤN ĐỀ CÔNG CỘNG/ CHÍNH
TRỊ XÃ HỘI
5. CHƯƠNG TRÌNH Y TẾ…
BÀI TẬP
• Trong năm 2011, tại xã X huyện
Y, có 20 ca chết vì ung thư gan.
Anh chị hãy liệt kê các lý đ điều
tra xác định dịch ( làm trong 10
phút)
10 BƯỚC ĐIỀU TRA MỘT
VỤ DỊCH
1. Chuẩn bị công việc tại thực địa
2. Xác định sự hiện hửu của một vụ
dịch
3. Kiểm tra/ xác định chẩn đoán
4. Định nghĩa và xác định ca bệnh:
1. Định nghĩa ca bệnh
2. Xác Định và đếm số ca bệnh
10 BƯỚC ĐIỀU TRA MỘT
VỤ DỊCH
• 5. Tiến hành mô tả dịch tễ
• 6. Phát triển giả thuyết về nguyên
nhân bùng phát dịch
• 7. Kiểm định giả thuyết
• 8. Nếu cần, xem xét, điều chỉnh
giả thuyết và tiến hành các
nghiên cứu thêm
10 BƯỚC ĐIỀU TRA MỘT
VỤ DỊCH
• 9. Triển khai các biện pháp kiểm
soát/ phòng chống
• 10. Công bố các phát hiện, kết
quả điều tra
10 BƯỚC ĐIỀU TRA MỘT
VỤ DỊCH
• Bài tập 2
• Trong 10 bước điều tra nầy, theo
anh chị bước nào là quan trong
nhất, giải thích tại sao?
• Khi tiến hành điều tra dịch cần
tuân thủ theo thứ tự 10 bước điều
tra trên không
BƯỚC 1: CHUẨN BỊ CÔNG
VIỆC TRÊN THỰC ĐỊA
•
1.
CÓ 3 NHÓM CÔNG VIỆC:
Điều tra:
bộ câu hỏi
trang bị/ dụng cụ: lab,
materials, computer,
camera, khác…
2. Quản lý hành chánh
3. Tham vấn:
vai trò của bạn tại thực
địa
ai?/ ở đâu, khi nào bạn gặp và tiếp
xúc trao đổi
BƯỚC 1: CHUẨN BỊ CÔNG
VIỆC TRÊN THỰC ĐỊA
• Bài tập:
• Ngày 30 tháng 12 năm 2010, trung
tâm y tế dự phòng Tây Ninh báo cáo
có một vụ dịch gồm 50 người mắc bệnh
tiêu chảy cấp phải nhập viện. Anh chị
hãy chuẩn bị cho chuyến đi điều tra
phòng chống dịch tại đây
BƯỚC 2: XÁC ĐỊNH DỊCH
•
DỊCH: khi số ca mắc hơn số dự kiến
xãy ra trên dân số/ vùng, địa
phương/ thời khoảng
1. Sporadic ( tản phát/ lẻ tẻ)
2. Epidemic ( Dịch)
3. Endemic ( dịch lưu hành địa phương)
4. Pandemic (Đại dịch)
Chùm ca ( Cluster): tập hợp ca/ vùng/ thời
khoảng nào đó
BƯỚC 2: XÁC ĐỊNH DỊCH
• BÀI TẬP 3:
• Vào tháng 12 năm 2006, TTYTDP
Kiên Giang báo cáo có 24 trường hợp
viêm não ở trẻ em. Sau đó Viện
Pasteur xác định là do enterovirus
71. Theo anh chị đây có phải là vụ
dịch không và bước chuẩn bị của anh
chị như thế nào để điều tra vụ dịch nầy
?
BƯỚC 3: THẨM ĐỊNH
CHẨN ĐOÁN
• Mục đích:
• Bảo đảm chẩn đoán phù hợp
• Loại bỏ những sai lầm labo
• Thẩm định:
• Riview lâm sàng
• Kết quả xét nghiệm
• Đề nghị:
• Tóm tắt các dấu hiệu lâm sàng
• Thăm khám các bệnh nhân
BƯỚC 4 a: ĐỊNH NGHĨA
CA BỆNH
• Định nghĩa ca bệnh:
• Các tiêu chí xác định:
• lâm sàng , khu trú thời gian, nơi chốn,
con người
• Thí dụ: sốt, tiêu chảy phân lỏng > 3 lần /
ngày, cự ngụ tại …, phát bệnh trong
phạm vị… tuần, những người có đi đến
dự tiệc, ăn…
• Lưu ý tính hằng định và không bias cho
mọi trường hợp điều tra
BƯỚC 4 a: ĐỊNH NGHĨA
CA BỆNH
• Đinh nghĩa ca bệnh:
• Bao phủ được toàn bộ ca bệnh
• Không, ít dương sai
• Cần có khẳng định của xét nghiệm
• Có 3 loại định nghĩa ca bệnh: E coli O
157: H7
• Ca xác định
• Ca nghi nghờ: tiêu máu, place, time,
người
• Ca có thể : đau bụng và tiêu chảy/ thời
gian/ không gian
BƯỚC 4 b: xác định ca
bệnh và đếm số ca
• Xác định về mặt địa dư, vùng bị ảnh
hưởng
• Xác định ca bệnh: dùng nhiều nguồn
có thể:
•
•
•
•
•
•
Bác sĩ phòng khám
Dưỡng đường
Bệnh viện
Trạm y tế
Hỏi bệnh nhân
Điều tra
BƯỚC 4 b: xác định ca
bệnh và đếm số ca
• Loại thông tin/ từng ca:
•
•
•
•
Thông
Thông
Thông
Thông
tin
tin
tin
tin
dân số
lâm sàng
yếu tố nguy cơ
từ các báo cáo
• Dạng báo cáo, dạng dữ liệu, dạng
câu hỏi
BƯỚC 4 b: xác định ca
bệnh và đếm số ca
• Bài tập:
• Trong một vụ dịch tiêu chảy cấp
xảy ra vào tháng 12 năm 2005
tại xã X, huyện Mang Thít, tỉnh
Vĩnh Long. Anh chị hãy giúp
nhân viên y tế tuyến dưới thiết kế
một form thu thập thông tin về
các trường hợp bệnh
BƯỚC 5: MÔ TẢ DỊCH TỄ
1. Xem xét dữ liệu cẩn thận, rút ra
nhưng thông tin tin cậy và xác hợp
nhất
2. Mô tả toàn diện:
1.
2.
3.
->
Con người
Thời gian
Không gian
nguồn lây, cách lây, yếu tố nguy cơ, dân
số bị ảnh hưởng
-> hình thành giả thuyết về dịch tễ học
BƯỚC 5: MÔ TẢ DỊCH TỄ
1. Thời gian:
1. Vẽ đường cong dịch
•
•
•
•
Time course of epid.
Future course may be
Thời khoảng tiếp xúc, thời điểm tiếp xúc
Kiểu dịch
2. Vẽ đường cong dịch
1. Đơn vị thời gian : trục X: 1/8 – 1/3 thời gian ủ
bệnh
2. Vẽ nhiều đường cong tìm đường xác hợp nhất
BƯỚC 5: MÔ TẢ DỊCH TỄ
• Giải thích đường cong dịch:
• Kiểu dịch
• Thời gian ủ bệnh: tối đa, trung bình, tối
thiểu
• Điểm nguồn nhiễm của dịch ( point source
epidemic). Tại đây người tiếp xúc với
cùng một nguồn trong mo65ttho72i gian
ngắn. Nếu thời gian tiếp xúc kéo dài được
gọi là tiếp xúc với cùng một nguồn nhiễm
liên tục
• Nếu người – người: propagated epidemic :
sẽ có nhiều đỉnh cao liên tục
BƯỚC 5: MÔ TẢ DỊCH TỄ
• Xác định thời khoảng tiếp xúc
• Xem xét thời gian ủ bệnh trung
bình, tối thiểu
• Xác định đỉng dịch. Ca trung vị và
tính ngược trên trục x một thời gianthời gian ủ bệnh trung bình
• Bắt đầu từ ca bệnh đầu tiên và trở
ngược một thời gian- thời gian ủ
bệnh tối thiểu
BƯỚC 5: MÔ TẢ DỊCH TỄ
• Bài tập:
• Từ vụ dịch viêm gan và đường
cong dịch mà bạn vẽ được và
những hiểu biết của bạn về thời
gian ủ bệnh trung bình, tối thiểu.
Bạn hãy xác định thời khoảng/
gian tiếp xúc của các ca bệnh
BƯỚC 5: MÔ TẢ DỊCH TỄ
• Nơi chốn/ địa dư
• Spotmap:
• Ca bệnh theo địa dư
• Tìm ra các mấu chốt quan trọng
• Nơi ca bệnh sống, làm việc có thể là
nơi riếp xúc với nguồn nhiễm
BƯỚC 5: MÔ TẢ DỊCH TỄ
• Con người
• Dân số nguy cơ là những ai
• Đặc tính của ký chủ:
•
•
•
•
•
•
•
Tuổi
Dân tộc
Phái
Nghề nghiệp
Hành vi khác
Tình trạng sức khỏe
Hoạt động giải trí/ nghỉ ngơi.
BƯỚC 6: ĐẶT GIẢ THUYẾT
• Gỉa thuyết nên gồm:
• Nguồn nhiễm
• Cách lây
• Tiếp xúc
• Cách đặt giả thuyết : nhiều cách
• Dịch tể mô tả
BƯỚC 7: KIỂM ĐỊNH GIẢ
THUYẾT
•
HAI CÁCH KIỂM ĐỊNH GIẢ THYẾT:
1. So sánh giả thuyết với các sự kiện/ dữ
kiện:
•
•
•
•
Lâm sàng
Labo
Môi trường
Bằng chứng dịch tễ
2. Dùng dỊch tễ phân tích
•
•
Nhóm so sánh
Cohort/ case control studies
BƯỚC 7: KIỂM ĐỊNH GIẢ
THUYẾT
• Nghiên cứu đoàn hệ:
• Tốt nhất cho các vụ bùng phát nhỏ, dân
số bị ảnh hưởng được xác định rõ rẽt. Thí
dụ như viêm dạ dày ruột ở những người
tham dự đám cưới
• Đo sự liên quan giữa yếu tố nguy cơ và
bệnh :
• RR = a / ( a + b) : c / ( c + d )
• Test thồng kê ý nghĩa = chi-aquare, p value
BƯỚC 7: KIỂM ĐỊNH GIẢ
THUYẾT
• Chi square , bảng 2 x 2:
• Chisquare =
• T [ { a.d – b.c} – T / 2]2
----------------------------------V1 V 2 H 1 H 2
H1= a+b ;H2=c+d
V1= a +c ;V2=b+d
T =a+b+c+d
BƯỚC 7: KIỂM ĐỊNH GIẢ
THUYẾT
• Nghiên cứu bệnh – chứng:
• Khi dân số bị ảnh hưởng không được xác
đĩnh rõ
• Dùng phổ biến hơn cohort studies
• Số đo liên quan : Odds Ratio : OR
• OR = a.d : b.c
Nhóm chứng:
Mẫu ngẫu nhiên trên dân số khỏe mạnh
Nhóm khác: lán giềng, bạn bè, bệnh nhân từ bác
sĩ , cơ sở y tế …( không bệnh đang điều tra)
Test ý nghĩa= Chi-squares, p value
BƯỚC 7: KIỂM ĐỊNH GIẢ
THUYẾT
• Bài tập:
• Bạn được yêu cầu điều tran một chùm
gồm 57 ca bệnh ung thư bạch cầu.
Trong số đó có một số người làm
nghề sửa chửa điện tử, số còn lại làm
trong xưởng lắp ráp radio. Loại hình
nào được chọn để điều tra sự liên
quan giữa lãnh vực điện tử và ung thư
bạch cầu
BƯỚC 8: XEM XÉT LẠI, LÀM
MỚI GIẢ THUYẾT-NGHIÊN
CỨU THÊM
• SAU KIỂM ĐỊNH , BẠN CÓ KẾT LUẬN GÌ?
• NẾU GIẢ THUYẾT KHÔNG TỐT, BẠN CHỈ MẤT THỜI
GIAN VÀ NGUỒN LỰC CHO VIỆC KIỂM 9I5NH GIẢ
THUYẾT
• Khi nghiên cứu dịch tễ không phát hiện ra điều gì,
bạn cần xem lại giả thuyết
• Khi nghiên cứu phân tích xác định sự liên quan:
xem kỹ lại giả thuyết về tiền sử tiếp xúc để có được sự
tiếp xúc thật đặc hiệu, nhiều nhóm chứng hơn để kiểm
định giả thiết đặc hiệu hơn
• Mở rộng hiểu biết về sự bùng phát, kinh nghiệm đối
phó trong tương lai
BƯỚC 8: XEM XÉT LẠI, LÀM
MỚI GIẢ THUYẾT-NGHIÊN
CỨU THÊM
•
Các nghiên cứu bổ xung: trong
labo và môi trường:
1. Các bằng chứng labo cũng cố cho
các kết quả tìm thấy
2. Các nghiên cứu môi trường giúp
giải thích tại sao có sự bùng phát
BƯỚC 9: triển khai các biện
pháp phòng ngừa và kiểm
soát bùng phát
• Mục tiêu là phòng chống, kiểm soát sự bùng
phát
• Triển khai ngay các biện pháp càng sớm
càng tốt
• Triển khai ngay biện pháp kiểm soát nếu như
bạn biết được nguồn lây
• Nói chung là bạn tác động vào khâu yếu
nhất trong dây chuyền nhiễm trùng: tác
nhân , nguồn lây hay ổ chứa
• Bạn có thể tác động làm gẫy sự lây truyền
hay sự tiếp xúc, làm giảm sự nhạy cảm của
lý chủ
Bước 10: CÔNG BỐ
NHỮNG PHÁT HIẸN
• HAI CÁCH:
• BÁO CÁO MIỆNG VỚI CHÁNH QUYỀN ĐỊA
PHƯƠNG:
• TRÌNH BÀY RÕ, THUYẾT PHỤC VỚI NHỮNG ĐỀ
NGHỊ CỤ THỂ
• TRÌNH BÀY VỚI QUAN ĐIỂM NHÀ KHOA HỌC
VÀ PHẢI BẢO VỆ CHO ĐƯỢC CÁC KẾT LUẬN VÀ
KIẾN NGHỊ CỦA BẠN
• BÁO CÁO VIẾT:
• Như một báo cáo khoa học
• Như một hướng dẫn cho các hành động
• Tài liệu có tính hợp pháp