دکتر خاکی - مدیریت بهره وری
Download
Report
Transcript دکتر خاکی - مدیریت بهره وری
منبع :
کتاب بهره وری در سازمانها،دکترخاکی
تهیه وتنظیم :سید مسعود شجری پور موسوی
تحت نظارت :دکتر احمدرضا ریاضیات
کمیته بهره وری
اداره کل بیمه سالمت استان اصفهان
آبان ماه 1392
مرکز بهره وري ژاپن) : Japan Productivity Center (JPCبه
حداکثر رساندن استفاده از منابع ،نيروي انساني ،تسهيالت و
،...به نحو علمي
دفتر بين المللي کار ( : )ILOرابطه بازده توليد با يکي از
عوامل آن
سازمان همکاري و توسعه اقتصادي ( : )OECDنسبت
خروجي (ميزان توليد ) به يکي از عوامل توليد
آژانس بهره وري اروپا ( : )EPAدرجه استفاده مؤثر از هر
يک از عوامل توليد
بهره وري از ديد مصرف کنندگان عبارت است از:
دسترسي به کاالي يا خدمات ارزان ،فراوان ومرغوب
بهره وري از ديد توليد کنندگان عبارت است از:
بهره وري در سرمايه گذاري مناسب و توليد بيشتر ،رقابت
در عرضه بهتر محصوالت ،کيفيت مرغوب تر ،و
سودآوري باالتر
بهره وري از ديد ملتها عبارتست از :رفاه و آسايش و
زندگي بهتر ،فرصتهاي شغلي مناسب ،و امکان دسترسي
به کاالها و خدمات ارزان
ارتقاي سطح زندگي
بهبود موازنه پرداختها
تقليل هزينه ها و قيمت ها
کنترل تورم
رقابت پذيري بين المللي
کاالهاي توليدي و درنتيجه
تحقق سريعتر توسعه اقتصادي
و پيشرفت اجتماعي
بهروري جزئي
بهروري كل عوامل
بهروري كل
(صفحه 106و 107كتاب دكتر خاكي)
عبارت است از نسبت خدمات (ستانده ها ) به یک طبقه
ازنهاده ها ( بخش خاصی ازمنابع ) یا میزان ستانده به
ازاي هرواحد از یک نهاده منفرد (مثالً ارزش افزوده به
ازاي هرکارمند) را اندازه مي گیرد.
در این روش تنها یک معیار واحد مطرح بوده و در محاسبه آن سعي
مي شود که از کلیه نهاده هاي مهم و مجموع ستانده ها (البته ستانده
هاي خالص) استفاده شود.شاخص بهره وری کل عوامل که بیانگر
متوسط تولید به ازای هرواحد از کل منابع تولید است .
درفرمول بهره وری کل عوامل ) VA( ،به معنای ارزش افزوده تولید
شده ( مجموع ارزش خالص تولید کاالها وخدمات درطول یک سال
مالی ) ) L ( ،تعداد نیروی کار ) W ( ،سطح دستمزد ) k ( ،سرمایه
به کاررفته و ( ) rبهره سرمایه است :
.TFP = VA / )W L.( + ) k . r (
شاخص بهره وری کل :بهره وری کل نسبت ستانده کل به جمع کل
داده ها است .
بنابراین شاخص بهره وری کل ،اثر مشترک تمامی داده های به
کاررفته درتولید ستانده ها را بازتاب می دهد .
به طور معمول معیارها وشاخص های بهره وری کل و چند عاملی ،
نسبت به شاخص های جزئی ارجح می باشند .دلیل این امر آن است
که تمرکز بربهبود بهره وری تنها دریک یا چند عامل تولید ،امکان
کاهش بهره وری کل را درپی دارد .بنابراین اتکا به آن شاخص می
تواند گمراه کننده باشد
نسبت هایي مي باشند كه صورت آن ها یك ستانده ،مخرج
آن ها یك نهاد ه و روند افزایشي آن ها نشان از بهبود
وضعیت دارد.
شاخص هاي بهره وري:
شاخص هاي عمومي
شاخص هاي اختصاصي
شاخص بهره وري نيروي كار
بهره وري نیروي كار = ارزش افزوده/تعداد شاغلین
این شاخص از تقسیم ارزش افزوده به تعداد شاغلین حاصل مي شود .در صورتي كه در
كشوري اطالع نفر ماه ،نفر روز ویا نفر ساعت كار انجام شده یا پرداخت شده شاغلین در
دسترس باشد دراین صورت در مخرج كسر شاخص بهره وري نیروي كار ،به جاي تعداد
شاغلین از این اطالعات استفاده خواهد شد .بدیهي است كه این نوع شاخص ،بهره وري نیروي
كار را با دقت باالتري نشان مي دهد .واحد این شاخص لاير بر شاغل ،یا نفر ماه ،يا نفر
روز ،و یا نفر ساعت مي باشد .این شاخص نشان مي دهد كه هر شاغل در یك دوره بررسي چه
میزان ارزش افزوده ایجاد كرده است.
شاخص بهره وري هزينه شاغلين
جبران خدمات شاغلین /ارزش افزوده = بهره وري هزینه شاغلین
جبران خدمات شاغلین /ارزش افزوده = بهره وري هزینه شاغلین
این شاخص از تقسیم ارزش افزوده بر جبران خدمات
شاغلین به دست مي آید.
برخي از صاحب نظران بهره وري به این نسبت ،شاخص
رقابت پذیري نیز مي گویند.
واحد این شاخص نسبت مي باشد .مفهوم این شاخص آن
است كه به ازاي یك واحد ریالي جبران خدمات پرداخت
شده چه میزان ارزش افزوده ایجاد شده است
این شاخص از تقسیم ارزش افزوده بر ارزش موجودي اموال سرمایه
اي ثابت حاصل مي شود.
در محاسبه این شاخص برخي مواقع به جاي ارزش اموال سرمایه اي
ثابت از ارزش دارایي هاي ثابت یا ارزش كل دارایي ها استفاده مي
شود.
این شاخص نشان مي دهد كه به ازاي یك واحد از ارزش موجودي
اموال سرمایه ،چند واحد ارزش افزوده ایجاد مي شود.
واحد این شاخص نسبت مي باشد.
ارزش اموال سرمایه اي ثابت /ارزش افزوده = بهره وري سرمایه
این شاخص از طریق تقسیم ارزش افزوده بر ارزش
مصارف واسطه محاسبه مي شود .واحد این شاخص نسبت
مي باشد.
ارزش مصارف واسطه /ارزش افزوده = بهره وري مواد
این شاخص از تقسیم ارزش افزوده بر مقدار انرژي مصرف شده به دست
مي آید.
واحد این شاخص لاير بر كالري مي باشد.
این شاخص براي كشورهایي كه از نظر ذخایر سوخت فسیلي در مضیقه
هستند بسیار حایز اهمیت مي باشد.
در برخي از كشور ها این شاخص از طریق تقسیم ارزش افزوده بر ارزش
انرژي مصرف شده نیز محاسبه مي شود.
دراین صورت واحد این شاخص نسبت خواهد بود.
مقدار یا ارزش انرژي مصرف شده /ارزش افزوده = بهره وري انرژي
اندازه گیري بهره وري عبارت از :
فرآیندي است كه براساس آن شاخص هاي بهره وري مناسب با
اهداف و رسالتهاي اصلي سازمان در سطوح مختلف تعریف شده
و با تعیین نظام آماري الزم ،امكان محاسبه شاخصهاي بهره وري
فراهم مي شود.
شكل كلي شاخصهاي بهره وري به صورت نسبت ستانده به داده و
یا خروجیها به ورودیهاي سیستم بوده و به اشكال مختلف
شاخصهاي اقتصادي (ریالي) ،كمي و مقداري در سطوح مختلف
سازمان و مدیریت فعالیتها مطرح مي شود.
هـدف اصـلي از انـدازه گیري بهره وري ،بهبود و افزایش بهره وري است .در كنار
این هدف ،اهداف ذیل نیز دنبال میشود :
-1آگاهي سازي (کسب اطالع از اینکه سازمان در چه وضعیتي بوده و در چه
مرحلهاي از دستیابي به اهداف خود قرار گرفته است)
-2ارزیابي مشکالت (شناسایي فرصتها و مقابله با تهدیدات)
-3ایجاد مکانیزمي براي ارایه بازخور و ابزار تشویق منابع انساني (دادههاي حاصل
ازاندازهگیري باعث ميشود تا کارکنان از کار لذت برند از موفقیتها درس بیاموزند و
براي غلبه بر دوران بازدهي نامطلوب داراي انگیزه شوند)
-4ایجاد اطالعات براي انواع تصمیمگیريهاي مدیریتي (مدیریت براي تدوین
برنامههاي خود نیازمند به اطالعات است)
تحلیل بهره وري فرآیندي است كه طي آن تغییرات بهره وري و علل آن و یا
تغییرات سیستم مورد مطالعه براثر تغییرات بهره وري و سازوكارهاي حاكم بر
این تغییرات مورد بررسي قرار مي گیرد.
برخي از روشهاي معمول براي تحلیل شاخصهاي بهره وري شامل :
تحلیل روند ارقام شاخصها بصورت زماني و مكاني،
تجزیه به عناصر،
بررسي تطبیقي شاخصهاي واقعي و برنامه ریزي شده،
روش معیار محك زني )(benchmarking
مي باشد .
توجه دقیق به ورودیها و خروجي ها
توجه به عوامل قابل كنترل مدیریت
استفاده از روشهاي مناسب
تعیین دوره ارزیابي
توجه به در دسترس بودن اطالعات
كوتاه مدت
میان مدت
بلند مدت
مقایسه با سال پایه
مقایسه با سایر شركت ها ي مشابه
بین المللي
ملي
بخشي
سازمان
گروه كاري
فردي
فرايند تحليل سلسله مراتبي
تحليل پوششي داده ها
تحليل شکاف
يا : AHP /یک تکنیک مدیریتي است که توسط پرفسور «توماس سائتي» در اوایل دهه هفتاد
میالدي در آمریکا مطرح شد.
براي استفاده از این فرآیند ،تحلیلگر باید هدف کلي را مشخص کرده و معیارهاي دستیابي به آن هدف
را انتخاب کند.
فرآیند تحلیل مستلزم آن است که تحلیلگر :
مقایسه ذهني در مورد اهمیت نسبي معیارهاي مختلف در دستیابي به هدف کلي انجام دهد.
سپس تحلیلگر باید سلسله مراتبي از معیارهاي تصمیم گیري یا عوامل موثر بر تصمیم ایجاد کند،
به طوري که عوامل یا معیارهاي خاص تر یا جزئي تر در قسمتهاي پایین تر سلسله مراتب قرار گیرند.
در انتهاي سلسله مراتب نیز ،گزینــــه هاي نهایي تصمیم گیري یا اهداف ارزیابي قرار مي گیرند.
این فرآیند با محاسبه اولویتها یا وزنهاي نسبي در هر سطح از سلسله مراتب ،رتبه کلي یا سراسري
هریک از گزینه هاي تصمیم یا اهداف ارزیابي را تعیین مي کند.
ارزيابي عملکرد کارکنان حرفه اي؛
تجديد ساختار سازماني؛
گزينش تجهيزات اطالعاتي؛
ارزيابي پروژه بهره وري؛
انتخاب بازار هدف؛
برنامه ريزي استراتژيک؛
انتخاب مکان فروش (خرده فروشي)
تحليل پوششي داده ها (: )DEA
یک تکنیک مشهور در علم مدیریت است.
به معني تحلیل پوششي داده ها یک مدل برنامه ریزي ریاضي ،براي ارزیابي کارایي واحد هاي تصمیم گیرنده اي
)(DMUاست که چندین ورودي و چندین خروجي دارند .از آن جا که این الگو توسط چارنز ،کوپر و رودرز ارائه
گردید ،به الگوي )(CCRکه از حروف اول نام سه فرد یاد شده تشکیل شده است ،معروف گردید و در سال 1978در
مقاله اي با عنوان اندازه گیري کارایي واحد هاي تصمیم گیرنده ارائه شد(چارنز.)1978:
از این تکنیک براي اندازه گیري کارایي نسبي واحدهاي عملیاتي (بااهداف و منظورهاي یکسان) استفاده مي شود.
واحدهاي عملیاتي اکثر سازمانها داراي نهاده هاي متعدد (نظیر تعداد کارکنان،حقوق،ساعتهاي عملیات ،بودجه تبلیغات)
و همچنین ستانده هاي متعدد (نظیر سود ،سهم بازار و نرخ رشد) هستند.
در ایــــن گونه موارد براي مدیریت ،تعیین واحدهاي عملیــــاتـي ناکارآمد در تبدیل نهاده هاي چندگانه به ستانده هاي
چندگانه معموالً دشوار است.
این روش به عنـوان ابزاري قدرتمند براي اندازه گیري بهره وري فرآینــدهاي داراي نهاده ها و ستانده هاي چندگانه،
شناخته شده است ( محبوبي . )42 : 1382،
روش تحلیل پوششي داده ها ،از طریق مقایسه نسبي بخش هاي اقتصادي و براساس مقادیرداده ها و ستانده هاي آنها به
برآورد مقادیر كارایي و بهره وري مي پردازد.
این روش به كمك داده هاي ارائه شده ،مرزي به نام ”مرز كارائي “ در نظر گرفته مي شود كه تمام بخش ها ي مورد
بررسي ،با این مرز بهینه مقایسه مي شوند
کارآيي نسبي پزشکان يک بيمارستان؛
کارآيي نسبي کلينيک هاي بهداشت عمومي؛
کارآيي نسبي شعبات يک بانک؛
کارآيي نسبي فروشگاههاي زنجيره اي غذاي آماده؛
تحليل بهره وري بيمارستانهاي دولتي و خصوصي
مدلي مفهومي است که توسط پروفسور PARASURAMANو همکارانش در 1985و
1988در آمریکا مطرح شده است.
تحلیل شکاف ابزاري مدیریتي براي اندازه گیري کیفیت خدمات است.
در آن از یک فرآیند تحلیلي صرف در جمع آوري دریافتها و انتظارات مشتریان،
کارکنان خدماتي و مدیران استفاده مي شود تا شکاف میان گروه هاي مزبور در
صورت وجود مشخص شود.
پنج نوع شکاف در این مدل باید تجزیه و تحلیل شود.
اگر هریک از شکافها از سطح پیش تعریف شده ،فراتر رود ،کیفیت خدمت رضایت
بخش نیست،
لذا برخي اقدامات اصالحي براي بهبود کیفیت خدمات باید انجام شود.
بانکها،
فروشگاههاي بزرگ؛
خدمات دولت در ازاي پرداخت ماليات؛
مسيرهاي مهم خطوط هوايي داخلي و غيره.
برنامه ریزي بهبود بهره وري فرآیندي است كه طي آن رویكرد بهبود بهره
وري تدوین و درچارجوب آن فعالیتهاي مورد نیاز براي بهبود بهره وري
شناسائي ،الویت بندي و زمانبندي مي شود.
تعدادي از فعالیتهاي اجرایي بهبود بهره وري در قالب
برنامه ریزي استراتژیك مشخص شده است و بسیاري از
برنامه هاي اجرائي دیگر نیز پس از اندازه گیري و تحلیل
شاخصها و شناسائي زمینه هاي ارتقاء بهره وري و تدوین
راهبردها و اهداف ارتقاء بهره وري مشخص مي شود
افزایش ستانده با استفاده از همان میزان نهاده
شناسایي ظرفیتهاي خالي
ثابت نگه داشتن ستانده ها همراه با کاهش نهاده ها
جلوگیري از اتالف و ضایعات
روند افزایش سریعتر ستانده ها نسبت به افزایش نهاده ها
شناسایي گلوگا ه ها و رفع آنها-مثال مشکالت مالی
روند کاهشي سریعتر نهاده ها نسبت به کاهش ستانده ها
حذف فعالیتهاي غیر ضروري و هزینه بر
افزایش ستانده همراه با کاهش نهاده
سازمانها با توجه به اهداف خود و وضعیت موجودشان مي توانند از تكنیك هاي مهندسي صنایع براي
بهبود بهره وري استفاده كنند:
مرحله بهبود بهره وري فرآیندي دو مرحله اي است:
برنامه ریزي براي انتخاب مجموعه اي از روشهاي متناسب
طراحي برنامه اي اجرایي براي پیاده سازي تكنیك هاي منتخب
کاهش هزینه
کاهش زمان
افزایش کمیت
بهبود کیفیت
از تعداد بسیاري از روشهاي در دسترس ،هر شرکتي باید معدودي از این روشها را که قابل
اداره هستند ،انتخاب کند .به طوري که مجموعا ً بتواند سازمان را به هدف بهره وري کل که در
مرحله برنامه ریزي تعیین شده است ،برساند.
مجموعه این روشها بستگي به نوع سازمان ،اندازه شرکت و بسیاري عوامل دیگر دارد .در
انتخاب مجموعه اي از روشهاي مناسب سه روش پیشنهاد ميشود:
-1بر اساس شم کارشناسي و تجربه؛
-2روشها و مدل هاي کمي؛
-3روشهاي نیمه کمي ،ترکیبي از دو روش فوق است.
در روشهاي کمي با استفاده از معادالت رگرسیون چند متغیره همبستگي با بهره وري کل
عوامل را مشخص مي کنیم ،یا بهره وري کل عوامل را به وسیله برنامه ریزي حداکثر مي کنیم.
تابع هدف ،حداکثر بودجه ،سودها ….
در این مرحله با توجه به فــرمول بهرهوري پنج استـــراتژي مختلف براي بهبود بهره وري داریم:
-1افزایش محصول با استفاده از همان مقدار نهاده
-2افزایش محصول همراه با کاهش نهاده هاي مصرفي
-3تولید همان مقدار محصول با کاهش نهاده هاي مصرفي
-4افزایش مقدار محصول ،سریعتر از افزایش نهاده هاي مصرفي
-5کاهش بیشتر نهاده ها در قبال کاهش محصول
استراتژي 3و 5واکنشي هستند ،بویژه استراتژي پنجم .اما استراتژي هاي 1و2و 4آینده نگرانه هستند.
مؤسساتي که داراي مدیریت و رهبري ضعیف هستند ،استراتژي پنجم را انتخاب مي کنند تا بقا داشته
باشند.
بسیاري از روشهاي کوچک کردن سازمانها در استراتژي سوم و پنجم تجلي مي یابند.
شرکتهایي که داراي رهبري قوي و مدیریت عالي هستند از استراتژي هاي 1و2و 4استفاده مي کنند.
سازماني که استراتژي 4را دنبال مي کند ،وضع بسیار ایده آلي دارد.
در مدل هرسي و گلد اسمیت ،عملكرد كاركنان تابعی از متغیرهایي است که در ذیل آمده :
)A.C.H.I.E.V.E( f= P
= Pعملکرد
(میزان اهدافی که تحقق یافته اند)
= Aتوانایی
(قدرت به انجام رساندن توفیق آمیز یک تکلیف)
= Cوضوح
= Hحمایت سازمانی
( وضوح در درک پذیرش نحوه کار،محل و چگونگی انجام آن)
(حمایتی که کارمندان برای تکمیل کردن اثر بخشی کار به آن نیاز دارند)
(شور و شوق و تمایل به انجام تکلیف)
= Iانگیزه
= Eارزشیابی
= Vاعتبار
(متناسب ،قانونمندی و مشروع بودن تصمیم مدیر)
= Eمحیط
(مجموعه عوامل موثر بر برون سازمانی)
(سازوکار قضاوت در رابطه با چند و چون انجام کار)
در مدل اینسورث و اسمیت ،رابطه عملکرد کارکنان با سایر متغیرها به صورت ذیل نشان داده شده است:
P = Rc.C.E.V(Pf.Rw)
عملکرد (میزان اهدافی که تحقق یافته اند)
=P
= Rcوضوح نقش (درجه روشن بودن وظایف و ﻣﺴﺌﻮلیتها )
= Cشایستگی (درجه مساعد بودن محیط و حمایت عملی شرایط محیطی ار تالش برای تحقق اهداف
سازمان)
= Vارزشها (نظام ارزشی حاکم بر محیط ،مکانیسم هدف گذاری ،نظام تصمیم گیری سازمان ،مدیران،
کارکنان)
= Pfتناسب ترجیحی (تا چه حد افراد شغلشان را بر کارهای دیگر ترجیح داده و می دهند)
= Rwپاداش (سیستم پاداش دهی سازمان چکونه است؟
مدل مالکوم بالدريچ :
یا مدل آمریکایی که در قالب جایزه ای به همین نام از سال 1987در آمریکا
طراحی شد و سه هدف اصلی کمک به موارد ذیل است:
:1 -1 افزایش عملکرد ها و افزایش توانمندیها
:2 -1 افزایش توان رقابتی و از سوی دیگر تعامل بیشتر و
بهتر میان شرکتهای آمریکایی
:3 -1 ایجاد ابزار های مدیریتی با هدف پیاده سازی آموزشها
و بر نامه ریزیها
مدل دمینگ یا مدل ژاپنی که در سال 1950و با دعوت ژاپنی ها از دکتر
ادوارد دمینگ آمریکایی و مطالعات صورت گرفته ارائه شد .چهار
راهبرد اصلی مدل دمینگ عبارتند از :
-1
-2
-3
-4
برنامه ریزی
اجرا
بازبینی
اقدام
و یا به طور خالصه () PDCAاین جایزه به طور کلی یکی از مهمترین عوامل کنترل و ارتقاء
کیفیت در سازمانهای ژاپنی می باشد.