Transcript İlaç Sanayi ve Etik Sorunlar

Politika Etiği
& Biyoetik,Tıp
etiği
Yrd. Doç. Dr. Meral Elçi
Politika
nedir?
Politikanın hepimizin kafasında farklı anlamları vardır:
• Hükümet icraatlarını etkileme,
değiştirme veya yönlendirme
işidir.
• Devlet yönetimini veya kontrolü
ele geçirme ve elde tutma bilgisi
veya sanatıdır.
• Birey ve gruplar arasında güç ve
liderlikle ilgili olan rekabettir.
Politika, yönetme sanatı
veya bilimidir.
• Birtakım hünerlerle, çoğu kez
dürüst veya ahlaki olmayan
şekilde uygulamalarla
karakterize edilen etkinliklerdir.
2
Politika
etiği
Politikanın en temel
özelliklerinden biri,
çıkar çatışmaları ile
dolu olmasıdır.
• Politikacılar, insanların yaşamsal
çıkarları hakkında karar
verirler.
– Bireylerin yaşamsal çıkarları ile
böylesine doğrudan karar alırken,
işin sonunda, çatışmaya dönmesini
önlemenin tek yolu, bu kararların
çok sağlam bir haklılık zeminine
oturtulmasıdır.
3
4
Politikacıların sergileyebildiği etik dışı
davranışlar
•
•
•
•
•
•
•
•
Açık anayasa ihlalleri
Kişisel çıkarlar için parti değiştirilmesi
Partizanca yapılan atamalar
Seçim kaybeden milletvekillerinin Kamu
İktisadi Teşebbüsleri yönetim
kurullarında görevlendirilmeleri
Nakiller, terfiler, kayırmalar, Kariyer
vaadleri
Banka kredilerinin yakınlara tashihi
Parti üyelerinden gelen kartlarla iş takibi
Milletvekillerinin iş bulma ya da hasta
muayene ettirme ajansları haline
5
dönüşmesi.
Politikacıların sergileyebildiği etik dışı
davranışlar
• Kamusal kaynakların kişisel
kullanım için harcanması
• Siyasal partilerin iktidara
geldikten sonra kendilerini
destekleyen seçmen
gruplarına ayrıcalıklı işlem
yapmaları.
6
Politikacıların sergileyebildiği etik dışı
davranışlar
• Siyasal iktidarın gelecek
seçimlerde yeniden
iktidarda kalabilmek için
bütçeyi oylarını
arttıracak şekilde seçim
bölgelerine tahsis
ederek bütçe
kaynaklarının
yağmalanması.
• Lobicilik yaparak
alınacak kararları
etkilemeleri.
7
Politikacıların sergileyebildiği etik dışı
davranışlar
• Seçmenleri oy karşılığı
yanıltmaları, aşırı
vaatlerde bulunmaları,
devletteki işleyişin gizli
kapaklı olması,
vatandaşların
bilgilendirilmemesi.
8
Yolsuzluğun özü kişisel çıkar gözetmektir.
Kişisel Çıkar
(örn. para, güç, itibar)
------
Kamu Çıkarı
(dürüstlük, hakkaniyet, profesyonellik)
• Yolsuzlukla mücadelede, kuvvetlenen
paradigma “etiklik” tir.
• Yasal müeyyideler de gereklidir ancak,
şeffaflık ve süreklilik için “etik kültür”
esastır.
9
tıp etiği
11
Biyoetik
• Tıpta ve biyolojide
meydana gelen
gelişmelerin, çeşitli
teknolojik gelişmelere
bağlı olan bilimsel
sonuçların etik düzlemde
irdelenmesidir.
• Gen teknolojisi, ilaç
sanayi, klonlama, doğum,
ölüm, ötenazi, insan
deneyleri, yapay üreme,
kürtaj biyoetik'in belli
başlı konu başlıklarıdır.
(Canlı etiği)
• Biyoetiğin konu alanı daha
kapsamlıdır, tıp etiğini de
içerir
• Biyoetik konusunda
ayrıntılı bilgi için:
http://www.biyoetik.org.
tr
12
• Teknolojinin hızla transfer edilmesi
toplumları henüz çözüme bağlanmamış
sorunlarla karşı karşıya bırakmaktadır.
– Örn: ölümün tanımı, kürtajın gerekli olduğu
durumların saptanması, embriyo dokularının
kullanılıp kullanılmaması, doku ve organ
aktarımı, kiralık anne, genetik uygulamalar...
13
Gen Teknolojisi ve Etik Sorunlar
• Gen teknolojisinin savaşlarda biyolojik
silah olarak kullanılabilme riski.
• Arkeolojik kazılarda elde edilen bazı DNA
örneklerinden nesli tükenmiş canlıların
yaratılabileceği; bunların insanların
aleyhinde kullanılabileceği ve doğal
dengenin bozulmasına yol açabileceği.
• Genetik şifrenin çözülmesi halinde bunun
kimler tarafından ve hangi amaçlarla
kullanabileceği sorunu.
14
Gen Teknolojisi ve Etik Sorunlar
• Üstün insan yaratma çalışmaları ve ağır işçi
olarak çalıştırılan insan ve maymun arası
yaratık üretme çalışmalarının olabileceği.
• Cinsiyet ayrımcılığına olanak tanıması
15
Klonlama ve Etik Sorunlar
• Klonlamayı Savunanlar;
Hastalıkların tedavisi,
organ nakli, tedavi
amaçlı klonlama,
çocuk sahibi
olamayanlara bu
imkanın verilmesi
• Genleri değiştirilerek
ortama uygun hale
getirilen bitki ve
hayvanlar çoğaltılarak
açlık sorunu ortadan
kaldırılabileceği.
• Klonlamayı
reddedenler;
• GDO’ların insan ve
hayvan sağlığı
üzerindeki uzun vadeli
etkilerinin bilinememesi
• Klonlamanın gen
havuzunun
daralmasına yol
açabileceği; böylelikle
toplumlardaki genetik
çeşitliliğin ortadan
kalkabileceği ve
toplumların
evrimleşmelerinin
engelleneceği endişesi.
Lincoln Six-Echo (McGregor) ve Jordan TwoDelta (Johansson), 21. yüzyılın ortalarında,
dışarıya kapalı yer altında bir tesiste yaşayan
yüzlerce kişiden ikisidir. Dikkatle kontrol
edilen bu tesisin tüm sakinleri gibi, günlük
hayatlarındaki her şey, sözde kendi iyilikleri
için, kontrol edilmektedir. Buradan çıkmanın
tek yolu, ve herkesin ortak umudu; çekilişle
“Ada”ya gitmek için seçilmektir. Orası,
raporlara göre, dünyada meydana gelen ve
tesis sakinleri hariç gezegendeki herkesin
canını alan ekolojik felaketten geriye kalan
tek temiz ve yaşanılabilir kara parçasıdır
(ada).
Son zamanlarda açıklanamayan
rüyalar gören Lincoln huzursuzdur ve
hayatındaki kısıtlamaları gün geçtikçe
daha çok sorgulamaya başlamıştır.
Genç adam varlığıyla ilgili her şeyin
bir yalan, Ada’nın acımasız bir
aldatmaca, ve kendi ve Jordan’ınki
de dahil olmak üzere herkesin
ölüsünün aslında dirisinden daha
değerli olduğunu öğrenir.
17
Ötenazi ve Etik Sorunlar
• Bugünkü tıp biliminin acılarını
dindiremediği ve devasını
bulamadığı ölüme mahkum
hastaların ızdıraplarını
dindirmek için istek üzerine
ölmesine izin vermek, yaşatılması
için çaba harcamamaktır.
18
Ötenazi ve Etik
Sorunlar
• Günümüzde, ileri yaşlarda ölümcül hastalarda,
hastanın ızdırapları dayanılmayacak ölçüde ise ve
hastanın arzusu üzerine mahkeme kararı ile…
• Hollanda'da gönüllü aktif ötenazi legal olarak
kabul edilmiştir.
• Almanya'da ötenazide hekimin rol alması yasaktır.
• Türkiye’de 3.1.1960'dan beri yürürlükte olan Tıbbî
Deontoloji Nizâmnâmesinin 13. maddesinin
3.paragrafı ve 14.maddesi pasif ötenaziye bile izin
vermemektedir
19
Ötenazi ve Etik Sorunlar
İlk bakışta ülkemizde
ötenazi uygulanmıyor gibi
görünmekte ise de, çoğu
kere hekim yeniden normale
dönüşün söz konusu olmadığı
derin koma, bitkisel hayat
veya beyin ölümü gibi
durumlarda kendi kendine
karara varıp, aktif tedaviyi
azaltabilir yani ötenazi
uygulayabilir.
20
21
İlaç Sanayi ve Etik Sorunlar
• Bütün sağlık toplantıları, süreli
yayınlar, dernekler, ilaç firmalarından
az ya da çok maddi destek alıyor.
• İlaç firmaları çeşitli şekillerde
doktorlara ikramlarda bulunuyor;
küçük-büyük hediyeler, ilaç
numuneleri, araştırma ödemeleri,
ilacı tanıtan konuşmacılara sağlanan
destekler, bedava yemekler ve
konferans seyahatleri sağlanıyor.
İlaç Sanayi ve Etik Sorunlar
• İlaç firmalarınca masraf
gösterilen tanıtım ve
pazarlama giderleri ilaç
fiyatlarına bindirildiğinden
ilaçların maliyeti
yükselmektedir.
• İlaç fiyatları arttıkça maliyeti
hastaya yüklenmekte,
hastanın hakkı yenmekte…
Öjeni ve Etik Sorunlar
• Öjeni, 20. yüzyılın ilk yarısında çok sayıda taraftar
toplayan ve doğuştan sakat, zeka özürlü ve hasta
insanların ayıklanması ve sağlıklı bireylerin
çoğaltılması yoluyla daha sağlıklı ve daha iyi bir toplum
yaratmayı hedefleyen bir görüştür.
• Bazı bilim adamları öjeni fikrinin gelişmesinden
itibaren, "topluma zararlı bireylerin öldürülmesi"
gerektiğini açıkça savunmaya başlamışlardı.
• Adolf Hitler, "Devletin görevi sağlıklı nesiller
yetiştirmektir. Görülür şekilde hasta olanların ve
salgın hastalık taşıyanların çoğalmasının uygun
değildir"
Öjeni ve Etik Sorunlar
• Hitler'in politikasının gereği olarak Alman toplumu
içindeki sakatlar, doğuştan körler ve kalıtsal
hastalıklara sahip olanlar, özel sterilizasyon
merkezlerinde toplanarak kısırlaştırılırken, akıl
hastaları ise uyutularak tasfiye edildi.
• 1933 yılında çıkartılan bir yasa ile 350 bin akıl
hastası, 30 bin çingene ve yüzlerce zenci çocuk,
hadım etme, x ışınları ve enjeksiyon gibi
yöntemlerle kısırlaştırıldılar.
Yapay Üreme ve Etik
Sorunlar
• Kelime anlamı spermlerin yumurtayı vücut dışında
döllemesidir.
• Gamet bankaları ile ilgili olarak ilk akla gelen
sorunlardan birisi kimlerin donör olacağıdır?
– Biyolojik ve genetik açıdan sağlıklı olanlar mı?
– Estetik ve sosyal statü açısından "iyi" durumda olanlar
mı?" (Bu düşünceler ve beraberindeki tartışmalar
"öjenik“ kavramını çağrıştırmaktadır.)
Yapay Üreme ve Etik
Sorunlar
• İlk aşamadaki donör kriterlerinin saptandığını
düşünelim, donör durumundaki kişiler "kaç kez
verici olabileceklerdir?“ Birden fazla verici
konumunda olabilecekler midir?
• Bu ise bilmedikleri halde kardeş bir çok bireyin
olmasına hatta ilerde evlenmelerine bile neden
olabilecektir
Yapay Üreme ve Etik
Sorunlar
• Gamet bankaları bireylere
istedikleri cinsiyetteki
çocuğa sahip olma olanağını
da sağlayabilir: bunun sonucu
olarak (özellikle bizim gibi
gelişmekte olan ülkelerde)
kız/erkek çocuk oranı
bozulabilir.
Deneyler ve Etik Sorunlar
• ABD’
den korkunç deney itirafı: Amerika,
1940’larda bilimsel deney için yaklaşık 700
Guatemala vatandaşına izinleri olmadan
cinsel hastalık bulaştırmış.
Belgelere göre, 1940’lı yıllarda Amerikalı
bilim adamları penisilinin frengiyi tedavi
edip etmediğini gözlemleyebilmek adına
Guatemala"da gerçekleştirdikleri deneylerde
700 akıl hastası ve mahkûma, bilgileri ve
izinleri olmadan frengi bulaştırdı. Hatta
hapishanedeki mahkûmlar arasında
hastalığın daha çok yayılabilmesi için,
hastaneye giden fahişelere de frengi ve
belsoğukluğu mikrobu enjekte edildi.
Skandal, ABD"deki
Wellesley Üniversitesi"nden
tarihçi Profesör Susan
Reverby"ın, 1932-1972
yılları arasında Alabama"da
yapılan etik dışı deneylerin
başındaki Dr. John
Cutler"ın arşivlerini
derlerken ortaya çıkardığı
belgelerle gün ışığına çıktı.
Tıp etiği
 Topluma,
 Meslektaşlara,
 Hastalara,
karşı
yükümlülükleri
düzenler.
30
HİPOKRAT YEMİNİ
Hekim Apollon Aesculapions, Hygia Panacea ve bütün Tanrı ve
Tanrıçalar adına. And içerim, onları tanık ve şahit tutarım ki, bu andımı
ve verdiğim sözü gücüm kuvvetim yettiği kadar yerine getireceğim. Bu
sanatta hocamı, babam gibi tanıyacağım, rızkımı onunla paylaşacağım.
Paraya ihtiyacı olursa kesemi onunla bölüşeceğim. Öğrenmek istedikleri
takdirde onun çocuklarına bu sanatı bir ücret almaksızın öğreteceğim.
Reçetelerin örneklerini, ağızdan bilgileri şifahi bilgileri ve başka
dersleri evlatlarıma, hocamın çocuklarına ve hekim andı içenlere
öğreteceğim. Bunlardan başka bir kimseye öğretmeyeceğim. Gücüm
yettiği kadar tedavimi hiçbir vakit kötülük için değil, yardım için
kullanacağım. Benden zehir isteyene onu vermeyeceğim gibi, böyle bir
hareket tarzını bile tavsiye etmeyeceğim. Bunun gibi bir gebe kadına
çocuk düşürmesi için ilaç vermeyeceğim. Fakat hayatımı, sanatımı
tertemiz bir şekilde kullanacağım. Bıçağımı mesanesinde taş olan
muzdariplerde bile kullanmayacağım. Bunun için yerimi ehline terk
edeceğim. Hangi eve girersem gireyim, hastaya yardım için gireceğim.
Kasıtlı olan bütün kötülüklerden kaçınacağım. İster hür ister köle olsun
erkek ve kadınların vücudunu kötüye kullanmaktan sakınacağım. Gerek
sanatımın icrası sırasında, gerek sanatımın dışında insanlarla
münasebette iken etrafımda olup bitenleri, görüp işittiklerimi bir sır
olarak saklayacağım ve kimseye açmayacağım.
31
Hekimlik
sanatı
• Tıp diğer
pozitif
bilimlerden
biraz farklı bir
daldır. Teorik
bilginin yanı
sıra pratik bilgi
ve yetenek de
gerektirir.
32
Hekimlik sanatı
• Kendi yaptıklarının tüm
sonuçları üzerinde
özenle durmak ve en
iyi seçeneği bulmak
hekimin görevidir.
33
Tıp Fakültelerinde Etik Dersler



Vaka incelemeleri, drama ve
rol oynama yöntemleri
kullanılmalıdır.
Derse ilişkin değerlendirme de
temel olarak klasik ya da
çoktan seçmeli sınavın
yanında, sözlü sınav, yazılı ya
da sözlü vaka tartışması ile
yapılmalıdır.
Makaleler, medyada çıkan
haberler, sinema filmleri,
internet sayfaları ve klasik hale
gelmiş vakalar kullanılabilir.
Hekimin davranış ilkeleri
1. Zarar Vermeme
İlkesi
2. Dürüstlük İlkesi
3. Yaşama Saygı İlkesi
4. Adalet İlkesi
5. Özerklik İlkesi
6. Yasallık İlkesi
35
1. Zarar Vermeme
İlkesi:
•
Hekim başvuracağı
girişimin ve tedavinin
yararı ile zararını
tartmak zorundadır. Bu
da "olasılık" ve "risk"
faktörlerinin iyi
bilinmesine, yani yetkin
bir hekim olmaya
dayanır.
•
Kasıtlı olarak başkalarına
zarar verecek eylemde
bulunmama
yükümlülüğüdür.
36
2. Dürüstlük İlkesi:
•
–
–
Hekim hem
hastasıyla olan
sözleşmesinde, hem
de uygulayacağı
tanıda ve tedavide
hastasını
aldatmamalıdır.
Çünkü her türlü
ahlakın temeli
toplumsal sözleşmedir
ve herkes ona uymak
zorundadır.
Ancak bir hastalığın
kötü gidişi hastaya
"bir idam hükmü gibi"
açıklanamaz .
Batı kültürlerinde bunu
hastadan gizlemek
hekime sorumluluk
getirirken, bizim yasal
düzenlemelerimiz bu
durumun hastaya sadece
hissettirilmesini, ama
yakınlarına açıkça
söylenmesini
37
gerektirmektedir.
3. Yaşama Saygı İlkesi:
• Etik yargıları oluştururken,
başta insan olmak üzere, bütün
yaşam biçimlerine saygı
duyulması gereklidir. Bu açıdan
laboratuvar hayvanlarını
kullanan araştırıcıların bu ilke
çerçevesinde çalışmalarını
yürütmesi beklenmektedir.
– Gereksiz olarak çok sayıda
hayvanı kullanmak, onlara
gereksiz eziyet çektirmek
veya "hayvan yaşamını israf
etmek“ etik değildir.
38
4. Adalet İlkesi:
• Bu ilke "hakkaniyet
kavramı" ile birlikte
değerlendirilmelidir.
• Bir etik yargıya ulaşırken
söz konusu insanların eşit
oldukları düşüncesine
dayanılmaktadır.
– Hekimliğin eşitlik anlayışı
Hipokrat'tan günümüze
bütün insanları ırk, dil,
din, cinsiyet, sosyal
sınıf... gibi farklı
açılardan eşit
görmektedir.
39
5. Özerklik İlkesi:
• "Özerklik" bireylerin bağımsız bir biçimde
kendileri hakkında karar vermeleridir.
• Bu karar verme sürecinde bulunması gereken
öğeler:
– bireyin özerk olması,
– seçimini özerk biçimde yapabilmesi,
– sergilediği eylemini bilinçli ve istekli olarak
gerçekleştirmesidir.
• Ancak, özerkliği mutlak bir değer olarak
göremeyiz.
– Çocuklar, ruhi sorunları olan hastalar, zeka
özürlüler ya da bilinç kaybı içindeki hastaların
özerk bir şekilde davranabilmeleri güçtür.
40
6. Yasallık
İlkesi:
• Hekim yürürlükte
olan normların
tümüne uymak
zorundadır.
– Bunlara uymamak
ona maddi ve manevi
sorumluluk
getirecektir.
41
Hasta
Hakları
Nelerdir?
1- Sağlık hizmetine ulaşma
hakkı
2- Özgürce karar verebilen bir
hekim tarafından muayene ve
tedavi edilme hakkı.
3- Gizlilik hakkı,
4- Tanı ve tedavisiyle ilgili
girişimlerden haberdar olma
hakkı,
5- Yapılacak girişimlerle ilgili
aydınlatıcı bilgi verildikten
sonra rıza ( onam) verme
hakkı,
6- Saygın bir biçimde ölme
hakkı.
Hasta Haklarından
Yararlandırılma Konusunda
Öncelikli Gruplar
•
•
•
•
•
Çocuklar
Kadınlar
Yaşlılar
Psikiyatrik hastalar
Mahkumlar
42
43
44
45
47
48
49
50
51