Slide 1

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT
AQRAR UNİVERSİTETİ

MALİYYƏ

ƏDƏBİYYAT

1. Sadıqov M.M. Maliyyə potensialının formalaşdırılması
və dövlət borcları siyasətinin əsas istiqamətlərinin
müəyyən edilməsi problemləri. Bakı, 2003.
2. Sadıqov M.M., Hüseynov A, Zeynalov V. Korporativ
maliyyə, Bakı, 2007.
3. Sadıqov M.M., maliyyə potensialı: formalaşma və aqrar
sahənin prioritetliyi. Bakı, 2009.
4. Bağırov D., Həsənli M. Maliyyə (dərslik). Bakı,2009.
5. Bədəlov Ş.Ş., Məhərrəmov R.B., Qurbanov F.Ə. Büdcə
sistemi. Bakı, 2003.
6. Боди З., Мертон Р.К. Финансы: Перевод с
английского. M.: Издательство Вильямс, 2005
7. Van Horne: Fundamentals of Financial Management,
13th Edition. J. Van Horne, John Wachowicz, 2008.

Mövzu 4.
ƏDƏBİYYAT



BAZAR İNFRASTRUKTURUNUN QURULUŞU.



KAPİTAL BAZARININ TƏNZİMLƏNMƏSİ



MALİYYƏ BAZARININ MAHİYYƏTİ .



MALİYYƏ BAZARININ STRUKTURU.



QİYMƏTLİ KAĞIZ ANLAYIŞI VƏ NÖVLƏRİ



QİYMƏTLİ KAĞIZLARIN NÖVLƏRİ.



FOND BİRJALARI

İSTEHSALÇIDAN İSTEHLAKÇIYADƏK ƏMTƏƏ
VƏ XİDMƏTLƏRİN SƏRBƏST HƏRƏKƏTİNİ

TƏMİN EDƏN AYRI-AYRI MÜSTƏQİL
QARŞILIQLI ƏLAQƏLİ BAZARLARIN VƏ
İDARƏETMƏ STRUKTURLARININ
MƏCMUDUR.

Əmtəə və xidmətlər bazarı
(istehlak bazarı)

Konsaltinq bazarı

İnformasiya bazarı

İşçi qüvvəsi bazarı

Reklam bazarı

İnnorvasiya bazarı

Maliyyə bazarı

Sığorta bazarı

İnvestisiya bazarı

Daşınmaz əmlak bazarı
İşçi qüvvəsi bazarı

Qiymətləndirmə bazarı

 ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏR BAZARI (İSTEHLAK BAZARI)

İSTEHLAKÇILARLA İSTEHSALÇILAR ARASINDA
İSTEHLAK TƏYİNATLI ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN ALQISATQISI APARILAN BAZARDIR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARINA İSTEHSALDA
BİRBAŞA VƏ YA DOLAYI YOLLA İŞTİRAK EDƏN BÜTÜN
MADDİ TEXNİKİ OBYEKTLƏRİN ALQI –SATQISI AİDDİR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARININ ÜÇ NÖVÜ VARDIR:
 İSTEHSAL BİNALARININ VƏ TİKİLİLƏRİN ALQISATQISI BAZARI;
 İSTEHSAL TƏYİNATLI CİHAZLAR, TEXNOLOJİ
AVADANLIQLAR, MAŞIN BAZARI;
 MƏHSULUN HAZIRLANMASI ÜÇÜN XAMMAL,
MATERİAL, YARIM FABRİKATLAR VƏ ENERJİ BAZARI;
 DAŞINMAZ ƏMLAK BAZARLARINDAN İBARƏTDİR;

 İŞÇİ QÜVVƏSİ BAZARI İŞÇİ QÜVVƏSİNİN ALINDIĞI VƏ İŞ

YERLƏRİNİN SATILDIĞI ƏMƏK BAZARIDIR;

 İNVESTİSİYA BAZARI İQTİSADİYYATIN MÜXTƏLİF

SAHƏLƏRİNƏ UZUN MÜDDƏTLİ VƏSAİT QOYULUŞU
FORMASINDA REALLAŞDIRILAN MƏSRƏFLƏRİN
MƏCMUUDUR;

 LİZİNQ BAZARI İSTEHSAL TƏYİNATLI TİKİLİLƏRİN,

NƏQLİYYAT VASİTƏLƏRİNİN, AVADANLIQLARIN UZUN
MÜDDƏTLİ İCARƏYƏ VERİLMƏSİDİR;

 SIĞORTA BAZARI XÜSUSİ SOSİAL İQTİSADİ MÜNASİBƏT,

PUL DÖVRİYYƏSİ SFERASIDIR Kİ, BURADA ALQI–SATQI
OBYEKTİ ROLUNU SIĞORTA MÜDAFİYƏSİ OYNAYIR;

 MALİYYƏ BAZARI KAPİTALIN TƏLƏB VƏ TƏKLİFİN

QARŞILIQLI TƏSİRİ ƏSASINDA VASİTƏÇİLƏRİN KÖMƏYİ
İLƏ KREDİTORLARLA BORC GÖTÜRƏNLƏR ARASINDA
YENİDƏN BÖLGÜSÜ MEXANİZMİDİR;

 İNFORMASİYA BAZARI – BURADA ƏMTƏƏ KİMİ SPESİFİK BİR

MƏHSUL OLAN İNFORMASİYA ÇIXIŞ EDİR;

 REKLAM BAZARI – ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN

REALLAŞDIRMAQ VƏ ONLARA TƏLƏB
YARATMAQ MƏQSƏDİLƏ İSTEHLAK XƏRCLƏRİ
HAQQINDA İNFORMASİYADIR;
 QİYMƏTLƏNDİRMƏ BAZARI ƏMLAKIN
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ MEXANİZMİNDƏN
İBARƏTDİR;
 KOLSATİNQ BAZARI KONSALTİNQ
MENECMENTİ VƏ YA İDARƏETMƏ
MƏSLƏHƏTLƏŞMƏSİ HƏYATA KEÇİRİLƏN
BAZARDIR.
 İNNOVASİYA BAZARI ALQI-SATQI OBYEKTİ
KİMİ TEXNİKİ VƏ SOSİAL İQTİSADİ
YENİLİKLƏR, SƏMƏRƏLƏŞDİRİCİ TƏKLİFLƏR VƏ
İXTİRALAR VƏ S. ÇIXIŞ EDƏN BAZARDIR;
MALİYYƏ

MALİYYƏ BAZARI – VALYUTA BAZARI, QIZIL
BAZARI, KAPİTAL BAZARI VƏ PUL VƏSAİTLƏRİ
BAZARINDAN İBARƏTDİR.

MALİYYƏ
BAZARI

Maliyyə bazarının mahiyyətinin və rolunun
aydınlaşdırılması maliyyə bazarının, daha
doğrusu, qiymətli kağızlar bazarının quruluşunu
araşdırmağa imkan verir.
Ümumiyyətlə, maliyyə bazarının tərkibi və
quruluşu bəzi əla-mətlərlə müəyyən olunur.
Ehtiyatların səfərbər edilməsi metodlarına görə
qiymətli kağızlar bazarı borclar bazarına və
səhmlər bazarına, qiymətli kağızların satış
mərhələlərinə görə ilkin bazara və ikinci bazara,
qiymətli kağızların buraxılış müddətlərinə görə pul
bazarına və kapital bazarına bölünür.

Borclar bazarı və səhmlər bazarı bir-birindən fiziki və ya hüquqi şəxslərin
pul ehtiyatlarını necə almaları ilə fərqlənir. Bu, adətən, iki yol-la olur.
Birinci yol budur ki, firmalar istiqraz və ya qiymətli girov ka-ğızları kimi
borc vasitələri buraxır. Bunlar borc alanlarla qiymətli kağız saxlayanlar
arasında müqavilə sazişi rolunu oynayır. Həmin sazişdə təs-bit edilmiş
gəlir (norma) və ödənişin gerçəkləşdiriləcəyi son müddət göstərilir. Bu
müddət borc vasitələrinin fəaliyyətə başlayacağı tarixlə müəyyənləşdirilir.
Fəaliyyət müddəti bir ildən az olduqda borc vasitələri qısamüddətli, bir
ildən çox olduqda isə uzunmüddətli adlanır.
Pul ehtiyatlarının səfərbər edilməsinin ikinci metodu xalis gəlirdən
dividendlər almaq hüququ verən səhmlərin buraxılmasıdır.
Şirkət 1 milyard manat məbləğində 1000 dənə səhm buraxırsa və
səhmdarlardan biri 10 səhm alırsa, deməli, həmin səhmdar şirkətin 1
faizinə malik olur və həmin nisbətdə xalis gəlir payına iddiaçı olur.

Qiymətli kağızların satış xarakterinə görə maliyyə bazarı
ilkin ba-zara (primary market) və ikinci bazara
(secondary market) ayrılır. İlkin bazarda hökumət,
yaxud korporasiya yeni səhmləri və ya istiqrazları
alıcılara satır. Bu bazarda yalnız emitent və investor
iştirak edir, proses bağlı qapılar arxasında gedir. İlkin
bazarda borc kapitalını zəruri hüquqi statusu olan hər
bir şəxs ala bilər. Əslində bu, ssudadır. Lakin investorları səhmdarlara çevirməklə bu ssudanı
qaytarmamaq da olar. Bunun üçün səhmdar cəmiyyət
yaradıb səhm buraxmaq lazımdır. İlkin bazarda qiymətli
kağızların satışına kömək edən əsas təsisat infestisiya
banklarıdır.

*Hərracların keçirilmə metodlarına görə ikinci maliyyə bazarı
mütə-şəkkil və qeyri-mütəşəkkil olmaqla iki yerə bölünür.
Mütəşəkkil ticarətdə qiymətli kağızların alıcıları ilə satıcıları
mər-kəzi (rəsmi) yerlərdən birində görüşərək alqı-satqı edirlər.
Belə yerlərə fond birjaları deyilir. Nyu-York, Tokio və ya
Moskva fond birjaları mü-təşəkkil fond bazarları hesab olunur.
İkinci maliyyə bazarının təşkil edilməsinin başqa bir metodu
qeyri-mütəşəkkil maliyyə bazarıdır (over-the counter market OTC). Qeyri-mütəşəkkil market zamanı dilerlər onlara
müraciət edən hər bir adamın səhmlərini müxtəlif yerlərdə
satırlar. Qeyri-mütəşəkkil bazar ilk dəfə ta-rixi təcrübədə
meydana gəlib.

Maliyyə bazarını və onun quruluşunu təsnifləşdirməyin mühüm
əlamətlərindən biri həmin bazarda satılan qiymətli kağızların müddətləridir. Bu əlamətə görə maliyyə bazarı iki elementdən ibarət olur: pul
bazarı və kapital bazarı.
Pul bazarında (money market) bir ilədək müddəti olan qiymətli
kağızlar alınıb-satılır. Bu bazarın əsas qiymətli kağızları hökumətin
xə-zinə biletləri və digər qısamüddətli qiymətli kağızlardır. Bunlar
uzun-müddətli qiymətli kağızlara nisbətən daha geniş miqyasda
satılır və buna görə də onların likvidliliyi daha yüksəkdir.
Qısamüddətli qiymətli kağızların qiymətləri uzunmüddətlilərlə
müqayisədə daha az dəyişir ki, bu da onları daha təminatlı edir.
Kapital bazarı pul ehtiyatlarının qiymətli kağızlar və başqa vasitələrlə bir ildən artıq müddətə cəlb olunması və istifadəsi sahəsindəki
mü-nasibətləri ifadə edir.

Ending Style


Slide 2

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT
AQRAR UNİVERSİTETİ

MALİYYƏ

ƏDƏBİYYAT

1. Sadıqov M.M. Maliyyə potensialının formalaşdırılması
və dövlət borcları siyasətinin əsas istiqamətlərinin
müəyyən edilməsi problemləri. Bakı, 2003.
2. Sadıqov M.M., Hüseynov A, Zeynalov V. Korporativ
maliyyə, Bakı, 2007.
3. Sadıqov M.M., maliyyə potensialı: formalaşma və aqrar
sahənin prioritetliyi. Bakı, 2009.
4. Bağırov D., Həsənli M. Maliyyə (dərslik). Bakı,2009.
5. Bədəlov Ş.Ş., Məhərrəmov R.B., Qurbanov F.Ə. Büdcə
sistemi. Bakı, 2003.
6. Боди З., Мертон Р.К. Финансы: Перевод с
английского. M.: Издательство Вильямс, 2005
7. Van Horne: Fundamentals of Financial Management,
13th Edition. J. Van Horne, John Wachowicz, 2008.

Mövzu 4.
ƏDƏBİYYAT



BAZAR İNFRASTRUKTURUNUN QURULUŞU.



KAPİTAL BAZARININ TƏNZİMLƏNMƏSİ



MALİYYƏ BAZARININ MAHİYYƏTİ .



MALİYYƏ BAZARININ STRUKTURU.



QİYMƏTLİ KAĞIZ ANLAYIŞI VƏ NÖVLƏRİ



QİYMƏTLİ KAĞIZLARIN NÖVLƏRİ.



FOND BİRJALARI

İSTEHSALÇIDAN İSTEHLAKÇIYADƏK ƏMTƏƏ
VƏ XİDMƏTLƏRİN SƏRBƏST HƏRƏKƏTİNİ

TƏMİN EDƏN AYRI-AYRI MÜSTƏQİL
QARŞILIQLI ƏLAQƏLİ BAZARLARIN VƏ
İDARƏETMƏ STRUKTURLARININ
MƏCMUDUR.

Əmtəə və xidmətlər bazarı
(istehlak bazarı)

Konsaltinq bazarı

İnformasiya bazarı

İşçi qüvvəsi bazarı

Reklam bazarı

İnnorvasiya bazarı

Maliyyə bazarı

Sığorta bazarı

İnvestisiya bazarı

Daşınmaz əmlak bazarı
İşçi qüvvəsi bazarı

Qiymətləndirmə bazarı

 ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏR BAZARI (İSTEHLAK BAZARI)

İSTEHLAKÇILARLA İSTEHSALÇILAR ARASINDA
İSTEHLAK TƏYİNATLI ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN ALQISATQISI APARILAN BAZARDIR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARINA İSTEHSALDA
BİRBAŞA VƏ YA DOLAYI YOLLA İŞTİRAK EDƏN BÜTÜN
MADDİ TEXNİKİ OBYEKTLƏRİN ALQI –SATQISI AİDDİR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARININ ÜÇ NÖVÜ VARDIR:
 İSTEHSAL BİNALARININ VƏ TİKİLİLƏRİN ALQISATQISI BAZARI;
 İSTEHSAL TƏYİNATLI CİHAZLAR, TEXNOLOJİ
AVADANLIQLAR, MAŞIN BAZARI;
 MƏHSULUN HAZIRLANMASI ÜÇÜN XAMMAL,
MATERİAL, YARIM FABRİKATLAR VƏ ENERJİ BAZARI;
 DAŞINMAZ ƏMLAK BAZARLARINDAN İBARƏTDİR;

 İŞÇİ QÜVVƏSİ BAZARI İŞÇİ QÜVVƏSİNİN ALINDIĞI VƏ İŞ

YERLƏRİNİN SATILDIĞI ƏMƏK BAZARIDIR;

 İNVESTİSİYA BAZARI İQTİSADİYYATIN MÜXTƏLİF

SAHƏLƏRİNƏ UZUN MÜDDƏTLİ VƏSAİT QOYULUŞU
FORMASINDA REALLAŞDIRILAN MƏSRƏFLƏRİN
MƏCMUUDUR;

 LİZİNQ BAZARI İSTEHSAL TƏYİNATLI TİKİLİLƏRİN,

NƏQLİYYAT VASİTƏLƏRİNİN, AVADANLIQLARIN UZUN
MÜDDƏTLİ İCARƏYƏ VERİLMƏSİDİR;

 SIĞORTA BAZARI XÜSUSİ SOSİAL İQTİSADİ MÜNASİBƏT,

PUL DÖVRİYYƏSİ SFERASIDIR Kİ, BURADA ALQI–SATQI
OBYEKTİ ROLUNU SIĞORTA MÜDAFİYƏSİ OYNAYIR;

 MALİYYƏ BAZARI KAPİTALIN TƏLƏB VƏ TƏKLİFİN

QARŞILIQLI TƏSİRİ ƏSASINDA VASİTƏÇİLƏRİN KÖMƏYİ
İLƏ KREDİTORLARLA BORC GÖTÜRƏNLƏR ARASINDA
YENİDƏN BÖLGÜSÜ MEXANİZMİDİR;

 İNFORMASİYA BAZARI – BURADA ƏMTƏƏ KİMİ SPESİFİK BİR

MƏHSUL OLAN İNFORMASİYA ÇIXIŞ EDİR;

 REKLAM BAZARI – ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN

REALLAŞDIRMAQ VƏ ONLARA TƏLƏB
YARATMAQ MƏQSƏDİLƏ İSTEHLAK XƏRCLƏRİ
HAQQINDA İNFORMASİYADIR;
 QİYMƏTLƏNDİRMƏ BAZARI ƏMLAKIN
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ MEXANİZMİNDƏN
İBARƏTDİR;
 KOLSATİNQ BAZARI KONSALTİNQ
MENECMENTİ VƏ YA İDARƏETMƏ
MƏSLƏHƏTLƏŞMƏSİ HƏYATA KEÇİRİLƏN
BAZARDIR.
 İNNOVASİYA BAZARI ALQI-SATQI OBYEKTİ
KİMİ TEXNİKİ VƏ SOSİAL İQTİSADİ
YENİLİKLƏR, SƏMƏRƏLƏŞDİRİCİ TƏKLİFLƏR VƏ
İXTİRALAR VƏ S. ÇIXIŞ EDƏN BAZARDIR;
MALİYYƏ

MALİYYƏ BAZARI – VALYUTA BAZARI, QIZIL
BAZARI, KAPİTAL BAZARI VƏ PUL VƏSAİTLƏRİ
BAZARINDAN İBARƏTDİR.

MALİYYƏ
BAZARI

Maliyyə bazarının mahiyyətinin və rolunun
aydınlaşdırılması maliyyə bazarının, daha
doğrusu, qiymətli kağızlar bazarının quruluşunu
araşdırmağa imkan verir.
Ümumiyyətlə, maliyyə bazarının tərkibi və
quruluşu bəzi əla-mətlərlə müəyyən olunur.
Ehtiyatların səfərbər edilməsi metodlarına görə
qiymətli kağızlar bazarı borclar bazarına və
səhmlər bazarına, qiymətli kağızların satış
mərhələlərinə görə ilkin bazara və ikinci bazara,
qiymətli kağızların buraxılış müddətlərinə görə pul
bazarına və kapital bazarına bölünür.

Borclar bazarı və səhmlər bazarı bir-birindən fiziki və ya hüquqi şəxslərin
pul ehtiyatlarını necə almaları ilə fərqlənir. Bu, adətən, iki yol-la olur.
Birinci yol budur ki, firmalar istiqraz və ya qiymətli girov ka-ğızları kimi
borc vasitələri buraxır. Bunlar borc alanlarla qiymətli kağız saxlayanlar
arasında müqavilə sazişi rolunu oynayır. Həmin sazişdə təs-bit edilmiş
gəlir (norma) və ödənişin gerçəkləşdiriləcəyi son müddət göstərilir. Bu
müddət borc vasitələrinin fəaliyyətə başlayacağı tarixlə müəyyənləşdirilir.
Fəaliyyət müddəti bir ildən az olduqda borc vasitələri qısamüddətli, bir
ildən çox olduqda isə uzunmüddətli adlanır.
Pul ehtiyatlarının səfərbər edilməsinin ikinci metodu xalis gəlirdən
dividendlər almaq hüququ verən səhmlərin buraxılmasıdır.
Şirkət 1 milyard manat məbləğində 1000 dənə səhm buraxırsa və
səhmdarlardan biri 10 səhm alırsa, deməli, həmin səhmdar şirkətin 1
faizinə malik olur və həmin nisbətdə xalis gəlir payına iddiaçı olur.

Qiymətli kağızların satış xarakterinə görə maliyyə bazarı
ilkin ba-zara (primary market) və ikinci bazara
(secondary market) ayrılır. İlkin bazarda hökumət,
yaxud korporasiya yeni səhmləri və ya istiqrazları
alıcılara satır. Bu bazarda yalnız emitent və investor
iştirak edir, proses bağlı qapılar arxasında gedir. İlkin
bazarda borc kapitalını zəruri hüquqi statusu olan hər
bir şəxs ala bilər. Əslində bu, ssudadır. Lakin investorları səhmdarlara çevirməklə bu ssudanı
qaytarmamaq da olar. Bunun üçün səhmdar cəmiyyət
yaradıb səhm buraxmaq lazımdır. İlkin bazarda qiymətli
kağızların satışına kömək edən əsas təsisat infestisiya
banklarıdır.

*Hərracların keçirilmə metodlarına görə ikinci maliyyə bazarı
mütə-şəkkil və qeyri-mütəşəkkil olmaqla iki yerə bölünür.
Mütəşəkkil ticarətdə qiymətli kağızların alıcıları ilə satıcıları
mər-kəzi (rəsmi) yerlərdən birində görüşərək alqı-satqı edirlər.
Belə yerlərə fond birjaları deyilir. Nyu-York, Tokio və ya
Moskva fond birjaları mü-təşəkkil fond bazarları hesab olunur.
İkinci maliyyə bazarının təşkil edilməsinin başqa bir metodu
qeyri-mütəşəkkil maliyyə bazarıdır (over-the counter market OTC). Qeyri-mütəşəkkil market zamanı dilerlər onlara
müraciət edən hər bir adamın səhmlərini müxtəlif yerlərdə
satırlar. Qeyri-mütəşəkkil bazar ilk dəfə ta-rixi təcrübədə
meydana gəlib.

Maliyyə bazarını və onun quruluşunu təsnifləşdirməyin mühüm
əlamətlərindən biri həmin bazarda satılan qiymətli kağızların müddətləridir. Bu əlamətə görə maliyyə bazarı iki elementdən ibarət olur: pul
bazarı və kapital bazarı.
Pul bazarında (money market) bir ilədək müddəti olan qiymətli
kağızlar alınıb-satılır. Bu bazarın əsas qiymətli kağızları hökumətin
xə-zinə biletləri və digər qısamüddətli qiymətli kağızlardır. Bunlar
uzun-müddətli qiymətli kağızlara nisbətən daha geniş miqyasda
satılır və buna görə də onların likvidliliyi daha yüksəkdir.
Qısamüddətli qiymətli kağızların qiymətləri uzunmüddətlilərlə
müqayisədə daha az dəyişir ki, bu da onları daha təminatlı edir.
Kapital bazarı pul ehtiyatlarının qiymətli kağızlar və başqa vasitələrlə bir ildən artıq müddətə cəlb olunması və istifadəsi sahəsindəki
mü-nasibətləri ifadə edir.

Ending Style


Slide 3

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT
AQRAR UNİVERSİTETİ

MALİYYƏ

ƏDƏBİYYAT

1. Sadıqov M.M. Maliyyə potensialının formalaşdırılması
və dövlət borcları siyasətinin əsas istiqamətlərinin
müəyyən edilməsi problemləri. Bakı, 2003.
2. Sadıqov M.M., Hüseynov A, Zeynalov V. Korporativ
maliyyə, Bakı, 2007.
3. Sadıqov M.M., maliyyə potensialı: formalaşma və aqrar
sahənin prioritetliyi. Bakı, 2009.
4. Bağırov D., Həsənli M. Maliyyə (dərslik). Bakı,2009.
5. Bədəlov Ş.Ş., Məhərrəmov R.B., Qurbanov F.Ə. Büdcə
sistemi. Bakı, 2003.
6. Боди З., Мертон Р.К. Финансы: Перевод с
английского. M.: Издательство Вильямс, 2005
7. Van Horne: Fundamentals of Financial Management,
13th Edition. J. Van Horne, John Wachowicz, 2008.

Mövzu 4.
ƏDƏBİYYAT



BAZAR İNFRASTRUKTURUNUN QURULUŞU.



KAPİTAL BAZARININ TƏNZİMLƏNMƏSİ



MALİYYƏ BAZARININ MAHİYYƏTİ .



MALİYYƏ BAZARININ STRUKTURU.



QİYMƏTLİ KAĞIZ ANLAYIŞI VƏ NÖVLƏRİ



QİYMƏTLİ KAĞIZLARIN NÖVLƏRİ.



FOND BİRJALARI

İSTEHSALÇIDAN İSTEHLAKÇIYADƏK ƏMTƏƏ
VƏ XİDMƏTLƏRİN SƏRBƏST HƏRƏKƏTİNİ

TƏMİN EDƏN AYRI-AYRI MÜSTƏQİL
QARŞILIQLI ƏLAQƏLİ BAZARLARIN VƏ
İDARƏETMƏ STRUKTURLARININ
MƏCMUDUR.

Əmtəə və xidmətlər bazarı
(istehlak bazarı)

Konsaltinq bazarı

İnformasiya bazarı

İşçi qüvvəsi bazarı

Reklam bazarı

İnnorvasiya bazarı

Maliyyə bazarı

Sığorta bazarı

İnvestisiya bazarı

Daşınmaz əmlak bazarı
İşçi qüvvəsi bazarı

Qiymətləndirmə bazarı

 ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏR BAZARI (İSTEHLAK BAZARI)

İSTEHLAKÇILARLA İSTEHSALÇILAR ARASINDA
İSTEHLAK TƏYİNATLI ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN ALQISATQISI APARILAN BAZARDIR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARINA İSTEHSALDA
BİRBAŞA VƏ YA DOLAYI YOLLA İŞTİRAK EDƏN BÜTÜN
MADDİ TEXNİKİ OBYEKTLƏRİN ALQI –SATQISI AİDDİR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARININ ÜÇ NÖVÜ VARDIR:
 İSTEHSAL BİNALARININ VƏ TİKİLİLƏRİN ALQISATQISI BAZARI;
 İSTEHSAL TƏYİNATLI CİHAZLAR, TEXNOLOJİ
AVADANLIQLAR, MAŞIN BAZARI;
 MƏHSULUN HAZIRLANMASI ÜÇÜN XAMMAL,
MATERİAL, YARIM FABRİKATLAR VƏ ENERJİ BAZARI;
 DAŞINMAZ ƏMLAK BAZARLARINDAN İBARƏTDİR;

 İŞÇİ QÜVVƏSİ BAZARI İŞÇİ QÜVVƏSİNİN ALINDIĞI VƏ İŞ

YERLƏRİNİN SATILDIĞI ƏMƏK BAZARIDIR;

 İNVESTİSİYA BAZARI İQTİSADİYYATIN MÜXTƏLİF

SAHƏLƏRİNƏ UZUN MÜDDƏTLİ VƏSAİT QOYULUŞU
FORMASINDA REALLAŞDIRILAN MƏSRƏFLƏRİN
MƏCMUUDUR;

 LİZİNQ BAZARI İSTEHSAL TƏYİNATLI TİKİLİLƏRİN,

NƏQLİYYAT VASİTƏLƏRİNİN, AVADANLIQLARIN UZUN
MÜDDƏTLİ İCARƏYƏ VERİLMƏSİDİR;

 SIĞORTA BAZARI XÜSUSİ SOSİAL İQTİSADİ MÜNASİBƏT,

PUL DÖVRİYYƏSİ SFERASIDIR Kİ, BURADA ALQI–SATQI
OBYEKTİ ROLUNU SIĞORTA MÜDAFİYƏSİ OYNAYIR;

 MALİYYƏ BAZARI KAPİTALIN TƏLƏB VƏ TƏKLİFİN

QARŞILIQLI TƏSİRİ ƏSASINDA VASİTƏÇİLƏRİN KÖMƏYİ
İLƏ KREDİTORLARLA BORC GÖTÜRƏNLƏR ARASINDA
YENİDƏN BÖLGÜSÜ MEXANİZMİDİR;

 İNFORMASİYA BAZARI – BURADA ƏMTƏƏ KİMİ SPESİFİK BİR

MƏHSUL OLAN İNFORMASİYA ÇIXIŞ EDİR;

 REKLAM BAZARI – ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN

REALLAŞDIRMAQ VƏ ONLARA TƏLƏB
YARATMAQ MƏQSƏDİLƏ İSTEHLAK XƏRCLƏRİ
HAQQINDA İNFORMASİYADIR;
 QİYMƏTLƏNDİRMƏ BAZARI ƏMLAKIN
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ MEXANİZMİNDƏN
İBARƏTDİR;
 KOLSATİNQ BAZARI KONSALTİNQ
MENECMENTİ VƏ YA İDARƏETMƏ
MƏSLƏHƏTLƏŞMƏSİ HƏYATA KEÇİRİLƏN
BAZARDIR.
 İNNOVASİYA BAZARI ALQI-SATQI OBYEKTİ
KİMİ TEXNİKİ VƏ SOSİAL İQTİSADİ
YENİLİKLƏR, SƏMƏRƏLƏŞDİRİCİ TƏKLİFLƏR VƏ
İXTİRALAR VƏ S. ÇIXIŞ EDƏN BAZARDIR;
MALİYYƏ

MALİYYƏ BAZARI – VALYUTA BAZARI, QIZIL
BAZARI, KAPİTAL BAZARI VƏ PUL VƏSAİTLƏRİ
BAZARINDAN İBARƏTDİR.

MALİYYƏ
BAZARI

Maliyyə bazarının mahiyyətinin və rolunun
aydınlaşdırılması maliyyə bazarının, daha
doğrusu, qiymətli kağızlar bazarının quruluşunu
araşdırmağa imkan verir.
Ümumiyyətlə, maliyyə bazarının tərkibi və
quruluşu bəzi əla-mətlərlə müəyyən olunur.
Ehtiyatların səfərbər edilməsi metodlarına görə
qiymətli kağızlar bazarı borclar bazarına və
səhmlər bazarına, qiymətli kağızların satış
mərhələlərinə görə ilkin bazara və ikinci bazara,
qiymətli kağızların buraxılış müddətlərinə görə pul
bazarına və kapital bazarına bölünür.

Borclar bazarı və səhmlər bazarı bir-birindən fiziki və ya hüquqi şəxslərin
pul ehtiyatlarını necə almaları ilə fərqlənir. Bu, adətən, iki yol-la olur.
Birinci yol budur ki, firmalar istiqraz və ya qiymətli girov ka-ğızları kimi
borc vasitələri buraxır. Bunlar borc alanlarla qiymətli kağız saxlayanlar
arasında müqavilə sazişi rolunu oynayır. Həmin sazişdə təs-bit edilmiş
gəlir (norma) və ödənişin gerçəkləşdiriləcəyi son müddət göstərilir. Bu
müddət borc vasitələrinin fəaliyyətə başlayacağı tarixlə müəyyənləşdirilir.
Fəaliyyət müddəti bir ildən az olduqda borc vasitələri qısamüddətli, bir
ildən çox olduqda isə uzunmüddətli adlanır.
Pul ehtiyatlarının səfərbər edilməsinin ikinci metodu xalis gəlirdən
dividendlər almaq hüququ verən səhmlərin buraxılmasıdır.
Şirkət 1 milyard manat məbləğində 1000 dənə səhm buraxırsa və
səhmdarlardan biri 10 səhm alırsa, deməli, həmin səhmdar şirkətin 1
faizinə malik olur və həmin nisbətdə xalis gəlir payına iddiaçı olur.

Qiymətli kağızların satış xarakterinə görə maliyyə bazarı
ilkin ba-zara (primary market) və ikinci bazara
(secondary market) ayrılır. İlkin bazarda hökumət,
yaxud korporasiya yeni səhmləri və ya istiqrazları
alıcılara satır. Bu bazarda yalnız emitent və investor
iştirak edir, proses bağlı qapılar arxasında gedir. İlkin
bazarda borc kapitalını zəruri hüquqi statusu olan hər
bir şəxs ala bilər. Əslində bu, ssudadır. Lakin investorları səhmdarlara çevirməklə bu ssudanı
qaytarmamaq da olar. Bunun üçün səhmdar cəmiyyət
yaradıb səhm buraxmaq lazımdır. İlkin bazarda qiymətli
kağızların satışına kömək edən əsas təsisat infestisiya
banklarıdır.

*Hərracların keçirilmə metodlarına görə ikinci maliyyə bazarı
mütə-şəkkil və qeyri-mütəşəkkil olmaqla iki yerə bölünür.
Mütəşəkkil ticarətdə qiymətli kağızların alıcıları ilə satıcıları
mər-kəzi (rəsmi) yerlərdən birində görüşərək alqı-satqı edirlər.
Belə yerlərə fond birjaları deyilir. Nyu-York, Tokio və ya
Moskva fond birjaları mü-təşəkkil fond bazarları hesab olunur.
İkinci maliyyə bazarının təşkil edilməsinin başqa bir metodu
qeyri-mütəşəkkil maliyyə bazarıdır (over-the counter market OTC). Qeyri-mütəşəkkil market zamanı dilerlər onlara
müraciət edən hər bir adamın səhmlərini müxtəlif yerlərdə
satırlar. Qeyri-mütəşəkkil bazar ilk dəfə ta-rixi təcrübədə
meydana gəlib.

Maliyyə bazarını və onun quruluşunu təsnifləşdirməyin mühüm
əlamətlərindən biri həmin bazarda satılan qiymətli kağızların müddətləridir. Bu əlamətə görə maliyyə bazarı iki elementdən ibarət olur: pul
bazarı və kapital bazarı.
Pul bazarında (money market) bir ilədək müddəti olan qiymətli
kağızlar alınıb-satılır. Bu bazarın əsas qiymətli kağızları hökumətin
xə-zinə biletləri və digər qısamüddətli qiymətli kağızlardır. Bunlar
uzun-müddətli qiymətli kağızlara nisbətən daha geniş miqyasda
satılır və buna görə də onların likvidliliyi daha yüksəkdir.
Qısamüddətli qiymətli kağızların qiymətləri uzunmüddətlilərlə
müqayisədə daha az dəyişir ki, bu da onları daha təminatlı edir.
Kapital bazarı pul ehtiyatlarının qiymətli kağızlar və başqa vasitələrlə bir ildən artıq müddətə cəlb olunması və istifadəsi sahəsindəki
mü-nasibətləri ifadə edir.

Ending Style


Slide 4

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT
AQRAR UNİVERSİTETİ

MALİYYƏ

ƏDƏBİYYAT

1. Sadıqov M.M. Maliyyə potensialının formalaşdırılması
və dövlət borcları siyasətinin əsas istiqamətlərinin
müəyyən edilməsi problemləri. Bakı, 2003.
2. Sadıqov M.M., Hüseynov A, Zeynalov V. Korporativ
maliyyə, Bakı, 2007.
3. Sadıqov M.M., maliyyə potensialı: formalaşma və aqrar
sahənin prioritetliyi. Bakı, 2009.
4. Bağırov D., Həsənli M. Maliyyə (dərslik). Bakı,2009.
5. Bədəlov Ş.Ş., Məhərrəmov R.B., Qurbanov F.Ə. Büdcə
sistemi. Bakı, 2003.
6. Боди З., Мертон Р.К. Финансы: Перевод с
английского. M.: Издательство Вильямс, 2005
7. Van Horne: Fundamentals of Financial Management,
13th Edition. J. Van Horne, John Wachowicz, 2008.

Mövzu 4.
ƏDƏBİYYAT



BAZAR İNFRASTRUKTURUNUN QURULUŞU.



KAPİTAL BAZARININ TƏNZİMLƏNMƏSİ



MALİYYƏ BAZARININ MAHİYYƏTİ .



MALİYYƏ BAZARININ STRUKTURU.



QİYMƏTLİ KAĞIZ ANLAYIŞI VƏ NÖVLƏRİ



QİYMƏTLİ KAĞIZLARIN NÖVLƏRİ.



FOND BİRJALARI

İSTEHSALÇIDAN İSTEHLAKÇIYADƏK ƏMTƏƏ
VƏ XİDMƏTLƏRİN SƏRBƏST HƏRƏKƏTİNİ

TƏMİN EDƏN AYRI-AYRI MÜSTƏQİL
QARŞILIQLI ƏLAQƏLİ BAZARLARIN VƏ
İDARƏETMƏ STRUKTURLARININ
MƏCMUDUR.

Əmtəə və xidmətlər bazarı
(istehlak bazarı)

Konsaltinq bazarı

İnformasiya bazarı

İşçi qüvvəsi bazarı

Reklam bazarı

İnnorvasiya bazarı

Maliyyə bazarı

Sığorta bazarı

İnvestisiya bazarı

Daşınmaz əmlak bazarı
İşçi qüvvəsi bazarı

Qiymətləndirmə bazarı

 ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏR BAZARI (İSTEHLAK BAZARI)

İSTEHLAKÇILARLA İSTEHSALÇILAR ARASINDA
İSTEHLAK TƏYİNATLI ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN ALQISATQISI APARILAN BAZARDIR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARINA İSTEHSALDA
BİRBAŞA VƏ YA DOLAYI YOLLA İŞTİRAK EDƏN BÜTÜN
MADDİ TEXNİKİ OBYEKTLƏRİN ALQI –SATQISI AİDDİR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARININ ÜÇ NÖVÜ VARDIR:
 İSTEHSAL BİNALARININ VƏ TİKİLİLƏRİN ALQISATQISI BAZARI;
 İSTEHSAL TƏYİNATLI CİHAZLAR, TEXNOLOJİ
AVADANLIQLAR, MAŞIN BAZARI;
 MƏHSULUN HAZIRLANMASI ÜÇÜN XAMMAL,
MATERİAL, YARIM FABRİKATLAR VƏ ENERJİ BAZARI;
 DAŞINMAZ ƏMLAK BAZARLARINDAN İBARƏTDİR;

 İŞÇİ QÜVVƏSİ BAZARI İŞÇİ QÜVVƏSİNİN ALINDIĞI VƏ İŞ

YERLƏRİNİN SATILDIĞI ƏMƏK BAZARIDIR;

 İNVESTİSİYA BAZARI İQTİSADİYYATIN MÜXTƏLİF

SAHƏLƏRİNƏ UZUN MÜDDƏTLİ VƏSAİT QOYULUŞU
FORMASINDA REALLAŞDIRILAN MƏSRƏFLƏRİN
MƏCMUUDUR;

 LİZİNQ BAZARI İSTEHSAL TƏYİNATLI TİKİLİLƏRİN,

NƏQLİYYAT VASİTƏLƏRİNİN, AVADANLIQLARIN UZUN
MÜDDƏTLİ İCARƏYƏ VERİLMƏSİDİR;

 SIĞORTA BAZARI XÜSUSİ SOSİAL İQTİSADİ MÜNASİBƏT,

PUL DÖVRİYYƏSİ SFERASIDIR Kİ, BURADA ALQI–SATQI
OBYEKTİ ROLUNU SIĞORTA MÜDAFİYƏSİ OYNAYIR;

 MALİYYƏ BAZARI KAPİTALIN TƏLƏB VƏ TƏKLİFİN

QARŞILIQLI TƏSİRİ ƏSASINDA VASİTƏÇİLƏRİN KÖMƏYİ
İLƏ KREDİTORLARLA BORC GÖTÜRƏNLƏR ARASINDA
YENİDƏN BÖLGÜSÜ MEXANİZMİDİR;

 İNFORMASİYA BAZARI – BURADA ƏMTƏƏ KİMİ SPESİFİK BİR

MƏHSUL OLAN İNFORMASİYA ÇIXIŞ EDİR;

 REKLAM BAZARI – ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN

REALLAŞDIRMAQ VƏ ONLARA TƏLƏB
YARATMAQ MƏQSƏDİLƏ İSTEHLAK XƏRCLƏRİ
HAQQINDA İNFORMASİYADIR;
 QİYMƏTLƏNDİRMƏ BAZARI ƏMLAKIN
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ MEXANİZMİNDƏN
İBARƏTDİR;
 KOLSATİNQ BAZARI KONSALTİNQ
MENECMENTİ VƏ YA İDARƏETMƏ
MƏSLƏHƏTLƏŞMƏSİ HƏYATA KEÇİRİLƏN
BAZARDIR.
 İNNOVASİYA BAZARI ALQI-SATQI OBYEKTİ
KİMİ TEXNİKİ VƏ SOSİAL İQTİSADİ
YENİLİKLƏR, SƏMƏRƏLƏŞDİRİCİ TƏKLİFLƏR VƏ
İXTİRALAR VƏ S. ÇIXIŞ EDƏN BAZARDIR;
MALİYYƏ

MALİYYƏ BAZARI – VALYUTA BAZARI, QIZIL
BAZARI, KAPİTAL BAZARI VƏ PUL VƏSAİTLƏRİ
BAZARINDAN İBARƏTDİR.

MALİYYƏ
BAZARI

Maliyyə bazarının mahiyyətinin və rolunun
aydınlaşdırılması maliyyə bazarının, daha
doğrusu, qiymətli kağızlar bazarının quruluşunu
araşdırmağa imkan verir.
Ümumiyyətlə, maliyyə bazarının tərkibi və
quruluşu bəzi əla-mətlərlə müəyyən olunur.
Ehtiyatların səfərbər edilməsi metodlarına görə
qiymətli kağızlar bazarı borclar bazarına və
səhmlər bazarına, qiymətli kağızların satış
mərhələlərinə görə ilkin bazara və ikinci bazara,
qiymətli kağızların buraxılış müddətlərinə görə pul
bazarına və kapital bazarına bölünür.

Borclar bazarı və səhmlər bazarı bir-birindən fiziki və ya hüquqi şəxslərin
pul ehtiyatlarını necə almaları ilə fərqlənir. Bu, adətən, iki yol-la olur.
Birinci yol budur ki, firmalar istiqraz və ya qiymətli girov ka-ğızları kimi
borc vasitələri buraxır. Bunlar borc alanlarla qiymətli kağız saxlayanlar
arasında müqavilə sazişi rolunu oynayır. Həmin sazişdə təs-bit edilmiş
gəlir (norma) və ödənişin gerçəkləşdiriləcəyi son müddət göstərilir. Bu
müddət borc vasitələrinin fəaliyyətə başlayacağı tarixlə müəyyənləşdirilir.
Fəaliyyət müddəti bir ildən az olduqda borc vasitələri qısamüddətli, bir
ildən çox olduqda isə uzunmüddətli adlanır.
Pul ehtiyatlarının səfərbər edilməsinin ikinci metodu xalis gəlirdən
dividendlər almaq hüququ verən səhmlərin buraxılmasıdır.
Şirkət 1 milyard manat məbləğində 1000 dənə səhm buraxırsa və
səhmdarlardan biri 10 səhm alırsa, deməli, həmin səhmdar şirkətin 1
faizinə malik olur və həmin nisbətdə xalis gəlir payına iddiaçı olur.

Qiymətli kağızların satış xarakterinə görə maliyyə bazarı
ilkin ba-zara (primary market) və ikinci bazara
(secondary market) ayrılır. İlkin bazarda hökumət,
yaxud korporasiya yeni səhmləri və ya istiqrazları
alıcılara satır. Bu bazarda yalnız emitent və investor
iştirak edir, proses bağlı qapılar arxasında gedir. İlkin
bazarda borc kapitalını zəruri hüquqi statusu olan hər
bir şəxs ala bilər. Əslində bu, ssudadır. Lakin investorları səhmdarlara çevirməklə bu ssudanı
qaytarmamaq da olar. Bunun üçün səhmdar cəmiyyət
yaradıb səhm buraxmaq lazımdır. İlkin bazarda qiymətli
kağızların satışına kömək edən əsas təsisat infestisiya
banklarıdır.

*Hərracların keçirilmə metodlarına görə ikinci maliyyə bazarı
mütə-şəkkil və qeyri-mütəşəkkil olmaqla iki yerə bölünür.
Mütəşəkkil ticarətdə qiymətli kağızların alıcıları ilə satıcıları
mər-kəzi (rəsmi) yerlərdən birində görüşərək alqı-satqı edirlər.
Belə yerlərə fond birjaları deyilir. Nyu-York, Tokio və ya
Moskva fond birjaları mü-təşəkkil fond bazarları hesab olunur.
İkinci maliyyə bazarının təşkil edilməsinin başqa bir metodu
qeyri-mütəşəkkil maliyyə bazarıdır (over-the counter market OTC). Qeyri-mütəşəkkil market zamanı dilerlər onlara
müraciət edən hər bir adamın səhmlərini müxtəlif yerlərdə
satırlar. Qeyri-mütəşəkkil bazar ilk dəfə ta-rixi təcrübədə
meydana gəlib.

Maliyyə bazarını və onun quruluşunu təsnifləşdirməyin mühüm
əlamətlərindən biri həmin bazarda satılan qiymətli kağızların müddətləridir. Bu əlamətə görə maliyyə bazarı iki elementdən ibarət olur: pul
bazarı və kapital bazarı.
Pul bazarında (money market) bir ilədək müddəti olan qiymətli
kağızlar alınıb-satılır. Bu bazarın əsas qiymətli kağızları hökumətin
xə-zinə biletləri və digər qısamüddətli qiymətli kağızlardır. Bunlar
uzun-müddətli qiymətli kağızlara nisbətən daha geniş miqyasda
satılır və buna görə də onların likvidliliyi daha yüksəkdir.
Qısamüddətli qiymətli kağızların qiymətləri uzunmüddətlilərlə
müqayisədə daha az dəyişir ki, bu da onları daha təminatlı edir.
Kapital bazarı pul ehtiyatlarının qiymətli kağızlar və başqa vasitələrlə bir ildən artıq müddətə cəlb olunması və istifadəsi sahəsindəki
mü-nasibətləri ifadə edir.

Ending Style


Slide 5

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT
AQRAR UNİVERSİTETİ

MALİYYƏ

ƏDƏBİYYAT

1. Sadıqov M.M. Maliyyə potensialının formalaşdırılması
və dövlət borcları siyasətinin əsas istiqamətlərinin
müəyyən edilməsi problemləri. Bakı, 2003.
2. Sadıqov M.M., Hüseynov A, Zeynalov V. Korporativ
maliyyə, Bakı, 2007.
3. Sadıqov M.M., maliyyə potensialı: formalaşma və aqrar
sahənin prioritetliyi. Bakı, 2009.
4. Bağırov D., Həsənli M. Maliyyə (dərslik). Bakı,2009.
5. Bədəlov Ş.Ş., Məhərrəmov R.B., Qurbanov F.Ə. Büdcə
sistemi. Bakı, 2003.
6. Боди З., Мертон Р.К. Финансы: Перевод с
английского. M.: Издательство Вильямс, 2005
7. Van Horne: Fundamentals of Financial Management,
13th Edition. J. Van Horne, John Wachowicz, 2008.

Mövzu 4.
ƏDƏBİYYAT



BAZAR İNFRASTRUKTURUNUN QURULUŞU.



KAPİTAL BAZARININ TƏNZİMLƏNMƏSİ



MALİYYƏ BAZARININ MAHİYYƏTİ .



MALİYYƏ BAZARININ STRUKTURU.



QİYMƏTLİ KAĞIZ ANLAYIŞI VƏ NÖVLƏRİ



QİYMƏTLİ KAĞIZLARIN NÖVLƏRİ.



FOND BİRJALARI

İSTEHSALÇIDAN İSTEHLAKÇIYADƏK ƏMTƏƏ
VƏ XİDMƏTLƏRİN SƏRBƏST HƏRƏKƏTİNİ

TƏMİN EDƏN AYRI-AYRI MÜSTƏQİL
QARŞILIQLI ƏLAQƏLİ BAZARLARIN VƏ
İDARƏETMƏ STRUKTURLARININ
MƏCMUDUR.

Əmtəə və xidmətlər bazarı
(istehlak bazarı)

Konsaltinq bazarı

İnformasiya bazarı

İşçi qüvvəsi bazarı

Reklam bazarı

İnnorvasiya bazarı

Maliyyə bazarı

Sığorta bazarı

İnvestisiya bazarı

Daşınmaz əmlak bazarı
İşçi qüvvəsi bazarı

Qiymətləndirmə bazarı

 ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏR BAZARI (İSTEHLAK BAZARI)

İSTEHLAKÇILARLA İSTEHSALÇILAR ARASINDA
İSTEHLAK TƏYİNATLI ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN ALQISATQISI APARILAN BAZARDIR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARINA İSTEHSALDA
BİRBAŞA VƏ YA DOLAYI YOLLA İŞTİRAK EDƏN BÜTÜN
MADDİ TEXNİKİ OBYEKTLƏRİN ALQI –SATQISI AİDDİR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARININ ÜÇ NÖVÜ VARDIR:
 İSTEHSAL BİNALARININ VƏ TİKİLİLƏRİN ALQISATQISI BAZARI;
 İSTEHSAL TƏYİNATLI CİHAZLAR, TEXNOLOJİ
AVADANLIQLAR, MAŞIN BAZARI;
 MƏHSULUN HAZIRLANMASI ÜÇÜN XAMMAL,
MATERİAL, YARIM FABRİKATLAR VƏ ENERJİ BAZARI;
 DAŞINMAZ ƏMLAK BAZARLARINDAN İBARƏTDİR;

 İŞÇİ QÜVVƏSİ BAZARI İŞÇİ QÜVVƏSİNİN ALINDIĞI VƏ İŞ

YERLƏRİNİN SATILDIĞI ƏMƏK BAZARIDIR;

 İNVESTİSİYA BAZARI İQTİSADİYYATIN MÜXTƏLİF

SAHƏLƏRİNƏ UZUN MÜDDƏTLİ VƏSAİT QOYULUŞU
FORMASINDA REALLAŞDIRILAN MƏSRƏFLƏRİN
MƏCMUUDUR;

 LİZİNQ BAZARI İSTEHSAL TƏYİNATLI TİKİLİLƏRİN,

NƏQLİYYAT VASİTƏLƏRİNİN, AVADANLIQLARIN UZUN
MÜDDƏTLİ İCARƏYƏ VERİLMƏSİDİR;

 SIĞORTA BAZARI XÜSUSİ SOSİAL İQTİSADİ MÜNASİBƏT,

PUL DÖVRİYYƏSİ SFERASIDIR Kİ, BURADA ALQI–SATQI
OBYEKTİ ROLUNU SIĞORTA MÜDAFİYƏSİ OYNAYIR;

 MALİYYƏ BAZARI KAPİTALIN TƏLƏB VƏ TƏKLİFİN

QARŞILIQLI TƏSİRİ ƏSASINDA VASİTƏÇİLƏRİN KÖMƏYİ
İLƏ KREDİTORLARLA BORC GÖTÜRƏNLƏR ARASINDA
YENİDƏN BÖLGÜSÜ MEXANİZMİDİR;

 İNFORMASİYA BAZARI – BURADA ƏMTƏƏ KİMİ SPESİFİK BİR

MƏHSUL OLAN İNFORMASİYA ÇIXIŞ EDİR;

 REKLAM BAZARI – ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN

REALLAŞDIRMAQ VƏ ONLARA TƏLƏB
YARATMAQ MƏQSƏDİLƏ İSTEHLAK XƏRCLƏRİ
HAQQINDA İNFORMASİYADIR;
 QİYMƏTLƏNDİRMƏ BAZARI ƏMLAKIN
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ MEXANİZMİNDƏN
İBARƏTDİR;
 KOLSATİNQ BAZARI KONSALTİNQ
MENECMENTİ VƏ YA İDARƏETMƏ
MƏSLƏHƏTLƏŞMƏSİ HƏYATA KEÇİRİLƏN
BAZARDIR.
 İNNOVASİYA BAZARI ALQI-SATQI OBYEKTİ
KİMİ TEXNİKİ VƏ SOSİAL İQTİSADİ
YENİLİKLƏR, SƏMƏRƏLƏŞDİRİCİ TƏKLİFLƏR VƏ
İXTİRALAR VƏ S. ÇIXIŞ EDƏN BAZARDIR;
MALİYYƏ

MALİYYƏ BAZARI – VALYUTA BAZARI, QIZIL
BAZARI, KAPİTAL BAZARI VƏ PUL VƏSAİTLƏRİ
BAZARINDAN İBARƏTDİR.

MALİYYƏ
BAZARI

Maliyyə bazarının mahiyyətinin və rolunun
aydınlaşdırılması maliyyə bazarının, daha
doğrusu, qiymətli kağızlar bazarının quruluşunu
araşdırmağa imkan verir.
Ümumiyyətlə, maliyyə bazarının tərkibi və
quruluşu bəzi əla-mətlərlə müəyyən olunur.
Ehtiyatların səfərbər edilməsi metodlarına görə
qiymətli kağızlar bazarı borclar bazarına və
səhmlər bazarına, qiymətli kağızların satış
mərhələlərinə görə ilkin bazara və ikinci bazara,
qiymətli kağızların buraxılış müddətlərinə görə pul
bazarına və kapital bazarına bölünür.

Borclar bazarı və səhmlər bazarı bir-birindən fiziki və ya hüquqi şəxslərin
pul ehtiyatlarını necə almaları ilə fərqlənir. Bu, adətən, iki yol-la olur.
Birinci yol budur ki, firmalar istiqraz və ya qiymətli girov ka-ğızları kimi
borc vasitələri buraxır. Bunlar borc alanlarla qiymətli kağız saxlayanlar
arasında müqavilə sazişi rolunu oynayır. Həmin sazişdə təs-bit edilmiş
gəlir (norma) və ödənişin gerçəkləşdiriləcəyi son müddət göstərilir. Bu
müddət borc vasitələrinin fəaliyyətə başlayacağı tarixlə müəyyənləşdirilir.
Fəaliyyət müddəti bir ildən az olduqda borc vasitələri qısamüddətli, bir
ildən çox olduqda isə uzunmüddətli adlanır.
Pul ehtiyatlarının səfərbər edilməsinin ikinci metodu xalis gəlirdən
dividendlər almaq hüququ verən səhmlərin buraxılmasıdır.
Şirkət 1 milyard manat məbləğində 1000 dənə səhm buraxırsa və
səhmdarlardan biri 10 səhm alırsa, deməli, həmin səhmdar şirkətin 1
faizinə malik olur və həmin nisbətdə xalis gəlir payına iddiaçı olur.

Qiymətli kağızların satış xarakterinə görə maliyyə bazarı
ilkin ba-zara (primary market) və ikinci bazara
(secondary market) ayrılır. İlkin bazarda hökumət,
yaxud korporasiya yeni səhmləri və ya istiqrazları
alıcılara satır. Bu bazarda yalnız emitent və investor
iştirak edir, proses bağlı qapılar arxasında gedir. İlkin
bazarda borc kapitalını zəruri hüquqi statusu olan hər
bir şəxs ala bilər. Əslində bu, ssudadır. Lakin investorları səhmdarlara çevirməklə bu ssudanı
qaytarmamaq da olar. Bunun üçün səhmdar cəmiyyət
yaradıb səhm buraxmaq lazımdır. İlkin bazarda qiymətli
kağızların satışına kömək edən əsas təsisat infestisiya
banklarıdır.

*Hərracların keçirilmə metodlarına görə ikinci maliyyə bazarı
mütə-şəkkil və qeyri-mütəşəkkil olmaqla iki yerə bölünür.
Mütəşəkkil ticarətdə qiymətli kağızların alıcıları ilə satıcıları
mər-kəzi (rəsmi) yerlərdən birində görüşərək alqı-satqı edirlər.
Belə yerlərə fond birjaları deyilir. Nyu-York, Tokio və ya
Moskva fond birjaları mü-təşəkkil fond bazarları hesab olunur.
İkinci maliyyə bazarının təşkil edilməsinin başqa bir metodu
qeyri-mütəşəkkil maliyyə bazarıdır (over-the counter market OTC). Qeyri-mütəşəkkil market zamanı dilerlər onlara
müraciət edən hər bir adamın səhmlərini müxtəlif yerlərdə
satırlar. Qeyri-mütəşəkkil bazar ilk dəfə ta-rixi təcrübədə
meydana gəlib.

Maliyyə bazarını və onun quruluşunu təsnifləşdirməyin mühüm
əlamətlərindən biri həmin bazarda satılan qiymətli kağızların müddətləridir. Bu əlamətə görə maliyyə bazarı iki elementdən ibarət olur: pul
bazarı və kapital bazarı.
Pul bazarında (money market) bir ilədək müddəti olan qiymətli
kağızlar alınıb-satılır. Bu bazarın əsas qiymətli kağızları hökumətin
xə-zinə biletləri və digər qısamüddətli qiymətli kağızlardır. Bunlar
uzun-müddətli qiymətli kağızlara nisbətən daha geniş miqyasda
satılır və buna görə də onların likvidliliyi daha yüksəkdir.
Qısamüddətli qiymətli kağızların qiymətləri uzunmüddətlilərlə
müqayisədə daha az dəyişir ki, bu da onları daha təminatlı edir.
Kapital bazarı pul ehtiyatlarının qiymətli kağızlar və başqa vasitələrlə bir ildən artıq müddətə cəlb olunması və istifadəsi sahəsindəki
mü-nasibətləri ifadə edir.

Ending Style


Slide 6

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT
AQRAR UNİVERSİTETİ

MALİYYƏ

ƏDƏBİYYAT

1. Sadıqov M.M. Maliyyə potensialının formalaşdırılması
və dövlət borcları siyasətinin əsas istiqamətlərinin
müəyyən edilməsi problemləri. Bakı, 2003.
2. Sadıqov M.M., Hüseynov A, Zeynalov V. Korporativ
maliyyə, Bakı, 2007.
3. Sadıqov M.M., maliyyə potensialı: formalaşma və aqrar
sahənin prioritetliyi. Bakı, 2009.
4. Bağırov D., Həsənli M. Maliyyə (dərslik). Bakı,2009.
5. Bədəlov Ş.Ş., Məhərrəmov R.B., Qurbanov F.Ə. Büdcə
sistemi. Bakı, 2003.
6. Боди З., Мертон Р.К. Финансы: Перевод с
английского. M.: Издательство Вильямс, 2005
7. Van Horne: Fundamentals of Financial Management,
13th Edition. J. Van Horne, John Wachowicz, 2008.

Mövzu 4.
ƏDƏBİYYAT



BAZAR İNFRASTRUKTURUNUN QURULUŞU.



KAPİTAL BAZARININ TƏNZİMLƏNMƏSİ



MALİYYƏ BAZARININ MAHİYYƏTİ .



MALİYYƏ BAZARININ STRUKTURU.



QİYMƏTLİ KAĞIZ ANLAYIŞI VƏ NÖVLƏRİ



QİYMƏTLİ KAĞIZLARIN NÖVLƏRİ.



FOND BİRJALARI

İSTEHSALÇIDAN İSTEHLAKÇIYADƏK ƏMTƏƏ
VƏ XİDMƏTLƏRİN SƏRBƏST HƏRƏKƏTİNİ

TƏMİN EDƏN AYRI-AYRI MÜSTƏQİL
QARŞILIQLI ƏLAQƏLİ BAZARLARIN VƏ
İDARƏETMƏ STRUKTURLARININ
MƏCMUDUR.

Əmtəə və xidmətlər bazarı
(istehlak bazarı)

Konsaltinq bazarı

İnformasiya bazarı

İşçi qüvvəsi bazarı

Reklam bazarı

İnnorvasiya bazarı

Maliyyə bazarı

Sığorta bazarı

İnvestisiya bazarı

Daşınmaz əmlak bazarı
İşçi qüvvəsi bazarı

Qiymətləndirmə bazarı

 ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏR BAZARI (İSTEHLAK BAZARI)

İSTEHLAKÇILARLA İSTEHSALÇILAR ARASINDA
İSTEHLAK TƏYİNATLI ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN ALQISATQISI APARILAN BAZARDIR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARINA İSTEHSALDA
BİRBAŞA VƏ YA DOLAYI YOLLA İŞTİRAK EDƏN BÜTÜN
MADDİ TEXNİKİ OBYEKTLƏRİN ALQI –SATQISI AİDDİR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARININ ÜÇ NÖVÜ VARDIR:
 İSTEHSAL BİNALARININ VƏ TİKİLİLƏRİN ALQISATQISI BAZARI;
 İSTEHSAL TƏYİNATLI CİHAZLAR, TEXNOLOJİ
AVADANLIQLAR, MAŞIN BAZARI;
 MƏHSULUN HAZIRLANMASI ÜÇÜN XAMMAL,
MATERİAL, YARIM FABRİKATLAR VƏ ENERJİ BAZARI;
 DAŞINMAZ ƏMLAK BAZARLARINDAN İBARƏTDİR;

 İŞÇİ QÜVVƏSİ BAZARI İŞÇİ QÜVVƏSİNİN ALINDIĞI VƏ İŞ

YERLƏRİNİN SATILDIĞI ƏMƏK BAZARIDIR;

 İNVESTİSİYA BAZARI İQTİSADİYYATIN MÜXTƏLİF

SAHƏLƏRİNƏ UZUN MÜDDƏTLİ VƏSAİT QOYULUŞU
FORMASINDA REALLAŞDIRILAN MƏSRƏFLƏRİN
MƏCMUUDUR;

 LİZİNQ BAZARI İSTEHSAL TƏYİNATLI TİKİLİLƏRİN,

NƏQLİYYAT VASİTƏLƏRİNİN, AVADANLIQLARIN UZUN
MÜDDƏTLİ İCARƏYƏ VERİLMƏSİDİR;

 SIĞORTA BAZARI XÜSUSİ SOSİAL İQTİSADİ MÜNASİBƏT,

PUL DÖVRİYYƏSİ SFERASIDIR Kİ, BURADA ALQI–SATQI
OBYEKTİ ROLUNU SIĞORTA MÜDAFİYƏSİ OYNAYIR;

 MALİYYƏ BAZARI KAPİTALIN TƏLƏB VƏ TƏKLİFİN

QARŞILIQLI TƏSİRİ ƏSASINDA VASİTƏÇİLƏRİN KÖMƏYİ
İLƏ KREDİTORLARLA BORC GÖTÜRƏNLƏR ARASINDA
YENİDƏN BÖLGÜSÜ MEXANİZMİDİR;

 İNFORMASİYA BAZARI – BURADA ƏMTƏƏ KİMİ SPESİFİK BİR

MƏHSUL OLAN İNFORMASİYA ÇIXIŞ EDİR;

 REKLAM BAZARI – ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN

REALLAŞDIRMAQ VƏ ONLARA TƏLƏB
YARATMAQ MƏQSƏDİLƏ İSTEHLAK XƏRCLƏRİ
HAQQINDA İNFORMASİYADIR;
 QİYMƏTLƏNDİRMƏ BAZARI ƏMLAKIN
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ MEXANİZMİNDƏN
İBARƏTDİR;
 KOLSATİNQ BAZARI KONSALTİNQ
MENECMENTİ VƏ YA İDARƏETMƏ
MƏSLƏHƏTLƏŞMƏSİ HƏYATA KEÇİRİLƏN
BAZARDIR.
 İNNOVASİYA BAZARI ALQI-SATQI OBYEKTİ
KİMİ TEXNİKİ VƏ SOSİAL İQTİSADİ
YENİLİKLƏR, SƏMƏRƏLƏŞDİRİCİ TƏKLİFLƏR VƏ
İXTİRALAR VƏ S. ÇIXIŞ EDƏN BAZARDIR;
MALİYYƏ

MALİYYƏ BAZARI – VALYUTA BAZARI, QIZIL
BAZARI, KAPİTAL BAZARI VƏ PUL VƏSAİTLƏRİ
BAZARINDAN İBARƏTDİR.

MALİYYƏ
BAZARI

Maliyyə bazarının mahiyyətinin və rolunun
aydınlaşdırılması maliyyə bazarının, daha
doğrusu, qiymətli kağızlar bazarının quruluşunu
araşdırmağa imkan verir.
Ümumiyyətlə, maliyyə bazarının tərkibi və
quruluşu bəzi əla-mətlərlə müəyyən olunur.
Ehtiyatların səfərbər edilməsi metodlarına görə
qiymətli kağızlar bazarı borclar bazarına və
səhmlər bazarına, qiymətli kağızların satış
mərhələlərinə görə ilkin bazara və ikinci bazara,
qiymətli kağızların buraxılış müddətlərinə görə pul
bazarına və kapital bazarına bölünür.

Borclar bazarı və səhmlər bazarı bir-birindən fiziki və ya hüquqi şəxslərin
pul ehtiyatlarını necə almaları ilə fərqlənir. Bu, adətən, iki yol-la olur.
Birinci yol budur ki, firmalar istiqraz və ya qiymətli girov ka-ğızları kimi
borc vasitələri buraxır. Bunlar borc alanlarla qiymətli kağız saxlayanlar
arasında müqavilə sazişi rolunu oynayır. Həmin sazişdə təs-bit edilmiş
gəlir (norma) və ödənişin gerçəkləşdiriləcəyi son müddət göstərilir. Bu
müddət borc vasitələrinin fəaliyyətə başlayacağı tarixlə müəyyənləşdirilir.
Fəaliyyət müddəti bir ildən az olduqda borc vasitələri qısamüddətli, bir
ildən çox olduqda isə uzunmüddətli adlanır.
Pul ehtiyatlarının səfərbər edilməsinin ikinci metodu xalis gəlirdən
dividendlər almaq hüququ verən səhmlərin buraxılmasıdır.
Şirkət 1 milyard manat məbləğində 1000 dənə səhm buraxırsa və
səhmdarlardan biri 10 səhm alırsa, deməli, həmin səhmdar şirkətin 1
faizinə malik olur və həmin nisbətdə xalis gəlir payına iddiaçı olur.

Qiymətli kağızların satış xarakterinə görə maliyyə bazarı
ilkin ba-zara (primary market) və ikinci bazara
(secondary market) ayrılır. İlkin bazarda hökumət,
yaxud korporasiya yeni səhmləri və ya istiqrazları
alıcılara satır. Bu bazarda yalnız emitent və investor
iştirak edir, proses bağlı qapılar arxasında gedir. İlkin
bazarda borc kapitalını zəruri hüquqi statusu olan hər
bir şəxs ala bilər. Əslində bu, ssudadır. Lakin investorları səhmdarlara çevirməklə bu ssudanı
qaytarmamaq da olar. Bunun üçün səhmdar cəmiyyət
yaradıb səhm buraxmaq lazımdır. İlkin bazarda qiymətli
kağızların satışına kömək edən əsas təsisat infestisiya
banklarıdır.

*Hərracların keçirilmə metodlarına görə ikinci maliyyə bazarı
mütə-şəkkil və qeyri-mütəşəkkil olmaqla iki yerə bölünür.
Mütəşəkkil ticarətdə qiymətli kağızların alıcıları ilə satıcıları
mər-kəzi (rəsmi) yerlərdən birində görüşərək alqı-satqı edirlər.
Belə yerlərə fond birjaları deyilir. Nyu-York, Tokio və ya
Moskva fond birjaları mü-təşəkkil fond bazarları hesab olunur.
İkinci maliyyə bazarının təşkil edilməsinin başqa bir metodu
qeyri-mütəşəkkil maliyyə bazarıdır (over-the counter market OTC). Qeyri-mütəşəkkil market zamanı dilerlər onlara
müraciət edən hər bir adamın səhmlərini müxtəlif yerlərdə
satırlar. Qeyri-mütəşəkkil bazar ilk dəfə ta-rixi təcrübədə
meydana gəlib.

Maliyyə bazarını və onun quruluşunu təsnifləşdirməyin mühüm
əlamətlərindən biri həmin bazarda satılan qiymətli kağızların müddətləridir. Bu əlamətə görə maliyyə bazarı iki elementdən ibarət olur: pul
bazarı və kapital bazarı.
Pul bazarında (money market) bir ilədək müddəti olan qiymətli
kağızlar alınıb-satılır. Bu bazarın əsas qiymətli kağızları hökumətin
xə-zinə biletləri və digər qısamüddətli qiymətli kağızlardır. Bunlar
uzun-müddətli qiymətli kağızlara nisbətən daha geniş miqyasda
satılır və buna görə də onların likvidliliyi daha yüksəkdir.
Qısamüddətli qiymətli kağızların qiymətləri uzunmüddətlilərlə
müqayisədə daha az dəyişir ki, bu da onları daha təminatlı edir.
Kapital bazarı pul ehtiyatlarının qiymətli kağızlar və başqa vasitələrlə bir ildən artıq müddətə cəlb olunması və istifadəsi sahəsindəki
mü-nasibətləri ifadə edir.

Ending Style


Slide 7

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT
AQRAR UNİVERSİTETİ

MALİYYƏ

ƏDƏBİYYAT

1. Sadıqov M.M. Maliyyə potensialının formalaşdırılması
və dövlət borcları siyasətinin əsas istiqamətlərinin
müəyyən edilməsi problemləri. Bakı, 2003.
2. Sadıqov M.M., Hüseynov A, Zeynalov V. Korporativ
maliyyə, Bakı, 2007.
3. Sadıqov M.M., maliyyə potensialı: formalaşma və aqrar
sahənin prioritetliyi. Bakı, 2009.
4. Bağırov D., Həsənli M. Maliyyə (dərslik). Bakı,2009.
5. Bədəlov Ş.Ş., Məhərrəmov R.B., Qurbanov F.Ə. Büdcə
sistemi. Bakı, 2003.
6. Боди З., Мертон Р.К. Финансы: Перевод с
английского. M.: Издательство Вильямс, 2005
7. Van Horne: Fundamentals of Financial Management,
13th Edition. J. Van Horne, John Wachowicz, 2008.

Mövzu 4.
ƏDƏBİYYAT



BAZAR İNFRASTRUKTURUNUN QURULUŞU.



KAPİTAL BAZARININ TƏNZİMLƏNMƏSİ



MALİYYƏ BAZARININ MAHİYYƏTİ .



MALİYYƏ BAZARININ STRUKTURU.



QİYMƏTLİ KAĞIZ ANLAYIŞI VƏ NÖVLƏRİ



QİYMƏTLİ KAĞIZLARIN NÖVLƏRİ.



FOND BİRJALARI

İSTEHSALÇIDAN İSTEHLAKÇIYADƏK ƏMTƏƏ
VƏ XİDMƏTLƏRİN SƏRBƏST HƏRƏKƏTİNİ

TƏMİN EDƏN AYRI-AYRI MÜSTƏQİL
QARŞILIQLI ƏLAQƏLİ BAZARLARIN VƏ
İDARƏETMƏ STRUKTURLARININ
MƏCMUDUR.

Əmtəə və xidmətlər bazarı
(istehlak bazarı)

Konsaltinq bazarı

İnformasiya bazarı

İşçi qüvvəsi bazarı

Reklam bazarı

İnnorvasiya bazarı

Maliyyə bazarı

Sığorta bazarı

İnvestisiya bazarı

Daşınmaz əmlak bazarı
İşçi qüvvəsi bazarı

Qiymətləndirmə bazarı

 ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏR BAZARI (İSTEHLAK BAZARI)

İSTEHLAKÇILARLA İSTEHSALÇILAR ARASINDA
İSTEHLAK TƏYİNATLI ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN ALQISATQISI APARILAN BAZARDIR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARINA İSTEHSALDA
BİRBAŞA VƏ YA DOLAYI YOLLA İŞTİRAK EDƏN BÜTÜN
MADDİ TEXNİKİ OBYEKTLƏRİN ALQI –SATQISI AİDDİR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARININ ÜÇ NÖVÜ VARDIR:
 İSTEHSAL BİNALARININ VƏ TİKİLİLƏRİN ALQISATQISI BAZARI;
 İSTEHSAL TƏYİNATLI CİHAZLAR, TEXNOLOJİ
AVADANLIQLAR, MAŞIN BAZARI;
 MƏHSULUN HAZIRLANMASI ÜÇÜN XAMMAL,
MATERİAL, YARIM FABRİKATLAR VƏ ENERJİ BAZARI;
 DAŞINMAZ ƏMLAK BAZARLARINDAN İBARƏTDİR;

 İŞÇİ QÜVVƏSİ BAZARI İŞÇİ QÜVVƏSİNİN ALINDIĞI VƏ İŞ

YERLƏRİNİN SATILDIĞI ƏMƏK BAZARIDIR;

 İNVESTİSİYA BAZARI İQTİSADİYYATIN MÜXTƏLİF

SAHƏLƏRİNƏ UZUN MÜDDƏTLİ VƏSAİT QOYULUŞU
FORMASINDA REALLAŞDIRILAN MƏSRƏFLƏRİN
MƏCMUUDUR;

 LİZİNQ BAZARI İSTEHSAL TƏYİNATLI TİKİLİLƏRİN,

NƏQLİYYAT VASİTƏLƏRİNİN, AVADANLIQLARIN UZUN
MÜDDƏTLİ İCARƏYƏ VERİLMƏSİDİR;

 SIĞORTA BAZARI XÜSUSİ SOSİAL İQTİSADİ MÜNASİBƏT,

PUL DÖVRİYYƏSİ SFERASIDIR Kİ, BURADA ALQI–SATQI
OBYEKTİ ROLUNU SIĞORTA MÜDAFİYƏSİ OYNAYIR;

 MALİYYƏ BAZARI KAPİTALIN TƏLƏB VƏ TƏKLİFİN

QARŞILIQLI TƏSİRİ ƏSASINDA VASİTƏÇİLƏRİN KÖMƏYİ
İLƏ KREDİTORLARLA BORC GÖTÜRƏNLƏR ARASINDA
YENİDƏN BÖLGÜSÜ MEXANİZMİDİR;

 İNFORMASİYA BAZARI – BURADA ƏMTƏƏ KİMİ SPESİFİK BİR

MƏHSUL OLAN İNFORMASİYA ÇIXIŞ EDİR;

 REKLAM BAZARI – ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN

REALLAŞDIRMAQ VƏ ONLARA TƏLƏB
YARATMAQ MƏQSƏDİLƏ İSTEHLAK XƏRCLƏRİ
HAQQINDA İNFORMASİYADIR;
 QİYMƏTLƏNDİRMƏ BAZARI ƏMLAKIN
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ MEXANİZMİNDƏN
İBARƏTDİR;
 KOLSATİNQ BAZARI KONSALTİNQ
MENECMENTİ VƏ YA İDARƏETMƏ
MƏSLƏHƏTLƏŞMƏSİ HƏYATA KEÇİRİLƏN
BAZARDIR.
 İNNOVASİYA BAZARI ALQI-SATQI OBYEKTİ
KİMİ TEXNİKİ VƏ SOSİAL İQTİSADİ
YENİLİKLƏR, SƏMƏRƏLƏŞDİRİCİ TƏKLİFLƏR VƏ
İXTİRALAR VƏ S. ÇIXIŞ EDƏN BAZARDIR;
MALİYYƏ

MALİYYƏ BAZARI – VALYUTA BAZARI, QIZIL
BAZARI, KAPİTAL BAZARI VƏ PUL VƏSAİTLƏRİ
BAZARINDAN İBARƏTDİR.

MALİYYƏ
BAZARI

Maliyyə bazarının mahiyyətinin və rolunun
aydınlaşdırılması maliyyə bazarının, daha
doğrusu, qiymətli kağızlar bazarının quruluşunu
araşdırmağa imkan verir.
Ümumiyyətlə, maliyyə bazarının tərkibi və
quruluşu bəzi əla-mətlərlə müəyyən olunur.
Ehtiyatların səfərbər edilməsi metodlarına görə
qiymətli kağızlar bazarı borclar bazarına və
səhmlər bazarına, qiymətli kağızların satış
mərhələlərinə görə ilkin bazara və ikinci bazara,
qiymətli kağızların buraxılış müddətlərinə görə pul
bazarına və kapital bazarına bölünür.

Borclar bazarı və səhmlər bazarı bir-birindən fiziki və ya hüquqi şəxslərin
pul ehtiyatlarını necə almaları ilə fərqlənir. Bu, adətən, iki yol-la olur.
Birinci yol budur ki, firmalar istiqraz və ya qiymətli girov ka-ğızları kimi
borc vasitələri buraxır. Bunlar borc alanlarla qiymətli kağız saxlayanlar
arasında müqavilə sazişi rolunu oynayır. Həmin sazişdə təs-bit edilmiş
gəlir (norma) və ödənişin gerçəkləşdiriləcəyi son müddət göstərilir. Bu
müddət borc vasitələrinin fəaliyyətə başlayacağı tarixlə müəyyənləşdirilir.
Fəaliyyət müddəti bir ildən az olduqda borc vasitələri qısamüddətli, bir
ildən çox olduqda isə uzunmüddətli adlanır.
Pul ehtiyatlarının səfərbər edilməsinin ikinci metodu xalis gəlirdən
dividendlər almaq hüququ verən səhmlərin buraxılmasıdır.
Şirkət 1 milyard manat məbləğində 1000 dənə səhm buraxırsa və
səhmdarlardan biri 10 səhm alırsa, deməli, həmin səhmdar şirkətin 1
faizinə malik olur və həmin nisbətdə xalis gəlir payına iddiaçı olur.

Qiymətli kağızların satış xarakterinə görə maliyyə bazarı
ilkin ba-zara (primary market) və ikinci bazara
(secondary market) ayrılır. İlkin bazarda hökumət,
yaxud korporasiya yeni səhmləri və ya istiqrazları
alıcılara satır. Bu bazarda yalnız emitent və investor
iştirak edir, proses bağlı qapılar arxasında gedir. İlkin
bazarda borc kapitalını zəruri hüquqi statusu olan hər
bir şəxs ala bilər. Əslində bu, ssudadır. Lakin investorları səhmdarlara çevirməklə bu ssudanı
qaytarmamaq da olar. Bunun üçün səhmdar cəmiyyət
yaradıb səhm buraxmaq lazımdır. İlkin bazarda qiymətli
kağızların satışına kömək edən əsas təsisat infestisiya
banklarıdır.

*Hərracların keçirilmə metodlarına görə ikinci maliyyə bazarı
mütə-şəkkil və qeyri-mütəşəkkil olmaqla iki yerə bölünür.
Mütəşəkkil ticarətdə qiymətli kağızların alıcıları ilə satıcıları
mər-kəzi (rəsmi) yerlərdən birində görüşərək alqı-satqı edirlər.
Belə yerlərə fond birjaları deyilir. Nyu-York, Tokio və ya
Moskva fond birjaları mü-təşəkkil fond bazarları hesab olunur.
İkinci maliyyə bazarının təşkil edilməsinin başqa bir metodu
qeyri-mütəşəkkil maliyyə bazarıdır (over-the counter market OTC). Qeyri-mütəşəkkil market zamanı dilerlər onlara
müraciət edən hər bir adamın səhmlərini müxtəlif yerlərdə
satırlar. Qeyri-mütəşəkkil bazar ilk dəfə ta-rixi təcrübədə
meydana gəlib.

Maliyyə bazarını və onun quruluşunu təsnifləşdirməyin mühüm
əlamətlərindən biri həmin bazarda satılan qiymətli kağızların müddətləridir. Bu əlamətə görə maliyyə bazarı iki elementdən ibarət olur: pul
bazarı və kapital bazarı.
Pul bazarında (money market) bir ilədək müddəti olan qiymətli
kağızlar alınıb-satılır. Bu bazarın əsas qiymətli kağızları hökumətin
xə-zinə biletləri və digər qısamüddətli qiymətli kağızlardır. Bunlar
uzun-müddətli qiymətli kağızlara nisbətən daha geniş miqyasda
satılır və buna görə də onların likvidliliyi daha yüksəkdir.
Qısamüddətli qiymətli kağızların qiymətləri uzunmüddətlilərlə
müqayisədə daha az dəyişir ki, bu da onları daha təminatlı edir.
Kapital bazarı pul ehtiyatlarının qiymətli kağızlar və başqa vasitələrlə bir ildən artıq müddətə cəlb olunması və istifadəsi sahəsindəki
mü-nasibətləri ifadə edir.

Ending Style


Slide 8

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT
AQRAR UNİVERSİTETİ

MALİYYƏ

ƏDƏBİYYAT

1. Sadıqov M.M. Maliyyə potensialının formalaşdırılması
və dövlət borcları siyasətinin əsas istiqamətlərinin
müəyyən edilməsi problemləri. Bakı, 2003.
2. Sadıqov M.M., Hüseynov A, Zeynalov V. Korporativ
maliyyə, Bakı, 2007.
3. Sadıqov M.M., maliyyə potensialı: formalaşma və aqrar
sahənin prioritetliyi. Bakı, 2009.
4. Bağırov D., Həsənli M. Maliyyə (dərslik). Bakı,2009.
5. Bədəlov Ş.Ş., Məhərrəmov R.B., Qurbanov F.Ə. Büdcə
sistemi. Bakı, 2003.
6. Боди З., Мертон Р.К. Финансы: Перевод с
английского. M.: Издательство Вильямс, 2005
7. Van Horne: Fundamentals of Financial Management,
13th Edition. J. Van Horne, John Wachowicz, 2008.

Mövzu 4.
ƏDƏBİYYAT



BAZAR İNFRASTRUKTURUNUN QURULUŞU.



KAPİTAL BAZARININ TƏNZİMLƏNMƏSİ



MALİYYƏ BAZARININ MAHİYYƏTİ .



MALİYYƏ BAZARININ STRUKTURU.



QİYMƏTLİ KAĞIZ ANLAYIŞI VƏ NÖVLƏRİ



QİYMƏTLİ KAĞIZLARIN NÖVLƏRİ.



FOND BİRJALARI

İSTEHSALÇIDAN İSTEHLAKÇIYADƏK ƏMTƏƏ
VƏ XİDMƏTLƏRİN SƏRBƏST HƏRƏKƏTİNİ

TƏMİN EDƏN AYRI-AYRI MÜSTƏQİL
QARŞILIQLI ƏLAQƏLİ BAZARLARIN VƏ
İDARƏETMƏ STRUKTURLARININ
MƏCMUDUR.

Əmtəə və xidmətlər bazarı
(istehlak bazarı)

Konsaltinq bazarı

İnformasiya bazarı

İşçi qüvvəsi bazarı

Reklam bazarı

İnnorvasiya bazarı

Maliyyə bazarı

Sığorta bazarı

İnvestisiya bazarı

Daşınmaz əmlak bazarı
İşçi qüvvəsi bazarı

Qiymətləndirmə bazarı

 ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏR BAZARI (İSTEHLAK BAZARI)

İSTEHLAKÇILARLA İSTEHSALÇILAR ARASINDA
İSTEHLAK TƏYİNATLI ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN ALQISATQISI APARILAN BAZARDIR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARINA İSTEHSALDA
BİRBAŞA VƏ YA DOLAYI YOLLA İŞTİRAK EDƏN BÜTÜN
MADDİ TEXNİKİ OBYEKTLƏRİN ALQI –SATQISI AİDDİR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARININ ÜÇ NÖVÜ VARDIR:
 İSTEHSAL BİNALARININ VƏ TİKİLİLƏRİN ALQISATQISI BAZARI;
 İSTEHSAL TƏYİNATLI CİHAZLAR, TEXNOLOJİ
AVADANLIQLAR, MAŞIN BAZARI;
 MƏHSULUN HAZIRLANMASI ÜÇÜN XAMMAL,
MATERİAL, YARIM FABRİKATLAR VƏ ENERJİ BAZARI;
 DAŞINMAZ ƏMLAK BAZARLARINDAN İBARƏTDİR;

 İŞÇİ QÜVVƏSİ BAZARI İŞÇİ QÜVVƏSİNİN ALINDIĞI VƏ İŞ

YERLƏRİNİN SATILDIĞI ƏMƏK BAZARIDIR;

 İNVESTİSİYA BAZARI İQTİSADİYYATIN MÜXTƏLİF

SAHƏLƏRİNƏ UZUN MÜDDƏTLİ VƏSAİT QOYULUŞU
FORMASINDA REALLAŞDIRILAN MƏSRƏFLƏRİN
MƏCMUUDUR;

 LİZİNQ BAZARI İSTEHSAL TƏYİNATLI TİKİLİLƏRİN,

NƏQLİYYAT VASİTƏLƏRİNİN, AVADANLIQLARIN UZUN
MÜDDƏTLİ İCARƏYƏ VERİLMƏSİDİR;

 SIĞORTA BAZARI XÜSUSİ SOSİAL İQTİSADİ MÜNASİBƏT,

PUL DÖVRİYYƏSİ SFERASIDIR Kİ, BURADA ALQI–SATQI
OBYEKTİ ROLUNU SIĞORTA MÜDAFİYƏSİ OYNAYIR;

 MALİYYƏ BAZARI KAPİTALIN TƏLƏB VƏ TƏKLİFİN

QARŞILIQLI TƏSİRİ ƏSASINDA VASİTƏÇİLƏRİN KÖMƏYİ
İLƏ KREDİTORLARLA BORC GÖTÜRƏNLƏR ARASINDA
YENİDƏN BÖLGÜSÜ MEXANİZMİDİR;

 İNFORMASİYA BAZARI – BURADA ƏMTƏƏ KİMİ SPESİFİK BİR

MƏHSUL OLAN İNFORMASİYA ÇIXIŞ EDİR;

 REKLAM BAZARI – ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN

REALLAŞDIRMAQ VƏ ONLARA TƏLƏB
YARATMAQ MƏQSƏDİLƏ İSTEHLAK XƏRCLƏRİ
HAQQINDA İNFORMASİYADIR;
 QİYMƏTLƏNDİRMƏ BAZARI ƏMLAKIN
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ MEXANİZMİNDƏN
İBARƏTDİR;
 KOLSATİNQ BAZARI KONSALTİNQ
MENECMENTİ VƏ YA İDARƏETMƏ
MƏSLƏHƏTLƏŞMƏSİ HƏYATA KEÇİRİLƏN
BAZARDIR.
 İNNOVASİYA BAZARI ALQI-SATQI OBYEKTİ
KİMİ TEXNİKİ VƏ SOSİAL İQTİSADİ
YENİLİKLƏR, SƏMƏRƏLƏŞDİRİCİ TƏKLİFLƏR VƏ
İXTİRALAR VƏ S. ÇIXIŞ EDƏN BAZARDIR;
MALİYYƏ

MALİYYƏ BAZARI – VALYUTA BAZARI, QIZIL
BAZARI, KAPİTAL BAZARI VƏ PUL VƏSAİTLƏRİ
BAZARINDAN İBARƏTDİR.

MALİYYƏ
BAZARI

Maliyyə bazarının mahiyyətinin və rolunun
aydınlaşdırılması maliyyə bazarının, daha
doğrusu, qiymətli kağızlar bazarının quruluşunu
araşdırmağa imkan verir.
Ümumiyyətlə, maliyyə bazarının tərkibi və
quruluşu bəzi əla-mətlərlə müəyyən olunur.
Ehtiyatların səfərbər edilməsi metodlarına görə
qiymətli kağızlar bazarı borclar bazarına və
səhmlər bazarına, qiymətli kağızların satış
mərhələlərinə görə ilkin bazara və ikinci bazara,
qiymətli kağızların buraxılış müddətlərinə görə pul
bazarına və kapital bazarına bölünür.

Borclar bazarı və səhmlər bazarı bir-birindən fiziki və ya hüquqi şəxslərin
pul ehtiyatlarını necə almaları ilə fərqlənir. Bu, adətən, iki yol-la olur.
Birinci yol budur ki, firmalar istiqraz və ya qiymətli girov ka-ğızları kimi
borc vasitələri buraxır. Bunlar borc alanlarla qiymətli kağız saxlayanlar
arasında müqavilə sazişi rolunu oynayır. Həmin sazişdə təs-bit edilmiş
gəlir (norma) və ödənişin gerçəkləşdiriləcəyi son müddət göstərilir. Bu
müddət borc vasitələrinin fəaliyyətə başlayacağı tarixlə müəyyənləşdirilir.
Fəaliyyət müddəti bir ildən az olduqda borc vasitələri qısamüddətli, bir
ildən çox olduqda isə uzunmüddətli adlanır.
Pul ehtiyatlarının səfərbər edilməsinin ikinci metodu xalis gəlirdən
dividendlər almaq hüququ verən səhmlərin buraxılmasıdır.
Şirkət 1 milyard manat məbləğində 1000 dənə səhm buraxırsa və
səhmdarlardan biri 10 səhm alırsa, deməli, həmin səhmdar şirkətin 1
faizinə malik olur və həmin nisbətdə xalis gəlir payına iddiaçı olur.

Qiymətli kağızların satış xarakterinə görə maliyyə bazarı
ilkin ba-zara (primary market) və ikinci bazara
(secondary market) ayrılır. İlkin bazarda hökumət,
yaxud korporasiya yeni səhmləri və ya istiqrazları
alıcılara satır. Bu bazarda yalnız emitent və investor
iştirak edir, proses bağlı qapılar arxasında gedir. İlkin
bazarda borc kapitalını zəruri hüquqi statusu olan hər
bir şəxs ala bilər. Əslində bu, ssudadır. Lakin investorları səhmdarlara çevirməklə bu ssudanı
qaytarmamaq da olar. Bunun üçün səhmdar cəmiyyət
yaradıb səhm buraxmaq lazımdır. İlkin bazarda qiymətli
kağızların satışına kömək edən əsas təsisat infestisiya
banklarıdır.

*Hərracların keçirilmə metodlarına görə ikinci maliyyə bazarı
mütə-şəkkil və qeyri-mütəşəkkil olmaqla iki yerə bölünür.
Mütəşəkkil ticarətdə qiymətli kağızların alıcıları ilə satıcıları
mər-kəzi (rəsmi) yerlərdən birində görüşərək alqı-satqı edirlər.
Belə yerlərə fond birjaları deyilir. Nyu-York, Tokio və ya
Moskva fond birjaları mü-təşəkkil fond bazarları hesab olunur.
İkinci maliyyə bazarının təşkil edilməsinin başqa bir metodu
qeyri-mütəşəkkil maliyyə bazarıdır (over-the counter market OTC). Qeyri-mütəşəkkil market zamanı dilerlər onlara
müraciət edən hər bir adamın səhmlərini müxtəlif yerlərdə
satırlar. Qeyri-mütəşəkkil bazar ilk dəfə ta-rixi təcrübədə
meydana gəlib.

Maliyyə bazarını və onun quruluşunu təsnifləşdirməyin mühüm
əlamətlərindən biri həmin bazarda satılan qiymətli kağızların müddətləridir. Bu əlamətə görə maliyyə bazarı iki elementdən ibarət olur: pul
bazarı və kapital bazarı.
Pul bazarında (money market) bir ilədək müddəti olan qiymətli
kağızlar alınıb-satılır. Bu bazarın əsas qiymətli kağızları hökumətin
xə-zinə biletləri və digər qısamüddətli qiymətli kağızlardır. Bunlar
uzun-müddətli qiymətli kağızlara nisbətən daha geniş miqyasda
satılır və buna görə də onların likvidliliyi daha yüksəkdir.
Qısamüddətli qiymətli kağızların qiymətləri uzunmüddətlilərlə
müqayisədə daha az dəyişir ki, bu da onları daha təminatlı edir.
Kapital bazarı pul ehtiyatlarının qiymətli kağızlar və başqa vasitələrlə bir ildən artıq müddətə cəlb olunması və istifadəsi sahəsindəki
mü-nasibətləri ifadə edir.

Ending Style


Slide 9

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT
AQRAR UNİVERSİTETİ

MALİYYƏ

ƏDƏBİYYAT

1. Sadıqov M.M. Maliyyə potensialının formalaşdırılması
və dövlət borcları siyasətinin əsas istiqamətlərinin
müəyyən edilməsi problemləri. Bakı, 2003.
2. Sadıqov M.M., Hüseynov A, Zeynalov V. Korporativ
maliyyə, Bakı, 2007.
3. Sadıqov M.M., maliyyə potensialı: formalaşma və aqrar
sahənin prioritetliyi. Bakı, 2009.
4. Bağırov D., Həsənli M. Maliyyə (dərslik). Bakı,2009.
5. Bədəlov Ş.Ş., Məhərrəmov R.B., Qurbanov F.Ə. Büdcə
sistemi. Bakı, 2003.
6. Боди З., Мертон Р.К. Финансы: Перевод с
английского. M.: Издательство Вильямс, 2005
7. Van Horne: Fundamentals of Financial Management,
13th Edition. J. Van Horne, John Wachowicz, 2008.

Mövzu 4.
ƏDƏBİYYAT



BAZAR İNFRASTRUKTURUNUN QURULUŞU.



KAPİTAL BAZARININ TƏNZİMLƏNMƏSİ



MALİYYƏ BAZARININ MAHİYYƏTİ .



MALİYYƏ BAZARININ STRUKTURU.



QİYMƏTLİ KAĞIZ ANLAYIŞI VƏ NÖVLƏRİ



QİYMƏTLİ KAĞIZLARIN NÖVLƏRİ.



FOND BİRJALARI

İSTEHSALÇIDAN İSTEHLAKÇIYADƏK ƏMTƏƏ
VƏ XİDMƏTLƏRİN SƏRBƏST HƏRƏKƏTİNİ

TƏMİN EDƏN AYRI-AYRI MÜSTƏQİL
QARŞILIQLI ƏLAQƏLİ BAZARLARIN VƏ
İDARƏETMƏ STRUKTURLARININ
MƏCMUDUR.

Əmtəə və xidmətlər bazarı
(istehlak bazarı)

Konsaltinq bazarı

İnformasiya bazarı

İşçi qüvvəsi bazarı

Reklam bazarı

İnnorvasiya bazarı

Maliyyə bazarı

Sığorta bazarı

İnvestisiya bazarı

Daşınmaz əmlak bazarı
İşçi qüvvəsi bazarı

Qiymətləndirmə bazarı

 ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏR BAZARI (İSTEHLAK BAZARI)

İSTEHLAKÇILARLA İSTEHSALÇILAR ARASINDA
İSTEHLAK TƏYİNATLI ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN ALQISATQISI APARILAN BAZARDIR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARINA İSTEHSALDA
BİRBAŞA VƏ YA DOLAYI YOLLA İŞTİRAK EDƏN BÜTÜN
MADDİ TEXNİKİ OBYEKTLƏRİN ALQI –SATQISI AİDDİR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARININ ÜÇ NÖVÜ VARDIR:
 İSTEHSAL BİNALARININ VƏ TİKİLİLƏRİN ALQISATQISI BAZARI;
 İSTEHSAL TƏYİNATLI CİHAZLAR, TEXNOLOJİ
AVADANLIQLAR, MAŞIN BAZARI;
 MƏHSULUN HAZIRLANMASI ÜÇÜN XAMMAL,
MATERİAL, YARIM FABRİKATLAR VƏ ENERJİ BAZARI;
 DAŞINMAZ ƏMLAK BAZARLARINDAN İBARƏTDİR;

 İŞÇİ QÜVVƏSİ BAZARI İŞÇİ QÜVVƏSİNİN ALINDIĞI VƏ İŞ

YERLƏRİNİN SATILDIĞI ƏMƏK BAZARIDIR;

 İNVESTİSİYA BAZARI İQTİSADİYYATIN MÜXTƏLİF

SAHƏLƏRİNƏ UZUN MÜDDƏTLİ VƏSAİT QOYULUŞU
FORMASINDA REALLAŞDIRILAN MƏSRƏFLƏRİN
MƏCMUUDUR;

 LİZİNQ BAZARI İSTEHSAL TƏYİNATLI TİKİLİLƏRİN,

NƏQLİYYAT VASİTƏLƏRİNİN, AVADANLIQLARIN UZUN
MÜDDƏTLİ İCARƏYƏ VERİLMƏSİDİR;

 SIĞORTA BAZARI XÜSUSİ SOSİAL İQTİSADİ MÜNASİBƏT,

PUL DÖVRİYYƏSİ SFERASIDIR Kİ, BURADA ALQI–SATQI
OBYEKTİ ROLUNU SIĞORTA MÜDAFİYƏSİ OYNAYIR;

 MALİYYƏ BAZARI KAPİTALIN TƏLƏB VƏ TƏKLİFİN

QARŞILIQLI TƏSİRİ ƏSASINDA VASİTƏÇİLƏRİN KÖMƏYİ
İLƏ KREDİTORLARLA BORC GÖTÜRƏNLƏR ARASINDA
YENİDƏN BÖLGÜSÜ MEXANİZMİDİR;

 İNFORMASİYA BAZARI – BURADA ƏMTƏƏ KİMİ SPESİFİK BİR

MƏHSUL OLAN İNFORMASİYA ÇIXIŞ EDİR;

 REKLAM BAZARI – ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN

REALLAŞDIRMAQ VƏ ONLARA TƏLƏB
YARATMAQ MƏQSƏDİLƏ İSTEHLAK XƏRCLƏRİ
HAQQINDA İNFORMASİYADIR;
 QİYMƏTLƏNDİRMƏ BAZARI ƏMLAKIN
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ MEXANİZMİNDƏN
İBARƏTDİR;
 KOLSATİNQ BAZARI KONSALTİNQ
MENECMENTİ VƏ YA İDARƏETMƏ
MƏSLƏHƏTLƏŞMƏSİ HƏYATA KEÇİRİLƏN
BAZARDIR.
 İNNOVASİYA BAZARI ALQI-SATQI OBYEKTİ
KİMİ TEXNİKİ VƏ SOSİAL İQTİSADİ
YENİLİKLƏR, SƏMƏRƏLƏŞDİRİCİ TƏKLİFLƏR VƏ
İXTİRALAR VƏ S. ÇIXIŞ EDƏN BAZARDIR;
MALİYYƏ

MALİYYƏ BAZARI – VALYUTA BAZARI, QIZIL
BAZARI, KAPİTAL BAZARI VƏ PUL VƏSAİTLƏRİ
BAZARINDAN İBARƏTDİR.

MALİYYƏ
BAZARI

Maliyyə bazarının mahiyyətinin və rolunun
aydınlaşdırılması maliyyə bazarının, daha
doğrusu, qiymətli kağızlar bazarının quruluşunu
araşdırmağa imkan verir.
Ümumiyyətlə, maliyyə bazarının tərkibi və
quruluşu bəzi əla-mətlərlə müəyyən olunur.
Ehtiyatların səfərbər edilməsi metodlarına görə
qiymətli kağızlar bazarı borclar bazarına və
səhmlər bazarına, qiymətli kağızların satış
mərhələlərinə görə ilkin bazara və ikinci bazara,
qiymətli kağızların buraxılış müddətlərinə görə pul
bazarına və kapital bazarına bölünür.

Borclar bazarı və səhmlər bazarı bir-birindən fiziki və ya hüquqi şəxslərin
pul ehtiyatlarını necə almaları ilə fərqlənir. Bu, adətən, iki yol-la olur.
Birinci yol budur ki, firmalar istiqraz və ya qiymətli girov ka-ğızları kimi
borc vasitələri buraxır. Bunlar borc alanlarla qiymətli kağız saxlayanlar
arasında müqavilə sazişi rolunu oynayır. Həmin sazişdə təs-bit edilmiş
gəlir (norma) və ödənişin gerçəkləşdiriləcəyi son müddət göstərilir. Bu
müddət borc vasitələrinin fəaliyyətə başlayacağı tarixlə müəyyənləşdirilir.
Fəaliyyət müddəti bir ildən az olduqda borc vasitələri qısamüddətli, bir
ildən çox olduqda isə uzunmüddətli adlanır.
Pul ehtiyatlarının səfərbər edilməsinin ikinci metodu xalis gəlirdən
dividendlər almaq hüququ verən səhmlərin buraxılmasıdır.
Şirkət 1 milyard manat məbləğində 1000 dənə səhm buraxırsa və
səhmdarlardan biri 10 səhm alırsa, deməli, həmin səhmdar şirkətin 1
faizinə malik olur və həmin nisbətdə xalis gəlir payına iddiaçı olur.

Qiymətli kağızların satış xarakterinə görə maliyyə bazarı
ilkin ba-zara (primary market) və ikinci bazara
(secondary market) ayrılır. İlkin bazarda hökumət,
yaxud korporasiya yeni səhmləri və ya istiqrazları
alıcılara satır. Bu bazarda yalnız emitent və investor
iştirak edir, proses bağlı qapılar arxasında gedir. İlkin
bazarda borc kapitalını zəruri hüquqi statusu olan hər
bir şəxs ala bilər. Əslində bu, ssudadır. Lakin investorları səhmdarlara çevirməklə bu ssudanı
qaytarmamaq da olar. Bunun üçün səhmdar cəmiyyət
yaradıb səhm buraxmaq lazımdır. İlkin bazarda qiymətli
kağızların satışına kömək edən əsas təsisat infestisiya
banklarıdır.

*Hərracların keçirilmə metodlarına görə ikinci maliyyə bazarı
mütə-şəkkil və qeyri-mütəşəkkil olmaqla iki yerə bölünür.
Mütəşəkkil ticarətdə qiymətli kağızların alıcıları ilə satıcıları
mər-kəzi (rəsmi) yerlərdən birində görüşərək alqı-satqı edirlər.
Belə yerlərə fond birjaları deyilir. Nyu-York, Tokio və ya
Moskva fond birjaları mü-təşəkkil fond bazarları hesab olunur.
İkinci maliyyə bazarının təşkil edilməsinin başqa bir metodu
qeyri-mütəşəkkil maliyyə bazarıdır (over-the counter market OTC). Qeyri-mütəşəkkil market zamanı dilerlər onlara
müraciət edən hər bir adamın səhmlərini müxtəlif yerlərdə
satırlar. Qeyri-mütəşəkkil bazar ilk dəfə ta-rixi təcrübədə
meydana gəlib.

Maliyyə bazarını və onun quruluşunu təsnifləşdirməyin mühüm
əlamətlərindən biri həmin bazarda satılan qiymətli kağızların müddətləridir. Bu əlamətə görə maliyyə bazarı iki elementdən ibarət olur: pul
bazarı və kapital bazarı.
Pul bazarında (money market) bir ilədək müddəti olan qiymətli
kağızlar alınıb-satılır. Bu bazarın əsas qiymətli kağızları hökumətin
xə-zinə biletləri və digər qısamüddətli qiymətli kağızlardır. Bunlar
uzun-müddətli qiymətli kağızlara nisbətən daha geniş miqyasda
satılır və buna görə də onların likvidliliyi daha yüksəkdir.
Qısamüddətli qiymətli kağızların qiymətləri uzunmüddətlilərlə
müqayisədə daha az dəyişir ki, bu da onları daha təminatlı edir.
Kapital bazarı pul ehtiyatlarının qiymətli kağızlar və başqa vasitələrlə bir ildən artıq müddətə cəlb olunması və istifadəsi sahəsindəki
mü-nasibətləri ifadə edir.

Ending Style


Slide 10

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT
AQRAR UNİVERSİTETİ

MALİYYƏ

ƏDƏBİYYAT

1. Sadıqov M.M. Maliyyə potensialının formalaşdırılması
və dövlət borcları siyasətinin əsas istiqamətlərinin
müəyyən edilməsi problemləri. Bakı, 2003.
2. Sadıqov M.M., Hüseynov A, Zeynalov V. Korporativ
maliyyə, Bakı, 2007.
3. Sadıqov M.M., maliyyə potensialı: formalaşma və aqrar
sahənin prioritetliyi. Bakı, 2009.
4. Bağırov D., Həsənli M. Maliyyə (dərslik). Bakı,2009.
5. Bədəlov Ş.Ş., Məhərrəmov R.B., Qurbanov F.Ə. Büdcə
sistemi. Bakı, 2003.
6. Боди З., Мертон Р.К. Финансы: Перевод с
английского. M.: Издательство Вильямс, 2005
7. Van Horne: Fundamentals of Financial Management,
13th Edition. J. Van Horne, John Wachowicz, 2008.

Mövzu 4.
ƏDƏBİYYAT



BAZAR İNFRASTRUKTURUNUN QURULUŞU.



KAPİTAL BAZARININ TƏNZİMLƏNMƏSİ



MALİYYƏ BAZARININ MAHİYYƏTİ .



MALİYYƏ BAZARININ STRUKTURU.



QİYMƏTLİ KAĞIZ ANLAYIŞI VƏ NÖVLƏRİ



QİYMƏTLİ KAĞIZLARIN NÖVLƏRİ.



FOND BİRJALARI

İSTEHSALÇIDAN İSTEHLAKÇIYADƏK ƏMTƏƏ
VƏ XİDMƏTLƏRİN SƏRBƏST HƏRƏKƏTİNİ

TƏMİN EDƏN AYRI-AYRI MÜSTƏQİL
QARŞILIQLI ƏLAQƏLİ BAZARLARIN VƏ
İDARƏETMƏ STRUKTURLARININ
MƏCMUDUR.

Əmtəə və xidmətlər bazarı
(istehlak bazarı)

Konsaltinq bazarı

İnformasiya bazarı

İşçi qüvvəsi bazarı

Reklam bazarı

İnnorvasiya bazarı

Maliyyə bazarı

Sığorta bazarı

İnvestisiya bazarı

Daşınmaz əmlak bazarı
İşçi qüvvəsi bazarı

Qiymətləndirmə bazarı

 ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏR BAZARI (İSTEHLAK BAZARI)

İSTEHLAKÇILARLA İSTEHSALÇILAR ARASINDA
İSTEHLAK TƏYİNATLI ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN ALQISATQISI APARILAN BAZARDIR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARINA İSTEHSALDA
BİRBAŞA VƏ YA DOLAYI YOLLA İŞTİRAK EDƏN BÜTÜN
MADDİ TEXNİKİ OBYEKTLƏRİN ALQI –SATQISI AİDDİR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARININ ÜÇ NÖVÜ VARDIR:
 İSTEHSAL BİNALARININ VƏ TİKİLİLƏRİN ALQISATQISI BAZARI;
 İSTEHSAL TƏYİNATLI CİHAZLAR, TEXNOLOJİ
AVADANLIQLAR, MAŞIN BAZARI;
 MƏHSULUN HAZIRLANMASI ÜÇÜN XAMMAL,
MATERİAL, YARIM FABRİKATLAR VƏ ENERJİ BAZARI;
 DAŞINMAZ ƏMLAK BAZARLARINDAN İBARƏTDİR;

 İŞÇİ QÜVVƏSİ BAZARI İŞÇİ QÜVVƏSİNİN ALINDIĞI VƏ İŞ

YERLƏRİNİN SATILDIĞI ƏMƏK BAZARIDIR;

 İNVESTİSİYA BAZARI İQTİSADİYYATIN MÜXTƏLİF

SAHƏLƏRİNƏ UZUN MÜDDƏTLİ VƏSAİT QOYULUŞU
FORMASINDA REALLAŞDIRILAN MƏSRƏFLƏRİN
MƏCMUUDUR;

 LİZİNQ BAZARI İSTEHSAL TƏYİNATLI TİKİLİLƏRİN,

NƏQLİYYAT VASİTƏLƏRİNİN, AVADANLIQLARIN UZUN
MÜDDƏTLİ İCARƏYƏ VERİLMƏSİDİR;

 SIĞORTA BAZARI XÜSUSİ SOSİAL İQTİSADİ MÜNASİBƏT,

PUL DÖVRİYYƏSİ SFERASIDIR Kİ, BURADA ALQI–SATQI
OBYEKTİ ROLUNU SIĞORTA MÜDAFİYƏSİ OYNAYIR;

 MALİYYƏ BAZARI KAPİTALIN TƏLƏB VƏ TƏKLİFİN

QARŞILIQLI TƏSİRİ ƏSASINDA VASİTƏÇİLƏRİN KÖMƏYİ
İLƏ KREDİTORLARLA BORC GÖTÜRƏNLƏR ARASINDA
YENİDƏN BÖLGÜSÜ MEXANİZMİDİR;

 İNFORMASİYA BAZARI – BURADA ƏMTƏƏ KİMİ SPESİFİK BİR

MƏHSUL OLAN İNFORMASİYA ÇIXIŞ EDİR;

 REKLAM BAZARI – ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN

REALLAŞDIRMAQ VƏ ONLARA TƏLƏB
YARATMAQ MƏQSƏDİLƏ İSTEHLAK XƏRCLƏRİ
HAQQINDA İNFORMASİYADIR;
 QİYMƏTLƏNDİRMƏ BAZARI ƏMLAKIN
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ MEXANİZMİNDƏN
İBARƏTDİR;
 KOLSATİNQ BAZARI KONSALTİNQ
MENECMENTİ VƏ YA İDARƏETMƏ
MƏSLƏHƏTLƏŞMƏSİ HƏYATA KEÇİRİLƏN
BAZARDIR.
 İNNOVASİYA BAZARI ALQI-SATQI OBYEKTİ
KİMİ TEXNİKİ VƏ SOSİAL İQTİSADİ
YENİLİKLƏR, SƏMƏRƏLƏŞDİRİCİ TƏKLİFLƏR VƏ
İXTİRALAR VƏ S. ÇIXIŞ EDƏN BAZARDIR;
MALİYYƏ

MALİYYƏ BAZARI – VALYUTA BAZARI, QIZIL
BAZARI, KAPİTAL BAZARI VƏ PUL VƏSAİTLƏRİ
BAZARINDAN İBARƏTDİR.

MALİYYƏ
BAZARI

Maliyyə bazarının mahiyyətinin və rolunun
aydınlaşdırılması maliyyə bazarının, daha
doğrusu, qiymətli kağızlar bazarının quruluşunu
araşdırmağa imkan verir.
Ümumiyyətlə, maliyyə bazarının tərkibi və
quruluşu bəzi əla-mətlərlə müəyyən olunur.
Ehtiyatların səfərbər edilməsi metodlarına görə
qiymətli kağızlar bazarı borclar bazarına və
səhmlər bazarına, qiymətli kağızların satış
mərhələlərinə görə ilkin bazara və ikinci bazara,
qiymətli kağızların buraxılış müddətlərinə görə pul
bazarına və kapital bazarına bölünür.

Borclar bazarı və səhmlər bazarı bir-birindən fiziki və ya hüquqi şəxslərin
pul ehtiyatlarını necə almaları ilə fərqlənir. Bu, adətən, iki yol-la olur.
Birinci yol budur ki, firmalar istiqraz və ya qiymətli girov ka-ğızları kimi
borc vasitələri buraxır. Bunlar borc alanlarla qiymətli kağız saxlayanlar
arasında müqavilə sazişi rolunu oynayır. Həmin sazişdə təs-bit edilmiş
gəlir (norma) və ödənişin gerçəkləşdiriləcəyi son müddət göstərilir. Bu
müddət borc vasitələrinin fəaliyyətə başlayacağı tarixlə müəyyənləşdirilir.
Fəaliyyət müddəti bir ildən az olduqda borc vasitələri qısamüddətli, bir
ildən çox olduqda isə uzunmüddətli adlanır.
Pul ehtiyatlarının səfərbər edilməsinin ikinci metodu xalis gəlirdən
dividendlər almaq hüququ verən səhmlərin buraxılmasıdır.
Şirkət 1 milyard manat məbləğində 1000 dənə səhm buraxırsa və
səhmdarlardan biri 10 səhm alırsa, deməli, həmin səhmdar şirkətin 1
faizinə malik olur və həmin nisbətdə xalis gəlir payına iddiaçı olur.

Qiymətli kağızların satış xarakterinə görə maliyyə bazarı
ilkin ba-zara (primary market) və ikinci bazara
(secondary market) ayrılır. İlkin bazarda hökumət,
yaxud korporasiya yeni səhmləri və ya istiqrazları
alıcılara satır. Bu bazarda yalnız emitent və investor
iştirak edir, proses bağlı qapılar arxasında gedir. İlkin
bazarda borc kapitalını zəruri hüquqi statusu olan hər
bir şəxs ala bilər. Əslində bu, ssudadır. Lakin investorları səhmdarlara çevirməklə bu ssudanı
qaytarmamaq da olar. Bunun üçün səhmdar cəmiyyət
yaradıb səhm buraxmaq lazımdır. İlkin bazarda qiymətli
kağızların satışına kömək edən əsas təsisat infestisiya
banklarıdır.

*Hərracların keçirilmə metodlarına görə ikinci maliyyə bazarı
mütə-şəkkil və qeyri-mütəşəkkil olmaqla iki yerə bölünür.
Mütəşəkkil ticarətdə qiymətli kağızların alıcıları ilə satıcıları
mər-kəzi (rəsmi) yerlərdən birində görüşərək alqı-satqı edirlər.
Belə yerlərə fond birjaları deyilir. Nyu-York, Tokio və ya
Moskva fond birjaları mü-təşəkkil fond bazarları hesab olunur.
İkinci maliyyə bazarının təşkil edilməsinin başqa bir metodu
qeyri-mütəşəkkil maliyyə bazarıdır (over-the counter market OTC). Qeyri-mütəşəkkil market zamanı dilerlər onlara
müraciət edən hər bir adamın səhmlərini müxtəlif yerlərdə
satırlar. Qeyri-mütəşəkkil bazar ilk dəfə ta-rixi təcrübədə
meydana gəlib.

Maliyyə bazarını və onun quruluşunu təsnifləşdirməyin mühüm
əlamətlərindən biri həmin bazarda satılan qiymətli kağızların müddətləridir. Bu əlamətə görə maliyyə bazarı iki elementdən ibarət olur: pul
bazarı və kapital bazarı.
Pul bazarında (money market) bir ilədək müddəti olan qiymətli
kağızlar alınıb-satılır. Bu bazarın əsas qiymətli kağızları hökumətin
xə-zinə biletləri və digər qısamüddətli qiymətli kağızlardır. Bunlar
uzun-müddətli qiymətli kağızlara nisbətən daha geniş miqyasda
satılır və buna görə də onların likvidliliyi daha yüksəkdir.
Qısamüddətli qiymətli kağızların qiymətləri uzunmüddətlilərlə
müqayisədə daha az dəyişir ki, bu da onları daha təminatlı edir.
Kapital bazarı pul ehtiyatlarının qiymətli kağızlar və başqa vasitələrlə bir ildən artıq müddətə cəlb olunması və istifadəsi sahəsindəki
mü-nasibətləri ifadə edir.

Ending Style


Slide 11

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT
AQRAR UNİVERSİTETİ

MALİYYƏ

ƏDƏBİYYAT

1. Sadıqov M.M. Maliyyə potensialının formalaşdırılması
və dövlət borcları siyasətinin əsas istiqamətlərinin
müəyyən edilməsi problemləri. Bakı, 2003.
2. Sadıqov M.M., Hüseynov A, Zeynalov V. Korporativ
maliyyə, Bakı, 2007.
3. Sadıqov M.M., maliyyə potensialı: formalaşma və aqrar
sahənin prioritetliyi. Bakı, 2009.
4. Bağırov D., Həsənli M. Maliyyə (dərslik). Bakı,2009.
5. Bədəlov Ş.Ş., Məhərrəmov R.B., Qurbanov F.Ə. Büdcə
sistemi. Bakı, 2003.
6. Боди З., Мертон Р.К. Финансы: Перевод с
английского. M.: Издательство Вильямс, 2005
7. Van Horne: Fundamentals of Financial Management,
13th Edition. J. Van Horne, John Wachowicz, 2008.

Mövzu 4.
ƏDƏBİYYAT



BAZAR İNFRASTRUKTURUNUN QURULUŞU.



KAPİTAL BAZARININ TƏNZİMLƏNMƏSİ



MALİYYƏ BAZARININ MAHİYYƏTİ .



MALİYYƏ BAZARININ STRUKTURU.



QİYMƏTLİ KAĞIZ ANLAYIŞI VƏ NÖVLƏRİ



QİYMƏTLİ KAĞIZLARIN NÖVLƏRİ.



FOND BİRJALARI

İSTEHSALÇIDAN İSTEHLAKÇIYADƏK ƏMTƏƏ
VƏ XİDMƏTLƏRİN SƏRBƏST HƏRƏKƏTİNİ

TƏMİN EDƏN AYRI-AYRI MÜSTƏQİL
QARŞILIQLI ƏLAQƏLİ BAZARLARIN VƏ
İDARƏETMƏ STRUKTURLARININ
MƏCMUDUR.

Əmtəə və xidmətlər bazarı
(istehlak bazarı)

Konsaltinq bazarı

İnformasiya bazarı

İşçi qüvvəsi bazarı

Reklam bazarı

İnnorvasiya bazarı

Maliyyə bazarı

Sığorta bazarı

İnvestisiya bazarı

Daşınmaz əmlak bazarı
İşçi qüvvəsi bazarı

Qiymətləndirmə bazarı

 ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏR BAZARI (İSTEHLAK BAZARI)

İSTEHLAKÇILARLA İSTEHSALÇILAR ARASINDA
İSTEHLAK TƏYİNATLI ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN ALQISATQISI APARILAN BAZARDIR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARINA İSTEHSALDA
BİRBAŞA VƏ YA DOLAYI YOLLA İŞTİRAK EDƏN BÜTÜN
MADDİ TEXNİKİ OBYEKTLƏRİN ALQI –SATQISI AİDDİR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARININ ÜÇ NÖVÜ VARDIR:
 İSTEHSAL BİNALARININ VƏ TİKİLİLƏRİN ALQISATQISI BAZARI;
 İSTEHSAL TƏYİNATLI CİHAZLAR, TEXNOLOJİ
AVADANLIQLAR, MAŞIN BAZARI;
 MƏHSULUN HAZIRLANMASI ÜÇÜN XAMMAL,
MATERİAL, YARIM FABRİKATLAR VƏ ENERJİ BAZARI;
 DAŞINMAZ ƏMLAK BAZARLARINDAN İBARƏTDİR;

 İŞÇİ QÜVVƏSİ BAZARI İŞÇİ QÜVVƏSİNİN ALINDIĞI VƏ İŞ

YERLƏRİNİN SATILDIĞI ƏMƏK BAZARIDIR;

 İNVESTİSİYA BAZARI İQTİSADİYYATIN MÜXTƏLİF

SAHƏLƏRİNƏ UZUN MÜDDƏTLİ VƏSAİT QOYULUŞU
FORMASINDA REALLAŞDIRILAN MƏSRƏFLƏRİN
MƏCMUUDUR;

 LİZİNQ BAZARI İSTEHSAL TƏYİNATLI TİKİLİLƏRİN,

NƏQLİYYAT VASİTƏLƏRİNİN, AVADANLIQLARIN UZUN
MÜDDƏTLİ İCARƏYƏ VERİLMƏSİDİR;

 SIĞORTA BAZARI XÜSUSİ SOSİAL İQTİSADİ MÜNASİBƏT,

PUL DÖVRİYYƏSİ SFERASIDIR Kİ, BURADA ALQI–SATQI
OBYEKTİ ROLUNU SIĞORTA MÜDAFİYƏSİ OYNAYIR;

 MALİYYƏ BAZARI KAPİTALIN TƏLƏB VƏ TƏKLİFİN

QARŞILIQLI TƏSİRİ ƏSASINDA VASİTƏÇİLƏRİN KÖMƏYİ
İLƏ KREDİTORLARLA BORC GÖTÜRƏNLƏR ARASINDA
YENİDƏN BÖLGÜSÜ MEXANİZMİDİR;

 İNFORMASİYA BAZARI – BURADA ƏMTƏƏ KİMİ SPESİFİK BİR

MƏHSUL OLAN İNFORMASİYA ÇIXIŞ EDİR;

 REKLAM BAZARI – ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN

REALLAŞDIRMAQ VƏ ONLARA TƏLƏB
YARATMAQ MƏQSƏDİLƏ İSTEHLAK XƏRCLƏRİ
HAQQINDA İNFORMASİYADIR;
 QİYMƏTLƏNDİRMƏ BAZARI ƏMLAKIN
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ MEXANİZMİNDƏN
İBARƏTDİR;
 KOLSATİNQ BAZARI KONSALTİNQ
MENECMENTİ VƏ YA İDARƏETMƏ
MƏSLƏHƏTLƏŞMƏSİ HƏYATA KEÇİRİLƏN
BAZARDIR.
 İNNOVASİYA BAZARI ALQI-SATQI OBYEKTİ
KİMİ TEXNİKİ VƏ SOSİAL İQTİSADİ
YENİLİKLƏR, SƏMƏRƏLƏŞDİRİCİ TƏKLİFLƏR VƏ
İXTİRALAR VƏ S. ÇIXIŞ EDƏN BAZARDIR;
MALİYYƏ

MALİYYƏ BAZARI – VALYUTA BAZARI, QIZIL
BAZARI, KAPİTAL BAZARI VƏ PUL VƏSAİTLƏRİ
BAZARINDAN İBARƏTDİR.

MALİYYƏ
BAZARI

Maliyyə bazarının mahiyyətinin və rolunun
aydınlaşdırılması maliyyə bazarının, daha
doğrusu, qiymətli kağızlar bazarının quruluşunu
araşdırmağa imkan verir.
Ümumiyyətlə, maliyyə bazarının tərkibi və
quruluşu bəzi əla-mətlərlə müəyyən olunur.
Ehtiyatların səfərbər edilməsi metodlarına görə
qiymətli kağızlar bazarı borclar bazarına və
səhmlər bazarına, qiymətli kağızların satış
mərhələlərinə görə ilkin bazara və ikinci bazara,
qiymətli kağızların buraxılış müddətlərinə görə pul
bazarına və kapital bazarına bölünür.

Borclar bazarı və səhmlər bazarı bir-birindən fiziki və ya hüquqi şəxslərin
pul ehtiyatlarını necə almaları ilə fərqlənir. Bu, adətən, iki yol-la olur.
Birinci yol budur ki, firmalar istiqraz və ya qiymətli girov ka-ğızları kimi
borc vasitələri buraxır. Bunlar borc alanlarla qiymətli kağız saxlayanlar
arasında müqavilə sazişi rolunu oynayır. Həmin sazişdə təs-bit edilmiş
gəlir (norma) və ödənişin gerçəkləşdiriləcəyi son müddət göstərilir. Bu
müddət borc vasitələrinin fəaliyyətə başlayacağı tarixlə müəyyənləşdirilir.
Fəaliyyət müddəti bir ildən az olduqda borc vasitələri qısamüddətli, bir
ildən çox olduqda isə uzunmüddətli adlanır.
Pul ehtiyatlarının səfərbər edilməsinin ikinci metodu xalis gəlirdən
dividendlər almaq hüququ verən səhmlərin buraxılmasıdır.
Şirkət 1 milyard manat məbləğində 1000 dənə səhm buraxırsa və
səhmdarlardan biri 10 səhm alırsa, deməli, həmin səhmdar şirkətin 1
faizinə malik olur və həmin nisbətdə xalis gəlir payına iddiaçı olur.

Qiymətli kağızların satış xarakterinə görə maliyyə bazarı
ilkin ba-zara (primary market) və ikinci bazara
(secondary market) ayrılır. İlkin bazarda hökumət,
yaxud korporasiya yeni səhmləri və ya istiqrazları
alıcılara satır. Bu bazarda yalnız emitent və investor
iştirak edir, proses bağlı qapılar arxasında gedir. İlkin
bazarda borc kapitalını zəruri hüquqi statusu olan hər
bir şəxs ala bilər. Əslində bu, ssudadır. Lakin investorları səhmdarlara çevirməklə bu ssudanı
qaytarmamaq da olar. Bunun üçün səhmdar cəmiyyət
yaradıb səhm buraxmaq lazımdır. İlkin bazarda qiymətli
kağızların satışına kömək edən əsas təsisat infestisiya
banklarıdır.

*Hərracların keçirilmə metodlarına görə ikinci maliyyə bazarı
mütə-şəkkil və qeyri-mütəşəkkil olmaqla iki yerə bölünür.
Mütəşəkkil ticarətdə qiymətli kağızların alıcıları ilə satıcıları
mər-kəzi (rəsmi) yerlərdən birində görüşərək alqı-satqı edirlər.
Belə yerlərə fond birjaları deyilir. Nyu-York, Tokio və ya
Moskva fond birjaları mü-təşəkkil fond bazarları hesab olunur.
İkinci maliyyə bazarının təşkil edilməsinin başqa bir metodu
qeyri-mütəşəkkil maliyyə bazarıdır (over-the counter market OTC). Qeyri-mütəşəkkil market zamanı dilerlər onlara
müraciət edən hər bir adamın səhmlərini müxtəlif yerlərdə
satırlar. Qeyri-mütəşəkkil bazar ilk dəfə ta-rixi təcrübədə
meydana gəlib.

Maliyyə bazarını və onun quruluşunu təsnifləşdirməyin mühüm
əlamətlərindən biri həmin bazarda satılan qiymətli kağızların müddətləridir. Bu əlamətə görə maliyyə bazarı iki elementdən ibarət olur: pul
bazarı və kapital bazarı.
Pul bazarında (money market) bir ilədək müddəti olan qiymətli
kağızlar alınıb-satılır. Bu bazarın əsas qiymətli kağızları hökumətin
xə-zinə biletləri və digər qısamüddətli qiymətli kağızlardır. Bunlar
uzun-müddətli qiymətli kağızlara nisbətən daha geniş miqyasda
satılır və buna görə də onların likvidliliyi daha yüksəkdir.
Qısamüddətli qiymətli kağızların qiymətləri uzunmüddətlilərlə
müqayisədə daha az dəyişir ki, bu da onları daha təminatlı edir.
Kapital bazarı pul ehtiyatlarının qiymətli kağızlar və başqa vasitələrlə bir ildən artıq müddətə cəlb olunması və istifadəsi sahəsindəki
mü-nasibətləri ifadə edir.

Ending Style


Slide 12

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT
AQRAR UNİVERSİTETİ

MALİYYƏ

ƏDƏBİYYAT

1. Sadıqov M.M. Maliyyə potensialının formalaşdırılması
və dövlət borcları siyasətinin əsas istiqamətlərinin
müəyyən edilməsi problemləri. Bakı, 2003.
2. Sadıqov M.M., Hüseynov A, Zeynalov V. Korporativ
maliyyə, Bakı, 2007.
3. Sadıqov M.M., maliyyə potensialı: formalaşma və aqrar
sahənin prioritetliyi. Bakı, 2009.
4. Bağırov D., Həsənli M. Maliyyə (dərslik). Bakı,2009.
5. Bədəlov Ş.Ş., Məhərrəmov R.B., Qurbanov F.Ə. Büdcə
sistemi. Bakı, 2003.
6. Боди З., Мертон Р.К. Финансы: Перевод с
английского. M.: Издательство Вильямс, 2005
7. Van Horne: Fundamentals of Financial Management,
13th Edition. J. Van Horne, John Wachowicz, 2008.

Mövzu 4.
ƏDƏBİYYAT



BAZAR İNFRASTRUKTURUNUN QURULUŞU.



KAPİTAL BAZARININ TƏNZİMLƏNMƏSİ



MALİYYƏ BAZARININ MAHİYYƏTİ .



MALİYYƏ BAZARININ STRUKTURU.



QİYMƏTLİ KAĞIZ ANLAYIŞI VƏ NÖVLƏRİ



QİYMƏTLİ KAĞIZLARIN NÖVLƏRİ.



FOND BİRJALARI

İSTEHSALÇIDAN İSTEHLAKÇIYADƏK ƏMTƏƏ
VƏ XİDMƏTLƏRİN SƏRBƏST HƏRƏKƏTİNİ

TƏMİN EDƏN AYRI-AYRI MÜSTƏQİL
QARŞILIQLI ƏLAQƏLİ BAZARLARIN VƏ
İDARƏETMƏ STRUKTURLARININ
MƏCMUDUR.

Əmtəə və xidmətlər bazarı
(istehlak bazarı)

Konsaltinq bazarı

İnformasiya bazarı

İşçi qüvvəsi bazarı

Reklam bazarı

İnnorvasiya bazarı

Maliyyə bazarı

Sığorta bazarı

İnvestisiya bazarı

Daşınmaz əmlak bazarı
İşçi qüvvəsi bazarı

Qiymətləndirmə bazarı

 ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏR BAZARI (İSTEHLAK BAZARI)

İSTEHLAKÇILARLA İSTEHSALÇILAR ARASINDA
İSTEHLAK TƏYİNATLI ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN ALQISATQISI APARILAN BAZARDIR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARINA İSTEHSALDA
BİRBAŞA VƏ YA DOLAYI YOLLA İŞTİRAK EDƏN BÜTÜN
MADDİ TEXNİKİ OBYEKTLƏRİN ALQI –SATQISI AİDDİR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARININ ÜÇ NÖVÜ VARDIR:
 İSTEHSAL BİNALARININ VƏ TİKİLİLƏRİN ALQISATQISI BAZARI;
 İSTEHSAL TƏYİNATLI CİHAZLAR, TEXNOLOJİ
AVADANLIQLAR, MAŞIN BAZARI;
 MƏHSULUN HAZIRLANMASI ÜÇÜN XAMMAL,
MATERİAL, YARIM FABRİKATLAR VƏ ENERJİ BAZARI;
 DAŞINMAZ ƏMLAK BAZARLARINDAN İBARƏTDİR;

 İŞÇİ QÜVVƏSİ BAZARI İŞÇİ QÜVVƏSİNİN ALINDIĞI VƏ İŞ

YERLƏRİNİN SATILDIĞI ƏMƏK BAZARIDIR;

 İNVESTİSİYA BAZARI İQTİSADİYYATIN MÜXTƏLİF

SAHƏLƏRİNƏ UZUN MÜDDƏTLİ VƏSAİT QOYULUŞU
FORMASINDA REALLAŞDIRILAN MƏSRƏFLƏRİN
MƏCMUUDUR;

 LİZİNQ BAZARI İSTEHSAL TƏYİNATLI TİKİLİLƏRİN,

NƏQLİYYAT VASİTƏLƏRİNİN, AVADANLIQLARIN UZUN
MÜDDƏTLİ İCARƏYƏ VERİLMƏSİDİR;

 SIĞORTA BAZARI XÜSUSİ SOSİAL İQTİSADİ MÜNASİBƏT,

PUL DÖVRİYYƏSİ SFERASIDIR Kİ, BURADA ALQI–SATQI
OBYEKTİ ROLUNU SIĞORTA MÜDAFİYƏSİ OYNAYIR;

 MALİYYƏ BAZARI KAPİTALIN TƏLƏB VƏ TƏKLİFİN

QARŞILIQLI TƏSİRİ ƏSASINDA VASİTƏÇİLƏRİN KÖMƏYİ
İLƏ KREDİTORLARLA BORC GÖTÜRƏNLƏR ARASINDA
YENİDƏN BÖLGÜSÜ MEXANİZMİDİR;

 İNFORMASİYA BAZARI – BURADA ƏMTƏƏ KİMİ SPESİFİK BİR

MƏHSUL OLAN İNFORMASİYA ÇIXIŞ EDİR;

 REKLAM BAZARI – ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN

REALLAŞDIRMAQ VƏ ONLARA TƏLƏB
YARATMAQ MƏQSƏDİLƏ İSTEHLAK XƏRCLƏRİ
HAQQINDA İNFORMASİYADIR;
 QİYMƏTLƏNDİRMƏ BAZARI ƏMLAKIN
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ MEXANİZMİNDƏN
İBARƏTDİR;
 KOLSATİNQ BAZARI KONSALTİNQ
MENECMENTİ VƏ YA İDARƏETMƏ
MƏSLƏHƏTLƏŞMƏSİ HƏYATA KEÇİRİLƏN
BAZARDIR.
 İNNOVASİYA BAZARI ALQI-SATQI OBYEKTİ
KİMİ TEXNİKİ VƏ SOSİAL İQTİSADİ
YENİLİKLƏR, SƏMƏRƏLƏŞDİRİCİ TƏKLİFLƏR VƏ
İXTİRALAR VƏ S. ÇIXIŞ EDƏN BAZARDIR;
MALİYYƏ

MALİYYƏ BAZARI – VALYUTA BAZARI, QIZIL
BAZARI, KAPİTAL BAZARI VƏ PUL VƏSAİTLƏRİ
BAZARINDAN İBARƏTDİR.

MALİYYƏ
BAZARI

Maliyyə bazarının mahiyyətinin və rolunun
aydınlaşdırılması maliyyə bazarının, daha
doğrusu, qiymətli kağızlar bazarının quruluşunu
araşdırmağa imkan verir.
Ümumiyyətlə, maliyyə bazarının tərkibi və
quruluşu bəzi əla-mətlərlə müəyyən olunur.
Ehtiyatların səfərbər edilməsi metodlarına görə
qiymətli kağızlar bazarı borclar bazarına və
səhmlər bazarına, qiymətli kağızların satış
mərhələlərinə görə ilkin bazara və ikinci bazara,
qiymətli kağızların buraxılış müddətlərinə görə pul
bazarına və kapital bazarına bölünür.

Borclar bazarı və səhmlər bazarı bir-birindən fiziki və ya hüquqi şəxslərin
pul ehtiyatlarını necə almaları ilə fərqlənir. Bu, adətən, iki yol-la olur.
Birinci yol budur ki, firmalar istiqraz və ya qiymətli girov ka-ğızları kimi
borc vasitələri buraxır. Bunlar borc alanlarla qiymətli kağız saxlayanlar
arasında müqavilə sazişi rolunu oynayır. Həmin sazişdə təs-bit edilmiş
gəlir (norma) və ödənişin gerçəkləşdiriləcəyi son müddət göstərilir. Bu
müddət borc vasitələrinin fəaliyyətə başlayacağı tarixlə müəyyənləşdirilir.
Fəaliyyət müddəti bir ildən az olduqda borc vasitələri qısamüddətli, bir
ildən çox olduqda isə uzunmüddətli adlanır.
Pul ehtiyatlarının səfərbər edilməsinin ikinci metodu xalis gəlirdən
dividendlər almaq hüququ verən səhmlərin buraxılmasıdır.
Şirkət 1 milyard manat məbləğində 1000 dənə səhm buraxırsa və
səhmdarlardan biri 10 səhm alırsa, deməli, həmin səhmdar şirkətin 1
faizinə malik olur və həmin nisbətdə xalis gəlir payına iddiaçı olur.

Qiymətli kağızların satış xarakterinə görə maliyyə bazarı
ilkin ba-zara (primary market) və ikinci bazara
(secondary market) ayrılır. İlkin bazarda hökumət,
yaxud korporasiya yeni səhmləri və ya istiqrazları
alıcılara satır. Bu bazarda yalnız emitent və investor
iştirak edir, proses bağlı qapılar arxasında gedir. İlkin
bazarda borc kapitalını zəruri hüquqi statusu olan hər
bir şəxs ala bilər. Əslində bu, ssudadır. Lakin investorları səhmdarlara çevirməklə bu ssudanı
qaytarmamaq da olar. Bunun üçün səhmdar cəmiyyət
yaradıb səhm buraxmaq lazımdır. İlkin bazarda qiymətli
kağızların satışına kömək edən əsas təsisat infestisiya
banklarıdır.

*Hərracların keçirilmə metodlarına görə ikinci maliyyə bazarı
mütə-şəkkil və qeyri-mütəşəkkil olmaqla iki yerə bölünür.
Mütəşəkkil ticarətdə qiymətli kağızların alıcıları ilə satıcıları
mər-kəzi (rəsmi) yerlərdən birində görüşərək alqı-satqı edirlər.
Belə yerlərə fond birjaları deyilir. Nyu-York, Tokio və ya
Moskva fond birjaları mü-təşəkkil fond bazarları hesab olunur.
İkinci maliyyə bazarının təşkil edilməsinin başqa bir metodu
qeyri-mütəşəkkil maliyyə bazarıdır (over-the counter market OTC). Qeyri-mütəşəkkil market zamanı dilerlər onlara
müraciət edən hər bir adamın səhmlərini müxtəlif yerlərdə
satırlar. Qeyri-mütəşəkkil bazar ilk dəfə ta-rixi təcrübədə
meydana gəlib.

Maliyyə bazarını və onun quruluşunu təsnifləşdirməyin mühüm
əlamətlərindən biri həmin bazarda satılan qiymətli kağızların müddətləridir. Bu əlamətə görə maliyyə bazarı iki elementdən ibarət olur: pul
bazarı və kapital bazarı.
Pul bazarında (money market) bir ilədək müddəti olan qiymətli
kağızlar alınıb-satılır. Bu bazarın əsas qiymətli kağızları hökumətin
xə-zinə biletləri və digər qısamüddətli qiymətli kağızlardır. Bunlar
uzun-müddətli qiymətli kağızlara nisbətən daha geniş miqyasda
satılır və buna görə də onların likvidliliyi daha yüksəkdir.
Qısamüddətli qiymətli kağızların qiymətləri uzunmüddətlilərlə
müqayisədə daha az dəyişir ki, bu da onları daha təminatlı edir.
Kapital bazarı pul ehtiyatlarının qiymətli kağızlar və başqa vasitələrlə bir ildən artıq müddətə cəlb olunması və istifadəsi sahəsindəki
mü-nasibətləri ifadə edir.

Ending Style


Slide 13

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT
AQRAR UNİVERSİTETİ

MALİYYƏ

ƏDƏBİYYAT

1. Sadıqov M.M. Maliyyə potensialının formalaşdırılması
və dövlət borcları siyasətinin əsas istiqamətlərinin
müəyyən edilməsi problemləri. Bakı, 2003.
2. Sadıqov M.M., Hüseynov A, Zeynalov V. Korporativ
maliyyə, Bakı, 2007.
3. Sadıqov M.M., maliyyə potensialı: formalaşma və aqrar
sahənin prioritetliyi. Bakı, 2009.
4. Bağırov D., Həsənli M. Maliyyə (dərslik). Bakı,2009.
5. Bədəlov Ş.Ş., Məhərrəmov R.B., Qurbanov F.Ə. Büdcə
sistemi. Bakı, 2003.
6. Боди З., Мертон Р.К. Финансы: Перевод с
английского. M.: Издательство Вильямс, 2005
7. Van Horne: Fundamentals of Financial Management,
13th Edition. J. Van Horne, John Wachowicz, 2008.

Mövzu 4.
ƏDƏBİYYAT



BAZAR İNFRASTRUKTURUNUN QURULUŞU.



KAPİTAL BAZARININ TƏNZİMLƏNMƏSİ



MALİYYƏ BAZARININ MAHİYYƏTİ .



MALİYYƏ BAZARININ STRUKTURU.



QİYMƏTLİ KAĞIZ ANLAYIŞI VƏ NÖVLƏRİ



QİYMƏTLİ KAĞIZLARIN NÖVLƏRİ.



FOND BİRJALARI

İSTEHSALÇIDAN İSTEHLAKÇIYADƏK ƏMTƏƏ
VƏ XİDMƏTLƏRİN SƏRBƏST HƏRƏKƏTİNİ

TƏMİN EDƏN AYRI-AYRI MÜSTƏQİL
QARŞILIQLI ƏLAQƏLİ BAZARLARIN VƏ
İDARƏETMƏ STRUKTURLARININ
MƏCMUDUR.

Əmtəə və xidmətlər bazarı
(istehlak bazarı)

Konsaltinq bazarı

İnformasiya bazarı

İşçi qüvvəsi bazarı

Reklam bazarı

İnnorvasiya bazarı

Maliyyə bazarı

Sığorta bazarı

İnvestisiya bazarı

Daşınmaz əmlak bazarı
İşçi qüvvəsi bazarı

Qiymətləndirmə bazarı

 ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏR BAZARI (İSTEHLAK BAZARI)

İSTEHLAKÇILARLA İSTEHSALÇILAR ARASINDA
İSTEHLAK TƏYİNATLI ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN ALQISATQISI APARILAN BAZARDIR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARINA İSTEHSALDA
BİRBAŞA VƏ YA DOLAYI YOLLA İŞTİRAK EDƏN BÜTÜN
MADDİ TEXNİKİ OBYEKTLƏRİN ALQI –SATQISI AİDDİR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARININ ÜÇ NÖVÜ VARDIR:
 İSTEHSAL BİNALARININ VƏ TİKİLİLƏRİN ALQISATQISI BAZARI;
 İSTEHSAL TƏYİNATLI CİHAZLAR, TEXNOLOJİ
AVADANLIQLAR, MAŞIN BAZARI;
 MƏHSULUN HAZIRLANMASI ÜÇÜN XAMMAL,
MATERİAL, YARIM FABRİKATLAR VƏ ENERJİ BAZARI;
 DAŞINMAZ ƏMLAK BAZARLARINDAN İBARƏTDİR;

 İŞÇİ QÜVVƏSİ BAZARI İŞÇİ QÜVVƏSİNİN ALINDIĞI VƏ İŞ

YERLƏRİNİN SATILDIĞI ƏMƏK BAZARIDIR;

 İNVESTİSİYA BAZARI İQTİSADİYYATIN MÜXTƏLİF

SAHƏLƏRİNƏ UZUN MÜDDƏTLİ VƏSAİT QOYULUŞU
FORMASINDA REALLAŞDIRILAN MƏSRƏFLƏRİN
MƏCMUUDUR;

 LİZİNQ BAZARI İSTEHSAL TƏYİNATLI TİKİLİLƏRİN,

NƏQLİYYAT VASİTƏLƏRİNİN, AVADANLIQLARIN UZUN
MÜDDƏTLİ İCARƏYƏ VERİLMƏSİDİR;

 SIĞORTA BAZARI XÜSUSİ SOSİAL İQTİSADİ MÜNASİBƏT,

PUL DÖVRİYYƏSİ SFERASIDIR Kİ, BURADA ALQI–SATQI
OBYEKTİ ROLUNU SIĞORTA MÜDAFİYƏSİ OYNAYIR;

 MALİYYƏ BAZARI KAPİTALIN TƏLƏB VƏ TƏKLİFİN

QARŞILIQLI TƏSİRİ ƏSASINDA VASİTƏÇİLƏRİN KÖMƏYİ
İLƏ KREDİTORLARLA BORC GÖTÜRƏNLƏR ARASINDA
YENİDƏN BÖLGÜSÜ MEXANİZMİDİR;

 İNFORMASİYA BAZARI – BURADA ƏMTƏƏ KİMİ SPESİFİK BİR

MƏHSUL OLAN İNFORMASİYA ÇIXIŞ EDİR;

 REKLAM BAZARI – ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN

REALLAŞDIRMAQ VƏ ONLARA TƏLƏB
YARATMAQ MƏQSƏDİLƏ İSTEHLAK XƏRCLƏRİ
HAQQINDA İNFORMASİYADIR;
 QİYMƏTLƏNDİRMƏ BAZARI ƏMLAKIN
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ MEXANİZMİNDƏN
İBARƏTDİR;
 KOLSATİNQ BAZARI KONSALTİNQ
MENECMENTİ VƏ YA İDARƏETMƏ
MƏSLƏHƏTLƏŞMƏSİ HƏYATA KEÇİRİLƏN
BAZARDIR.
 İNNOVASİYA BAZARI ALQI-SATQI OBYEKTİ
KİMİ TEXNİKİ VƏ SOSİAL İQTİSADİ
YENİLİKLƏR, SƏMƏRƏLƏŞDİRİCİ TƏKLİFLƏR VƏ
İXTİRALAR VƏ S. ÇIXIŞ EDƏN BAZARDIR;
MALİYYƏ

MALİYYƏ BAZARI – VALYUTA BAZARI, QIZIL
BAZARI, KAPİTAL BAZARI VƏ PUL VƏSAİTLƏRİ
BAZARINDAN İBARƏTDİR.

MALİYYƏ
BAZARI

Maliyyə bazarının mahiyyətinin və rolunun
aydınlaşdırılması maliyyə bazarının, daha
doğrusu, qiymətli kağızlar bazarının quruluşunu
araşdırmağa imkan verir.
Ümumiyyətlə, maliyyə bazarının tərkibi və
quruluşu bəzi əla-mətlərlə müəyyən olunur.
Ehtiyatların səfərbər edilməsi metodlarına görə
qiymətli kağızlar bazarı borclar bazarına və
səhmlər bazarına, qiymətli kağızların satış
mərhələlərinə görə ilkin bazara və ikinci bazara,
qiymətli kağızların buraxılış müddətlərinə görə pul
bazarına və kapital bazarına bölünür.

Borclar bazarı və səhmlər bazarı bir-birindən fiziki və ya hüquqi şəxslərin
pul ehtiyatlarını necə almaları ilə fərqlənir. Bu, adətən, iki yol-la olur.
Birinci yol budur ki, firmalar istiqraz və ya qiymətli girov ka-ğızları kimi
borc vasitələri buraxır. Bunlar borc alanlarla qiymətli kağız saxlayanlar
arasında müqavilə sazişi rolunu oynayır. Həmin sazişdə təs-bit edilmiş
gəlir (norma) və ödənişin gerçəkləşdiriləcəyi son müddət göstərilir. Bu
müddət borc vasitələrinin fəaliyyətə başlayacağı tarixlə müəyyənləşdirilir.
Fəaliyyət müddəti bir ildən az olduqda borc vasitələri qısamüddətli, bir
ildən çox olduqda isə uzunmüddətli adlanır.
Pul ehtiyatlarının səfərbər edilməsinin ikinci metodu xalis gəlirdən
dividendlər almaq hüququ verən səhmlərin buraxılmasıdır.
Şirkət 1 milyard manat məbləğində 1000 dənə səhm buraxırsa və
səhmdarlardan biri 10 səhm alırsa, deməli, həmin səhmdar şirkətin 1
faizinə malik olur və həmin nisbətdə xalis gəlir payına iddiaçı olur.

Qiymətli kağızların satış xarakterinə görə maliyyə bazarı
ilkin ba-zara (primary market) və ikinci bazara
(secondary market) ayrılır. İlkin bazarda hökumət,
yaxud korporasiya yeni səhmləri və ya istiqrazları
alıcılara satır. Bu bazarda yalnız emitent və investor
iştirak edir, proses bağlı qapılar arxasında gedir. İlkin
bazarda borc kapitalını zəruri hüquqi statusu olan hər
bir şəxs ala bilər. Əslində bu, ssudadır. Lakin investorları səhmdarlara çevirməklə bu ssudanı
qaytarmamaq da olar. Bunun üçün səhmdar cəmiyyət
yaradıb səhm buraxmaq lazımdır. İlkin bazarda qiymətli
kağızların satışına kömək edən əsas təsisat infestisiya
banklarıdır.

*Hərracların keçirilmə metodlarına görə ikinci maliyyə bazarı
mütə-şəkkil və qeyri-mütəşəkkil olmaqla iki yerə bölünür.
Mütəşəkkil ticarətdə qiymətli kağızların alıcıları ilə satıcıları
mər-kəzi (rəsmi) yerlərdən birində görüşərək alqı-satqı edirlər.
Belə yerlərə fond birjaları deyilir. Nyu-York, Tokio və ya
Moskva fond birjaları mü-təşəkkil fond bazarları hesab olunur.
İkinci maliyyə bazarının təşkil edilməsinin başqa bir metodu
qeyri-mütəşəkkil maliyyə bazarıdır (over-the counter market OTC). Qeyri-mütəşəkkil market zamanı dilerlər onlara
müraciət edən hər bir adamın səhmlərini müxtəlif yerlərdə
satırlar. Qeyri-mütəşəkkil bazar ilk dəfə ta-rixi təcrübədə
meydana gəlib.

Maliyyə bazarını və onun quruluşunu təsnifləşdirməyin mühüm
əlamətlərindən biri həmin bazarda satılan qiymətli kağızların müddətləridir. Bu əlamətə görə maliyyə bazarı iki elementdən ibarət olur: pul
bazarı və kapital bazarı.
Pul bazarında (money market) bir ilədək müddəti olan qiymətli
kağızlar alınıb-satılır. Bu bazarın əsas qiymətli kağızları hökumətin
xə-zinə biletləri və digər qısamüddətli qiymətli kağızlardır. Bunlar
uzun-müddətli qiymətli kağızlara nisbətən daha geniş miqyasda
satılır və buna görə də onların likvidliliyi daha yüksəkdir.
Qısamüddətli qiymətli kağızların qiymətləri uzunmüddətlilərlə
müqayisədə daha az dəyişir ki, bu da onları daha təminatlı edir.
Kapital bazarı pul ehtiyatlarının qiymətli kağızlar və başqa vasitələrlə bir ildən artıq müddətə cəlb olunması və istifadəsi sahəsindəki
mü-nasibətləri ifadə edir.

Ending Style


Slide 14

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT
AQRAR UNİVERSİTETİ

MALİYYƏ

ƏDƏBİYYAT

1. Sadıqov M.M. Maliyyə potensialının formalaşdırılması
və dövlət borcları siyasətinin əsas istiqamətlərinin
müəyyən edilməsi problemləri. Bakı, 2003.
2. Sadıqov M.M., Hüseynov A, Zeynalov V. Korporativ
maliyyə, Bakı, 2007.
3. Sadıqov M.M., maliyyə potensialı: formalaşma və aqrar
sahənin prioritetliyi. Bakı, 2009.
4. Bağırov D., Həsənli M. Maliyyə (dərslik). Bakı,2009.
5. Bədəlov Ş.Ş., Məhərrəmov R.B., Qurbanov F.Ə. Büdcə
sistemi. Bakı, 2003.
6. Боди З., Мертон Р.К. Финансы: Перевод с
английского. M.: Издательство Вильямс, 2005
7. Van Horne: Fundamentals of Financial Management,
13th Edition. J. Van Horne, John Wachowicz, 2008.

Mövzu 4.
ƏDƏBİYYAT



BAZAR İNFRASTRUKTURUNUN QURULUŞU.



KAPİTAL BAZARININ TƏNZİMLƏNMƏSİ



MALİYYƏ BAZARININ MAHİYYƏTİ .



MALİYYƏ BAZARININ STRUKTURU.



QİYMƏTLİ KAĞIZ ANLAYIŞI VƏ NÖVLƏRİ



QİYMƏTLİ KAĞIZLARIN NÖVLƏRİ.



FOND BİRJALARI

İSTEHSALÇIDAN İSTEHLAKÇIYADƏK ƏMTƏƏ
VƏ XİDMƏTLƏRİN SƏRBƏST HƏRƏKƏTİNİ

TƏMİN EDƏN AYRI-AYRI MÜSTƏQİL
QARŞILIQLI ƏLAQƏLİ BAZARLARIN VƏ
İDARƏETMƏ STRUKTURLARININ
MƏCMUDUR.

Əmtəə və xidmətlər bazarı
(istehlak bazarı)

Konsaltinq bazarı

İnformasiya bazarı

İşçi qüvvəsi bazarı

Reklam bazarı

İnnorvasiya bazarı

Maliyyə bazarı

Sığorta bazarı

İnvestisiya bazarı

Daşınmaz əmlak bazarı
İşçi qüvvəsi bazarı

Qiymətləndirmə bazarı

 ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏR BAZARI (İSTEHLAK BAZARI)

İSTEHLAKÇILARLA İSTEHSALÇILAR ARASINDA
İSTEHLAK TƏYİNATLI ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN ALQISATQISI APARILAN BAZARDIR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARINA İSTEHSALDA
BİRBAŞA VƏ YA DOLAYI YOLLA İŞTİRAK EDƏN BÜTÜN
MADDİ TEXNİKİ OBYEKTLƏRİN ALQI –SATQISI AİDDİR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARININ ÜÇ NÖVÜ VARDIR:
 İSTEHSAL BİNALARININ VƏ TİKİLİLƏRİN ALQISATQISI BAZARI;
 İSTEHSAL TƏYİNATLI CİHAZLAR, TEXNOLOJİ
AVADANLIQLAR, MAŞIN BAZARI;
 MƏHSULUN HAZIRLANMASI ÜÇÜN XAMMAL,
MATERİAL, YARIM FABRİKATLAR VƏ ENERJİ BAZARI;
 DAŞINMAZ ƏMLAK BAZARLARINDAN İBARƏTDİR;

 İŞÇİ QÜVVƏSİ BAZARI İŞÇİ QÜVVƏSİNİN ALINDIĞI VƏ İŞ

YERLƏRİNİN SATILDIĞI ƏMƏK BAZARIDIR;

 İNVESTİSİYA BAZARI İQTİSADİYYATIN MÜXTƏLİF

SAHƏLƏRİNƏ UZUN MÜDDƏTLİ VƏSAİT QOYULUŞU
FORMASINDA REALLAŞDIRILAN MƏSRƏFLƏRİN
MƏCMUUDUR;

 LİZİNQ BAZARI İSTEHSAL TƏYİNATLI TİKİLİLƏRİN,

NƏQLİYYAT VASİTƏLƏRİNİN, AVADANLIQLARIN UZUN
MÜDDƏTLİ İCARƏYƏ VERİLMƏSİDİR;

 SIĞORTA BAZARI XÜSUSİ SOSİAL İQTİSADİ MÜNASİBƏT,

PUL DÖVRİYYƏSİ SFERASIDIR Kİ, BURADA ALQI–SATQI
OBYEKTİ ROLUNU SIĞORTA MÜDAFİYƏSİ OYNAYIR;

 MALİYYƏ BAZARI KAPİTALIN TƏLƏB VƏ TƏKLİFİN

QARŞILIQLI TƏSİRİ ƏSASINDA VASİTƏÇİLƏRİN KÖMƏYİ
İLƏ KREDİTORLARLA BORC GÖTÜRƏNLƏR ARASINDA
YENİDƏN BÖLGÜSÜ MEXANİZMİDİR;

 İNFORMASİYA BAZARI – BURADA ƏMTƏƏ KİMİ SPESİFİK BİR

MƏHSUL OLAN İNFORMASİYA ÇIXIŞ EDİR;

 REKLAM BAZARI – ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN

REALLAŞDIRMAQ VƏ ONLARA TƏLƏB
YARATMAQ MƏQSƏDİLƏ İSTEHLAK XƏRCLƏRİ
HAQQINDA İNFORMASİYADIR;
 QİYMƏTLƏNDİRMƏ BAZARI ƏMLAKIN
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ MEXANİZMİNDƏN
İBARƏTDİR;
 KOLSATİNQ BAZARI KONSALTİNQ
MENECMENTİ VƏ YA İDARƏETMƏ
MƏSLƏHƏTLƏŞMƏSİ HƏYATA KEÇİRİLƏN
BAZARDIR.
 İNNOVASİYA BAZARI ALQI-SATQI OBYEKTİ
KİMİ TEXNİKİ VƏ SOSİAL İQTİSADİ
YENİLİKLƏR, SƏMƏRƏLƏŞDİRİCİ TƏKLİFLƏR VƏ
İXTİRALAR VƏ S. ÇIXIŞ EDƏN BAZARDIR;
MALİYYƏ

MALİYYƏ BAZARI – VALYUTA BAZARI, QIZIL
BAZARI, KAPİTAL BAZARI VƏ PUL VƏSAİTLƏRİ
BAZARINDAN İBARƏTDİR.

MALİYYƏ
BAZARI

Maliyyə bazarının mahiyyətinin və rolunun
aydınlaşdırılması maliyyə bazarının, daha
doğrusu, qiymətli kağızlar bazarının quruluşunu
araşdırmağa imkan verir.
Ümumiyyətlə, maliyyə bazarının tərkibi və
quruluşu bəzi əla-mətlərlə müəyyən olunur.
Ehtiyatların səfərbər edilməsi metodlarına görə
qiymətli kağızlar bazarı borclar bazarına və
səhmlər bazarına, qiymətli kağızların satış
mərhələlərinə görə ilkin bazara və ikinci bazara,
qiymətli kağızların buraxılış müddətlərinə görə pul
bazarına və kapital bazarına bölünür.

Borclar bazarı və səhmlər bazarı bir-birindən fiziki və ya hüquqi şəxslərin
pul ehtiyatlarını necə almaları ilə fərqlənir. Bu, adətən, iki yol-la olur.
Birinci yol budur ki, firmalar istiqraz və ya qiymətli girov ka-ğızları kimi
borc vasitələri buraxır. Bunlar borc alanlarla qiymətli kağız saxlayanlar
arasında müqavilə sazişi rolunu oynayır. Həmin sazişdə təs-bit edilmiş
gəlir (norma) və ödənişin gerçəkləşdiriləcəyi son müddət göstərilir. Bu
müddət borc vasitələrinin fəaliyyətə başlayacağı tarixlə müəyyənləşdirilir.
Fəaliyyət müddəti bir ildən az olduqda borc vasitələri qısamüddətli, bir
ildən çox olduqda isə uzunmüddətli adlanır.
Pul ehtiyatlarının səfərbər edilməsinin ikinci metodu xalis gəlirdən
dividendlər almaq hüququ verən səhmlərin buraxılmasıdır.
Şirkət 1 milyard manat məbləğində 1000 dənə səhm buraxırsa və
səhmdarlardan biri 10 səhm alırsa, deməli, həmin səhmdar şirkətin 1
faizinə malik olur və həmin nisbətdə xalis gəlir payına iddiaçı olur.

Qiymətli kağızların satış xarakterinə görə maliyyə bazarı
ilkin ba-zara (primary market) və ikinci bazara
(secondary market) ayrılır. İlkin bazarda hökumət,
yaxud korporasiya yeni səhmləri və ya istiqrazları
alıcılara satır. Bu bazarda yalnız emitent və investor
iştirak edir, proses bağlı qapılar arxasında gedir. İlkin
bazarda borc kapitalını zəruri hüquqi statusu olan hər
bir şəxs ala bilər. Əslində bu, ssudadır. Lakin investorları səhmdarlara çevirməklə bu ssudanı
qaytarmamaq da olar. Bunun üçün səhmdar cəmiyyət
yaradıb səhm buraxmaq lazımdır. İlkin bazarda qiymətli
kağızların satışına kömək edən əsas təsisat infestisiya
banklarıdır.

*Hərracların keçirilmə metodlarına görə ikinci maliyyə bazarı
mütə-şəkkil və qeyri-mütəşəkkil olmaqla iki yerə bölünür.
Mütəşəkkil ticarətdə qiymətli kağızların alıcıları ilə satıcıları
mər-kəzi (rəsmi) yerlərdən birində görüşərək alqı-satqı edirlər.
Belə yerlərə fond birjaları deyilir. Nyu-York, Tokio və ya
Moskva fond birjaları mü-təşəkkil fond bazarları hesab olunur.
İkinci maliyyə bazarının təşkil edilməsinin başqa bir metodu
qeyri-mütəşəkkil maliyyə bazarıdır (over-the counter market OTC). Qeyri-mütəşəkkil market zamanı dilerlər onlara
müraciət edən hər bir adamın səhmlərini müxtəlif yerlərdə
satırlar. Qeyri-mütəşəkkil bazar ilk dəfə ta-rixi təcrübədə
meydana gəlib.

Maliyyə bazarını və onun quruluşunu təsnifləşdirməyin mühüm
əlamətlərindən biri həmin bazarda satılan qiymətli kağızların müddətləridir. Bu əlamətə görə maliyyə bazarı iki elementdən ibarət olur: pul
bazarı və kapital bazarı.
Pul bazarında (money market) bir ilədək müddəti olan qiymətli
kağızlar alınıb-satılır. Bu bazarın əsas qiymətli kağızları hökumətin
xə-zinə biletləri və digər qısamüddətli qiymətli kağızlardır. Bunlar
uzun-müddətli qiymətli kağızlara nisbətən daha geniş miqyasda
satılır və buna görə də onların likvidliliyi daha yüksəkdir.
Qısamüddətli qiymətli kağızların qiymətləri uzunmüddətlilərlə
müqayisədə daha az dəyişir ki, bu da onları daha təminatlı edir.
Kapital bazarı pul ehtiyatlarının qiymətli kağızlar və başqa vasitələrlə bir ildən artıq müddətə cəlb olunması və istifadəsi sahəsindəki
mü-nasibətləri ifadə edir.

Ending Style


Slide 15

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT
AQRAR UNİVERSİTETİ

MALİYYƏ

ƏDƏBİYYAT

1. Sadıqov M.M. Maliyyə potensialının formalaşdırılması
və dövlət borcları siyasətinin əsas istiqamətlərinin
müəyyən edilməsi problemləri. Bakı, 2003.
2. Sadıqov M.M., Hüseynov A, Zeynalov V. Korporativ
maliyyə, Bakı, 2007.
3. Sadıqov M.M., maliyyə potensialı: formalaşma və aqrar
sahənin prioritetliyi. Bakı, 2009.
4. Bağırov D., Həsənli M. Maliyyə (dərslik). Bakı,2009.
5. Bədəlov Ş.Ş., Məhərrəmov R.B., Qurbanov F.Ə. Büdcə
sistemi. Bakı, 2003.
6. Боди З., Мертон Р.К. Финансы: Перевод с
английского. M.: Издательство Вильямс, 2005
7. Van Horne: Fundamentals of Financial Management,
13th Edition. J. Van Horne, John Wachowicz, 2008.

Mövzu 4.
ƏDƏBİYYAT



BAZAR İNFRASTRUKTURUNUN QURULUŞU.



KAPİTAL BAZARININ TƏNZİMLƏNMƏSİ



MALİYYƏ BAZARININ MAHİYYƏTİ .



MALİYYƏ BAZARININ STRUKTURU.



QİYMƏTLİ KAĞIZ ANLAYIŞI VƏ NÖVLƏRİ



QİYMƏTLİ KAĞIZLARIN NÖVLƏRİ.



FOND BİRJALARI

İSTEHSALÇIDAN İSTEHLAKÇIYADƏK ƏMTƏƏ
VƏ XİDMƏTLƏRİN SƏRBƏST HƏRƏKƏTİNİ

TƏMİN EDƏN AYRI-AYRI MÜSTƏQİL
QARŞILIQLI ƏLAQƏLİ BAZARLARIN VƏ
İDARƏETMƏ STRUKTURLARININ
MƏCMUDUR.

Əmtəə və xidmətlər bazarı
(istehlak bazarı)

Konsaltinq bazarı

İnformasiya bazarı

İşçi qüvvəsi bazarı

Reklam bazarı

İnnorvasiya bazarı

Maliyyə bazarı

Sığorta bazarı

İnvestisiya bazarı

Daşınmaz əmlak bazarı
İşçi qüvvəsi bazarı

Qiymətləndirmə bazarı

 ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏR BAZARI (İSTEHLAK BAZARI)

İSTEHLAKÇILARLA İSTEHSALÇILAR ARASINDA
İSTEHLAK TƏYİNATLI ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN ALQISATQISI APARILAN BAZARDIR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARINA İSTEHSALDA
BİRBAŞA VƏ YA DOLAYI YOLLA İŞTİRAK EDƏN BÜTÜN
MADDİ TEXNİKİ OBYEKTLƏRİN ALQI –SATQISI AİDDİR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARININ ÜÇ NÖVÜ VARDIR:
 İSTEHSAL BİNALARININ VƏ TİKİLİLƏRİN ALQISATQISI BAZARI;
 İSTEHSAL TƏYİNATLI CİHAZLAR, TEXNOLOJİ
AVADANLIQLAR, MAŞIN BAZARI;
 MƏHSULUN HAZIRLANMASI ÜÇÜN XAMMAL,
MATERİAL, YARIM FABRİKATLAR VƏ ENERJİ BAZARI;
 DAŞINMAZ ƏMLAK BAZARLARINDAN İBARƏTDİR;

 İŞÇİ QÜVVƏSİ BAZARI İŞÇİ QÜVVƏSİNİN ALINDIĞI VƏ İŞ

YERLƏRİNİN SATILDIĞI ƏMƏK BAZARIDIR;

 İNVESTİSİYA BAZARI İQTİSADİYYATIN MÜXTƏLİF

SAHƏLƏRİNƏ UZUN MÜDDƏTLİ VƏSAİT QOYULUŞU
FORMASINDA REALLAŞDIRILAN MƏSRƏFLƏRİN
MƏCMUUDUR;

 LİZİNQ BAZARI İSTEHSAL TƏYİNATLI TİKİLİLƏRİN,

NƏQLİYYAT VASİTƏLƏRİNİN, AVADANLIQLARIN UZUN
MÜDDƏTLİ İCARƏYƏ VERİLMƏSİDİR;

 SIĞORTA BAZARI XÜSUSİ SOSİAL İQTİSADİ MÜNASİBƏT,

PUL DÖVRİYYƏSİ SFERASIDIR Kİ, BURADA ALQI–SATQI
OBYEKTİ ROLUNU SIĞORTA MÜDAFİYƏSİ OYNAYIR;

 MALİYYƏ BAZARI KAPİTALIN TƏLƏB VƏ TƏKLİFİN

QARŞILIQLI TƏSİRİ ƏSASINDA VASİTƏÇİLƏRİN KÖMƏYİ
İLƏ KREDİTORLARLA BORC GÖTÜRƏNLƏR ARASINDA
YENİDƏN BÖLGÜSÜ MEXANİZMİDİR;

 İNFORMASİYA BAZARI – BURADA ƏMTƏƏ KİMİ SPESİFİK BİR

MƏHSUL OLAN İNFORMASİYA ÇIXIŞ EDİR;

 REKLAM BAZARI – ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN

REALLAŞDIRMAQ VƏ ONLARA TƏLƏB
YARATMAQ MƏQSƏDİLƏ İSTEHLAK XƏRCLƏRİ
HAQQINDA İNFORMASİYADIR;
 QİYMƏTLƏNDİRMƏ BAZARI ƏMLAKIN
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ MEXANİZMİNDƏN
İBARƏTDİR;
 KOLSATİNQ BAZARI KONSALTİNQ
MENECMENTİ VƏ YA İDARƏETMƏ
MƏSLƏHƏTLƏŞMƏSİ HƏYATA KEÇİRİLƏN
BAZARDIR.
 İNNOVASİYA BAZARI ALQI-SATQI OBYEKTİ
KİMİ TEXNİKİ VƏ SOSİAL İQTİSADİ
YENİLİKLƏR, SƏMƏRƏLƏŞDİRİCİ TƏKLİFLƏR VƏ
İXTİRALAR VƏ S. ÇIXIŞ EDƏN BAZARDIR;
MALİYYƏ

MALİYYƏ BAZARI – VALYUTA BAZARI, QIZIL
BAZARI, KAPİTAL BAZARI VƏ PUL VƏSAİTLƏRİ
BAZARINDAN İBARƏTDİR.

MALİYYƏ
BAZARI

Maliyyə bazarının mahiyyətinin və rolunun
aydınlaşdırılması maliyyə bazarının, daha
doğrusu, qiymətli kağızlar bazarının quruluşunu
araşdırmağa imkan verir.
Ümumiyyətlə, maliyyə bazarının tərkibi və
quruluşu bəzi əla-mətlərlə müəyyən olunur.
Ehtiyatların səfərbər edilməsi metodlarına görə
qiymətli kağızlar bazarı borclar bazarına və
səhmlər bazarına, qiymətli kağızların satış
mərhələlərinə görə ilkin bazara və ikinci bazara,
qiymətli kağızların buraxılış müddətlərinə görə pul
bazarına və kapital bazarına bölünür.

Borclar bazarı və səhmlər bazarı bir-birindən fiziki və ya hüquqi şəxslərin
pul ehtiyatlarını necə almaları ilə fərqlənir. Bu, adətən, iki yol-la olur.
Birinci yol budur ki, firmalar istiqraz və ya qiymətli girov ka-ğızları kimi
borc vasitələri buraxır. Bunlar borc alanlarla qiymətli kağız saxlayanlar
arasında müqavilə sazişi rolunu oynayır. Həmin sazişdə təs-bit edilmiş
gəlir (norma) və ödənişin gerçəkləşdiriləcəyi son müddət göstərilir. Bu
müddət borc vasitələrinin fəaliyyətə başlayacağı tarixlə müəyyənləşdirilir.
Fəaliyyət müddəti bir ildən az olduqda borc vasitələri qısamüddətli, bir
ildən çox olduqda isə uzunmüddətli adlanır.
Pul ehtiyatlarının səfərbər edilməsinin ikinci metodu xalis gəlirdən
dividendlər almaq hüququ verən səhmlərin buraxılmasıdır.
Şirkət 1 milyard manat məbləğində 1000 dənə səhm buraxırsa və
səhmdarlardan biri 10 səhm alırsa, deməli, həmin səhmdar şirkətin 1
faizinə malik olur və həmin nisbətdə xalis gəlir payına iddiaçı olur.

Qiymətli kağızların satış xarakterinə görə maliyyə bazarı
ilkin ba-zara (primary market) və ikinci bazara
(secondary market) ayrılır. İlkin bazarda hökumət,
yaxud korporasiya yeni səhmləri və ya istiqrazları
alıcılara satır. Bu bazarda yalnız emitent və investor
iştirak edir, proses bağlı qapılar arxasında gedir. İlkin
bazarda borc kapitalını zəruri hüquqi statusu olan hər
bir şəxs ala bilər. Əslində bu, ssudadır. Lakin investorları səhmdarlara çevirməklə bu ssudanı
qaytarmamaq da olar. Bunun üçün səhmdar cəmiyyət
yaradıb səhm buraxmaq lazımdır. İlkin bazarda qiymətli
kağızların satışına kömək edən əsas təsisat infestisiya
banklarıdır.

*Hərracların keçirilmə metodlarına görə ikinci maliyyə bazarı
mütə-şəkkil və qeyri-mütəşəkkil olmaqla iki yerə bölünür.
Mütəşəkkil ticarətdə qiymətli kağızların alıcıları ilə satıcıları
mər-kəzi (rəsmi) yerlərdən birində görüşərək alqı-satqı edirlər.
Belə yerlərə fond birjaları deyilir. Nyu-York, Tokio və ya
Moskva fond birjaları mü-təşəkkil fond bazarları hesab olunur.
İkinci maliyyə bazarının təşkil edilməsinin başqa bir metodu
qeyri-mütəşəkkil maliyyə bazarıdır (over-the counter market OTC). Qeyri-mütəşəkkil market zamanı dilerlər onlara
müraciət edən hər bir adamın səhmlərini müxtəlif yerlərdə
satırlar. Qeyri-mütəşəkkil bazar ilk dəfə ta-rixi təcrübədə
meydana gəlib.

Maliyyə bazarını və onun quruluşunu təsnifləşdirməyin mühüm
əlamətlərindən biri həmin bazarda satılan qiymətli kağızların müddətləridir. Bu əlamətə görə maliyyə bazarı iki elementdən ibarət olur: pul
bazarı və kapital bazarı.
Pul bazarında (money market) bir ilədək müddəti olan qiymətli
kağızlar alınıb-satılır. Bu bazarın əsas qiymətli kağızları hökumətin
xə-zinə biletləri və digər qısamüddətli qiymətli kağızlardır. Bunlar
uzun-müddətli qiymətli kağızlara nisbətən daha geniş miqyasda
satılır və buna görə də onların likvidliliyi daha yüksəkdir.
Qısamüddətli qiymətli kağızların qiymətləri uzunmüddətlilərlə
müqayisədə daha az dəyişir ki, bu da onları daha təminatlı edir.
Kapital bazarı pul ehtiyatlarının qiymətli kağızlar və başqa vasitələrlə bir ildən artıq müddətə cəlb olunması və istifadəsi sahəsindəki
mü-nasibətləri ifadə edir.

Ending Style


Slide 16

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT
AQRAR UNİVERSİTETİ

MALİYYƏ

ƏDƏBİYYAT

1. Sadıqov M.M. Maliyyə potensialının formalaşdırılması
və dövlət borcları siyasətinin əsas istiqamətlərinin
müəyyən edilməsi problemləri. Bakı, 2003.
2. Sadıqov M.M., Hüseynov A, Zeynalov V. Korporativ
maliyyə, Bakı, 2007.
3. Sadıqov M.M., maliyyə potensialı: formalaşma və aqrar
sahənin prioritetliyi. Bakı, 2009.
4. Bağırov D., Həsənli M. Maliyyə (dərslik). Bakı,2009.
5. Bədəlov Ş.Ş., Məhərrəmov R.B., Qurbanov F.Ə. Büdcə
sistemi. Bakı, 2003.
6. Боди З., Мертон Р.К. Финансы: Перевод с
английского. M.: Издательство Вильямс, 2005
7. Van Horne: Fundamentals of Financial Management,
13th Edition. J. Van Horne, John Wachowicz, 2008.

Mövzu 4.
ƏDƏBİYYAT



BAZAR İNFRASTRUKTURUNUN QURULUŞU.



KAPİTAL BAZARININ TƏNZİMLƏNMƏSİ



MALİYYƏ BAZARININ MAHİYYƏTİ .



MALİYYƏ BAZARININ STRUKTURU.



QİYMƏTLİ KAĞIZ ANLAYIŞI VƏ NÖVLƏRİ



QİYMƏTLİ KAĞIZLARIN NÖVLƏRİ.



FOND BİRJALARI

İSTEHSALÇIDAN İSTEHLAKÇIYADƏK ƏMTƏƏ
VƏ XİDMƏTLƏRİN SƏRBƏST HƏRƏKƏTİNİ

TƏMİN EDƏN AYRI-AYRI MÜSTƏQİL
QARŞILIQLI ƏLAQƏLİ BAZARLARIN VƏ
İDARƏETMƏ STRUKTURLARININ
MƏCMUDUR.

Əmtəə və xidmətlər bazarı
(istehlak bazarı)

Konsaltinq bazarı

İnformasiya bazarı

İşçi qüvvəsi bazarı

Reklam bazarı

İnnorvasiya bazarı

Maliyyə bazarı

Sığorta bazarı

İnvestisiya bazarı

Daşınmaz əmlak bazarı
İşçi qüvvəsi bazarı

Qiymətləndirmə bazarı

 ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏR BAZARI (İSTEHLAK BAZARI)

İSTEHLAKÇILARLA İSTEHSALÇILAR ARASINDA
İSTEHLAK TƏYİNATLI ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN ALQISATQISI APARILAN BAZARDIR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARINA İSTEHSALDA
BİRBAŞA VƏ YA DOLAYI YOLLA İŞTİRAK EDƏN BÜTÜN
MADDİ TEXNİKİ OBYEKTLƏRİN ALQI –SATQISI AİDDİR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARININ ÜÇ NÖVÜ VARDIR:
 İSTEHSAL BİNALARININ VƏ TİKİLİLƏRİN ALQISATQISI BAZARI;
 İSTEHSAL TƏYİNATLI CİHAZLAR, TEXNOLOJİ
AVADANLIQLAR, MAŞIN BAZARI;
 MƏHSULUN HAZIRLANMASI ÜÇÜN XAMMAL,
MATERİAL, YARIM FABRİKATLAR VƏ ENERJİ BAZARI;
 DAŞINMAZ ƏMLAK BAZARLARINDAN İBARƏTDİR;

 İŞÇİ QÜVVƏSİ BAZARI İŞÇİ QÜVVƏSİNİN ALINDIĞI VƏ İŞ

YERLƏRİNİN SATILDIĞI ƏMƏK BAZARIDIR;

 İNVESTİSİYA BAZARI İQTİSADİYYATIN MÜXTƏLİF

SAHƏLƏRİNƏ UZUN MÜDDƏTLİ VƏSAİT QOYULUŞU
FORMASINDA REALLAŞDIRILAN MƏSRƏFLƏRİN
MƏCMUUDUR;

 LİZİNQ BAZARI İSTEHSAL TƏYİNATLI TİKİLİLƏRİN,

NƏQLİYYAT VASİTƏLƏRİNİN, AVADANLIQLARIN UZUN
MÜDDƏTLİ İCARƏYƏ VERİLMƏSİDİR;

 SIĞORTA BAZARI XÜSUSİ SOSİAL İQTİSADİ MÜNASİBƏT,

PUL DÖVRİYYƏSİ SFERASIDIR Kİ, BURADA ALQI–SATQI
OBYEKTİ ROLUNU SIĞORTA MÜDAFİYƏSİ OYNAYIR;

 MALİYYƏ BAZARI KAPİTALIN TƏLƏB VƏ TƏKLİFİN

QARŞILIQLI TƏSİRİ ƏSASINDA VASİTƏÇİLƏRİN KÖMƏYİ
İLƏ KREDİTORLARLA BORC GÖTÜRƏNLƏR ARASINDA
YENİDƏN BÖLGÜSÜ MEXANİZMİDİR;

 İNFORMASİYA BAZARI – BURADA ƏMTƏƏ KİMİ SPESİFİK BİR

MƏHSUL OLAN İNFORMASİYA ÇIXIŞ EDİR;

 REKLAM BAZARI – ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN

REALLAŞDIRMAQ VƏ ONLARA TƏLƏB
YARATMAQ MƏQSƏDİLƏ İSTEHLAK XƏRCLƏRİ
HAQQINDA İNFORMASİYADIR;
 QİYMƏTLƏNDİRMƏ BAZARI ƏMLAKIN
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ MEXANİZMİNDƏN
İBARƏTDİR;
 KOLSATİNQ BAZARI KONSALTİNQ
MENECMENTİ VƏ YA İDARƏETMƏ
MƏSLƏHƏTLƏŞMƏSİ HƏYATA KEÇİRİLƏN
BAZARDIR.
 İNNOVASİYA BAZARI ALQI-SATQI OBYEKTİ
KİMİ TEXNİKİ VƏ SOSİAL İQTİSADİ
YENİLİKLƏR, SƏMƏRƏLƏŞDİRİCİ TƏKLİFLƏR VƏ
İXTİRALAR VƏ S. ÇIXIŞ EDƏN BAZARDIR;
MALİYYƏ

MALİYYƏ BAZARI – VALYUTA BAZARI, QIZIL
BAZARI, KAPİTAL BAZARI VƏ PUL VƏSAİTLƏRİ
BAZARINDAN İBARƏTDİR.

MALİYYƏ
BAZARI

Maliyyə bazarının mahiyyətinin və rolunun
aydınlaşdırılması maliyyə bazarının, daha
doğrusu, qiymətli kağızlar bazarının quruluşunu
araşdırmağa imkan verir.
Ümumiyyətlə, maliyyə bazarının tərkibi və
quruluşu bəzi əla-mətlərlə müəyyən olunur.
Ehtiyatların səfərbər edilməsi metodlarına görə
qiymətli kağızlar bazarı borclar bazarına və
səhmlər bazarına, qiymətli kağızların satış
mərhələlərinə görə ilkin bazara və ikinci bazara,
qiymətli kağızların buraxılış müddətlərinə görə pul
bazarına və kapital bazarına bölünür.

Borclar bazarı və səhmlər bazarı bir-birindən fiziki və ya hüquqi şəxslərin
pul ehtiyatlarını necə almaları ilə fərqlənir. Bu, adətən, iki yol-la olur.
Birinci yol budur ki, firmalar istiqraz və ya qiymətli girov ka-ğızları kimi
borc vasitələri buraxır. Bunlar borc alanlarla qiymətli kağız saxlayanlar
arasında müqavilə sazişi rolunu oynayır. Həmin sazişdə təs-bit edilmiş
gəlir (norma) və ödənişin gerçəkləşdiriləcəyi son müddət göstərilir. Bu
müddət borc vasitələrinin fəaliyyətə başlayacağı tarixlə müəyyənləşdirilir.
Fəaliyyət müddəti bir ildən az olduqda borc vasitələri qısamüddətli, bir
ildən çox olduqda isə uzunmüddətli adlanır.
Pul ehtiyatlarının səfərbər edilməsinin ikinci metodu xalis gəlirdən
dividendlər almaq hüququ verən səhmlərin buraxılmasıdır.
Şirkət 1 milyard manat məbləğində 1000 dənə səhm buraxırsa və
səhmdarlardan biri 10 səhm alırsa, deməli, həmin səhmdar şirkətin 1
faizinə malik olur və həmin nisbətdə xalis gəlir payına iddiaçı olur.

Qiymətli kağızların satış xarakterinə görə maliyyə bazarı
ilkin ba-zara (primary market) və ikinci bazara
(secondary market) ayrılır. İlkin bazarda hökumət,
yaxud korporasiya yeni səhmləri və ya istiqrazları
alıcılara satır. Bu bazarda yalnız emitent və investor
iştirak edir, proses bağlı qapılar arxasında gedir. İlkin
bazarda borc kapitalını zəruri hüquqi statusu olan hər
bir şəxs ala bilər. Əslində bu, ssudadır. Lakin investorları səhmdarlara çevirməklə bu ssudanı
qaytarmamaq da olar. Bunun üçün səhmdar cəmiyyət
yaradıb səhm buraxmaq lazımdır. İlkin bazarda qiymətli
kağızların satışına kömək edən əsas təsisat infestisiya
banklarıdır.

*Hərracların keçirilmə metodlarına görə ikinci maliyyə bazarı
mütə-şəkkil və qeyri-mütəşəkkil olmaqla iki yerə bölünür.
Mütəşəkkil ticarətdə qiymətli kağızların alıcıları ilə satıcıları
mər-kəzi (rəsmi) yerlərdən birində görüşərək alqı-satqı edirlər.
Belə yerlərə fond birjaları deyilir. Nyu-York, Tokio və ya
Moskva fond birjaları mü-təşəkkil fond bazarları hesab olunur.
İkinci maliyyə bazarının təşkil edilməsinin başqa bir metodu
qeyri-mütəşəkkil maliyyə bazarıdır (over-the counter market OTC). Qeyri-mütəşəkkil market zamanı dilerlər onlara
müraciət edən hər bir adamın səhmlərini müxtəlif yerlərdə
satırlar. Qeyri-mütəşəkkil bazar ilk dəfə ta-rixi təcrübədə
meydana gəlib.

Maliyyə bazarını və onun quruluşunu təsnifləşdirməyin mühüm
əlamətlərindən biri həmin bazarda satılan qiymətli kağızların müddətləridir. Bu əlamətə görə maliyyə bazarı iki elementdən ibarət olur: pul
bazarı və kapital bazarı.
Pul bazarında (money market) bir ilədək müddəti olan qiymətli
kağızlar alınıb-satılır. Bu bazarın əsas qiymətli kağızları hökumətin
xə-zinə biletləri və digər qısamüddətli qiymətli kağızlardır. Bunlar
uzun-müddətli qiymətli kağızlara nisbətən daha geniş miqyasda
satılır və buna görə də onların likvidliliyi daha yüksəkdir.
Qısamüddətli qiymətli kağızların qiymətləri uzunmüddətlilərlə
müqayisədə daha az dəyişir ki, bu da onları daha təminatlı edir.
Kapital bazarı pul ehtiyatlarının qiymətli kağızlar və başqa vasitələrlə bir ildən artıq müddətə cəlb olunması və istifadəsi sahəsindəki
mü-nasibətləri ifadə edir.

Ending Style


Slide 17

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT
AQRAR UNİVERSİTETİ

MALİYYƏ

ƏDƏBİYYAT

1. Sadıqov M.M. Maliyyə potensialının formalaşdırılması
və dövlət borcları siyasətinin əsas istiqamətlərinin
müəyyən edilməsi problemləri. Bakı, 2003.
2. Sadıqov M.M., Hüseynov A, Zeynalov V. Korporativ
maliyyə, Bakı, 2007.
3. Sadıqov M.M., maliyyə potensialı: formalaşma və aqrar
sahənin prioritetliyi. Bakı, 2009.
4. Bağırov D., Həsənli M. Maliyyə (dərslik). Bakı,2009.
5. Bədəlov Ş.Ş., Məhərrəmov R.B., Qurbanov F.Ə. Büdcə
sistemi. Bakı, 2003.
6. Боди З., Мертон Р.К. Финансы: Перевод с
английского. M.: Издательство Вильямс, 2005
7. Van Horne: Fundamentals of Financial Management,
13th Edition. J. Van Horne, John Wachowicz, 2008.

Mövzu 4.
ƏDƏBİYYAT



BAZAR İNFRASTRUKTURUNUN QURULUŞU.



KAPİTAL BAZARININ TƏNZİMLƏNMƏSİ



MALİYYƏ BAZARININ MAHİYYƏTİ .



MALİYYƏ BAZARININ STRUKTURU.



QİYMƏTLİ KAĞIZ ANLAYIŞI VƏ NÖVLƏRİ



QİYMƏTLİ KAĞIZLARIN NÖVLƏRİ.



FOND BİRJALARI

İSTEHSALÇIDAN İSTEHLAKÇIYADƏK ƏMTƏƏ
VƏ XİDMƏTLƏRİN SƏRBƏST HƏRƏKƏTİNİ

TƏMİN EDƏN AYRI-AYRI MÜSTƏQİL
QARŞILIQLI ƏLAQƏLİ BAZARLARIN VƏ
İDARƏETMƏ STRUKTURLARININ
MƏCMUDUR.

Əmtəə və xidmətlər bazarı
(istehlak bazarı)

Konsaltinq bazarı

İnformasiya bazarı

İşçi qüvvəsi bazarı

Reklam bazarı

İnnorvasiya bazarı

Maliyyə bazarı

Sığorta bazarı

İnvestisiya bazarı

Daşınmaz əmlak bazarı
İşçi qüvvəsi bazarı

Qiymətləndirmə bazarı

 ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏR BAZARI (İSTEHLAK BAZARI)

İSTEHLAKÇILARLA İSTEHSALÇILAR ARASINDA
İSTEHLAK TƏYİNATLI ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN ALQISATQISI APARILAN BAZARDIR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARINA İSTEHSALDA
BİRBAŞA VƏ YA DOLAYI YOLLA İŞTİRAK EDƏN BÜTÜN
MADDİ TEXNİKİ OBYEKTLƏRİN ALQI –SATQISI AİDDİR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARININ ÜÇ NÖVÜ VARDIR:
 İSTEHSAL BİNALARININ VƏ TİKİLİLƏRİN ALQISATQISI BAZARI;
 İSTEHSAL TƏYİNATLI CİHAZLAR, TEXNOLOJİ
AVADANLIQLAR, MAŞIN BAZARI;
 MƏHSULUN HAZIRLANMASI ÜÇÜN XAMMAL,
MATERİAL, YARIM FABRİKATLAR VƏ ENERJİ BAZARI;
 DAŞINMAZ ƏMLAK BAZARLARINDAN İBARƏTDİR;

 İŞÇİ QÜVVƏSİ BAZARI İŞÇİ QÜVVƏSİNİN ALINDIĞI VƏ İŞ

YERLƏRİNİN SATILDIĞI ƏMƏK BAZARIDIR;

 İNVESTİSİYA BAZARI İQTİSADİYYATIN MÜXTƏLİF

SAHƏLƏRİNƏ UZUN MÜDDƏTLİ VƏSAİT QOYULUŞU
FORMASINDA REALLAŞDIRILAN MƏSRƏFLƏRİN
MƏCMUUDUR;

 LİZİNQ BAZARI İSTEHSAL TƏYİNATLI TİKİLİLƏRİN,

NƏQLİYYAT VASİTƏLƏRİNİN, AVADANLIQLARIN UZUN
MÜDDƏTLİ İCARƏYƏ VERİLMƏSİDİR;

 SIĞORTA BAZARI XÜSUSİ SOSİAL İQTİSADİ MÜNASİBƏT,

PUL DÖVRİYYƏSİ SFERASIDIR Kİ, BURADA ALQI–SATQI
OBYEKTİ ROLUNU SIĞORTA MÜDAFİYƏSİ OYNAYIR;

 MALİYYƏ BAZARI KAPİTALIN TƏLƏB VƏ TƏKLİFİN

QARŞILIQLI TƏSİRİ ƏSASINDA VASİTƏÇİLƏRİN KÖMƏYİ
İLƏ KREDİTORLARLA BORC GÖTÜRƏNLƏR ARASINDA
YENİDƏN BÖLGÜSÜ MEXANİZMİDİR;

 İNFORMASİYA BAZARI – BURADA ƏMTƏƏ KİMİ SPESİFİK BİR

MƏHSUL OLAN İNFORMASİYA ÇIXIŞ EDİR;

 REKLAM BAZARI – ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN

REALLAŞDIRMAQ VƏ ONLARA TƏLƏB
YARATMAQ MƏQSƏDİLƏ İSTEHLAK XƏRCLƏRİ
HAQQINDA İNFORMASİYADIR;
 QİYMƏTLƏNDİRMƏ BAZARI ƏMLAKIN
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ MEXANİZMİNDƏN
İBARƏTDİR;
 KOLSATİNQ BAZARI KONSALTİNQ
MENECMENTİ VƏ YA İDARƏETMƏ
MƏSLƏHƏTLƏŞMƏSİ HƏYATA KEÇİRİLƏN
BAZARDIR.
 İNNOVASİYA BAZARI ALQI-SATQI OBYEKTİ
KİMİ TEXNİKİ VƏ SOSİAL İQTİSADİ
YENİLİKLƏR, SƏMƏRƏLƏŞDİRİCİ TƏKLİFLƏR VƏ
İXTİRALAR VƏ S. ÇIXIŞ EDƏN BAZARDIR;
MALİYYƏ

MALİYYƏ BAZARI – VALYUTA BAZARI, QIZIL
BAZARI, KAPİTAL BAZARI VƏ PUL VƏSAİTLƏRİ
BAZARINDAN İBARƏTDİR.

MALİYYƏ
BAZARI

Maliyyə bazarının mahiyyətinin və rolunun
aydınlaşdırılması maliyyə bazarının, daha
doğrusu, qiymətli kağızlar bazarının quruluşunu
araşdırmağa imkan verir.
Ümumiyyətlə, maliyyə bazarının tərkibi və
quruluşu bəzi əla-mətlərlə müəyyən olunur.
Ehtiyatların səfərbər edilməsi metodlarına görə
qiymətli kağızlar bazarı borclar bazarına və
səhmlər bazarına, qiymətli kağızların satış
mərhələlərinə görə ilkin bazara və ikinci bazara,
qiymətli kağızların buraxılış müddətlərinə görə pul
bazarına və kapital bazarına bölünür.

Borclar bazarı və səhmlər bazarı bir-birindən fiziki və ya hüquqi şəxslərin
pul ehtiyatlarını necə almaları ilə fərqlənir. Bu, adətən, iki yol-la olur.
Birinci yol budur ki, firmalar istiqraz və ya qiymətli girov ka-ğızları kimi
borc vasitələri buraxır. Bunlar borc alanlarla qiymətli kağız saxlayanlar
arasında müqavilə sazişi rolunu oynayır. Həmin sazişdə təs-bit edilmiş
gəlir (norma) və ödənişin gerçəkləşdiriləcəyi son müddət göstərilir. Bu
müddət borc vasitələrinin fəaliyyətə başlayacağı tarixlə müəyyənləşdirilir.
Fəaliyyət müddəti bir ildən az olduqda borc vasitələri qısamüddətli, bir
ildən çox olduqda isə uzunmüddətli adlanır.
Pul ehtiyatlarının səfərbər edilməsinin ikinci metodu xalis gəlirdən
dividendlər almaq hüququ verən səhmlərin buraxılmasıdır.
Şirkət 1 milyard manat məbləğində 1000 dənə səhm buraxırsa və
səhmdarlardan biri 10 səhm alırsa, deməli, həmin səhmdar şirkətin 1
faizinə malik olur və həmin nisbətdə xalis gəlir payına iddiaçı olur.

Qiymətli kağızların satış xarakterinə görə maliyyə bazarı
ilkin ba-zara (primary market) və ikinci bazara
(secondary market) ayrılır. İlkin bazarda hökumət,
yaxud korporasiya yeni səhmləri və ya istiqrazları
alıcılara satır. Bu bazarda yalnız emitent və investor
iştirak edir, proses bağlı qapılar arxasında gedir. İlkin
bazarda borc kapitalını zəruri hüquqi statusu olan hər
bir şəxs ala bilər. Əslində bu, ssudadır. Lakin investorları səhmdarlara çevirməklə bu ssudanı
qaytarmamaq da olar. Bunun üçün səhmdar cəmiyyət
yaradıb səhm buraxmaq lazımdır. İlkin bazarda qiymətli
kağızların satışına kömək edən əsas təsisat infestisiya
banklarıdır.

*Hərracların keçirilmə metodlarına görə ikinci maliyyə bazarı
mütə-şəkkil və qeyri-mütəşəkkil olmaqla iki yerə bölünür.
Mütəşəkkil ticarətdə qiymətli kağızların alıcıları ilə satıcıları
mər-kəzi (rəsmi) yerlərdən birində görüşərək alqı-satqı edirlər.
Belə yerlərə fond birjaları deyilir. Nyu-York, Tokio və ya
Moskva fond birjaları mü-təşəkkil fond bazarları hesab olunur.
İkinci maliyyə bazarının təşkil edilməsinin başqa bir metodu
qeyri-mütəşəkkil maliyyə bazarıdır (over-the counter market OTC). Qeyri-mütəşəkkil market zamanı dilerlər onlara
müraciət edən hər bir adamın səhmlərini müxtəlif yerlərdə
satırlar. Qeyri-mütəşəkkil bazar ilk dəfə ta-rixi təcrübədə
meydana gəlib.

Maliyyə bazarını və onun quruluşunu təsnifləşdirməyin mühüm
əlamətlərindən biri həmin bazarda satılan qiymətli kağızların müddətləridir. Bu əlamətə görə maliyyə bazarı iki elementdən ibarət olur: pul
bazarı və kapital bazarı.
Pul bazarında (money market) bir ilədək müddəti olan qiymətli
kağızlar alınıb-satılır. Bu bazarın əsas qiymətli kağızları hökumətin
xə-zinə biletləri və digər qısamüddətli qiymətli kağızlardır. Bunlar
uzun-müddətli qiymətli kağızlara nisbətən daha geniş miqyasda
satılır və buna görə də onların likvidliliyi daha yüksəkdir.
Qısamüddətli qiymətli kağızların qiymətləri uzunmüddətlilərlə
müqayisədə daha az dəyişir ki, bu da onları daha təminatlı edir.
Kapital bazarı pul ehtiyatlarının qiymətli kağızlar və başqa vasitələrlə bir ildən artıq müddətə cəlb olunması və istifadəsi sahəsindəki
mü-nasibətləri ifadə edir.

Ending Style


Slide 18

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT
AQRAR UNİVERSİTETİ

MALİYYƏ

ƏDƏBİYYAT

1. Sadıqov M.M. Maliyyə potensialının formalaşdırılması
və dövlət borcları siyasətinin əsas istiqamətlərinin
müəyyən edilməsi problemləri. Bakı, 2003.
2. Sadıqov M.M., Hüseynov A, Zeynalov V. Korporativ
maliyyə, Bakı, 2007.
3. Sadıqov M.M., maliyyə potensialı: formalaşma və aqrar
sahənin prioritetliyi. Bakı, 2009.
4. Bağırov D., Həsənli M. Maliyyə (dərslik). Bakı,2009.
5. Bədəlov Ş.Ş., Məhərrəmov R.B., Qurbanov F.Ə. Büdcə
sistemi. Bakı, 2003.
6. Боди З., Мертон Р.К. Финансы: Перевод с
английского. M.: Издательство Вильямс, 2005
7. Van Horne: Fundamentals of Financial Management,
13th Edition. J. Van Horne, John Wachowicz, 2008.

Mövzu 4.
ƏDƏBİYYAT



BAZAR İNFRASTRUKTURUNUN QURULUŞU.



KAPİTAL BAZARININ TƏNZİMLƏNMƏSİ



MALİYYƏ BAZARININ MAHİYYƏTİ .



MALİYYƏ BAZARININ STRUKTURU.



QİYMƏTLİ KAĞIZ ANLAYIŞI VƏ NÖVLƏRİ



QİYMƏTLİ KAĞIZLARIN NÖVLƏRİ.



FOND BİRJALARI

İSTEHSALÇIDAN İSTEHLAKÇIYADƏK ƏMTƏƏ
VƏ XİDMƏTLƏRİN SƏRBƏST HƏRƏKƏTİNİ

TƏMİN EDƏN AYRI-AYRI MÜSTƏQİL
QARŞILIQLI ƏLAQƏLİ BAZARLARIN VƏ
İDARƏETMƏ STRUKTURLARININ
MƏCMUDUR.

Əmtəə və xidmətlər bazarı
(istehlak bazarı)

Konsaltinq bazarı

İnformasiya bazarı

İşçi qüvvəsi bazarı

Reklam bazarı

İnnorvasiya bazarı

Maliyyə bazarı

Sığorta bazarı

İnvestisiya bazarı

Daşınmaz əmlak bazarı
İşçi qüvvəsi bazarı

Qiymətləndirmə bazarı

 ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏR BAZARI (İSTEHLAK BAZARI)

İSTEHLAKÇILARLA İSTEHSALÇILAR ARASINDA
İSTEHLAK TƏYİNATLI ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN ALQISATQISI APARILAN BAZARDIR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARINA İSTEHSALDA
BİRBAŞA VƏ YA DOLAYI YOLLA İŞTİRAK EDƏN BÜTÜN
MADDİ TEXNİKİ OBYEKTLƏRİN ALQI –SATQISI AİDDİR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARININ ÜÇ NÖVÜ VARDIR:
 İSTEHSAL BİNALARININ VƏ TİKİLİLƏRİN ALQISATQISI BAZARI;
 İSTEHSAL TƏYİNATLI CİHAZLAR, TEXNOLOJİ
AVADANLIQLAR, MAŞIN BAZARI;
 MƏHSULUN HAZIRLANMASI ÜÇÜN XAMMAL,
MATERİAL, YARIM FABRİKATLAR VƏ ENERJİ BAZARI;
 DAŞINMAZ ƏMLAK BAZARLARINDAN İBARƏTDİR;

 İŞÇİ QÜVVƏSİ BAZARI İŞÇİ QÜVVƏSİNİN ALINDIĞI VƏ İŞ

YERLƏRİNİN SATILDIĞI ƏMƏK BAZARIDIR;

 İNVESTİSİYA BAZARI İQTİSADİYYATIN MÜXTƏLİF

SAHƏLƏRİNƏ UZUN MÜDDƏTLİ VƏSAİT QOYULUŞU
FORMASINDA REALLAŞDIRILAN MƏSRƏFLƏRİN
MƏCMUUDUR;

 LİZİNQ BAZARI İSTEHSAL TƏYİNATLI TİKİLİLƏRİN,

NƏQLİYYAT VASİTƏLƏRİNİN, AVADANLIQLARIN UZUN
MÜDDƏTLİ İCARƏYƏ VERİLMƏSİDİR;

 SIĞORTA BAZARI XÜSUSİ SOSİAL İQTİSADİ MÜNASİBƏT,

PUL DÖVRİYYƏSİ SFERASIDIR Kİ, BURADA ALQI–SATQI
OBYEKTİ ROLUNU SIĞORTA MÜDAFİYƏSİ OYNAYIR;

 MALİYYƏ BAZARI KAPİTALIN TƏLƏB VƏ TƏKLİFİN

QARŞILIQLI TƏSİRİ ƏSASINDA VASİTƏÇİLƏRİN KÖMƏYİ
İLƏ KREDİTORLARLA BORC GÖTÜRƏNLƏR ARASINDA
YENİDƏN BÖLGÜSÜ MEXANİZMİDİR;

 İNFORMASİYA BAZARI – BURADA ƏMTƏƏ KİMİ SPESİFİK BİR

MƏHSUL OLAN İNFORMASİYA ÇIXIŞ EDİR;

 REKLAM BAZARI – ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN

REALLAŞDIRMAQ VƏ ONLARA TƏLƏB
YARATMAQ MƏQSƏDİLƏ İSTEHLAK XƏRCLƏRİ
HAQQINDA İNFORMASİYADIR;
 QİYMƏTLƏNDİRMƏ BAZARI ƏMLAKIN
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ MEXANİZMİNDƏN
İBARƏTDİR;
 KOLSATİNQ BAZARI KONSALTİNQ
MENECMENTİ VƏ YA İDARƏETMƏ
MƏSLƏHƏTLƏŞMƏSİ HƏYATA KEÇİRİLƏN
BAZARDIR.
 İNNOVASİYA BAZARI ALQI-SATQI OBYEKTİ
KİMİ TEXNİKİ VƏ SOSİAL İQTİSADİ
YENİLİKLƏR, SƏMƏRƏLƏŞDİRİCİ TƏKLİFLƏR VƏ
İXTİRALAR VƏ S. ÇIXIŞ EDƏN BAZARDIR;
MALİYYƏ

MALİYYƏ BAZARI – VALYUTA BAZARI, QIZIL
BAZARI, KAPİTAL BAZARI VƏ PUL VƏSAİTLƏRİ
BAZARINDAN İBARƏTDİR.

MALİYYƏ
BAZARI

Maliyyə bazarının mahiyyətinin və rolunun
aydınlaşdırılması maliyyə bazarının, daha
doğrusu, qiymətli kağızlar bazarının quruluşunu
araşdırmağa imkan verir.
Ümumiyyətlə, maliyyə bazarının tərkibi və
quruluşu bəzi əla-mətlərlə müəyyən olunur.
Ehtiyatların səfərbər edilməsi metodlarına görə
qiymətli kağızlar bazarı borclar bazarına və
səhmlər bazarına, qiymətli kağızların satış
mərhələlərinə görə ilkin bazara və ikinci bazara,
qiymətli kağızların buraxılış müddətlərinə görə pul
bazarına və kapital bazarına bölünür.

Borclar bazarı və səhmlər bazarı bir-birindən fiziki və ya hüquqi şəxslərin
pul ehtiyatlarını necə almaları ilə fərqlənir. Bu, adətən, iki yol-la olur.
Birinci yol budur ki, firmalar istiqraz və ya qiymətli girov ka-ğızları kimi
borc vasitələri buraxır. Bunlar borc alanlarla qiymətli kağız saxlayanlar
arasında müqavilə sazişi rolunu oynayır. Həmin sazişdə təs-bit edilmiş
gəlir (norma) və ödənişin gerçəkləşdiriləcəyi son müddət göstərilir. Bu
müddət borc vasitələrinin fəaliyyətə başlayacağı tarixlə müəyyənləşdirilir.
Fəaliyyət müddəti bir ildən az olduqda borc vasitələri qısamüddətli, bir
ildən çox olduqda isə uzunmüddətli adlanır.
Pul ehtiyatlarının səfərbər edilməsinin ikinci metodu xalis gəlirdən
dividendlər almaq hüququ verən səhmlərin buraxılmasıdır.
Şirkət 1 milyard manat məbləğində 1000 dənə səhm buraxırsa və
səhmdarlardan biri 10 səhm alırsa, deməli, həmin səhmdar şirkətin 1
faizinə malik olur və həmin nisbətdə xalis gəlir payına iddiaçı olur.

Qiymətli kağızların satış xarakterinə görə maliyyə bazarı
ilkin ba-zara (primary market) və ikinci bazara
(secondary market) ayrılır. İlkin bazarda hökumət,
yaxud korporasiya yeni səhmləri və ya istiqrazları
alıcılara satır. Bu bazarda yalnız emitent və investor
iştirak edir, proses bağlı qapılar arxasında gedir. İlkin
bazarda borc kapitalını zəruri hüquqi statusu olan hər
bir şəxs ala bilər. Əslində bu, ssudadır. Lakin investorları səhmdarlara çevirməklə bu ssudanı
qaytarmamaq da olar. Bunun üçün səhmdar cəmiyyət
yaradıb səhm buraxmaq lazımdır. İlkin bazarda qiymətli
kağızların satışına kömək edən əsas təsisat infestisiya
banklarıdır.

*Hərracların keçirilmə metodlarına görə ikinci maliyyə bazarı
mütə-şəkkil və qeyri-mütəşəkkil olmaqla iki yerə bölünür.
Mütəşəkkil ticarətdə qiymətli kağızların alıcıları ilə satıcıları
mər-kəzi (rəsmi) yerlərdən birində görüşərək alqı-satqı edirlər.
Belə yerlərə fond birjaları deyilir. Nyu-York, Tokio və ya
Moskva fond birjaları mü-təşəkkil fond bazarları hesab olunur.
İkinci maliyyə bazarının təşkil edilməsinin başqa bir metodu
qeyri-mütəşəkkil maliyyə bazarıdır (over-the counter market OTC). Qeyri-mütəşəkkil market zamanı dilerlər onlara
müraciət edən hər bir adamın səhmlərini müxtəlif yerlərdə
satırlar. Qeyri-mütəşəkkil bazar ilk dəfə ta-rixi təcrübədə
meydana gəlib.

Maliyyə bazarını və onun quruluşunu təsnifləşdirməyin mühüm
əlamətlərindən biri həmin bazarda satılan qiymətli kağızların müddətləridir. Bu əlamətə görə maliyyə bazarı iki elementdən ibarət olur: pul
bazarı və kapital bazarı.
Pul bazarında (money market) bir ilədək müddəti olan qiymətli
kağızlar alınıb-satılır. Bu bazarın əsas qiymətli kağızları hökumətin
xə-zinə biletləri və digər qısamüddətli qiymətli kağızlardır. Bunlar
uzun-müddətli qiymətli kağızlara nisbətən daha geniş miqyasda
satılır və buna görə də onların likvidliliyi daha yüksəkdir.
Qısamüddətli qiymətli kağızların qiymətləri uzunmüddətlilərlə
müqayisədə daha az dəyişir ki, bu da onları daha təminatlı edir.
Kapital bazarı pul ehtiyatlarının qiymətli kağızlar və başqa vasitələrlə bir ildən artıq müddətə cəlb olunması və istifadəsi sahəsindəki
mü-nasibətləri ifadə edir.

Ending Style


Slide 19

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT
AQRAR UNİVERSİTETİ

MALİYYƏ

ƏDƏBİYYAT

1. Sadıqov M.M. Maliyyə potensialının formalaşdırılması
və dövlət borcları siyasətinin əsas istiqamətlərinin
müəyyən edilməsi problemləri. Bakı, 2003.
2. Sadıqov M.M., Hüseynov A, Zeynalov V. Korporativ
maliyyə, Bakı, 2007.
3. Sadıqov M.M., maliyyə potensialı: formalaşma və aqrar
sahənin prioritetliyi. Bakı, 2009.
4. Bağırov D., Həsənli M. Maliyyə (dərslik). Bakı,2009.
5. Bədəlov Ş.Ş., Məhərrəmov R.B., Qurbanov F.Ə. Büdcə
sistemi. Bakı, 2003.
6. Боди З., Мертон Р.К. Финансы: Перевод с
английского. M.: Издательство Вильямс, 2005
7. Van Horne: Fundamentals of Financial Management,
13th Edition. J. Van Horne, John Wachowicz, 2008.

Mövzu 4.
ƏDƏBİYYAT



BAZAR İNFRASTRUKTURUNUN QURULUŞU.



KAPİTAL BAZARININ TƏNZİMLƏNMƏSİ



MALİYYƏ BAZARININ MAHİYYƏTİ .



MALİYYƏ BAZARININ STRUKTURU.



QİYMƏTLİ KAĞIZ ANLAYIŞI VƏ NÖVLƏRİ



QİYMƏTLİ KAĞIZLARIN NÖVLƏRİ.



FOND BİRJALARI

İSTEHSALÇIDAN İSTEHLAKÇIYADƏK ƏMTƏƏ
VƏ XİDMƏTLƏRİN SƏRBƏST HƏRƏKƏTİNİ

TƏMİN EDƏN AYRI-AYRI MÜSTƏQİL
QARŞILIQLI ƏLAQƏLİ BAZARLARIN VƏ
İDARƏETMƏ STRUKTURLARININ
MƏCMUDUR.

Əmtəə və xidmətlər bazarı
(istehlak bazarı)

Konsaltinq bazarı

İnformasiya bazarı

İşçi qüvvəsi bazarı

Reklam bazarı

İnnorvasiya bazarı

Maliyyə bazarı

Sığorta bazarı

İnvestisiya bazarı

Daşınmaz əmlak bazarı
İşçi qüvvəsi bazarı

Qiymətləndirmə bazarı

 ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏR BAZARI (İSTEHLAK BAZARI)

İSTEHLAKÇILARLA İSTEHSALÇILAR ARASINDA
İSTEHLAK TƏYİNATLI ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN ALQISATQISI APARILAN BAZARDIR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARINA İSTEHSALDA
BİRBAŞA VƏ YA DOLAYI YOLLA İŞTİRAK EDƏN BÜTÜN
MADDİ TEXNİKİ OBYEKTLƏRİN ALQI –SATQISI AİDDİR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARININ ÜÇ NÖVÜ VARDIR:
 İSTEHSAL BİNALARININ VƏ TİKİLİLƏRİN ALQISATQISI BAZARI;
 İSTEHSAL TƏYİNATLI CİHAZLAR, TEXNOLOJİ
AVADANLIQLAR, MAŞIN BAZARI;
 MƏHSULUN HAZIRLANMASI ÜÇÜN XAMMAL,
MATERİAL, YARIM FABRİKATLAR VƏ ENERJİ BAZARI;
 DAŞINMAZ ƏMLAK BAZARLARINDAN İBARƏTDİR;

 İŞÇİ QÜVVƏSİ BAZARI İŞÇİ QÜVVƏSİNİN ALINDIĞI VƏ İŞ

YERLƏRİNİN SATILDIĞI ƏMƏK BAZARIDIR;

 İNVESTİSİYA BAZARI İQTİSADİYYATIN MÜXTƏLİF

SAHƏLƏRİNƏ UZUN MÜDDƏTLİ VƏSAİT QOYULUŞU
FORMASINDA REALLAŞDIRILAN MƏSRƏFLƏRİN
MƏCMUUDUR;

 LİZİNQ BAZARI İSTEHSAL TƏYİNATLI TİKİLİLƏRİN,

NƏQLİYYAT VASİTƏLƏRİNİN, AVADANLIQLARIN UZUN
MÜDDƏTLİ İCARƏYƏ VERİLMƏSİDİR;

 SIĞORTA BAZARI XÜSUSİ SOSİAL İQTİSADİ MÜNASİBƏT,

PUL DÖVRİYYƏSİ SFERASIDIR Kİ, BURADA ALQI–SATQI
OBYEKTİ ROLUNU SIĞORTA MÜDAFİYƏSİ OYNAYIR;

 MALİYYƏ BAZARI KAPİTALIN TƏLƏB VƏ TƏKLİFİN

QARŞILIQLI TƏSİRİ ƏSASINDA VASİTƏÇİLƏRİN KÖMƏYİ
İLƏ KREDİTORLARLA BORC GÖTÜRƏNLƏR ARASINDA
YENİDƏN BÖLGÜSÜ MEXANİZMİDİR;

 İNFORMASİYA BAZARI – BURADA ƏMTƏƏ KİMİ SPESİFİK BİR

MƏHSUL OLAN İNFORMASİYA ÇIXIŞ EDİR;

 REKLAM BAZARI – ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN

REALLAŞDIRMAQ VƏ ONLARA TƏLƏB
YARATMAQ MƏQSƏDİLƏ İSTEHLAK XƏRCLƏRİ
HAQQINDA İNFORMASİYADIR;
 QİYMƏTLƏNDİRMƏ BAZARI ƏMLAKIN
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ MEXANİZMİNDƏN
İBARƏTDİR;
 KOLSATİNQ BAZARI KONSALTİNQ
MENECMENTİ VƏ YA İDARƏETMƏ
MƏSLƏHƏTLƏŞMƏSİ HƏYATA KEÇİRİLƏN
BAZARDIR.
 İNNOVASİYA BAZARI ALQI-SATQI OBYEKTİ
KİMİ TEXNİKİ VƏ SOSİAL İQTİSADİ
YENİLİKLƏR, SƏMƏRƏLƏŞDİRİCİ TƏKLİFLƏR VƏ
İXTİRALAR VƏ S. ÇIXIŞ EDƏN BAZARDIR;
MALİYYƏ

MALİYYƏ BAZARI – VALYUTA BAZARI, QIZIL
BAZARI, KAPİTAL BAZARI VƏ PUL VƏSAİTLƏRİ
BAZARINDAN İBARƏTDİR.

MALİYYƏ
BAZARI

Maliyyə bazarının mahiyyətinin və rolunun
aydınlaşdırılması maliyyə bazarının, daha
doğrusu, qiymətli kağızlar bazarının quruluşunu
araşdırmağa imkan verir.
Ümumiyyətlə, maliyyə bazarının tərkibi və
quruluşu bəzi əla-mətlərlə müəyyən olunur.
Ehtiyatların səfərbər edilməsi metodlarına görə
qiymətli kağızlar bazarı borclar bazarına və
səhmlər bazarına, qiymətli kağızların satış
mərhələlərinə görə ilkin bazara və ikinci bazara,
qiymətli kağızların buraxılış müddətlərinə görə pul
bazarına və kapital bazarına bölünür.

Borclar bazarı və səhmlər bazarı bir-birindən fiziki və ya hüquqi şəxslərin
pul ehtiyatlarını necə almaları ilə fərqlənir. Bu, adətən, iki yol-la olur.
Birinci yol budur ki, firmalar istiqraz və ya qiymətli girov ka-ğızları kimi
borc vasitələri buraxır. Bunlar borc alanlarla qiymətli kağız saxlayanlar
arasında müqavilə sazişi rolunu oynayır. Həmin sazişdə təs-bit edilmiş
gəlir (norma) və ödənişin gerçəkləşdiriləcəyi son müddət göstərilir. Bu
müddət borc vasitələrinin fəaliyyətə başlayacağı tarixlə müəyyənləşdirilir.
Fəaliyyət müddəti bir ildən az olduqda borc vasitələri qısamüddətli, bir
ildən çox olduqda isə uzunmüddətli adlanır.
Pul ehtiyatlarının səfərbər edilməsinin ikinci metodu xalis gəlirdən
dividendlər almaq hüququ verən səhmlərin buraxılmasıdır.
Şirkət 1 milyard manat məbləğində 1000 dənə səhm buraxırsa və
səhmdarlardan biri 10 səhm alırsa, deməli, həmin səhmdar şirkətin 1
faizinə malik olur və həmin nisbətdə xalis gəlir payına iddiaçı olur.

Qiymətli kağızların satış xarakterinə görə maliyyə bazarı
ilkin ba-zara (primary market) və ikinci bazara
(secondary market) ayrılır. İlkin bazarda hökumət,
yaxud korporasiya yeni səhmləri və ya istiqrazları
alıcılara satır. Bu bazarda yalnız emitent və investor
iştirak edir, proses bağlı qapılar arxasında gedir. İlkin
bazarda borc kapitalını zəruri hüquqi statusu olan hər
bir şəxs ala bilər. Əslində bu, ssudadır. Lakin investorları səhmdarlara çevirməklə bu ssudanı
qaytarmamaq da olar. Bunun üçün səhmdar cəmiyyət
yaradıb səhm buraxmaq lazımdır. İlkin bazarda qiymətli
kağızların satışına kömək edən əsas təsisat infestisiya
banklarıdır.

*Hərracların keçirilmə metodlarına görə ikinci maliyyə bazarı
mütə-şəkkil və qeyri-mütəşəkkil olmaqla iki yerə bölünür.
Mütəşəkkil ticarətdə qiymətli kağızların alıcıları ilə satıcıları
mər-kəzi (rəsmi) yerlərdən birində görüşərək alqı-satqı edirlər.
Belə yerlərə fond birjaları deyilir. Nyu-York, Tokio və ya
Moskva fond birjaları mü-təşəkkil fond bazarları hesab olunur.
İkinci maliyyə bazarının təşkil edilməsinin başqa bir metodu
qeyri-mütəşəkkil maliyyə bazarıdır (over-the counter market OTC). Qeyri-mütəşəkkil market zamanı dilerlər onlara
müraciət edən hər bir adamın səhmlərini müxtəlif yerlərdə
satırlar. Qeyri-mütəşəkkil bazar ilk dəfə ta-rixi təcrübədə
meydana gəlib.

Maliyyə bazarını və onun quruluşunu təsnifləşdirməyin mühüm
əlamətlərindən biri həmin bazarda satılan qiymətli kağızların müddətləridir. Bu əlamətə görə maliyyə bazarı iki elementdən ibarət olur: pul
bazarı və kapital bazarı.
Pul bazarında (money market) bir ilədək müddəti olan qiymətli
kağızlar alınıb-satılır. Bu bazarın əsas qiymətli kağızları hökumətin
xə-zinə biletləri və digər qısamüddətli qiymətli kağızlardır. Bunlar
uzun-müddətli qiymətli kağızlara nisbətən daha geniş miqyasda
satılır və buna görə də onların likvidliliyi daha yüksəkdir.
Qısamüddətli qiymətli kağızların qiymətləri uzunmüddətlilərlə
müqayisədə daha az dəyişir ki, bu da onları daha təminatlı edir.
Kapital bazarı pul ehtiyatlarının qiymətli kağızlar və başqa vasitələrlə bir ildən artıq müddətə cəlb olunması və istifadəsi sahəsindəki
mü-nasibətləri ifadə edir.

Ending Style


Slide 20

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT
AQRAR UNİVERSİTETİ

MALİYYƏ

ƏDƏBİYYAT

1. Sadıqov M.M. Maliyyə potensialının formalaşdırılması
və dövlət borcları siyasətinin əsas istiqamətlərinin
müəyyən edilməsi problemləri. Bakı, 2003.
2. Sadıqov M.M., Hüseynov A, Zeynalov V. Korporativ
maliyyə, Bakı, 2007.
3. Sadıqov M.M., maliyyə potensialı: formalaşma və aqrar
sahənin prioritetliyi. Bakı, 2009.
4. Bağırov D., Həsənli M. Maliyyə (dərslik). Bakı,2009.
5. Bədəlov Ş.Ş., Məhərrəmov R.B., Qurbanov F.Ə. Büdcə
sistemi. Bakı, 2003.
6. Боди З., Мертон Р.К. Финансы: Перевод с
английского. M.: Издательство Вильямс, 2005
7. Van Horne: Fundamentals of Financial Management,
13th Edition. J. Van Horne, John Wachowicz, 2008.

Mövzu 4.
ƏDƏBİYYAT



BAZAR İNFRASTRUKTURUNUN QURULUŞU.



KAPİTAL BAZARININ TƏNZİMLƏNMƏSİ



MALİYYƏ BAZARININ MAHİYYƏTİ .



MALİYYƏ BAZARININ STRUKTURU.



QİYMƏTLİ KAĞIZ ANLAYIŞI VƏ NÖVLƏRİ



QİYMƏTLİ KAĞIZLARIN NÖVLƏRİ.



FOND BİRJALARI

İSTEHSALÇIDAN İSTEHLAKÇIYADƏK ƏMTƏƏ
VƏ XİDMƏTLƏRİN SƏRBƏST HƏRƏKƏTİNİ

TƏMİN EDƏN AYRI-AYRI MÜSTƏQİL
QARŞILIQLI ƏLAQƏLİ BAZARLARIN VƏ
İDARƏETMƏ STRUKTURLARININ
MƏCMUDUR.

Əmtəə və xidmətlər bazarı
(istehlak bazarı)

Konsaltinq bazarı

İnformasiya bazarı

İşçi qüvvəsi bazarı

Reklam bazarı

İnnorvasiya bazarı

Maliyyə bazarı

Sığorta bazarı

İnvestisiya bazarı

Daşınmaz əmlak bazarı
İşçi qüvvəsi bazarı

Qiymətləndirmə bazarı

 ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏR BAZARI (İSTEHLAK BAZARI)

İSTEHLAKÇILARLA İSTEHSALÇILAR ARASINDA
İSTEHLAK TƏYİNATLI ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN ALQISATQISI APARILAN BAZARDIR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARINA İSTEHSALDA
BİRBAŞA VƏ YA DOLAYI YOLLA İŞTİRAK EDƏN BÜTÜN
MADDİ TEXNİKİ OBYEKTLƏRİN ALQI –SATQISI AİDDİR;
 İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARININ ÜÇ NÖVÜ VARDIR:
 İSTEHSAL BİNALARININ VƏ TİKİLİLƏRİN ALQISATQISI BAZARI;
 İSTEHSAL TƏYİNATLI CİHAZLAR, TEXNOLOJİ
AVADANLIQLAR, MAŞIN BAZARI;
 MƏHSULUN HAZIRLANMASI ÜÇÜN XAMMAL,
MATERİAL, YARIM FABRİKATLAR VƏ ENERJİ BAZARI;
 DAŞINMAZ ƏMLAK BAZARLARINDAN İBARƏTDİR;

 İŞÇİ QÜVVƏSİ BAZARI İŞÇİ QÜVVƏSİNİN ALINDIĞI VƏ İŞ

YERLƏRİNİN SATILDIĞI ƏMƏK BAZARIDIR;

 İNVESTİSİYA BAZARI İQTİSADİYYATIN MÜXTƏLİF

SAHƏLƏRİNƏ UZUN MÜDDƏTLİ VƏSAİT QOYULUŞU
FORMASINDA REALLAŞDIRILAN MƏSRƏFLƏRİN
MƏCMUUDUR;

 LİZİNQ BAZARI İSTEHSAL TƏYİNATLI TİKİLİLƏRİN,

NƏQLİYYAT VASİTƏLƏRİNİN, AVADANLIQLARIN UZUN
MÜDDƏTLİ İCARƏYƏ VERİLMƏSİDİR;

 SIĞORTA BAZARI XÜSUSİ SOSİAL İQTİSADİ MÜNASİBƏT,

PUL DÖVRİYYƏSİ SFERASIDIR Kİ, BURADA ALQI–SATQI
OBYEKTİ ROLUNU SIĞORTA MÜDAFİYƏSİ OYNAYIR;

 MALİYYƏ BAZARI KAPİTALIN TƏLƏB VƏ TƏKLİFİN

QARŞILIQLI TƏSİRİ ƏSASINDA VASİTƏÇİLƏRİN KÖMƏYİ
İLƏ KREDİTORLARLA BORC GÖTÜRƏNLƏR ARASINDA
YENİDƏN BÖLGÜSÜ MEXANİZMİDİR;

 İNFORMASİYA BAZARI – BURADA ƏMTƏƏ KİMİ SPESİFİK BİR

MƏHSUL OLAN İNFORMASİYA ÇIXIŞ EDİR;

 REKLAM BAZARI – ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN

REALLAŞDIRMAQ VƏ ONLARA TƏLƏB
YARATMAQ MƏQSƏDİLƏ İSTEHLAK XƏRCLƏRİ
HAQQINDA İNFORMASİYADIR;
 QİYMƏTLƏNDİRMƏ BAZARI ƏMLAKIN
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ MEXANİZMİNDƏN
İBARƏTDİR;
 KOLSATİNQ BAZARI KONSALTİNQ
MENECMENTİ VƏ YA İDARƏETMƏ
MƏSLƏHƏTLƏŞMƏSİ HƏYATA KEÇİRİLƏN
BAZARDIR.
 İNNOVASİYA BAZARI ALQI-SATQI OBYEKTİ
KİMİ TEXNİKİ VƏ SOSİAL İQTİSADİ
YENİLİKLƏR, SƏMƏRƏLƏŞDİRİCİ TƏKLİFLƏR VƏ
İXTİRALAR VƏ S. ÇIXIŞ EDƏN BAZARDIR;
MALİYYƏ

MALİYYƏ BAZARI – VALYUTA BAZARI, QIZIL
BAZARI, KAPİTAL BAZARI VƏ PUL VƏSAİTLƏRİ
BAZARINDAN İBARƏTDİR.

MALİYYƏ
BAZARI

Maliyyə bazarının mahiyyətinin və rolunun
aydınlaşdırılması maliyyə bazarının, daha
doğrusu, qiymətli kağızlar bazarının quruluşunu
araşdırmağa imkan verir.
Ümumiyyətlə, maliyyə bazarının tərkibi və
quruluşu bəzi əla-mətlərlə müəyyən olunur.
Ehtiyatların səfərbər edilməsi metodlarına görə
qiymətli kağızlar bazarı borclar bazarına və
səhmlər bazarına, qiymətli kağızların satış
mərhələlərinə görə ilkin bazara və ikinci bazara,
qiymətli kağızların buraxılış müddətlərinə görə pul
bazarına və kapital bazarına bölünür.

Borclar bazarı və səhmlər bazarı bir-birindən fiziki və ya hüquqi şəxslərin
pul ehtiyatlarını necə almaları ilə fərqlənir. Bu, adətən, iki yol-la olur.
Birinci yol budur ki, firmalar istiqraz və ya qiymətli girov ka-ğızları kimi
borc vasitələri buraxır. Bunlar borc alanlarla qiymətli kağız saxlayanlar
arasında müqavilə sazişi rolunu oynayır. Həmin sazişdə təs-bit edilmiş
gəlir (norma) və ödənişin gerçəkləşdiriləcəyi son müddət göstərilir. Bu
müddət borc vasitələrinin fəaliyyətə başlayacağı tarixlə müəyyənləşdirilir.
Fəaliyyət müddəti bir ildən az olduqda borc vasitələri qısamüddətli, bir
ildən çox olduqda isə uzunmüddətli adlanır.
Pul ehtiyatlarının səfərbər edilməsinin ikinci metodu xalis gəlirdən
dividendlər almaq hüququ verən səhmlərin buraxılmasıdır.
Şirkət 1 milyard manat məbləğində 1000 dənə səhm buraxırsa və
səhmdarlardan biri 10 səhm alırsa, deməli, həmin səhmdar şirkətin 1
faizinə malik olur və həmin nisbətdə xalis gəlir payına iddiaçı olur.

Qiymətli kağızların satış xarakterinə görə maliyyə bazarı
ilkin ba-zara (primary market) və ikinci bazara
(secondary market) ayrılır. İlkin bazarda hökumət,
yaxud korporasiya yeni səhmləri və ya istiqrazları
alıcılara satır. Bu bazarda yalnız emitent və investor
iştirak edir, proses bağlı qapılar arxasında gedir. İlkin
bazarda borc kapitalını zəruri hüquqi statusu olan hər
bir şəxs ala bilər. Əslində bu, ssudadır. Lakin investorları səhmdarlara çevirməklə bu ssudanı
qaytarmamaq da olar. Bunun üçün səhmdar cəmiyyət
yaradıb səhm buraxmaq lazımdır. İlkin bazarda qiymətli
kağızların satışına kömək edən əsas təsisat infestisiya
banklarıdır.

*Hərracların keçirilmə metodlarına görə ikinci maliyyə bazarı
mütə-şəkkil və qeyri-mütəşəkkil olmaqla iki yerə bölünür.
Mütəşəkkil ticarətdə qiymətli kağızların alıcıları ilə satıcıları
mər-kəzi (rəsmi) yerlərdən birində görüşərək alqı-satqı edirlər.
Belə yerlərə fond birjaları deyilir. Nyu-York, Tokio və ya
Moskva fond birjaları mü-təşəkkil fond bazarları hesab olunur.
İkinci maliyyə bazarının təşkil edilməsinin başqa bir metodu
qeyri-mütəşəkkil maliyyə bazarıdır (over-the counter market OTC). Qeyri-mütəşəkkil market zamanı dilerlər onlara
müraciət edən hər bir adamın səhmlərini müxtəlif yerlərdə
satırlar. Qeyri-mütəşəkkil bazar ilk dəfə ta-rixi təcrübədə
meydana gəlib.

Maliyyə bazarını və onun quruluşunu təsnifləşdirməyin mühüm
əlamətlərindən biri həmin bazarda satılan qiymətli kağızların müddətləridir. Bu əlamətə görə maliyyə bazarı iki elementdən ibarət olur: pul
bazarı və kapital bazarı.
Pul bazarında (money market) bir ilədək müddəti olan qiymətli
kağızlar alınıb-satılır. Bu bazarın əsas qiymətli kağızları hökumətin
xə-zinə biletləri və digər qısamüddətli qiymətli kağızlardır. Bunlar
uzun-müddətli qiymətli kağızlara nisbətən daha geniş miqyasda
satılır və buna görə də onların likvidliliyi daha yüksəkdir.
Qısamüddətli qiymətli kağızların qiymətləri uzunmüddətlilərlə
müqayisədə daha az dəyişir ki, bu da onları daha təminatlı edir.
Kapital bazarı pul ehtiyatlarının qiymətli kağızlar və başqa vasitələrlə bir ildən artıq müddətə cəlb olunması və istifadəsi sahəsindəki
mü-nasibətləri ifadə edir.

Ending Style