Transcript فايل ارائه - پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران

‫ملوک السادات حسینی بهشتی‬
‫‪[email protected]‬‬
‫پژوهشگاه علوم و فناوری اطالعات ایران‬
‫هستان شناسي‪/‬اصطالحنامه‬
‫هستانشناسي‬
‫مفهوم‬
‫اصطالحات‪ :‬روابط معنايي‪،‬‬
‫اعم‪ ،‬اخص‪ ،‬وابسته‪،‬‬
‫ارجاعات‬
‫معني شناسي منطقي‬
‫مفاهيم‬
‫مصداق‬
‫مفاهيم منطقي‬
‫•مدخلها‬
‫•روابط معنايي‬
‫•اجزاء و عناصر معنايي‬
‫•گزارها‪ /‬قواعد معنايي‬
‫اصطالحنامه‬
‫اصطالح‬
‫•مترادفها‬
‫‪UF‬‬
‫•ارجاعات‬
‫•اصطالح اعم ‪BT‬‬
‫•اصطالح اخص‪NT‬‬
‫•اصطالح وابسته ‪RT‬‬
‫ايجاد هستان شناسي بر مبنای اصطالحنامه‬
‫‪ ‬اصطالحنامه یک منبع دانش سازماندهی شده توسط متخصصان‬
‫موضوعی است‪.‬‬
‫‪ ‬روابط معنایی (اعم‪/‬اخص) كه در اصطالحنامه موجود است به ما‬
‫این امكان را می دهد تا ساختار سلسله مراتبی مورد نياز براي‬
‫هستان شناسی را ایجاد كنيم‪.‬‬
‫ايجاد هستانشناسيها‬
‫مدلهای مفهومي‬
‫پیاده سازی‬
‫متخصص موضوعي‬
‫مدلهای رسمي‬
‫)‪“Essential process model in ontology development” GÓmez-Pérez (2004‬‬
‫مراحل طراحي هستيشناسيها بر اساس متدولوژی «مت آنتولوژی»‬
‫گام اول‬
‫ساخت واژه نامه اصطالحات‬
‫گام دوم‬
‫ساخت رده بندي مفاهيم‬
‫گام سوم‬
‫ساخت نمودار روابط دودويي‬
‫گام چهارم‬
‫ساخت فرهنگ نامه مفاهيم‬
‫گام پنجم‬
‫توصيف روابط‬
‫دودويي‬
‫گام ششم‬
‫توصيف مشخصه‬
‫هاي نمونه ها‬
‫گام هفتم‬
‫توصيف مشخصه هاي‬
‫كالس ها‬
‫گام نهم‬
‫توصيف اصول صوري‬
‫گام هشتم‬
‫توصيف ثابت ها‬
‫گام دهم‬
‫توصيف قواعد‬
‫گام يازدهم‬
‫توصيف نمونه ها‬
‫)‪“Tasks of the conceptualization activity according to METHONTOLOGY” GÓmez-Pérez (2004‬‬
‫ایجاد هستان شناسی‬
‫‪ ‬طراحي هستيشناسي بر اساس استراتژی باال به پايین ساخت‬
‫آنتولوژی صورت ميگیرد‪ ،‬كه مراحل اصلي آن عبارتند از‪:‬‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫ساخت واژهنامه مجموعه اصطالحات‬
‫يكسان سازی مفاهیم‬
‫ساخت رده بندی مفاهیم‬
‫تعريف روابط دودويي میان مفاهیم‬
‫ساخت واژهنامه مجموعه اصطالحات‬
‫‪ ‬واژه نامه اصطالحات بر مبناي اصطالحات موجود در اصطالحنامه تشكيل‬
‫داده شد‪.‬‬
‫‪ ‬این اصطالحات در هر حوزه توسط متخصصان موضوعی از منابع‬
‫مختلف استخراج و گزینش شده است‪.‬‬
‫روش استقرايي‬
‫روش قیاسي‬
‫يكسان سازی مفاهیم‬
‫‪ ‬برای استفاده از چند اصطالحنامه برای تولید يک هستان شناسي‪،‬‬
‫در اولین قدم بايد كلیه مفاهیم مشترك در اصطالحنامهها همسان‬
‫شوند‪.‬‬
‫‪ ‬موارد اختالف بین اصطالحنامهها بر اساس استاندارد ايزو ‪25964‬‬
‫بررسي ميشوند‪.‬‬
‫‪ ‬با همسانسازی همه اصطالحنامهها بصورت دو به دو‪ ،‬يک مجموعه‬
‫اصطالحنامه همسان خواهیم داشت‪.‬‬
‫يكسان سازی مفاهیم(ادامه)‬
‫‪ ‬مواردی كه بین دو اصطالحنامه مورد بررسي قرار ميگیرد‪:‬‬
‫‪ ‬اختالف نوشتاری بین يک مفهوم در دو اصطالحنامه‬
‫‪ ‬اختالف در واژههای اخص برای يک مفهوم در دو اصطالحنامه‬
‫‪ ‬اختالف در واژههای غیر مرجح برای يک مفهوم در دو اصطالحنامه‬
‫‪ ‬اختالف بین ترجمههای يک مفهوم در يک زبان خاص در دو‬
‫اصطالحنامه‬
‫‪ ‬اختالف در واژههای وابسته برای يک مفهوم در دو اصطالحنامه‬
‫يكسان سازی مفاهیم(ادامه)‬
‫‪ ‬مواردی كه بین دو اصطالحنامه مورد بررسي قرار ميگیرد(ادامه)‬
‫‪ ‬نبود يک واژه وابسته كه معادل مفهوم مورد نظر در اصطالحنامه ديگر‬
‫آمده است‬
‫‪ ‬استفاده از ترجمه يكسان برای دو مفهوم مختلف در يک زبان خاص‬
‫‪ ‬اختالف در انتخاب يک واژه مرجح برای يک مفهوم‬
‫‪ ‬اختالف در نوع رابطه بین دو مفهوم‬
‫‪ ‬ايجاد حلقه نامحدود میان مفاهیم( شبكه مفاهیم)‬
‫‪ ‬عدم يگانگي يک مفهوم در برابر يک اصطالح (چند معنايي)‪.‬‬
‫ساخت رده بندی مفاهیم‬
‫‪ ‬رده بندی مفاهیم بر اساس نظام مفهومي موجود در اصطالحنامه‬
‫ها شكل گرفته است‪.‬‬
‫‪ ‬هر اصطالح مرجح بعنوان يک مفهوم يا كالس در نظر گرفته‬
‫شده است‪.‬‬
‫‪ ‬روابط (اعم‪ /‬اخص) به روابط (زير كالس‪ /‬سوپر كالس) تبديل‬
‫شده است‪.‬‬
‫برگرفته از اصطالحنامه ”علوم زيستي“ تدوين‪ :‬دكتر اسماعيل اكبري (‪)1384‬‬
‫بخشي از رده بندی مفاهیم در هستان شناسي‬
‫بخشي از رده بندی مفاهیم در هستان شناسي(ادامه)‬
‫برگرفته از اصطالحنامه ” شيمي“ تدوين‪ :‬مهندس تقي رجبي (‪)1383‬‬
‫بخشي از رده بندی مفاهیم در هستان شناسي‬
‫بخشي از رده بندی مفاهیم در هستان شناسي(ادامه)‬
‫تعريف روابط دودويي بین مفاهیم‬
‫‪ ‬روابط دودويي بین مفاهیم بر اساس روابط مفهومي بین‬
‫اصطالحات در اصطالحنامه‪ ،‬برای هستان شناسي در نظر گرفته‬
‫شد‪.‬‬
‫‪ ‬بین هر دو مفهوم وابسته در اصطالحنامه يک رابطه دودويي از نوع‬
‫‪ Symmetric Property‬با برچسب وابسته در هستان شناسي در‬
‫نظر گرفته شد‪.‬‬
‫فرهنگ نامه مفاهیم‬
‫‪ ‬اصطالحات نامرجح‪ ،‬ترجمه اصطالحات و عبارت های اختصاری‬
‫به صورت ‪ individual‬تعريف مي شود‪.‬‬
‫‪ ‬هر اصطالح نامرجح نمونه ای از كالس مربوط به اصطالح مرجح‬
‫خود است‪.‬‬
‫‪ ‬روابط دودويي بین نمونه ها بر اساس نوع روابط بین اصطالحات‬
‫مربوط به آن ها در اصطالحنامه مشخص مي شود‪.‬‬
‫گام های اجرای پژوهش‬
‫‪ ‬آماده سازی اطالعات موجود‬
‫‪ ‬بررسي مفاهیم در اصطالحنامه ها و يكسان سازی مفاهیم مشترك‬
‫‪ ‬بررسي روابط همارزي و انتخاب واژه مرجح مشترك توسط متخصص‬
‫‪ ‬بررسي روابط سلسله مراتبي و وابسته و يكسانسازی آنها توسط متخصص به‬
‫صورت نیمه اتوماتیک‬
‫‪ ‬انتقال اصطالحنامه از استاندارد ايزو ‪ 5964‬به استاندارد ايزو ‪ 25964‬و اعمال‬
‫تغییرات الزم توسط متخصص‬
‫‪ ‬تبديل از حالت ‪ Term Base‬به حالت ‪ Concept Base‬و تولید اطالعات پايه‬
‫‪ ‬غني سازی و پااليش روابط توسط متخصص‬
‫غنی سازي هستان شناسی‬
‫‪ ‬پاالیش و غنی سازي روابط معنایی در هستان شناسی توسط‬
‫متخصص‬
‫‪ ‬روابط سلسله مراتبی‬
‫‪ ‬روابط وابسته‬
‫غنی سازي روابط معنایی در هستان شناسی‬
‫روابط ممکن در هستانشناسی‬
‫روابط اصطالحنامه‬
<hasMember>/<memberOf>
<includesSpecific>/<isa>
<spatiallyInclude>/<spatiallyIncludeIn>
…
NT/BT
<similarTo>
<growsIn>/<EnvironmentForGrowing>
<treatmentFor>/<treatedWith>
<hasMember>/<memberOf>
…
RT
‫نمونه هايي از روابط بین مفاهیم‬
 X <includesSpecific> Y / Y <isa> X
 X <inheritsTo> Y / Y <inheritsFrom> X








‫ روابط سلسله مراتبي‬
‫كل‬-‫ روابط جزء‬
X <containsSubstance> Y / Y <substanceContainedIn> X
X <hasIngredient> Y / Y <ingredientOf> X
X <madeFrom> Y / Y <usedToMake> X
X <yieldsPortion> Y / Y <portionOf> X
X <spatiallyIncludes> Y / Y <spatiallyIncludedIn> X
X <hasComponent> Y / Y <componentOf> X
X <includesSubprocess> Y / Y <subprocessOf> X
X <hasMember> Y / Y <memberOf> X
‫نمونه هايي از روابط بین مفاهیم‬











‫ مثال هايي از روابط ديگر‬
X <causes> Y / Y <causedBy> X
X <instrumentFor> Y / Y <performedByInstrument> X
X <processFor> Y / Y <usesProcess> X
X <beneficialFor> Y / Y <benefitsFrom> X
X <treatmentFor> Y / Y <treatedWith> X
X <harmfulFor> Y / Y <harmedBy> X
X <hasPhase> Y / Y <phaseOf> X
X <growsIn> Y / Y <growthEnvironmentFor> X
X <hasProperty> Y / Y <propertyOf> X
X <similarTo> Y / Y <similarTo > X
X < oppositeTo > Y / Y < oppositeTo > X
•
•
•
•
•
‫منابع‬
Gomez-Pérez, et al (2004): Ontological Engineering: What are Ontologies
and How Can We Build Them? Semantic Web Theory, Tools and
Applications (PP. 44-ZQ)
Gomez-Perez, et al (2010) A Pattern-Based Method for Re-Engineering
Non- Ontological Resources into Ontologies. International Journal on
Semantic Web and Information Systems, 6(4), 27-63.
Gordon, Fabian L. (2010) Ontologies in Computer Science: These New
“Software components” of Our Information Systems INRLA, France
Shamsfard M. et al (2006) An Ontology Based System for Ranking
Documents, International Journal of Computer Science, vol 1, No 3.
Shamsfard, M. et al (2010) Ontology Population and Semantic Annotation
of Persian Texts, In Computer Science and Engineering (CSI)
)‫منابع (ادامه‬
• Sowa, John F. (2010) The Role of Logic and Ontology in Language and
•
•
•
•
Reasoning, In: Theory and Applications of Ontology . Philosophical
Perspectives(chap.11), ed. By R. Poli and J. Seibt, Berlin:
Springer,2010,231-263.
Khosravi, F. and Vazifedoost, A.(2008) Creating a Persian Ontology through
Thesaurus Reengineering for Organizing the Digital Library of the National
Library of Iran. In: Faslname Ketab,70, 19-36.
Weinbrenner, S. and Engler, J. (2011) SCY Ontology and metadata scheme,
DIV. 2. 2011, SCY consortium.
Asanee, Kawtrakul, ...[et al]. (2005)Automatic term relationship cleaning
and refinement for AGROVOC.
Soergel, D. ... [et al]. Reengineering thesauri for new applications: the
AGROVOC example. Journal of Digital Information, Vol. 4, No. 4 (2004).