Transcript Tüketici fazlası

3
ARZ VE TALEP II: PİYASALAR VE REFAH
Tüketiciler, Üreticiler
ve Piyasaların
Etkinliği
Copyright © 2004 South-Western
7
PİYASA DENGESİNE
YENİDEN BAKIŞ
• Piyasa denge fiyat ve miktarı, alıcıların ve
satıcıların toplam refahını maksimize eder mi?
• Piyasa dengesi, piyasaların kıt kaynakları tahsis
etme (dağıtma, yerleştirme) biçimini yansıtır.
• Piyasa tahsisinin iyi mi yoksa kötü mü olduğu
sorusuna refah iktisadı cevap vermeye çalışır.
Copyright © 2004 South-Western
Refah İktisadı
• Refah ekonomisi kaynak tahsisinin iktisadî refahı
nasıl etkilediğini inceler.
• Alıcılar ve satıcılar, piyasada bulunmaktan
dolayı fayda sağlarlar.
• Piyasa dengesi alıcıların ve satıcıların toplam
refahını maksimize eder.
Copyright © 2004 South-Western
Refah İktisadı
• Piyadadaki denge, maksimum faydaya yol açar.
Bu nedenle, hem tüketiciler için hem de
üreticiler için maksimum toplam refah
sağlanmış olur.
Copyright © 2004 South-Western
Refah İktisadı
• Tüketici fazlası alıcılar açısından iktisadî refahı
ölçer.
• Üretici fazlası satıcılar açısından iktisadî refahı
ölçer.
Copyright © 2004 South-Western
TÜKETİCİ FAZLASI
(TÜKETİCİ RANTI)
• Ödeme rızası bir tüketicinin bir mal için
ödemeye razı olabileceği maksimum miktarı
ifade eder.
• Alıcının bir mal ya da hizmete ne kadar değer
verdiğini ölçer.
Copyright © 2004 South-Western
TÜKETİCİ FAZLASI
(TÜKETİCİ RANTI)
• Tüketici fazlası (tüketici rantı) alıcının bir mal
için ödeme rızasından (o mal için ödemeye razı
olabileceği en yüksek değerden) o mal için
gerçekte ödediği miktarın çıkarılması ile
bulunur.
• Tüketici fazlası = Ödeme rızası – ödenen bedel
Copyright © 2004 South-Western
Tablo 1 Dört Potansiyel Satıcının Ödeme Rızaları
Copyright©2004 South-Western
TÜKETİCİ FAZLASI
(TÜKETİCİ RANTI)
• Piyasa talep eğrisi, tüketicilerin farklı fiyatlarda
almak istedikleri ve alabilecekleri miktarları
göstermektedir.
Copyright © 2004 South-Western
Talep Şedülü ve Talep Eğrisi
Copyright © 2004 South-Western
Figür 1 Talep Şedülü ve Talep Eğrisi
P
Jale’nin ödeme rızası
100
Pınar’ın ödeme rızası
80
Gül’ün ödeme rızası
70
Rana’nın ödeme rızası
50
D
0
1
2
3
4
Q
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
Figür 2 Talep Eğrisiyle Tüketici Rantının Ölçülmesi
(a) Fiyat = 80
P
100
Jale’nin tüketici rantı
80
70
50
D
0
1
2
3
4
Q
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
Figure 2 Measuring Consumer Surplus with the Demand
Curve
(b) Fiyat = 70
P
100
Jale’nin tüketici fazlası (30)
80
Pınar’ın tüketici
fazlası (10)
70
50
Toplam
tüketici
fazlası (40)
D
0
1
2
3
4
Q
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
Talep Eğrisini Kullanarak Tüketici Rantının
Ölçülmesi
• Talep eğrisinin altında ve fiyatın üzerinde olan
bölge, piyasadaki tüketici fazlasını gösterir.
Copyright © 2004 South-Western
Figür 3 Fiyatın Tüketici Fazlasını Etkilemesi
(a) Fiyat P1 iken tüketici fazlası
P
A
Tüketici
fazlası
P1
B
C
D
0
Q1
Q
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
Figür 3 Fiyatın Tüketici Fazlasını Etkilemesi
(b) Fiyat P2 iken tüketici fazlası
P
A
Başlangıçtaki
tüketici fazlası
P1
P2
0
C
B
Yeni tüketicilerin
tüketici fazlası
F
D
Başlangıçtaki
tüketicilerin artan
tüketici fazlası
E
D
Q1
Q2
Q
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
Tüketici Fazlası Neyi Ölçer?
• Tüketici fazlası, tüketicilerin bir mal için
ödemeye razı oldukları miktardan gerçekten
ödedikleri miktarın çıkarılmasıyla hesaplanır.
• Tüketici fazlası, tüketicilerin gözünden bir
maldan elde ettikleri faydayı ölçer.
Copyright © 2004 South-Western
ÜRETİCİ FAZLASI
(ÜRETİCİ RANTI)
• Üretici fazlası bir mal ya da hizmet için
üreticilere yapılan ödemeden (fiyattan) üretici
maliyetinin çıkarılması ile bulunur.
• Üretici fazlası = birim fiyat – birim maliyet
• Üreticilerin piyasada faaliyet göstermekten
dolayı elde ettikleri faydayı ölçer.
Copyright © 2004 South-Western
Tablo 2 Dört Potansiyel Satıcının Maliyetleri
Copyright©2004 South-Western
Arz Eğrisi ile Üretici Fazlasının Hesaplanması
• Tüketici fazlası nasıl talep eğrisiyle bağlantılı
ise üretici fazlası da arz eğrisi ile bağlantılıdır.
Copyright © 2004 South-Western
Arz Şedülü ve Arz Eğrisi
Copyright © 2004 South-Western
Figür 4 Arz Şedülü ve Arz Eğrisi
Arz Eğrisi ile Üretici Fazlasının Hesaplanması
• Fiyatın altında ve arz eğrisinin üzerinde kalan
bölge, piyasadaki üretici fazlasını gösterir.
Copyright © 2004 South-Western
Figür 5 Arz Eğrisi ile Üretici Fazlasının Hesaplanması
(a) Fiyat = 600
P
S
900
800
600
500
Gizem’in üretici
rantı (100)
0
1
2
3
4
Q
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
Figür 5 Arz Eğrisi ile Üretici Fazlasının Hesaplanması
(b) Fiyat = 800
P
S
900
Toplam
üretici
fazlası (500)
800
600
Gonca ’nın üretici
fazlası (200)
500
Gizem ’in üretici
fazlası (300)
0
1
2
3
4
Q
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
Figür 6 Fiyatın Üretici Fazlasını Etkilemesi
(a) P1 fiyatında üretici fazlası
P
S
P1
B
Üretici
fazlası
C
A
0
Q1
Q
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
Figür 6 Fiyatın Üretici Fazlasını Etkilemesi
(a) P2 fiyatında üretici fazlası
Price
Supply
Mevcut üreticilere
gelen ek üretici
fazlası
P2
P1
D
E
F
B
Başlangıçta
üretici
fazlası
C
Yeni üreticilerin
üretici fazlası
A
0
Q1
Q2
Quantity
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
PİYASA ETKİNLİĞİ
• Tüketici fazlası ve üretici fazlası şu soruyu
yanıtlamak için kullanılabilir:
• Serbest piyasalar tarafından gerçekleştirilen kaynak
tahsisi iyi midir?
Copyright © 2004 South-Western
PİYASA ETKİNLİĞİ
Tüketici Fazlası (Tüketici Rantı)
= Tüketicilerin için malın değeri
– Tüketicilerin ödediği bedel
ve
Üretici Fazlası (Üretici Rantı)
= Satıcıların elde ettiği değer
– Satıcıların maliyeti
Copyright © 2004 South-Western
PİYASA ETKİNLİĞİ
Toplam fazla
= Tüketici fazlası+ Üretici fazlası
veya
Toplam fazla
= Tüketiciler için malın değeri
– Üreticilerin maliyeti
Copyright © 2004 South-Western
PİYASA ETKİNLİĞİ
• Etkinlik, toplumun bütün üyelerinin elde ettiği
toplam fazlayı maksime eden kaynak
dağılımının bir özelliğidir.
Copyright © 2004 South-Western
PİYASA ETKİNLİĞİ
• Piyasa etkinliğine ek olarak, bir sosyal
planlamacı hakkaniyet (equity) ilkesini de
gözetebilir.
• Hakkaniyet ilkesini gözetmek, toplam refahın
farklı alıcı ve satıcılar arasında adil bir şekilde
dağıtılmasını gerektirir.
Copyright © 2004 South-Western
Figür 7 Piyasa Dengesi Altında Tüketici ve Üretici Fazlaları
P
A
D
S
Tüketici
fazlası
Denge fiyatı
E
Üretici
fazlası
B
D
C
0
Denge
miktarı
Q
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
PİYASA ETKİNLİĞİ
• Piyasa Sonuçları İle İlgili Üç İçgörü (Sezgi)
• Serbest piyasalar, malları onlara en fazla değer
veren (ödeme rızaları en yüksek olan) alıcılara
yönlendirir.
• Serbest piyasalar, mallara olan talebi onları en
ucuza üretebilecek olan üreticilere doğru
yönlendirir.
• Serbest piyasalar, tüketici ve üretici fazlaları
toplamını maksimize eden miktarda mal
üretilmesini sağlarlar.
Copyright © 2004 South-Western
Figür 8 Denge Miktarının Etkinliği
P
S
Alıcıların
gözündeki
değer
Satıcıların
maliyeti
Satıcıların
maliyeti
0
Alıcıların
gözündeki
değer
Denge
miktarı
Alıcıların gözündeki değer
satıcıların maliyetinden
yüksek.
D
Q
Alıcıların için değer
satıcıların maliyetinden
düşük.
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
Piyasa Dengesinin Değerlendirilmesi
• Dengedeki sonuç kaynakların etkin bir tahsisi
olduğundan bir sosyal planlamacı piyasaya
müdahale etmemeyi tercih edebilir.
• Bu müdahalesizlik politikası Fransızcada
laissez faire şeklinde ifade edilir.
Copyright © 2004 South-Western
Piyasa Dengesinin Değerlendirilmesi
• Piyasa Gücü
• Eğer bir piyasa sistemi tam bir rekabet altında
işlemiyorsa piyasa gücü ortaya çıkabilir.
• Piyasa gücü fiyatları etkileme kabiliyetidir.
• Piyasa gücü, fiyat ve miktarın dengeye gelmesini
engelleyerek piyasaların etkisizleşmesine neden olabilir.
Copyright © 2004 South-Western
Piyasa Dengesinin Değerlendirilmesi
• Dışsallıklar
• bir piyasa sonucu alıcılar ve satıcılar dışındaki
bireyleri de etkilediğinde ortaya çıkar.
• piyasadaki refahın alıcılar ve satıcıların karşılaştığı
fiyatlar dışındaki unsurlara da dayanmasına yol
açar.
• Alıcılar ve satıcılar, üretim ve tüketim
konusunda karar verirken dışsallıkları dikkate
almazlarsa piyasadaki denge etkin olmayabilir.
Copyright © 2004 South-Western
Özet
• Tüketici fazlası, tüketicilerin ödeme rızasından
(mal için ödemeye razı oldukları en yüksek
fiyattan) gerçekte o mal için ödedikleri miktarın
çıkarılması ile bulunur.
• Tüketici fazlası, alıcıların piyasada faaliyet
göstermekten dolayı elde ettikleri faydayı ölçer.
• Tüketici faydası, talep eğrisi ile fiyat düzeyi
arasında kalan alanı hesaplayarak bulunabilir.
Copyright © 2004 South-Western
Özet
• Üretici fazlası, satıcıların ürünleri için aldıkları
miktardan üretim maliyetlerinin çıkarılmasıyla
bulunur.
• Üretici fazlası, satıcıların bir piyasada faaliyet
göstermekten dolayı elde ettikleri faydayı ölçer.
• Üretici fazlası, fiyat düzeyi ile arz eğrisi
arasında kalan alan hesaplanarak bulunabilir.
Copyright © 2004 South-Western
Özet
• Üretici ve tüketici fazlaları toplamını
maksimize eden kaynak tahsisinin etkin olduğu
söylenir.
• Politikacılar iktisadî sonuçların etkinliği kadar
adil olup olmadığı ile de ilgilenirler.
Copyright © 2004 South-Western
Özet
• Arz ve talep dengesi üretici ve tüketici
fazlalarını maksimize eder.
• Burada sanki piyasanın gizli eli alıcıları ve
satıcıları etkin bir kaynak tahsisi için
yönlendirmektedir.
• Piyasalar piyasa başarısızlığı (dışsallıklar ve
piyasa gücü) durumlarında kaynak dağılımını
etkin bir şekilde gerçekleştirememektedirler.
Copyright © 2004 South-Western