SİVİL TOPLUM VE DEMOKRASİ

Prof. Dr. Ömer Çaha Fatih Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü İstanbul Mail: [email protected]

[email protected]

Tel: 90-21 2 -8663300/5072 1

B

İ

R

İ

NC

İ

BÖLÜM SİVİL TOPLUM

Sivil Toplumla ilgili temel yaklaşımlar

1.

Sivil Toplumu Olumsuz Gören Yaklaşımlar 2.

Sivil Toplumu Olumlu Gören Yaklaşımlar

Sivil Toplumu Olumsuz Gören Yaklaşımlar

Belli başlı düşünürler (Machiavelli’den Hegel’e) Gerekçeler Bencil ve kendini düşünen insan anlayışı Çatışmanın alanı olarak toplum Toplumsal farklılaşmanın zararları Siyasal otoritenin önemi

Sivil toplumu olumlu gören yaklaşımlar

-Liberal ve demokratik düşünce gelene ğ i Temel Tezler 1.

2.

3.

4.

Rasyonel bir varlık olarak insan İ nsan ve empati duygusu (akıl ve vicdan) Do ğ al hukuk ve insan hakları Sınırlı devlet anlayışı

Sivil Toplumun Dünyadaki Gelişimi

Demokratik Toplumlar

Çok partili sistem Farklılaşmış bir toplum Geniş toplumsal inisiyatif Özel mülkiyet Hukuk devleti Serbest piyasa ekonomisi Gelişmiş sivil toplum Otonom sivil toplum örgütleri Demokratik sistem

Sosyalist Rejimler

Tek partili sistem Tek-tip bir toplum Devlet inisiyatifi Kamu mülkiyeti İdeolojik devlet Devletçi ekonomi Sınırlı sivil toplum Devlete entegre olmuş gruplar Totaliter sistem

Dünyada Meydana Gelen De ğ işim ve Dönüşüm 1960 sonrasında gelişen postmateryal de ğ erler (sınıflı toplumdan gruplu topluma geçiş) Postmateryal De ğ erler         İ nsan hakları Kadın hakları Çocuk hakları Demokratik katılım Çevre E ğ itim Dini haklar Kültürel haklar

Sivil Toplumun Gelişmesi için Gerekli Olan Şartlar    Devletin taşıması gereken özellikler Toplumun taşıması gereken özellikler Toplumsal örgütlerin taşıması gereken özellikler

Devletin taşıması gereken özellikler     Hukukun üstünlü ğ ü ilkesi Şefaf yönetim Sınırlı devlet (faaliyetleri ve etkinli ğ i) Tarafsız siyasi otorite

Toplumun Taşıması Gereken Özellikler • • • • • Toplumsal farklılaşma ve çeşitlilik Toplumsal örgütlenme (formel ve informel) Toplumsal otonomileşme (hükümetdışılık) Toplumsal katılım imkanı Kültürel hazırlık (muhalefetin meşrulu ğ u)

Toplumsal Örgütlerin Taşıması Gereken Özellikler     Gönüllü beraberlik (gönüllü katılım) Hükümet dışı olmak (otonomi) Şiddetten uzak olmak Demokratik iç yapılanma

Sivil Toplumun Dünyadaki Gelişme Alanları

Ekonomik Alan Siyasal Alan

İşveren sendikaları Fikir kulüpleri

Kültürel Alan

Medya İşçi sendikaları Siyasal kuruluşlar Spor dernekleri Dinî hareketler Meslek kuruluşları Çevreci hareketler Sanatsal dernekler Vakıflar ve dernekler Ticari kuruluşlar Kadın hareketleri Kültürel dernekler

Dinî Alan

Kilise cemaatleri Kooperatifler Platformlar Birlikler

Osmanlı’da Sivil Toplum

     Osmanlı’da geleneksel sivil toplum unsurları Lonca sistemi Vakıflar Millet sistemi Ayanlar Tarikatlar      Osmanlı modernleşmesi ve sivil toplum Modernleşme ve seküler alanın açılması Modern e ğ itim üzerinden gelişen akımlar İ kinci Meşrutiyet dönemi ve toplumsal farklılaşma Siyasal partiler ve dernekler Sosyal hareketlere bir örnek olarak kadın hareketi

Cumhuriyetin Modernleşme Projesi ve Sivil Toplum

-Cumhuriyet yeni bir ulus, yeni bir devlet ve yeni bir vatan geliştirme projesini hayata geçirmiştir -Toplumu tepeden inmeci bir tarzda batı uygarlığı seviyesine çıkarmaya çalışmıştır -Tüm toplumu tek bir ideoloji etrafında tek tipleştirmeye çalışmıştır -Bu da bazı grupların (

etnik gruplar, dini gruplar, taşralı ve köylü kesimler

) mağduriyetiyle sonuçlanmıştır -Bu tutum, dönemin hakim modernleşme anlayışının bir ürünü olarak gelişmiştir 14

1980 Sonrası Dönemde Sivil Toplum 12 Eylül darbesi ve oluşturulan yeni kamusal alanda ortaya çıkan yeni kimlikler ve yükselen de ğ erler        Sistemi dönüştürmekten, sistemden talepte bulunmaya Yükselen liberal de ğ erler ve sivil toplum arayışları Hak ve özgürlük talepleri Gelişen postmateryal de ğ erler (çevre, kadın hakları, insan hakları) Postmateryal de ğ erler etrafında gelişen hareketler Siyasal partilerden sosyal hareketlere Toplumsal farklılaşma ve sivil toplumun görülen cepheleri

Avrupa Birli ğ i Süreci ve Sivil Toplum Türkiye’nin AB süreci hem sivil toplumun güçlenmesine yol açmıştır, hem de sivil toplumun katkısıyla hızlanan bir süreç olmuştur      1999 Helsinki Anlaşması ve yeni dönem Ulusal program ve sivil topluma verilen önem Sivil toplum gruplarının AB sürecine katkısı Müzakere süreci ve sivil toplum üzerindeki etkileri Çatışmacı sivil toplumdan rekabetçi-projeci sivil topluma

AB Süreci ve Sivil toplumla ilgili reformlar AB süreci, Türkiye’de gerçekleştirilen reformlarla demokratikleşmeye ve sivil toplumun gelişimine önemli bir ivme kazandırmıştır         Dernekler yasası Bilgi edinme yasası Vakıflar kanunu Asker sivil dengesinin sa ğ lanması (MGK’nin konumu) Demokratikleşme paketleri (ifade ve örgütlenme) Kültürel haklara getirilen açılımlar (yerel dillerde e ğ itim ve yayın) Yerel yönetimler reformu (il özel idareleri, belediye ve büyükşehir belediye yasaları) Kent konseyleri

İKİNCİ BÖLÜM

DEMOKRASİ

18

Demokratik Sistemlerin Özellikleri

Hukukun üstünlüğü ilkesine dayanırlar -Temel hak ve hürriyetleri esas alırlar -Çok partili sistem mevcuttur -Toplumsal farklılaşma ve çeşitlilik esastır -Güçler ayrımı ilkesi gelişmiştir -Kamusal alana karşı bireylerin özel alanları gelişmiştir -Birey-devlet ilişkisinde öncelik bireydedir -Devlet sınırlı görevlerle görevlendirilmiştir (

hakem, hizmetçi, koruyucu vs

) -Meşru muhalefet gelişmiştir (

hem siyasal hem de toplumsal düzeyde

) 19

Demokrasilerin Üç Boyutu

1. Hukuksal ve Kurumsal Boyut

-Demokraside Cumhurbaşkanlığı, hükümet, parlamento, siyasi partiler, yargı, yasama, bürokrasi gibi kurumlar gelişmiştir ve her birinin görevleri yasayla tanımlanmıştır -Demokrasilerde tüm süreçleri, görevleri belirleyen kurallar gelişmiştir. Bu kurallar anayasa ile başlayıp teamüllere ve toplumsal kurallara kadar uzanır.

-

Hukuksal ve kurumsal boyut tek başına demokrasiler için yeterli değildir.

20

Demokrasilerin üç Boyut

1. Kültürel Boyut

Demokrasinin gelişimi uygun bir siyasal kültüre bağlıdır.

-Katılım öngören bir kültür -Muhalefeti meşru gören ve barındıran bir kültür -Özgürlüğe açık bir kültür -Toplumsal çeşitliliğe ve farklılaşmaya açık bir kültür -Hakkaniyet, hak ve hukuk değerleriyle harmanlanmış bir kültür - Empatiye açık, başkasını düşünmeye sevk eden bir kültür -Bireye ve bireyci düşünmeye açık bir kültür -Hoşgörü ve toleransa açık bir kültür 21

Demokrasilerin üç Boyut

1. Toplumsal Boyut (Sivil Toplum)

Demokrasi aynı zamanda toplumsal yapının buna hazır olmasını gerektirir. Demokratik bir toplum

: -Farklılaşmış bir toplumdur (

mesleki, dinsel, ekonomik, kültürel, etnik, cinsiyet vs. gibi temellerde

) -Örgütlü bir toplumdur (

formel ve informel örgütler

) -Katılımcı bir toplumdur (

yerel ve ulusal düzeylerde

) -Tartışan, konuşan, müzakere ve uzlaşmaya açık bir toplumdur -Sivil inisiyatifin hakim olduğu bir toplumdur -Özel alanın kamusal alan karşısında güvence içinde olduğu bir toplumdur 22

Demokrasinin Biçimsel De

ğ

erleri

- Ço ğ unluk yönetimi (genel irade adına) Düzenli, eşit şartlarda ve hakim nezaretinde gerçekleşen seçimler Çok partili sistem Güçler ayrımı ilkesi Ba ğ ımsız medya ve serbest piyasa ekonomisi Toplumsal ve siyasal çeşitlilik ve farklılaşma 23

Demokrasinin Asli De

ğ

erleri

İ nsan hakları (yaşam, mülkiyet ve seçim hürriyeti) -Özgürlükler (inanç, düşünce, ifade, örgütlenme, vs) -Azınlık hakları (dil, kültür, inanç vs) -Hukukun üstünlü ğ ü ilkesi 24

Demokrasi Türleri

Liberal demokrasi

-Sınırlı devlet (adalet ve güvenlik) -Müdahalesizlik (negatif özgürlük) -Hakkaniyetçi adalet anlayışı -Serbest piyasa ekonomisi -Bireycilik 25

Demokrasi Türleri

2. Sosyal Demokrasi

-Sosyal adalet (da ğ ıtımcı) anlayışı -Devleti toplumsal refah ve eşitli ğ i sa ğ lamakla yükümlü görür -Müdahaleci devlet anlayışı (pozitif özgürlük) -Örgütlü toplum ve toplumsal katılım -Toplumculuk 26

Demokrasi Tarihi ve Dalgaları

Birinci Demokrasi Dalgası (18 yüzyıl-1922) İ kinci Demokrasi Dalgası (1945-1990) Üçüncü Demokrasi Dalgası (1990 sonrası)

27

Türkiye’de Demokrasi Tarihi

-1876 Birinci Meşrutiyet ve anayasal sistem -1908 İ kinci Meşrutiyet ve çok partili sistem -1923-1946 Tek Partili Sistem -1950 Çok Partili Sistem -Askeri darbeler ve demokrasi kesintileri 28

Demokrasi Türleri

2. Sosyal Demokrasi

-Sosyal adalet (da ğ ıtımcı) anlayışı -Devleti toplumsal refah ve eşitli ğ i sa ğ lamakla yükümlü görür -Müdahaleci devlet anlayışı (pozitif özgürlük) -Örgütlü toplum ve toplumsal katılım -Toplumculuk 29