Transcript ticaret hukuku dersimiz

TİCARET HUKUKU
DERSİ
KIYMETLİ EVRAK
1
KIYMETLİ EVRAK TERİMİ
• Ticari hayatın kendine özgü özelliklerinden dolayı bir
takım senetler ortaya çıkmıştır.
• Bunlardan bir kısmı, bir alacağa ilişkin hakları temsil eden
alacak senetleridir. Örneğin, poliçe, bono (emre muharrer
senet), çek, tahviller, finansman bonoları, banka bonoları,
varlığa dayalı menkul kıymetler gibi.
• Senetlerden bir kısmı ise, sermaye payı üzerindeki hakkı
temsil eden pay senetleridir.
• Nihayet bir diğer kısmı ise eşya üzerindeki hakları temsil
eden emtia senetleridir. Örneğin, makbuz senedi, varant,
taşıma senedi, konişmento gibi.
2
KIYMETLİ EVRAKIN TANIMI VE
UNSURLARI
• TTK md. 645’de kıymetli evrak şu şekilde
ifade edilmiştir: “Kıymetli evrak öyle
senetlerdir ki, bunların içerdikleri hak, senetten
ayrı olarak ileri sürülemediği gibi başkalarına
da devredilemez”.
• Kanuni tanımdan anlaşılacağı üzere kıymetli
evrakta hak senede bağlıdır ve senette yer alan
hak ile senet birbirinden ayrılmaz bir biçimde
bağlanmıştır.
3
KIYMETLİ EVRAKIN ÖZELLİKLERİ
• Kıymetli evrak bir senettir
• Kıymetli evraktaki senedin ekonomik değeri vardır
• Senetteki hak, tedavül yeteneğine sahiptir
• Hakla senet arasında kuvvetli bir bağ vardır
• Soyutluk ilkesi geçerlidir *
• Özel ve sıkı şekil şartları taşır
• Tip sınırlılığı ilkesi
4
SINIFLANDIRILMASI
1. Düzenlenmesine neden olan ilişki bakımından kıymetli
evrak
1.1. Soyut (sebepten ayrı olanlar)
1.2. Sebebe bağlı olanlar
2. Devir şekli bakımından kıymetli evrak
2.1. Nama yazılı
2.2. Emre yazılı
2.3. Hamiline yazılı
5
EVRAKSIZ KIYMETLİ EVRAK
• Menkul kıymetlerin çıkarıldıklarında yığınlarca ihraç ediliyor olması ve her
birinin saklanmasının ve onlara dair işlemlerin külfetli olması; ayrıca kar payı,
faiz, bedelsiz pay (hisse) senedi, yeni pay alma hakları kullanmak üzere kupon
kesmek için senet sahiplerinin her defasında bankaya gitmek zorunda kalmaları
evraksız kıymetli evrak kavram ve uygulamasının ortaya çıkmasında başlıca
etkenlerden olmuştur.
• Evraksız kıymetli evrak sayesinde menkul kıymetlerin devri menkul kıymetler
borsalarında el değiştirmesi oldukça kolaylaşmaktadır. Böylece bütün işlemleri
kaydi değerler üzerinden yapmaları sağlanmıştır.
6
1. NAMA YAZILI KIYMETLİ
EVRAK
• Belli bir kişinin adına yazılan
• Emre muharrer kaydı içermeyen
• Emre muharrer sayılmayan
her senet, nama yazılı senettir.
*** Emre yazılı (muharrer) senet, nama yazılı olarak
düzenlenecekse «emre değildir» ibaresi konmalıdır.
7
NAMA YAZILI KIYMETLİ EVRAKTA DEVİR
• Alacağın temliki (devri) hükümleri geçerlidir
• Yazılı bir devir beyanı ve zilyetliğin karşı tarafa geçirilmesi ile
devrolunur
• Senet bedelinin kendisine ödenmesini isteyen kişi, hak sahibi olduğunu
ispatlamalıdır.
• Borçlu da alacaklının gerçek alacaklı olup olmadığına bakmalıdır.
• Senedin teslimi olmazsa olmazdır!!!
8
2. EMRE YAZILI (MUHARRER) KIYMETLİ
EVRAK
• “Emre yazılı olan veya kanunen böyle sayılan kıymetli evrak, emre yazılı
senetlerdendir”.
• İradi emre yazılı senetler ve kanunen emre yazılı senetler olarak ikiye ayrılır
• İradi emre yazılı senetleri, senedi düzenleyenin senedi bir kimsenin emrine olarak
düzenlediği senetler oluşturur. Senet bir kimsenin emrine düzenlenir. Bunu
sağlamak için lehine senet düzenlenen şahsın adının yanına “emrine” ya da
“emrühavalesine” gibi bir kayıt düşülür.
• Senedin iradi emre yazılı senet olarak düzenlenebilmesi için kanunun o senedin
emre düzenlenmesine engel koymamış olması gerekir.
• Kanunen emre yazılı senetler ise “emre” kaydını içermeseler dahi kanun gereği
emre yazılı senet kabul edilirler. Kambiyo senetleri (poliçe, bono ve çek) kanunen
emre yazılı senetlerdir. Bu senetler bir kimsenin adına yazılı olup da emre kaydını
ihtiva etmeseler bile kanunen emre yazılı senetlerdir.
9
EMRE YAZILI SENETTE DEVİR
• Emre yazılı kıymetli evrak ciro ve teslim yoluyla devredilir.
• Ciro çifte yetki veren bir hukuksal işlemdir. Senedi ciro eden kimse ciro
edilene senet bedelini tahsil, borçluya da ödeme yetkisi verir.
• Ciro senet veya senede ekli alonj üzerine yazılır ve ciranta tarafından imzalanır
• Emre yazılı senedin borçlusu hamilin gerçekten hak sahibi olduğunu araştırmak
zorunda değildir.
• Sadece ciro zincirini takip ederek, düzenli bir ciro silsilesi ile senedi iktisap
ettiği anlaşılan hamile ödemede bulunabilir.
• Pay senetleri (hisse senetleri) emre düzenlenemez! Nama veya Hamiline
olabilir
10
3. HAMİLİNE YAZILI KIYMETLİ EVRAK
• “Senedin metninden veya şeklinden, hamili kim ise o kişinin hak sahibi
sayılacağı anlaşılan her kıymetli evrak, hamile veya hamiline yazılı senet
sayılır”.
• Senet metninde hamiline (hamile) var olması ya da senedin şekline göre her
elinde bulunduranın hamil sayılabilmesi hallerinde senet hamiline yazılı senet
olarak kabul edilecektir.
• Borçlunun borcu öderken alacaklının kim olduğunu araştırma yükümlülüğü
yoktur.
• Bono ve Poliçe hamiline düzenlenemezken «Çek» hamiline düzenlenebilir.
11
HAMİLİNE YAZILI EVRAKTA DEVİR
• Sadece senedin teslimi yeterlidir.
• Asıl alacaklının kimliği önemli değildir
• Senet üzerindeki zilyedliğini kaybeden kimse, o senedi iyi
niyetle kazanmış olan kimseye karşı taşınır davası açamaz.
• mahkeme kararı ile ödemeden men edilirse ya da ödemesi
hile veya ağır kusur teşkil edecek nitelikte ise ödemeden
kaçınmalıdır.
12
KIYMETLİ EVRAKIN ZİYAI VE İPTALİ
• Kıymetli evrakın zıyaa uğraması, senedin kaybolması,
hamilin elinden isteği dışında çıkması veya senedin senetlik
niteliğini yitirmesi gibi durumları ifade etmektedir.
• Kıymetli evrakta hak senede bağlı olup senetten ayrı olarak
ileri sürülmesi ve devri mümkün değildir. Bu sebeple
alacaklının bazı önlemleri alması gereklidir.
• Bu sayede alacaklı alacağına kavuşabilecektir.
13
KIYMETLİ EVRAKIN ZİYAI VE İPTALİ
• Hamil, lehdar; bu tür durumlarda mahkeme
başvurarak iki şey talep edebilir:
A. Ya mahkemece alacağın senetsiz ileri
sürülebilmesini
B. Ya da mahkeme tarafından verilecek kararla
borçludan yeni bir senet düzenlenmesini talep
edebilir.
14
ŞARTLARI
1.Senet zayi olmalı
varsa)
(Fotokopi – kopya
2.Senette yer alan hak halen mevcut olmalı
3.İptal istemi hak sahibi tarafından yapılmalı
4.Senedin zilyedliğinin yeniden kazanılması
mümkün olmamalı
5.Senedin kanunen iptal edilebilir senet
olması
15
SENEDİN İPTALİ DAVASININ HÜKÜMLERİ
• Hakkın senetsiz ileri sürülmesine karar verilebilir
ya da
• Yeni bir senet düzenlenmesine karar verilir.
• Senet iptal edilirse alacaklı, sadece esas borçluya
başvurur.
• Kim bu esas borçlu?
16
KAMBİYO SENETLERİ
17
GENEL OLARAK
• Kambiyo senetleri, kanunda düzenlenen poliçe, bono ve
çek için kullanılan ortak terimdir.
• Temel ilişkide ortaya çıkan ödeme yükümlülüğünü yerine
getirmek için verilir.
• Borçlu ve alacaklı arasında bir «ifa anlaşması» vardır.
• Anlaşma yoksa??
• Ortada temel bir ilişki yoksa bile var kabul edilir
• Soyutluk ilkesi geçerlidir
18
ÖZELLİKLERİ
1. Şekil şartlarına tabidir
2. Kanunen emre yazılıdır
3. Alacak hakkı içerirler
4. İcra takibi bakımından özel düzenlemeleri vardır
5. Sınırlı sayı ilkesi söz konusudur
19
HER 3 KAMBİYO SENET TÜRÜNÜN ORTAK
NOKTALARI
1- İmza
Kesin kural: İmza el ile atılmalıdır! Senet üzerindeki herkesin imzası olmalıdır.
2- Temsil
Temsilci de senedi temsil ettiği kişi adına imzalayabilir. Eğer temsil yetkisi yoksa
durum ne olacak: Şahsi sorumluluk? Geçersizlik?
3- Ehliyet
İmzaların bağımsızlığı ilkesi vardır. Buna göre, ehliyetsiz kişinin imzası geçersiz ise,
diğer imzalar bu durumdan etkilenmez
4- Taahhütlerin bağımsızlığı
bazı imzalar sahteyse veya gerçekte bulunmayan kişilerin imzaları mevcutsa, senet
üzerinde bulunan diğer imzaların geçerliliği bundan etkilenmeyecektir
20
BONO
21
GENEL OLARAK
• Kambiyo senetleri arasında Türk ticari hayatında en fazla uygulama alanı bulan
senet bonodur.
• Poliçe, Bono, Çek; kambiyo senetleridir!
• Bonoya ilişkin düzenlemeler içinde çoğunlukla poliçe ilişkisine atıf yapılmaktadır.
• İki senet arasında en önemli fark, bononun iki taraflı bir ilişki olmasına karşılık,
poliçenin üç köşeli bir ilişki oluşturmasıdır.
• Bono ilişkisinin kuruluşunda düzenleyen ve lehtar olmak üzere iki kişi vardır.
Düzenleyen bu ilişkide lehtara karşı soyut bir borç ikrarında bulunur ve bu beyanına
bağlanan sonuç, senet üzerindeki bedeli vadesinde ödeme yükümlülüğüdür.
• Bono, kredi, ödeme ve teminat fonksiyonları gösteren bir kıymetli evraktır. Ayrıca
bir senet olması sebebiyle alacağın ispatına yardımcı olmaktadır.
22
BONONUN ŞEKLİ UNSURLARI
• Bononun zorunlu unsurları, bononun olmazsa olmazıdır. Yani bu unsurlardan
biri dahi yoksa, o halde geçerli bir bonodan bahsedemeyiz!
• Alternatif unsurlar bakımındansa yazılmazsa bile senet üzerindeki bilgilerden
bunları tamamlayabiliriz. Eğer bunlarla da tamamlanamıyorsa o halde bono
geçerli olmayacaktır.
23
BONONUN ŞEKLI UNSURLARI
ZORUNLU UNSURLAR
ALTERNATİF
UNSURLAR
İSTEĞE BAĞLI
UNSURLAR
BONO ya da EMRE YAZILI İBARESİ
DÜZENLEME YERİ
SORUMSUZLUK KAYDI
BEDELİN KAYITSIZ ŞARTSIZ ÖDEME
VAADİ
ÖDEME YERİ
MENFİ EMRE KAYDI
LEHDARIN AD VE SOYADI
VADE
PROTESTODAN
MUAFİYET
DÜZENLEYENİN İMZASI
DÜZENLEME TARİHİ
24
ZORUNLU UNSURLAR
1. BONO VEYA EMRE YAZILI İBARESİ
Senet metninde bu ibarelerden birinin bulunması gereklidir.
2. Belli bir Bedelin kayıtsız şartsız ödenmesi vaadi gerekir
Bedelin yazılı olması gerekir. Türk ya da yabancı para yazılabilir. Önemli olan
yazılmasıdır.
Faiz, için ödenmesi kararlaştırılan «Görüldüğünde» ya da «görüldükten belli bir
süre sonra» olarak kararlaştırılan vadede mümkündür! «belirli bir günde» ya da
«düzenlendikten belli bir sonra» vadeli bonolarda FAİZ OLMAZ.
Kayıt veya şart konamaz (örneğin: gemi İtalya’dan sorunsuz gelirse ödenecektir
gibi.)
25
ZORUNLU UNSURLAR
3. Lehdarın ad ve soyadı
Kime ödeneceğini gösterir. Gerçek kişilerde isim soyisim, ticaret şirketinde ise
UNVAN gösterilmelidir.
4. düzenleyenin imzası olmalıdır.
İmzasız bono olmaz! Düzenleyenin kendisinin imzası lazımdır. Temsilci varsa
temsilci imzalar
5. Düzenleme tarihi
Açık ve belirgin şekilde gün ay yıl şeklinde belirtilmelidir
26
ALTERNATİF UNSURLAR
1. Düzenleme yeri
Düzenleme yeri bulunmalı; ancak belirtilmemişse, düzenleyenin imzasının
bulunduğu yerde yazan yer düzenleme yeridir. Burada da bir yer yazılmamışsa BONO
GEÇERSİZDİR
2. Ödeme yeri
Bulunması gerekir. Eğer bulunmazsa, düzenleme yeri, bononun ödeneceği yerdir.
Düzenleme yeri de yazmamışsa, düzenleyenin ad ve soyadının yanında yer alan yerde
ödenir.
3. Vade
Vade yazılmamışsa, «görüldüğünde ödenecek» demektir. Vade, tatil gününe denk
gelirse, tatilden sonraki ilk gün vadedir. 4 Adet vade türü vardır. «görüldüğünde,
görüldükten belli bir süre sonra, belirli bir günde, düzenleme gününden belli bir süre
sonra»
27
İHTIYARI UNSURLAR
1. Sorumsuzluk kaydı
DÜZENLEYEN BAKIMINDAN OLMASA DA «cirantalar» tarafından konabilir.
2. Menfi Emre Kaydı
Senedi bono olmaktan çıkarır, nama yazılı yapar. Emre değildir ya da ciro
edilemez şeklindeki bir kayıt buna örnektir.
3. Protestodan muafiyet
Protestodan muaftır ya da bedelsizdir gibi kayıtlardır. Hamilin protesto
çekme hakkını kullanmasına gerek kalmaz.
28
GEÇERSIZ BONONUN DURUMU VE AÇIK BONO
• Şekil şartları sebebiyle geçersiz bir bono söz
konusu olursa bu durumda senet artık bono değil;
ADİ SENETTİR
• AÇIK BONO ise, bazı unsurlar boş bırakılarak
lehdara verilen bonodur. Lehdar, bunu dilediğince
değil; dürüstlük kuralına göre doldurur!
29
BONODA CIRO
• Ciro, emre yazılı senetlerin devir şeklidir.
• Hukuki nitelik bakımından önemi ise, ciro ile senetten doğan haklar,
diğer bir şahsa devredilebilir, rehnedilebilir ya da bu hakların tahsili
için verilebilir.
• Soyutluk ilkesi ciroda da geçerlidir.
• Cironun bir borcun ödenmesi için, kredi vermek için veya teminat
amacıyla gerçekleştirilmesi mümkündür.
• Devredene karşı ileri sürülebilecek savunmalar, devralana karşı ileri
sürülemez. Çünkü sadece senet üzerindeki yazılı hakları devreder
30
CİRONUN ŞEKLİ – NASIL YAPILIR
1. TAM CİRO
•
Devralanın kimliğini ve devredenin imzasını taşıyan cirodur.
•
Ciro eden ilk kişi lehdardır. Birden fazla lehdar varsa bu durumda hepsi tarafından
ciro edilmelidir.
•
Devreden, «ödeyiniz» ya da ismin «e/a» halini kullanarak ciro işlemini yapar.
•
Birden fazla ciro mümkündür ve imzalar her zaman el yazısı ile olmalıdır.
DÜZENLEYEN
•
LEHDAR
CİRANTA
CİRANTA
Senette yer kalmazsa, senede «alonj» isimli bir parça eklenir ve ciro o şekilde
devameder
31
CİRONUN ŞEKLİ – NASIL YAPILIR
• Cironun çizilmesi mümkündür! O halde o ciro yazılmamış sayılır.
• Bir bonoyu tam ciro ile teslim alan kişi, bunu ya beyaz ya da tam ciro ile
ciro edebilir.
2. BEYAZ CİRO
• Beyaz ciroda, devralanın kimlik bilgisi yoktur. «ödeyiniz +devredenin
imzası» yeterlidir.
• Eğer «hamiline» yazılarak ciro edilirse bu durumda beyaz ciro vardır.
• Beyaz ciroyla bonoyu alan, bunu sadece teslimle başka birine
devredebilir. Ya da beyaz ya da tam ciro yapabilir
• Ciroya kayıt ya da şart konmamalı; eğer konarsa bono geersiz olmaz;
sadece o ibareler yazılmamış sayılır.
32
CİRONUN EN SON YAPILABİLECEĞİ SÜRE
• En son vadeye kadar yapılabilir.
• Vadeden sonra da yapılabilir ancak ödememe protestosu süresinin kaçması
tehlikelidir.
• Protesto süresi geçtikten sonra yapılan ciro, alacağın temliki hükmünde olur.
33
CIRONUN FONKSIYONLARI
1. TEMLİK FONKSYONU
•
Senet üzerindeki tüm hakları devralana geçirir.
•
Devredene karşı ileri sürülebilecek savunmalar, onun devrettiklerine karşı ileri
sürülemez. Burada senet metnindeki haklar söz konusudur ve onlar devredilir.
•
Senet metninden doğan haklar alacaklıya karşı ileri sürülebilir.
2. TEŞHİS FONKSYONU
•
Senede hamil olan kişi, ciro zincirinin düzgün olduğu yani birbirine bağlı cirolardan
anlaşıldığı takdirde hak sahibidir.
•
Ciro zincirinin kopuk olmaması gerekir. Son cironun hamile ya da beyaz ciro
şeklinde yapılması gerekir.
•
Sahte imza ya da gerçek olmayan kişiler, cironun kopuk olduğunu GÖSTERMEZ
•
Düzgün ciro zinciri ile senede zilyet olan kişiye yapılacak ödeme, borçluyu borçtan
kurtarır.
3. TEMİNAT FONKSİYONU
•
Bono ödenmezse, her ciranta, kendisinden sonra gelen cirantaya borçludur.
34
YAPILIŞ AMACINA GÖRE CIROLAR
1. TEMLİK CİROSU
• Senet üzerindeki hakların devralana geçirilmesi için yapılan
cirodur.
• Temlik cirosundan sonra temlik cirosu yapılabilir
2. TAHSİL CİROSU
• Ciroya «kabz içindir» ya da «tahsil içindir» ya da «vekaleten»
şeklinde yazılarak ciro edilir.
3. REHİN CİROSU
• Bonodaki alacak hakkının rehni mümkündür.
• «bedeli teminattır» , «bedeli rehindir» gibi ifade ile rehnedilir.
• Borç ödenmezse rehin cirosuyla devralan, bu senedi tahsil ederek35
alacağını alır; artanı iade eder.
BONODA AVAL
• Kambiyo taahhüdüdür.
• Lehine aval veren kişi borcunu ödemezse avalist olan kişi sorumludur.
• Kefaletten farklı olarak, borçluya karşı şahsi def’iler ileri süremez.
• Ödeme yapan avalist, borçluya halef olur.
• Şartları, bononun geçerli olması, taahhüdün geçerli olması gerekir.
• Ciranta, sorumsuzluk kaydı koymuşsa, avalist de sorumsuzdur.
36
AVALİN ŞEKLİ
• Bir aval açıklaması olmalıdır «aval içindir»
• Kimin lehine aval verildiğinin belirtilmesi gerekir
• Aval verenin imzası gerekir
********* Ön yüze atılmış imza, borçlu için verilmiş aval hükmündedir.
** Aval veren, kaç para için aval verdiğini belirtebilir.
37
BONONUN IBRAZI VE ÖDENMESI
• İbrazda senedin verilmesi zorunludur.
• Hamil, kendisinin hak sahibi olduğunu ispatlamalıdır.
• Senet üzerindeki ödeme yerinde ve zamanda ödenir.
• Vadeden itibaren 2 iş günü içinde ibraz edilmelidir.
• İbrazla birlikte temerrüt başlar. Ayrıca diğer cirantalara da
başvuru hakkını verir. Tabi bunun için ayrıca protesto çekilmesi
de gerekir.
• Kısmi ödeme yapılırsa hamil bunu reddedemez. Reddedilirse, bu
durumda reddedilen kısım için diğer cirantalara başvurulamaz.
• Vadeden önce ödemeyi hamil reddedebilir.
38
BONONUN IBRAZI VE ÖDENMESI
• Her ne kadar vadede ödenmesi gerekliyse de hamil, borcun ödenmesi şüpheli
olmuşsa daha önce harekete geçebilir. (ödemeden aciz olma, takiplerin
semeresiz kalması)
39
BONODA PROTESTO ÇEKİLMESİ
• Noter tarafından vadesi gelen bono için vadeden itibaren 2
iş günü içerisinde çekilir.
• Düzenleyene başvurulduğunu ispatlar.
• Düzenleyen iflas etmişse ya da mücbir sebeplerle ödeme
için ibraz gerçekleşmemişse kanunen protesto çekmeye
gerek yoktur.
• Bono üzerinde protestosuz kaydı konursa bu durumda da
hamilin protesto çekmesine gerek kalmayacaktır.
40
HAMILIN BAŞVURU HAKKI
• Bononun ödenmemiş kısmı ve akdi faizi için başvurulabilir.
Vadeden itibaren ise temerrüt faizi işletilebilir.
• Masraf ve komisyon da isteyebilir.
• Ödeme yaparak senedi alan cirantanın durumu?
• İhbar süresi hamil için 4 gün, diğer cirantalar için 2 gündür.
• Ya noter ya da senedin iadesi ile yapılır.
• Yapılmazsa, yapılmamaktan doğacak zararlara katlanma
yükümü ortaya çıkar; başvuru hakkı ortadan kalkmaz
41
BONODA ZAMANAŞIMI
• Hamilin düzenleyene karşı açacağı dava ve takiplerde 3 yıl
• Hamil tarafından diğer cirantalara başvuru bakımından 1 yıl
• Cirantaların diğer cirantalara başvurusu bakımından ise 6 aydır
42