Transcript Ses Nas*l Olu*ur?





Katı, sıvı ve gaz halindeki maddelerin
oluşturduğu maddesel ortamlarda yayılabilen
enerji türüne ses denir.
Ses veren her madde veya cisme ses kaynağı
denir.
Ses kaynakları titreşerek ses meydana getirir.
Sesin oluşabilmesi için mutlaka titreşim
hareketinin gerçekleşmesi gerekir.



İnsanların birbirleriyle iletişim kurmaları, duygu
ve
düşüncelerini
aktarabilmeleri
için
konuşmaları gerekir. Konuşmanın temel öğesi
sestir ve insan sesi de titreşim sonucu oluşur.
Konuşurken
elimizi
boğazımıza
dokundurduğumuzda gırtlağımızda bir titreşim
meydana geldiğini hissederiz. Gırtlağımızda
ses telleri adı verilen iki tane kas şeridi vardır.
Konuşurken gırtlağımızdaki bu ses telleri
titreşir ve sesi meydana getirir.
Ses kaynağından yayılan ses titreşimleri kulak
tarafından duyulabilir. Fakat insan kulağı
bütün ses titreşimlerini duyamaz.



Çevremizdeki her sesi duyamayız. Örneğin;
aralarında
fısıldaşarak
konuşan
iki
arkadaşımızın söylediklerini duyamayız. Sesin
şiddeti azaldıkça duyma da azalır.
Ayrıca ses kaynağına yakın veya uzak
olmamızda duymamızı etkileyebilir. Ses
kaynağından uzaklaştıkça sesin azaldığını,
yaklaştıkça da sesin çoğaldığını görürüz.
Sesi duyabilmemizi sağlayan özellik sesin
şiddetidir. Düşük şiddetteki sesleri duyamayız.
Ses kaynağına yaklaşıp uzaklaştıkça da ses
şiddeti değişir.


Müzik aletlerinde ses titreşimler sayesinde
oluşur. Davulun sesi derinin titreşmesi ile,
flüt,kaval ve ney gibi çalgılar sesi içerdeki
havanın titreşmesi ile, keman,saz, gitar ve
mandolin gibi çalgıların sesi tellerin titreşmesi
ile oluşur.
Titreşim olayı her zaman gözle görülmeyebilir.
Mesela sazın telinin titreştiğini görebiliriz. Fakat
rüzgarın havada meydana getirdiği titreşimleri
göremeyiz.


Uzun süre sesli müzik dinlemek, yüksek seslere
maruz kalmak kulak sağlığımızı olumsuz etkiler.
Gürültülü yerlerde çalışanlar kulaklık takarak
yüksek sesten korunur.
BUNLARI BİLİYOR MUSUNUZ ?



Bilinen en eski müzik aleti 40.000 yıl önce yapılmıştır. Bu
müzik aleti geyik ayağından yapılmış.
İlk ses kaydı fonograf denen bir araçla yapılmıştır.
(Thomas Edison tarafından 1877'de icat edilmiştir).
Zamanla bu alanda çeşitli araçlar geliştirilmiştir.
Gramafon, teyp ve modern stüdyolardaki kayıt
araçlarıdır.
İlk ses kaydı fonografta sesler, mum silindirlere kayıt
yapılıyordu. Dönen taş plaklara kaydedilir.



Sesin banda kaydedilmesiyle ses kaydı
gelişti. Sesli bir filmde ses, filmin kenarına
kaydedilir.
Müzik kasetleri, sesin kaset içinde banda
kaydedilmesiyle istediğimiz zaman, kaset
çalarla tekrar sese dönüştürmemizi sağlar.
Ses , havada saniyede 340 m hızla
gidebilmektedir. Sıcak havada sesin hızı
biraz daha artar.




Ses bir enerji türüdür. Ses dalgaları katı, sıvı ve gaz
gibi maddesel ortamlarda yayılabilir.
Boşlukta, maddesel ortam yani tanecikler olmadığı
için ses boşlukta yayılmaz. Boşlukta tanecik
olmadığı için ses kaynağının titreşim sonucu
yaydığı titreşim enerjisi taşınamaz ve ses
yayılamaz.
Bir kaynaktan çıkan ses, etrafımızdaki hava
moleküllerinin titreşmesi sonucu kulağımıza gelir.
Titreşim, bir cismin ileri geri gidip gelme hareketidir.
 Ses
katılarda yayılır:
 Evde
ayakkabı ile yürüdüğümüzde ya da
yüksekten
yere
atladığımızda
alt
kattaki
komşumuz iletilen seslerden rahatsız oluruz.
 Ses sıvılarda yayılır:
 Ses sıvı maddelerde de yayılır. Yazın yüzerken
suya daldığımızda sahildeki insanların sesini
duyabiliriz.Sıvılar
sesi
iletmeseydi,
sahildeki
insanların sesini duyamazdık.
 Ses gazlarda yayılır:
 Ses gaz olan maddelerde de yayılır. Uçaklar bize
çok uzak olmasına rağmen uçakların sesini
duyarız.Sesi duymamızın nedeni havanın sesi
iletmesidir.

Sesin yayılmasını, suyun içine atılan bir taşın
oluşturduğu halkalara benzetmek mümkündür.
Durgun suya atılan taşın değdiği noktada oluşan
dalgalar sıktır. Dalga kaynağından uzaklaştıkça bu
dalgalar seyrekleşir. Ses de buna benzer. Kaynağa
yakınken güçlü duyulur. Kaynaktan uzaklaştıkça
sesi de duymak güçleşir.

Yakınımızdaki radyodan çıkan sesi kolayca
duyabiliriz. Ancak radyodan uzaklaştıkça sesini
duymak zorlaşır. Daha da uzaklaşırsak radyodan
çıkan sesi duyamayız. Bunun sebebi radyodan
uzaklaştıkça, radyodan gelen sesin şiddetinin
azalmasıdır.


Bazı opera sanatçıları çıkardıkları sesle bir
bardağı kırabilir.
Bir tür balina ise çıkardığı sesle avını
sersemletebilir, hatta öldürebilir.


Bir canlının kulağının büyük olması o canlının
daha iyi duyabileceği anlamına gelmez.
Fillerin kulakları insanlarınkinden çok büyük
olmasına rağmen, ancak insanların işitebileceği
sesleri işitirler. Fillerin kulaklarının büyük olması
üzerlerine konan böcekleri uzaklaştırmalarına ve
serinlemelerine yardımcı olur.


İnsan kulağının duyamayacağı kadar düşük ve
yüksek şiddetteki sesleri bazı canlılar duyabilir.
Örneğin; yarasa, köpek, yunus balıkları gibi.
Yarasaların gözleri iyi göremez ancak kulakları
çok iyi duyar. Yarasaların çıkardıkları sesler,
çevredeki canlı ve cansız varlıklara çarparak geri
döner. Böylece yarasalar varlıkların büyüklüklerini
ve yerlerini algılar. Dolayısıyla yarasalar işitme
duyuları sayesinde engellere çarpmadan uçabilir
ve avlanabilir. İnsan kulağı yarasaların çıkardığı
bazı sesleri duyamaz.


Yunuslar yiyeceklerini ararken suda ses çıkarırlar.
Bu sesler balık ya da balık sürüsüne çarparak geri
döner. Böylece balıkların yerini öğrenen yunuslar
avlanır.
Yunuslar iyi göremez, koklama organları körelmiştir.
Ancak işitme duyuları çok gelişmiştir. Yunuslar da
yarasalar gibi insanların duyamayacağı bazı sesler
çıkararak aralarında iletişim kurarlar.

Kümes hayvanları, atlar ve köpekler insan
kulağının duyamadığı bazı sesleri işitebilir.
Örneğin;
1999
Marmara
ve
Düzce
depremlerinde
olduğu
gibi
şiddetli
depremlerde oluşan sesleri insan kulağı
işitebilir. Hafif şiddetteki depremlerde oluşan
sesleri insan kulağı işitemezken bu hayvanlar
işitebilir.

Seslerin şiddetleri farklıdır. Sesin şiddetine gürlük de
denir. Sesin şiddetini artırmak ve sesimizi daha
uzaklara duyurmak için megafon adı verilen bir alet
kullanılır. Megafon koni şeklinde olup sesin bir
doğrultuda yayılmasını sağlar. Böylece sesimiz çok
uzaklardan da duyulabilir. Sokak satıcıları,
itfaiyeciler, polisler seslerini duyurabilmek için
megafon kullanırlar.


Sesin şiddeti, işitme cihazları veya yükselticiler
kullanılarak artırılıp azaltılabilir.
İşitme güçlüğü çeken insanlar işitme aygıtı
kullanırlar. Bu aygıtlar çevreden gelen seslerin
şiddetini artırarak daha iyi duyma sağlar.


Ses kaynağından çıktıktan sonra ışık gibi her yöne yayılır.
Sesin yayılma özelliği olmasaydı kaynağından çıkan
sesler kulağımıza kadar gelemezdi.
Ses kaynağına yakın sesler güçlü duyulur, ses
kaynağından uzaklaştıkça sesin duyulması güçleşir.
İnsan kulağının işitemediği titreşimlerden günlük
yaşamda pek çok alanda yararlanılır:
 Haberleşme alanında,
 Yer kabuğunun yapısının incelenmesinde,
 Denizaltı araştırmalarında,
 Petrol arama çalışmalarında,
 Tıp ve endüstri alanlarında,
 Böbrek taşlarının çatlaması ve ultrasonografi denen
insan vücudunun dinlenmesinde.
 Eski binaların yıkılması gibi çalışmalarda.


Ses titreşimleri kullanılarak sudaki cisimlerin
yerini ve derinliğini ayrıca denizlerin
derinliklerini ölçmek için kullanılan cihaza
sonar denir. Sonar cihazı ses dalgalarını
gönderir ve ses dalgaları engele çarpıp
yansıyarak tekrar cihaza ulaşır. Ses
titreşimlerinin gönderildikten sonra tekrar
geri gelmesi süresi hesaplanarak uzaklık
ölçülebilir.

Megafonlar neden koni şeklinde yapılmıştır?
Seslerin farklı şiddetleri vardır. Sesin bu
şiddetine gürültü denir. Sesin şiddetini
arttırmak ve sesimizi daha uzaklara duyurmak
için megafon denilen aleti kullanırız. Koni
şeklinde olan megafon, sesin daha yüksek
sesle, istenilen doğrultuya daha şiddetli
gitmesini sağlar.Böylece megafon ile çıkan
sesi daha uzaktan da duyabiliriz.
Hazırlayan:
ÖZGE ŞEKERCİ
4-B