Transcript 54 โดย..อ.สมเกียรติ แสงวัฒนาโรจน์

โครงการพัฒนาทีมจัดการระบบ การจัดการ
โรคเรือ้ รัง ในระดับจังหวัดปี 2554
สมเกียรติ แสงวัฒนาโรจน์
[email protected]
จัดการโรค (ไร้ เชือ้ ) เรื อ้ รั ง
Non-Communicable Disease
management
โรคเรื อ้ รั ง มีไว้ “จัดการ” หรื อ ?
โรคเรื อ้ รั ง มีไว้ “ดูแล” ไม่ ได้ มีไว้ “จัดการ”
แต่ ให้ “จัดการ” ละ ต้ นเหตุปัจจัยโรคฯ
• ทุกข์ มีไว้ “ดู”
• สมุทยั มีไว้ “ละ”
• นิโรธ มีไว้ “รู้ ”
• มรรค มีไว้ “ทา”
• เจอ ทุกข์ ไม่ ใช่ วิ่งหา มรรค เพื่อ “จัดการ”
จิตวิญญาณ
จิตใจ
สั งคม
กายภาพ
ค่ านิยม
บริโภค
สังคม
สิง่ แวดล้ อม ความรุ นแรง
วัฒนธรรม เสพสุขททางเพศ
โลกาภิวัฒน์
สั งคม
เอื้ออาทร “เห็นแก่ ตัวเกิน”
เอื้ออานวย”บริโภคนิยมเกิน”
จิตวิญญาณ
อวิชชา ตัณหา อุปาทาน
(หลงอยาก หลงยึด “เกิน”)
จิตใจ
อารมณ์ “เครี ยดเกิน”
กายภาพ
อาหาร “อร่ อยเกิน”
อิริยาบถ “สบายเกิน”
อากาศ “พิษเกิน”
“อ้ วนเกิน” เอนกาย
เบาหวาน
ความดัน ฯ
เครี ยดเกิน
อยากอร่ อย(เกิน)
เหล้ า บุหรี่
ไขมัน
อ้ วนพี
มีพุง
โลภ
โกรธ
(ตัณหา)
(อุปาทาน)
กิเลส
อัมพาต
หลง
(อวิชชา)
เห็นแก่ ตัวเกิน
โรคหลอดเลือด
หัวใจ
โรคไร้ เชือ้ เรือ้ รั ง
มะเร็ง
หลง
กิเลส
K.M.
อยาก
ได้
K.M.
คุม
กินอร่ อย
อาหาร
(เกิน)
มี
ออก
กาลัง
ยึด
เป็ น
อยู่สบาย
(เกิน)
ตัวเรา ของเรา
จัดการ
ความเครียด
เครี ยด
(เกิน)
ลด
นา้ หนัก
งดเหล้ า
บุหรี่
เบาหวาน ความดัน ไขมัน บุหรี่ อ้ วนพี่มีพุง หลอดเลือดหัวใจตีบตัน อัมพาต มะเร็ง ฯ
กินยา
ผ่ าตัด
กินยา ดีกว่ า ไม่ กิน แต่ ..
ทาเอง ดีกว่ า กินยา
พึ่งตนเอง ดีกว่ า พึ่งยา พึ่งหมอ พึ่งเทคโนโลยี
เพราะ การแก้ “ต้ นเหตุ” ดีกว่ า แก้ “ปลายเหตุ”
Unal B. Am J Public Health 2005;95:103-8.
การลดความดันฯในประชากร ยืดชีวิต
ได้ มากกว่ า
การรักษา(เมื่อป่ วยแล้ ว) ทุกอย่ าง รวมกัน
การรักษาทัง้ หมดรวมกัน
การหยุดสูบบุหรี่
การลดความดันฯในประชากร
ลดเกลือ (โซเดียม) ในอาหาร
dietary salt reduction
ดีกวา่ “กินยา” ความดันฯ /ลด
ไขมัน
↓
↓Dietary salt 3 g/d (Na 1.2g/d)
Bibbins-Domingo K. N Engl J Med 2010;362:590-9
Annual↓ incident CHD ≈8-18%
Annual ↓ total MI ≈10 -20%
Highest estimate for effect of salt reduction on systolic BP
↓Dietary salt 3 g/d (Na 1.2g/d)
Bibbins-Domingo K. N Engl J Med 2010;362:590-9
Annual↓ incident stroke ≈5-15%
Annual ↓ total death ≈2 -12%
Highest estimate for effect of salt reduction on systolic BP
Dietary salt reduction vs. interventions
Bibbins-Domingo K. N Engl J Med 2010;362:590-9
Interventions
Salt reduction
1 g/d
3 g/d
Smoking cessatn
Weight loss
Statin Rx 1ry Px
HT Med Rx
CHD incidence
Total death
2.0 – 3.3 %
5.9 – 9.6 %
3.7 %
5.3 %
5.3 %
9.3 %
0.9 – 1.4 %
2.6 – 4.1 %
4.3 %
2.0 %
0.3 %
4.1 %
Projected estimated of population intervention on
Annual Reduction in CV events (% change from expected)
Salt reduction better than Statin for 1ry prevention
Bibbins-Domingo K. N Engl J Med 2010;362:590-9
มียาตัวไหน ลดการเกิด CHD, MI, Stroke & total death ไหม ?
Gradual salt reduction: cost-effectiveness
Bibbins-Domingo K. N Engl J Med 2010;362:590-9
“ทาเอง” (ลดเกลือ) คุ้มค่ า กว่ า “กินยา” ลดความดัน
↓ daily dietary sodium intake
Gillespie C.US CDC.MMWR 2011;60(4):103-8.
• 32% ↓ average daily consumption, from 3,400
to 2,300 mg, ↓HT 11 million cases. Further
reductions to 1,500 mg/day reduce HT by
16.4 million cases.
• ลดกินเกลือโซเดียมจาก ๓๔๐๐ เป็ น ๒๓๐๐ มก.(นา้ ปลาช้ อนโต๊ ะ
ครึ่ง) ต่ อวัน ลดคนเป็ นความดันฯสูง ๑๑ ล้ านคน ถ้ าลดลงเหลือ
๑๕๐๐ มก. (นา้ ปลาวันละ ๑ ช้ อนโต๊ ะ) ลดคนเป็ นความดันฯสูง
๑๖.๔ ล้ านคน
“กินยา” หรือ “ทาเอง”
รักษา (กินยา)
•
•
•
•
•
•
•
สร้างเสริม ฯ (ทาเอง)
ปลายเหตุ > ต้นเหตุ • ต้นเหตุ > ปลายเหตุ
งายกว
าในตอนต
น
• ยากกวาในตอนต
น
่
่
้
่
้
ผลสู้ไมได
่ ้ ในระยะ • ผลดีกวา
่ ตายน้อยกวา่
ยาว
ประหยัดกวา่
รักษาทีละโรค
• ทีละหลายโรค (เดิน >๗
ยาทุกตัวมีผลข้างเคียง โรค)
“ติดยา”
• บางอยางไม
มี
ยง
่
่ ผลขางเคี
้
สุขกายเฉพาะกิจ
• “ติดพฤติกรรมสุขภาพ”
รูหมด
อดให้ได้
้
K.M. & K.M.
รูหมด
คือ K.M. = Knowledge
้
Management
อดให้ได้ คือ K.M. = Kiles Management
วิธ ี “รับมือ” อยาก “อรอยเกิ
น”
่
(ขีเ้ กียจเกิน)
• ใช้ “คูปรั
่ บ”
• นับ “โทษภัย”
• ไม่
“รับรู”้
• ดู “จางคลาย”
• ใจ “บังคับ”
ใช้ “คูปรั
่ บ”
คูปรั
น) คือ
่ บของ“อยาก”อรอย(เกิ
่
ความพอเพียง
คูปรั
่ บของ“อยาก”ขีเ้ กียจ
คือ
ความขยัน
นับ “โทษภัย”
โทษภัยของ“อยาก”อรอย(เกิ
น) คือ
่
โรคร้าย ฯ
โทษภัยของ“อยาก”ขีเ้ กียจ
คือ
ทุกขภาพ ๔
ไม่ “รับรู”้
ไมรั
น)โดย
่ บรู้ ความ“อยาก”อรอย(เกิ
่
ปิ ดตา ปิ ดปาก
ไมรั
่ บรู้ ความ“อยาก”ขีเ้ กียจ
โดย ทาหน้าที่ ๖
ดู “จางคลาย”
ดู “อยาก”อรอย(เกิ
น) ให้จางคลาย
่
ดูหนัง ดูละคร
ดู “อยาก”ขีเ้ กียจ ให้จางคลายหาย
อยาก ศึ กษาพัฒนา
ติช นัท ฮันห์
เม็ดพันธุ์แห่งสติ (การระลึกรู้)
จิตสานึก
พลังสติ
โอบกอด
พลังแห่ งกิเลสไว้
(รู้ทนั )
กิเลส
เกิดในใจ
จิตใต้ สานึก
เม็ดพันธุ์แห่ ง
ความทุกข์
(โลภ โกรธ หลง)
เม็ดพันธุ์แห่ ง
สติ
เม็ดพันธุ์แห่งสติ (การระลึกรู้)
จิตสานึก
จิตใต้ สานึก
เม็ดพันธุ์แห่ ง
ความทุกข์
(โลภ โกรธ หลง)
เหี่ยวเฉาเบาบาง
เม็ดพันธุ์แห่ ง
สติ
เติบโตเข้ มแข็ง
เม็ดพันธุแ์ ห่งสติ (การระลึกรู)้
๑. บริโภคอย่างมีสติ หลีกเลีย่ งการรดน้าเมล็ดพันธุท์ ไ่ี ม่ดี
2. สร้างพลังแห่งสติให้เข้มแข็ง
3. ไม่เก็บกดอารมณ์ของเรา
4. อนุญาตให้อารมณ์ของเราขึน้ มา พร้อมโอบรับด้วย
เมล็ดพันธุ์ แห่งสติ
5. รดน้าเมล็ดพันธุท์ ด่ี ๆี เช่น การฟงั บรรยายธรรม
บริโภคและสัมผัสสิง่ ทีด่ งี าม
ใจ “บังคับ”
ใจบังคับ “อยาก”อรอย(เกิ
น)
่
ฟัน
ใจบังคับ “อยาก”ขีเ้ กียจ
ลิน
้
กัด
ดัน
์
ก. ไกโก
งคอ
่ ่
ฃ. ฃวดปากหวอ
ฅ. ฅนยืนรอ
ง. งูชูคอ
จานบานจัง
จ.
วิธ ี “รับมือ”: อยาก “อรอย
่
เกิน” (ขีเ้ กียจเกิน)
ก. ใช้
“คูปรั
่ บ”
ฃ. นับ
“โทษภัย”
ฅ. ไม่
“รับรู”้
ง. ดู “จาง
วิธ ี “รับมือ”: อยาก “อรอย
่
เกิน” (ขีเ้ กียจเกิน)
ก. ใช้
“คูปรั
่ บ”
ฃ. นับ
“โทษภัย”
ฅ. ไม่
“รับรู”้
ง. ดู “จาง
วิธ ี “รับมือ”: อยาก “อรอย
่
เกิน” (ขีเ้ กียจเกิน)
ก. ใช้
“คูปรั
่ บ”
ฃ. นับ
“โทษภัย”
ฅ. ไม่
“รับรู”้
ง. ดู “จาง
อดให้ได้
รูหมด
้
• ใช้ “คูปรั
่ บ”
• นับ “โทษภัย”
• ไม่
“รับรู”้
• ดู “จางคลาย”
• ใจ “บังคับ”
• ดับ “กิเลส”
“กิน” ไม่ เกิน “เดิน” ก็พอ !!
แค่ ไหน ถึงจะพอ ??
• น.ค.ร. สุขภาพ
ถ้ าเกิน
น.นา้ หนักสุขภาพ(อายุสุขภาพดี)
ลดได้ ลด
ค.ความดันฯ สุขภาพ(๑๒๐/๘๐) ลดไม่ ได้
ร.รอบเอว สุขภาพ(๓๒/๓๖)
อย่ าให้ เพิ่ม
จัดการระบบ
ไม่ ใช่ “คุณนะทา” แต่ ฉัน “ไม่ ทา”
ระบบ คือ
• กลุ่มของสิ่งซึ่งมีลักษณะประสานเข้ าเป็ นสิ่งเดียวกัน
ตามหลักแห่ งความสัมพันธ์ ท่ สี อดคล้ องกัน ด้ วย
ระเบียบของธรรมชาติหรื อหลักเหตุผลทางวิชาการ
(พจนานุกรม ราชบัณฑิตยสถาน ๒๕๔๒)
• วินัย คือ ระบบแบบแผนทัง้ หมดสาหรั บหมู่ชนหนึ่ง
ที่ทาให้ หมู่ชนนัน้ ตัง้ อยู่ได้ ด้วยดี มีชีวิตตามหลักการ
ดาเนินการต่ าง ๆ เพื่อเข้ าถึงจุดหมาย (พุทธธรรม พระพรหมคุณา
ภรณ์ หน้ า ๔๔๙)
วินัย = วิ + นัย
• การฝึ กหัดขัดเกลาตนเอง (เพื่อความก้ าวหน้ าในคุณธรรม
ที่ย่ งิ ๆ ขึน้ ไป)
• การคานึงถึงประโยชน์ ของผู้อ่ นื หรือของสังคม
ระบบ หรือ วินัย สาคัญกว่ ากัน ?
ระบบ ที่ไม่ มี วินัย
วินัย ที่ไม่ ระบบ
• ระบบการเมืองไทย
• แคทารีนา ถล่ ม อเมริกา
• ทหาร ที่ล้าสมัย
• ซือนามิ ถล่ ม ภาคใต้
วินัย ที่เป็ น ระบบ เอง
• พระอรหันต์ ๑๒๕๐ รูป มา
ประชุมกันโดยไม่ ได้ นัดหมาย
ธรรมมุ่งเนือ้ หาเน้ นที่บุคคล (Disease manager)
วินัยมุ่งเน้ นที่ระบบ (System manager)
พุทธธรรม พระพรหมคุณาภรณ์
ประโยชน์ ท่ มี ่ ุงหมายของวินัย เพื่อ..
• ความดีงามที่เป็ นไปโดยความ
เห็นชอบร่ วมกันของสงฆ์
• ความผาสุกของสงฆ์
• การาบคนหน้ าด้ านไม่ ร้ ู จักอาย
• ความอยู่ผาสุกแห่ งเหล่ าภิกษุผ้ ูมี
ศีลดีงาม
• ปิ ดกัน้ ความเสื่อมเสีย ความทุกข์
ความเดือดร้ อนที่จะมีในปั จจุบัน
• บาบัดความเสื่อมเสีย ความทุกข์
ความเดือดร้ อนที่จะมีในภายหลัง
• ความเลื่อมใสของคนที่ยังไม่
เลื่อมใส
• ความเลื่อมใสยิ่งขึน้ ไปของคนที่
เลื่อมใสแล้ ว
• ความดารงมั่นแห่ งสัทธรรม
• ส่ งเสริมความเป็ นระเบียบ
เรี ยบร้ อย สนับสนุนวินัยให้ หนัก
แน่ น
ประโยชน์ ท่ มี ่ ุงหมายของระบบ เพื่อ..
• ความดีงามที่เป็ นไปโดยความ
เห็นชอบร่ วมกันของชุมชน
• ความผาสุกของชุมชน
• การาบคนหน้ าด้ านไม่ ร้ ู จักอาย
• ความอยู่ผาสุกแห่ งเหล่ าคนที่มี
พฤติกรรมสุขภาพ
• ปิ ดกัน้ ความเสื่อมเสีย ความทุกข์
ความเดือดร้ อนที่จะมีในปั จจุบัน
• บาบัดความเสื่อมเสีย ความทุกข์
ความเดือดร้ อนที่จะมีในภายหลัง
• ความเลื่อมใสของคนที่ยังไม่
เลื่อมใส
• ความเลื่อมใสยิ่งขึน้ ไปของคนที่
เลื่อมใสแล้ ว
• ความดารงมั่นแห่ งสัทธรรม
• ส่ งเสริมความเป็ นระเบียบ
เรี ยบร้ อย สนับสนุนวินัยให้ หนัก
แน่ น
ตะวันตก vs. ตะวันออก: East meet West
ใน ดา มี ขาว ใน ขาว มี ดา
ดา
เทา
ขาว
ดา คือ ขาว น้ อย
ขาว คือ ดา น้ อย
ช่ องว่ างตรงกลาง คืออะไร ?
สะดวกสบาย
(สุขชั่วคราว)
ธรรมชาติ
ระบบ
ปั ญญา
สติ
สุขทางใจ
(สุขยาวนาน นิพพานชิมลอง)
วินยั
ศรั ทธา
ข้ อวินัย (สิกขาบท) เกิดขึน้ อย่ างไร ?
• เมื่อพระภิกษุกระทาการไม่ ดีไม่ งาม สมควรจะบัญญัติ
สิกขาบท (ข้ อที่ต้องศึกษา) พระพุทธเจ้ าทรงประชุมสงฆ์
สอบสวนผู้กระทาการได้ ความสมจริงแล้ ว ทรงชีโ้ ทษของ
การกระทานัน้ ว่ า ไม่ เป็ นไปเพื่อปสาทะคือความเลื่อมใส
แก่ คนที่ยังไม่ เลื่อมใส และ ทาให้ ผ้ ูเลื่อมใสอยู่แล้ วบาง
พวกกลายเป็ นอย่ างอื่นไป (เสื่อมศรัทธา) แล้ วตรัสแถลง
ประโยชน์ ท่ มี ่ ุงหมายหรือวัตถุประสงค์ ในการบัญญัตฯิ
เสร็จแล้ วจึงทรงบัญญัตสิ ิกขาบท
ระบบ เกิดขึน้ อย่ างไร ?
•
•
•
•
ปั ญหา ไม่ ดีไม่ งาม ตามหลักการ และ ความมุ่งหมาย
ประชุม
สอบสวน ศึกษาหาข้ อมูล
ชีโ้ ทษของการกระทาที่ทาให้ เสื่อมศรัทธา ไม่ เป็ นไปตาม
หลักการ ความมุ่งหมาย
• แถลงประโยชน์ ท่ มี ่ ุงหมายหรือวัตถุประสงค์ ในการกาหนด
ระบบ ที่ประชุมเห็นชอบ ปฏิบัตติ าม: มีวน
ิ ัย เริ่มทีใ่ คร ?
ปั ญหาทุกอย่ างแก้ ได้ ถ้ าเริ่มที่ตัวเรา
โดยใช้ ความรอบรู้ สติ และ ปั ญญา
ปั ญญา ๓ (สุขภาวะทางจิตวิญญาณ)
• จากการดู อ่ าน ฟั ง ผู้ร้ ู (สุตมยปั ญญา)
• จากการคิดพิจารณา (จินตามยปั ญญา)
• จากการปฏิบัติบาเพ็ญ (ภาวนามยปั ญญา)
วิธีคิดตามหลักพุทธธรรม ๑๐
พระพรหมคุณาภรณ์
•
•
•
•
•
เร้ าคุณธรรม เร้ ากุศล
แบบแยกแยะแจกแจง
คุณค่ า แท้ -เทียม
ความมุ่งหมาย-หลักการ
รู้เท่ าทันธรรมดา (ไตรลักษณ์ ): ยอมรับ-พัฒนา
ปั ญญา(ตามเหตุปัจจัย)
•
•
•
•
•
คุณ-โทษ-ทางออก
อริยสัจจ์ (แก้ ปัญหา)
ปั จจุบัน (สติปัฏฐานสี่)
กาย-ใจ (ขันธ์ ห้า)
เหตุ-ปั จจัย (ปฏิจจสมุปบาท)
ธรรมที่ทาให้ ไม่ เสื่อมแก่ กษัตริย์วัชชี (วัชชีอปริหานิยธรรม)
๑. หมั่นประชุมกันเนืองนิตย์
๒. พร้ อมเพรี ยงกันประชุม
พร้ อมเพรี ยงกันเลิกประชุม
พร้ อมเพรี ยงกันทากิจที่พงึ ทา
๓. ไม่ ถืออาเภอใจบัญญัตสิ ่ งิ ที่
มิได้ บัญญัตไิ ว้ ไม่ ล้มล้ างสิ่งที่
ได้ บัญญัติ ถือปฏิบัตมิ ่ ัน
๔. เคารพท่ านผู้ใหญ่ ในชนชาววัชชี
เห็นถ้ อยคาของท่ านเป็ นสิ่งอัน
พึงรั บฟั ง
๕. บรรดากุลสตรี กุลกุมามิให้ อยู่
อย่ างถูกข่ มเหงรั งแก
๖. เคารพสักการบูชาเจดีย์ของวัช
ชี ไม่ ละเลยการทาธรรมิกพลี
๗. อารั กขาคุ้มครองป้องกันอัน
ชอบธรรมแก่ พระอรหันต์
Empowerment แบบ ไทย ๆ
เพิม
่ พลังความดี
(empowerment)
ศรั ทธา
วิริยะ
สร้ างสุข ในงาน
สติ
สมาธิ
รอบรู้ ทางเลือก
ปั ญญา
พัฒนา ทีมจัดการระบบฯ
ึ้
• จาก ความเคยชิน สู่ “วินัย” ดีขน
• จาก ทุกขภาพ สู่ “สุขภาพ”
สุขง่ ายขึน้
• จาก ความไม่ ร้ ู สู่ “รอบรู้ ”
เก่ งขึน้
– ความจริง (สมมติสัจจะ, ปรมัตถสัจจะ)
– ถูกต้ อง (มีหลักฐาน ไม่ เพ้ อเจ้ อ)
– ดีงาม (เมตตา ไม่ หยาบคาย)
– เป็ นประโยชน์ (รู้รักสามัคคี ไม่ ส่อเสียด)
– ถูกกาลเทศะ (เวลา สถานที่ บุคคล)
สมาธิ ภูมฯิ
ปั ญญา
ปั ญญา
เกิน
หลง
กาย
โรค
เครี ยด
ใจ
เสื่อม
ยึด
ศีล
สมาธิ
อยาก
ศีล