Transcript Budżet państwa i podatki

„… ktokolwiek grosz publiczny
do swego rozporządzenia dopiera,
wydatek onegoż usprawiedliwić winien.”
*
* Cytat z pisma ministra skarbu Księstwa Warszawskiego, Tadeusza
Dembowskiego, wystosowanego w związku z pracami przygotowawczymi
do dekretu z dnia 14 grudnia 1808 roku o Głównej Izbie Obrachunkowej.
Budżet państwa
Budżet państwa jest najwyższej rangi planem
finansowym polityki państwa oraz narzędziem
polityki społecznej, uwzględniającym planowane
dochody i wydatki państwa na następny rok
budżetowy. Jako dochody uwzględnia się m.in.:
wpływy z podatków pośrednich i bezpośrednich,
dochody niepodatkowe (np. cła), dochody z
prywatyzacji oraz dochody zagraniczne. Mianem
wydatków określa się m.in. koszty dotacji, obsługi
długu publicznego, obsługi strefy budżetowej,
rozliczeń z bankami, subwencji dla gmin oraz
rezerw ogólnych.
Budżet uwzględnia przychody i rozchody
następujących instytucji:
organów władzy państwowej,
kontroli i ochrony prawa,
sądów i trybunałów,
administracji rządowej.
Pojęcie budżetu państwa może być rozumiane w
trzech aspektach:
ekonomicznym – pewien fundusz pieniężny,
prawnym – pewien akt normatywny,
technicznym (konstrukcja techniczna) –
wszelkie czynności związane z
gromadzeniem i wydatkowaniem środków
budżetowych.
Budżet państwa jest uchwalany w formie
ustawy budżetowej na okres roku zwanego
rokiem budżetowym, który w Polsce pokrywa
się z rokiem kalendarzowym. Następnie budżet
jest ogłaszany w Dzienniku Ustaw jako ustawa
budżetowa i staje się wówczas aktem prawnym
umożliwiającym organom wykonawczym jego
realizację.
Celem sporządzania budżetu jest racjonalizacja
wydatków. Budżet stanowi podstawę finansowego
planowania przedsięwzięć oraz dostarcza
najważniejszych informacji potrzebnych do kontroli
prowadzonej działalności.
Funkcje budżetu państwa:
Fiskalna - polega na gromadzeniu dochodów budżetowych,
zapewniających utrzymanie aparatu państwa i realizacje zadań
Redystrybucyjna - umożliwia zmniejszenie różnic w dochodach
pomiędzy poszczególnymi grupami ludności i poszczególnymi
regionami.
Stymulacyjna - polega na oddziaływaniu państwa na życie
gospodarcze i społeczne, np. wpływa na poziom dochodu
narodowego i jego strukturę, łagodzi skutki bezrobocia, zwiększa
poziom aktywności zawodowej.
Stabilizacyjna - wiąże się z poprzednią funkcją, państwo poprzez
budżet ogranicza wpływ wahań koniunkturalnych, stara się
zapewnić zrównoważony wzrost
Alokacyjna - poprzez określone kształtowanie wydatków
budżetowych można dokonać pożądanej, ze społecznego punktu
widzenia, alokacji czynników wytwórczych.
Kontrolna - polega na porównywaniu zaplanowanych dochodów i
wydatków ze stanem faktycznym i podejmowaniu ewentualnych
środków zaradczych.
Zasady polityki budżetowej
Zasada rocznego budżetowania - plan dochodów i wydatków
obejmuje okres jednego roku, niekoniecznie kalendarzowego.
Zasada zupełności - obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa
Zasada jedności - poszczególne elementy budżetu mogą znajdować
się w osobnych zestawieniach, ale muszą się łączyć w jedną całość,
jeden dokument
Zasada jawności - tworzenie, uchwalanie, wykonanie i kontrola
budżetu powinny znajdować się pod nadzorem opinii publicznej,
Zasada równowagi budżetowej - należy dążyć do tego, aby bieżące
dochody wystarczały na bieżące wydatki
Zasada powszechności - w klasycznym ujęciu jest to postulat, aby
wszystkie jednostki powiązane z budżetem wchodziły do niego
całością swoich dochodów i wydatków
Zasada jasności i przejrzystości - budżet powinien być
przedstawiony Parlamentowi i społeczeństwu w możliwie
przejrzystym układzie, spopularyzowany w środkach masowego
przekazu, ułatwiając przez to ocenę jego wykonania.
Pasywna polityka budżetowa
Pasywna polityka budżetowa jest oparta na założeniu, że
określone elementy dochodów i wydatków budżetowych
cechuje tendencja do automatycznego reagowania na zmiany
sytuacji gospodarczej w celu wyzwalania kompensujących,
przeciwważnych impulsów wobec wahań koniunktury. Ta forma
oddziaływania na polityki budżetowej wykorzystuje mechanizm
działania automatycznych stabilizatorów koniunktury.
Automatyczne stabilizatory są środkiem oddziaływania na
popyt globalny, których uruchomienie nie wymaga żadnej
decyzji i których siła działania i termin wejścia do akcji wynika
nieomal wyłącznie z rozwoju sytuacji gospodarczej. W okresie
ekspansji automatyczne stabilizatory rodzą tendencję do
automatycznego powstawania nadwyżki budżetowej (czy też
zmniejszania się deficytu) w okresie recesji – tendencję do
powstawania (czy też powiększania się) deficytu budżetowego.
Aktywna (dyskrecjonalna)
polityka budżetowa
Aktywna polityka budżetowa ma miejsce wówczas, gdy rząd
stosuje wybrane środki w celu przeciwdziałania cyklicznym
fluktuacjom oraz w celu stabilizacji cen czy ograniczenia
bezrobocia. Polityka ta wymaga zamian legislacyjnych w
programach budżetowych.
Podstawowymi rodzajami aktywnych posunięć fiskalnych są:
1) zmiany stawek i struktury podatków,
2) zmiany wypłat przelewów (np. zwiększenie subwencji
rządu dla władz lokalnych z tytułu udziału w podnoszeniu
ciężarów lokalnej pomocy społecznej),
3) zmiany wydatków na roboty publiczne.
Formami organizacyjnymi pobierania dochodów
budżetowych są:
podatki,
opłaty,
wpłaty z zysku,
dywidendy,
dochody pobierane przez jednostki budżetowe,
wpłaty nadwyżek,
grzywny, mandaty i inne kary pieniężne,
odsetki i prowizje,
wpływy majątkowe,
spadki, zapisy i darowizny,
pożyczki i kredyty.
Harmonogram dochodów i wydatków budżetu państwa w 2007 r.
Deficyt budżetowy – niedobór dochodów budżetu państwa w
stosunku do jego wydatków (inaczej – nadwyżka wydatków nad
dochodami).
Źródła finansowania deficytu budżetowego:
1. Zaciągnięcie przez państwo pożyczek w bankach lub w
jednostkach sfery finansowo-rzeczowej,
2. Zaciąganie przez państwo pożyczek zagranicznych: w innych
państwach; w instytucjach finansowych (Bank Światowy, Bank
Europejski).
3. Państwo próbuje zwiększyć dochody budżetowe poprzez: poprawę
ściągalności podatków, wzrost stopy podatkowej, wzrost liczby
podatników,
4. Zmniejszanie wydatków budżetowych – ograniczanie dotacji,
subwencji, świadczeń pomocy i opieki społecznej na rzecz ludności.
Jest to niezwykle trudne,
5. Emisja dodatkowych znaków pieniężnych ponad potrzeby obiegu
gospodarczego (drukowanie tzw. „pustego pieniądza” – nie mającego
pokrycia w masie towarowej. Sposób ten grozi powikłaniom w postaci
pojawienia się inflacji w gospodarce (druga po bezrobociu plaga
ekonomiczna),
Budżet gminy
Budżet gminy jest rocznym planem finansowym,
sporządzanym przez zarząd i uchwalonym przez
radę gminy, która rozpatruje również sporządzone
przez zarząd sprawozdanie z wykonania budżetu i
udziela (lub nie) zarządowi absolutorium.
Projekt budżetu obejmuje:
- zestawienia tabelaryczne prognozowanych dochodów
wg ważniejszych źródeł dochodów oraz w układzie
działów i rozdziałów klasyfikacji budżetowej,
- zestawienia wydatków budżetowych w podziale na działy
i rozdziały klasyfikacji budżetowej,
- źródła pokrycia deficytu budżetowego lub przeznaczenie
nadwyżki budżetowej,
- plany przychodów i wydatków funduszy celowych,
- wykaz planowanych zadań inwestycyjnych i
remontowych przewidzianych do realizacji w danym roku
budżetowym,
- informacje o stanie zobowiązań i wierzytelności gminy,
- informację o stanie mienia komunalnego gminy,
- część opisową zawierającą objaśnienia Burmistrza o
sposobie realizacji dochodów i wydatków ujętych w
projekcie budżetu.
W ciągu 21 dni od uchwalenia budżetu Burmistrz gminy:
- opracowuje układ wykonawczy budżetu przedstawiający
dochody i wydatki budżetu w podziale na działy, rozdziały,
paragrafy klasyfikacji budżetowej
- przekazuje podległym jednostkom informacje o
ostatecznych kwotach dochodów i wydatków tych jednostek
organizacyjnych oraz o wysokości dotacji i wpłat do budżetu,
- opracowuje plan finansowy zadań zleconych z zakresu
administracji rządowej oraz innych zadań zleconych
ustawami, przyjmując jako podstawę dla tego planu
wysokość dotacji przyznanej z budżetu państwa, w planie
finansowym zadań zleconych, uwzględnia się wielkość
dochodów związanych z realizacją tych zadań, które
podlegają przekazaniu do budżetu państwa.
Dokonywanie wydatków następuje w granicach kwot
określonych w planach finansowych.
Podatek - przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne
świadczenie pieniężne o charakterze powszechnym,
nakładane z mocy prawa przez państwo lub inne organy
władzy publicznej (np. samorządy lokalne) na osoby fizyczne
i prawne.
Za pierwotne formy podatków uznaje się znane już w
starożytności daniny (w naturze i pieniądzu) od ludności na
rzecz panującego oraz kontrybucje płacone przez ludność
okupowanego kraju na rzecz kraju zwycięskiego. Rozwojowi
społeczeństw towarzyszyła ewolucja podatków, zmieniająca
ich charakter z doraźnego na regularny, z dobrowolnego na
przymusowy, z płaconego na rzecz panującego na płacony
na rzecz państwa, ze świadczenia w naturze na pieniężne.
Dokonywało się także zróżnicowanie i zwiększanie liczby
płaconych podatków z punktu widzenia przedmiotów i
podmiotów opodatkowania.
Podstawowym celem podatku jest potrzeba
zapewnienia środków finansowych na pokrycie
wydatków publicznych. Podatki są
wykorzystywane również jako narzędzie
oddziaływania na strukturę konsumpcji przez
selektywne zróżnicowanie cen wybranych
produktów. Jest to uzasadniane względami natury
zdrowotnej (zniechęcanie do niepożądanej
konsumpcji tytoniu, alkoholu) albo też dążeniem
do uwzględniania w cenie dodatkowych kosztów –
poza kosztami producenta – ponoszonych przez
społeczeństwo w związku z produkcją i
konsumpcją tych produktów (np. zanieczyszczenie
środowiska naturalnego).
Funkcje podatków
1) fiskalna – są głównym źródłem dochodów
budżetu państwa, gwarantują finansowanie
wydatków publicznych. Jest to pierwotna,
najstarsza funkcja podatków.
2) redystrybucyjna – są instrumentem przesuwania
dochodów pomiędzy różnymi grupami
społecznymi.
3) stymulacyjna – są wykorzystywane przez
państwo jako instrument oddziaływania na decyzje
podmiotów gospodarczych w celu skorelowania
ich z założeniami polityki gospodarczej i
społecznej państwa.
Podatek dochodowy od osób fizycznych PIT
(od ang. - Personal Income Tax) - to podatek
bezpośredni obejmujący dochody uzyskiwane
przez osoby fizyczne. Polski podatek dochodowy
od osób fizycznych uregulowany jest ustawą z
dnia 26 lipca 1991 r. Ponadto prawa i obowiązki
podatnika tego podatku wynikają z szeregu
postanowień Konstytucji RP, wielu ustaw i
ratyfikowanych umów międzynarodowych oraz
rozporządzeń wykonawczych. "PIT" to także
nazwa druków urzędowych udostępnianych przez
Ministerstwo Finansów, na których podatnicy
składają swoje roczne deklaracje rozliczeniowe
dotyczące podatku od dochodów osobistych.
Podatek dochodowy od osób prawnych CIT
(ang. CIT - Corporate Income Tax) - podatek od
dochodów spółek (przedsiębiorstw) - rodzaj
podatku bezpośredniego obciążającego dochody
uzyskiwane przez osoby prawne. Po raz pierwszy
w Polsce został on wprowadzony ustawą z dnia 31
stycznia 1989 r. Nowa ustawa dotycząca tego
podatku została uchwalona 15 lutego 1992 r. (tekst
jedn. Dz. U. z 2000 r. Nr 54 poz. 654 ), akt ten
obowiązuje do dnia dzisiejszego. Oprócz tej
ustawy istnieje jeszcze szereg rozporządzeń
normujących tą kwestię wydanych przez Ministra
Finansów.
Podatek od towarów i usług VAT
(VAT od ang. - Value Added Tax - podatek od wartości
dodanej) - podatek pośredni, który z założenia ma w
jak najmniejszy sposób oddziaływać na ostateczną
cenę towaru i usługi podlegającej opodatkowaniu
(poprzez jego "przerzucalność" na kolejne fazy
obrotu). W Polsce został on wprowadzony przez:
Ustawę z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od
towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz. U. Nr
11 poz. 50). Jednak konieczność harmonizacji
polskiego prawa podatkowego z prawem UE zmusiła
polskiego ustawodawcę do uregulowania tej kwestii w
nowej "Ustawie o podatku od towarów i usług" z dnia
11 marca 2004 roku.
Akcyza lub podatek akcyzowy
To podatek pośredni nakładany na niektóre wyroby konsumpcyjne. W
krajach Unii Europejskiej podatek akcyzowy od niektórych wyrobów
podlega harmonizacji (wyroby akcyzowe niezharmonizowane to m.in
energia elektryczna, samochody, kosmetyki itp.), co oznacza
wspólne zasady produkcji, przemieszczania i przechowywania
wyrobów akcyzowych oraz wymiaru i poboru akcyzy od tych
wyrobów. Stawki akcyzy na poszczególne wyroby są określane przez
poszczególne państwa członkowskie, nie mogą one jednak być
niższe od poziomów ustalonych w dyrektywach.
Opodatkowaniu akcyzą podlegają następujące kategorie wyrobów:
 produkty energetyczne (ogólnie wszystkie wyroby służące dla
celów napędowych lub grzewczych),
 energia elektryczna,
 napoje alkoholowe (piwo, wino, produkty pośrednie, wyroby
spirytusowe),
 wyroby tytoniowe (papierosy, cygara, cygaretki, tytoń do palenia)
Cło
Cło jest opłatą pobieraną przez państwo na granicy przy
imporcie pewnych towarów (sporadycznie zdarza się także
cło eksportowe). Cło pobierane może być w celu:
 zwiększenia wpływów do budżetu państwa; typowym
przykładem takiego zastosowania jest nałożenie opłat na
sprowadzanie towarów nie produkowanych w danym kraju,
ponieważ nie występuje wówczas motyw ochrony
rodzimych producentów
 ochrona rynku wewnętrznego i rodzimych producentów
przed towarami wyprodukowanymi za granicą
 wywierania nacisku na partnera handlowego w zakresie
zmiany (bądź zaniechania zmiany) warunków wymiany
handlowej; przykładem takiego zastosowania są cła
retorsyjne.
Krzywa Laffera – koncepcja teoretyczna, która za pomocą
krzywej ilustruje zależność między stawką opodatkowania a
przychodami budżetowymi państwa z tytułu podatków;
opracowana w latach 70. XX w przez amerykańskiego
ekonomistę Arthura Laffera; bywa używana jako argument za
zmniejszeniem podatków.
Wzrost stopy opodatkowania początkowo skutkuje wzrostem wpływów budżetowych z podatków, ale
po przekroczeniu pewnego poziomu wpływy te spadają. Stopy t1 i t3 dają takie same wpływy
(dochody).