Transcript فصل سوم
به نام خدا فصل سوم نظریه ها ،مدل ها و استراتژی های توسعه -1مكاتب و الگوهاي توسعه را توضيح دهيد. -2مكاتب مختلف توسعه اقتصادي را تشريح نمائيد -3استراتژي‌هاي ت وسعه اقتصادي را توضيح دهيد اهداف فصل: مقدمه: مباحث توسعه اقتصادي از قرن هفدهم و هجدهم ميالدي در كشورهاي اروپايي مطرح گرديد .فشار صنعتي‌شدن و رشد فناوري در اين كشورها توام با تصاحب بازار كشورهاي ضعيف مستعمراتي باعث شد تا در زماني كوتاه ,شكاف بين دو قطب پيشرفته و عقب‌مانده عميق شده و دو طيف از كشورها در جهان شكل گيرد: كشورهاي پيشرفته (يا توسعه‌يافته) و كشورهاي عقب‌مانده (يا توسعه‌نيافته). الگوهاي توسعه : مكاتب و تكاملي توسعه -1مكتب -2نظريه‌هاي نوسازي نظريه ِردفيلد سملسر نظريه ِا ِ نظريه روستو -3ديدگاه ماركسيستي از توسعه -1مکتب تکاملی توسعه : یکی از رایج ترین دیدگاههای حاکم بر علوم اجتماعی در طی قرن 19و اوایل قرن 20 پایه گذاران این تفکر بیشتر تحت تاثير کشفیات و موفقیت هایی بودند که در پزشکی وعلوم طبیعی بدست امده بود . هربرت اسپنسر :قانون اعظم تکامل را حرکت از سادگی به سمت پیچیدگی یا از وحدتبه کثرت است . -2نظریه های نوسازی : این نظریه پردازان بر طبق یک سنت جامعه شناختی به یک تقسیم بندی دو گانه از جوامع رسیده اند -1 :جوامع سنتی -2جوامع مدر ن فرض بر این است که تمام جوامع از یک مرحله شبیه هم اغاز کرده اند . این نظریه پردازان بر اساس تجربه غرب بر سه مساله تاکید ورزیده اند : -1ارزش های انسانی -2سرمایه -3روحیه کار آفرینی نظریه های نوسازی : -1نظریه رد فیلد :رد فیلد جوامع در حال دگرگونی اجتماعی را به دو دسته تقسیم می کند : .1قومی جامعه ای کوچک ،منزوی ،بدون سواد ،متجانس ،با احساس قومی همراه با انسجام گروهی .گروه خانوادگی واحد عمل است و معنویات بر مادیات غلبه دارد .2شهری قطب مقابل جامعه قومی رد فیلد شهر را منبع عمده دگرگونی ها دانسته و افزایش تأثيرات زندگی شهری سبب نابسامانی فرهنگی شده است. -2نظریه اسملسر :نظریه وی بر اساس تفکیک کارکردی عناصر سازنده جامعه استوار است .در واقع تغیير روی تفکیک متمرکز شده و فرآیندی است که در آن واحد های اجتماعی مستقل و تخصص ی شده به جای واحدهای قبلی استقرار می یابند . به اعتقاد وی ناش ی از این 4تغیير است .1 :فنآوری .2کشاورزی .3صنعت .4بوم شناس ی -3نظریه روستو :روستو به جای تقسیم بندی دو گانه جوامع بر زنجيره ای از مراحل توسعه تآکید دارد که باعث گذار از مرحله جامعه سنتی به جامعه صنعتی می شود : .1مرحله جامعه سنتی .2مرحله مقدماتی . 3مرحله خيز .4مرحله بلوغ .5مرحله مصرف انبوه -3دیدگاه مارکسیستی از توسعه : برای مارکسیست ها ،نقش بورژوای در مرحله گذر از فئودالیسم به سرمایه داری موضوع اصلی به شمار می رود. انها کشور های جهان سوم را به فئودالی ،سرمایه داری و یا حتی نیمه فئودالی و نیمه سرمایه داری طبقه بندی کردند. طبق این نظریه کشور های در حال توسعه از 2بخش کامال مجزا تشکیل شده اند : -1بخش سرمایه داری که پذیرای دگر گونی است . -2بخش سنتی کشاورزی که ایستا است . به نظر شما ایده اصلی این نظریه چیست ؟ سؤال : اصطالح شیوه تولید و ساختار های طبقاتی جامعه که در فرآیند گذر از جامعه فئودالی به سمت جامعه سرمایه داری اتفاق می افتد ایده اصلی این نظریه است . مكاتب مختلف توسعه اقتصادي : -1نظريه آدام اسميت -2نظريه مالتوس .1 :نظريه جمعيتي مالتوس .2نظريه اشباع بازار مالتوس -3هارد دومار -4نظريه ريكاردو .1 :قانون بازده نهايي نزو لي .2نظريه مزيت نسبي -5مدل رشد كالسيك -6نظريه كارل ماركس -7مدل رشد اقتصادي سرمايه‌داري ماركس -8نظريه شومپيتر -1نظریه ادام اسمیت : اسمیت یکی از مشهور ترین اقتصاد دانان خوش بین کالسیک و پدر علم اقتصاد است . اسمیت 3عامل را عوامل تولید می داند -1 :زمین-2کار -3سرمایه اسکلت نظریه اسمیت در توسعه اقتصادی را 3عامل تشکیل می دهند -1 :تقسیم کار -2انباشت سرمایه -3گسترش بازار اسمیت سرمایه داری را یک نظام بهره ور با توانایی بالقوه برای افزایش رفاه انسان می دید . تئوری توسعه اقتصادی اسمیت ،یک نظریه گذار از فئودالیسم به صنعتی شدن است . افزایش الف ) نظریه جمعیتی مالتوس :وی معتقد بود با افزایش دستمزد ها جمعیت می یابد . به اعتقاد وی وقتی دستمزد ها افزایش می یابد و با فرض سیری نا پذیری امیال جنس ی فقرا ،می توان انتظار داشت که در صورت عدم وجود موانع ،جمعیت طی هر نسل 2برابر می گردد . ب) نظریه اشباع بازار مالتوس :او بیان می دارد کارگران بایستی بیش از ارزش کاالهایی که تمایل به خرید انها دارند ارزش ایجاد کنند تا توسط کارفرمایان استخدام شوند . -2نظریه مالتوس : -3نظریه هارد دومار : هارد دومار رابطه ای را که بین درآمد پس انداز ،نرخ رشد اقتصادی و تولید نا خالص ملی وجود دارد بیان می کند ،به عبارتی عواملی را که در نظر می گیرد عبارتند از :میل به سرمایه گذاری ،میل به پس انداز در جامعه ،نرخ رشد اقتصادی و درآمد ملی . در این نظریه سرمایه گذاری دارای عملکرد دو گانه است : .1عملکرد افزایش درامد با توجه به اشتغال .2افزایش عرضه با توجه به افزایش تولید -4نظریه ریکاردو : ریکاردو با پذیرش نظریه جمعیتی مالتوس ،به توسعه مکتب کالسیک اسمیت پرداخت و در حالیکه اسمیت روی مساله تولید تاکید میکرد وی بر روی مبحث توزیع در آمد متمرکز شد . 2نظریه معروف ریکاردو :الف ) قانون بازده نهایی نزو لی ب ) نظریه مزیت نسبی -5مدل رشد کالسیک : از دیدگاه این اقتصاد دانان توسعه اقتصاد های سرمایه داری ،مسابقه ای بود بین پیشرفت فن اوری و رشد جمعیت ،که در ان برای مدتی پیشرفت فناوری در راس قرار داشت اما روزی این سرامدی پایان خواهد یافت و اقتصاد سیر نزو لی در پیش خواهد گرفت . -6نظریه کارل مارکس : نگاه مارکس به سرمایه داری به عنوان یکی از شیوه های تولیدی ،با کمون اولیه شروع شده ،سپس وارد مرحله برده داری شده ،و پس از ان شیوه تولید فئودالیسم در جوامع حاکم گردیده است . وی معتقد بود سرمایه داری مرحله چهارم از شیوه های تولیدی رایج در جهان است که در نهایت فرو می پاشد و پس از ان جهان به یک مرحله نهایی به نام کمونیسم خواهد رسید . سرمایه داری مرحله نهایی توسعه انسانی است . -7مدل رشد اقتصادی سرمایه داری مارکس: از نظر مارکس هر یک از شیوه های تولید دارای 2مشخصه عمده هستند -1 :نیروهای تولید ساختار فنی تولید شیوه های خاص روابط انسانها در جریان تولید -2روابط تولید نکته اساس ی از دیدگاه مارکس :سرمایه داران ،انباشت سرمایه برای کسب سود های باالتر را ،ادامه می دهند . -8نظریه شومپیتر : شومپیتر اعتقاد داشت ماشین سرمایه داری عالوه بر اینکه قادر است نرخ های باالی رشد اقتصادی را تولید کند ،می تواند ضرر های اجتماعی ان را نیز جبران نماید . تحلیل :یک اقتصاد در تعادل ایستا قرار دارد و ویژگی ان یک جریان دوری است که برای همیشه تکرار می شود .در این سیستم اقتصادی هر بنگاه در تعادل رقابتی کامل قرار دارد که هزینه های ان دقیقأ معادل درامد های ان است و سود صفر است . اساس توسعه اقتصادی قطع این جریان دوری است که به شکل یک نو اوری اتفاق می افتد . 3تفاوت مدل ریاض ی نظریه وی با مدل های کالسیک و مارکس ی : -1معرفی نرخ بهره و اهمیت ان -2جدا سازی انواع مختلف سرمایه گذاری ها -3تأکید بر محوری بودن کارآفرینی برای رشد اقتصادی -1مدل توسعه لوئيسِ -في-رانيس ()L-F-R -2الگوي خطي مراحل رشد -3الگوهاي تغيیرات ساختاري -4الگوي وابستگي بین‌املللي الگوي وابستگي استعماري جديد نظريه الگوي نادرست الگوي دوگانگي توسعه -5الگوي نئوكالسيك بازار الگوهايآزادتوسعه اقتصادي بعد از جنگ جهاني دوم مكاتب و الگوي رشد درون‌زا : -6 -1مدل توسعه لوئيسِ -في-رانيس ( :)L-F-R در این مدل اقتصاد شامل دو بخش است : -1بخش سنتی :بهره وری پایین و مازاد نیروی کار -2بخش صنعتی :دارای بهره وری باال این مدل بر روی فرایند انتقال نیروی کار و رشد اشتغال در بخش صنعتی متمرکز می شود که ناش ی از گسترش و رشد تولید در آن است .سرعت این انتقال ،وابسته به نرخ تراکم سرمایه صنعتی در بخش مدرن است .نرخ ترتکم سرمایه نیز وابسته به مازاد سود های حاصل شده در بخش مدرن است .این جریان تا جایی ادامه پیدا می کند که همه نیروی کار مازاد بخش سنتی جذب بخش مدرن شهری شوند . -2الگوی خطی مراحل رشد : این نظریه پردازان فرآیند توسعه را یک رشته از مراحل تناوبی رشد اقتصادی ،که تمام کشور ها باید از آن عبور کنند می دانستند . این نظریه اساسا یک نظریه اقتصادی توسعه بد که بر طبق آن اندازه و ترکیب صحیح پس انداز و کمک خارجی الزم بود تا کشورهای جهان سوم ،راه رشد اقتصادی را که از نظر تاریخی توسط کشورهای توسعه یافته ،پیموده شده بود طی کنندو بدین ترتیب توسعه مترادف با رشد اقتصادی شد . مدل رشد هارود – دومار :وی رابطه ای را بين درآمد ،پس انداز ،نرخ رشد اقتصادی و تولید ناخالص ملی وجود دارد بیان می کند و عواملی را که در نظر می گيرد عبارتند از : -1میل به سرمایه گذاری -2میل به پس انداز در جامعه -3نرخ رشد اقتصادی و درآمد ملی بر طبق این نظریه عامل توسعه نیافتگی کشورها سطح نسبتا پایين سرمایه است. -3الگوی تغییرات ساختاری : این نظریه بر سازوکاری تأکید می ورزد که از طریق آن اقتصاد های در حال توسعه ، ساختار اقتصاد داخلی خود را از “کشاورزی سنتی معیشتی” به یک “ اقتصاد مدرن و شهری خدماتی و صنعتی “ تغیير می دهند . در این الگوها از ابزار های قیمتی نئو کالسیک و نظریه تخصیص منابع و اقتصاد سنجی نوین برای تشریح فرآیند استفاده می گردد مثل الگوی نظری مازاد نيروی کار دو بخش ی و تحلیل تجربی الگوهای توسعه ویژگی های فرآیند توسعه در کشورهای در حال توسعه : -1تغیير از تولید کاورزی به تولید صنعتی -2تراکم سرمایه انسانی و فيزیکی -3تغیير در تقاضاهای مصرف کنندگان ی -4رشد شهرها و صنایع شهر -5کاهش بعد خانوار و رشد کلی جمعیت -4الگوی وابستگی بین املللی : اساسا این الگوها بر این باورند که کشور های جهان سوم با انعطاف ناپذیری های نهادی ،سیاس ی و اقتصادی ،چه در سطح داخلی و چه در سطح بين املللی ،روبرو بوده و با یک حلقه از ارتباطات وابستگی – تسلط به کشور های ثروتمند گرفتار شده اند . در این چارچوب 3شاخه اصلی وجود دارد : الف ) الگوی وابستگی استعماری جدید :این مدل که ناش ی از تفکرات مارکسیستی است وجود و تداوم در توسعه نیافتگی جهان سوم راناش ی از تکامل تاریخی نظام بسیار نابرابر سرمایه داری بين املللی روابط بين کشورهای ثروتمند و فقير می داند . ب ) نظریه الگوی نادرست :طبق این نظریه توسعه نیافتگی کشور های جهان سوم ناش ی از نصایح نادرست و نامناسب مشاوران متخصص خوش نیت ولی اغلب نا آگاه بين املللی ،سازمان های کمک رسان کشور های توسعه یافته و سازمانهای پرداخت کننده کمک های بالعوض چند ملیتی است . ج ) الگوی دوگانگی توسعه :مفهوم دوگانگی 4عامل کلیدی را در خود دارد -1 :همزیستی برتر و پست تر -2مزمن و غير گذرا بودن این همزیستی -3روند رو به افزایش این شکاف -4تمایل و تأثير اندک عنصر برتر به ارتقای عنصر پست تر . -5الگوی نئو کالسیک بازار آزاد : ایده اصلی این تفکر این است که توسعه نیافتگی ،ناشی از سوء تخصیص منابع به دلیل سیاست های نا صحیح قیمتی و دخالت بیش از حد دولت در کشورهای جهان سوم بوده است . این نظریه مقدار زیادی از رشد اقتصادی را به یک متغیر برون زا ویا فرآیند های توسعه فنآوری نسبت می دهد . -6الگوی رشد درون زا : در این نظریه ،نرخ رشد تولید نا خالص ملی توسط نظامی که فرآیند تولید را هدایت می کند تعیين می شود . در این الگو رشد تولید ناخالص ملی نتیجه طبیعی “ تعادل بلند مدت “ است . مطابق این نظریه هیچ نيرویی منجر به نرخ تعادلی رشد نخواهد شد و این نرخ بستگی به نرخ پس انداز ملی و سطح فنآوری دارد . انگيزه اصلی الگوی رشد درون زا چیست ؟ سؤال : انگیزه اصلی این نظریه تبیین عوامل تعیین کننده رشد و نیز توضیح تفاوت های موجود در نرخ رشد مابین کشور هاست . استراتژي‌هاي ارائه شده در دهه‌هاي 1960ـ : 1950 -1استراتژي توسعه صادرات(سياست نظر به خارج) -2استراتژي جانشيني واردات (سياست نظر به داخل) -3صنعتي شدن برون گرا -4استراتژي خودكفايي (تكيه بر مواد اوليه) استراتژی توسعه صادرات را توضیح دهید ؟ سؤال : مفهوم این استرتژی در بعد داخلی مخدود کردن بخش دولتی و افزایش فعالیت بخش خصوصی ودر بخش خارجی از میان برداشتن موانع تجارت خارجی است . صدور کاالهای تولید کشوری که ای استراتژی رادارد افزایش سرمایه در افزایش تراز پرداختها شده کشور افزایش سرمایه گذاری -2استراتژی جانشینی واردات : جایگزین کردن واردات از طریق تولیدات صنایع داخلی است . مراحل مختلف استراتژی جانشینی واردات : -1ورود کاال به کشور برای ایجاد فرهنگ استفاده از آن کاال -2ورود ماشین آالت تولید کننده آن کاال -3ایجاد صنایعی که خود به تولید ماشین آالت و کارخانه اقدام ورزد -4ایجاد صنایع تولید کننده ماشین آالت و ابزار و قطعات -5ایجاد صنایع سنگین نکته مهم در این استراتژی حمایت از صنایع نوپا در کشور های جهان سوم است . بکار گیری این استراتژی در سطح کالن اقتصاد کشور باعث عدم تعادل در بین بخش های مختلف اقتصادی کشور های جهان سوم شده است . -3صنعتی شدن برون گرا : برای تداوم صنعتی شدن ،ممکن است الزم باشد که یک گزینه و استراتژی برون گرا دنبال شود . گزینه ای که تمرکز از جانشين واردات برای بازار داخلی را به سمت تولید صنعتی برای صادرات به بازارهای خارجی منتقل می سازد . خود کفایی آن بخش از استراتژی جایگزینی واردات است که تولید مواد غذایی برای بازار های داخلی مربوط می شود . به طور کلی این استراتژی بر اصل شناسایی منابع و استعداد های موجود در کشور ها تأکید دارد . در انقالب صنعتی دو وجهه آشکار و روشن وجود داشت : -1تحول در فنون تولیدی :ابتدا در بخش تولید و سپس سرلیت به بخش حمل و نقل -2تغیير الگوهای مصرف مهمترین ویژگیتکنولوژی های جدید که مطابق با نیاز و منافع کشور های تولید کننده صنعتی جهان تولید می شوند ،صرفه جویی در نيروی کار و استفاده ی خود .کفایی : -4استراتژ گسترده از سرمایه است به نظر شما تاکید اصلی نظریات توسعه بر چیست؟ سؤال: