Transcript روش تحقيق
روش تحقيق پيشرفته
عيس ي ابراهيم زاده
[email protected]
روش تحقيق پيشرفته
منابع درس ي:
-1چگونه تحقيق كنيم؟ ترجمه ابراهيم زاده ،فراهاني
وسرمدي (كل كتاب)
-2روشهاي تحقيق در علوم رفتاري تأليف سرمد ،بازرگان
و حجازي (فصل چهارم)
تعدادواحد2( 3 :واحد نظري و 1واحد عملي)
2
I. Ebrahimzadeh
فصل اول
تحقيق چيست؟
3
I. Ebrahimzadeh
برداشت شما از تحقيق چيست؟
چگونه به تحقيق نگاه ميكنيد؟
چه تعريفي از تحقيق در نظر داريد؟
اين جمله را حد اكثر با بيست كلمه
تكميل كنيد.
تحقيق عبارتست از:
4
I. Ebrahimzadeh
تعريف تحقيق
تحقيق فرايندي است برنامه ريزي شده،
هوشيارانه ،نظام مند ( ) systematicو
قابل اعتماد براي يافتن حقايق يا فهم
عميق مسايل.
5
I. Ebrahimzadeh
ده نكته در مورد تحقيق
تحقيق خيلي وقت گير است.
تحقيق يك پديدة ذهني است
تحقيق خسته كننده و كسالت آور است اما ممكن
است جالب و سرگرم كننده هم باشد.
تحقيق ممكن است در طول زندگي محقق تداوم
داشته باشد.
فرايند تحقيق ممكن است بسيار جالبتر از نتايج آن
باشد.
6
I. Ebrahimzadeh
ده نكته در مورد تحقيق
تحقيق نوعي فضولي كردن است.
تحقيق را مي توان به راههای گوناگوني انجام داد.
تحقيق ممكن است وارد روياهای شما شود.
تحقيق ممكن است شمارا به راههای دور از انتظار هدايت كند.
درتحقيق از همان مهارت روزمرة محقق استفاده می شود.
7
I. Ebrahimzadeh
)تحقيق(از ديدگاههاي مختلف
انواع
) وapplied( كاربردي،)pure( تحقيق نظري
.)strategic (راهبردي
)explanatory( تبييني،)descriptive( توصيفي
.)evaluation(وارزيابي
) وتحقيقmarket research( تحقيق آزاد
.) academic research(آكادميك
I. Ebrahimzadeh
8
انواع تحقيق(از ديدگاههاي مختلف)
تحقيق اكتشافي( ) exploratoryآزمايش ي( experimental
) or testing out
حل مشكل(.) problem solving
تحقيق پنهاني يا ناآشكار( ،) covertرقابتي() adversarial
ومبتني بر همكاري (.) collaborative
تحقيق بنيادي( ،) basicكاربردي ،ابزاري ،مشاركتي و عملياتي
9
I. Ebrahimzadeh
تقسيم بندی انواع تحقيق
برحسب هدف:
بنيادی که هدف آن آزمون نظريه ها ,تبيين روابط و
پديده ها ونظريه پردازی ,وباالخره توليد دانش و بررس ی
نظريه تحول تاريخ است.
10
I. Ebrahimzadeh
تقسيم بندی انواع تحقيق
کاربردی که هدف آن کاربرد عملی دانش درزندگی
است.
توسعه ای ,که هدف آن تشخيص مناسب بودن
يک دانش ,روش ,ارزش و ...برای هدفی خاص ويا
تهيه و تدوين برنامه ها ,طرحها و پروژه های
توسعه ای است.
11
I. Ebrahimzadeh
تقسيم بندی انواع تحقيق
بر حسب نحوه گرد آوری اطالعات يا طرح تحقيق
توصيفی (توصيف شرايط ,اشياء ,امور وپديده ها به منظور
شناخت بيشتر آنها).
ّ
پس رويدادي ( علي-مقايسه اي) كه هدف آن شناسايي
معلول به منظوركشف علل احتمالي آن ويا مطالعة متغير
وابسته به منظور يافتن متغير مستقل
12
I. Ebrahimzadeh
تقسيم بندی انواع تحقيق
همبستگی :تحليل رابطه ميان متغيرها بر اساس هدف تحقيق:
مطالعه همبستگی دو متغيری
تحليل رگرسيون با هدف پيش بينی تغييرات يک يا چند متغير وابسته
با توجه به تغييرات متغيرهای مستقل
تحليل ماتريس همبستگی با هدف بررس ی مجموعه ای از
همبستگيهای دو متغيری در جدولی بنام ماتريس.
13
I. Ebrahimzadeh
تقسيم بندی انواع تحقيق
تحقيق در عمليات يا اقدام پژوهي به منظور
مشخص كردن موقعيت معين و رفع مشكل ،آشنائي
با روشهاي نو و اشاعة نو آوري.
مطالعةموردي انتخاب و مطا لعة يك مورد يا واد يا
نظام با حد و مرز مشخص به صورت كل گرايانه
()holistic
14
I. Ebrahimzadeh
تقسيم بندی انواع تحقيق
تحقيق تجربي يا آزمايش ي با استفاده از شبوه هاي زير:
انتساب تصادفي(اختصاص هرآزمودني با شانس مساوي به
گروه آزمايش ي يا گواه)
همتا كردن تصادفي( همانندي آزمودنيهاي انتخاب شده از
نظر متغير ناخواسته)
انتخاب همگن ( بكسان كردن ميانگين متغيري كه بايد
كنترل شود در گروه هاي مورد نظر)
15
I. Ebrahimzadeh
تقسيم بندی انواع تحقيق
تحقيق تاريخي (مطالعة فصل دوم از بخش سوم جلد دوم
روشهاي تحقيق تأليف دكتر ساروخاني را توصيه مي كنيم)
قوم نگاري براي تحقيقات مردم شناس ي از طريق ثبت وقايع و
پديده ها در شرايط طبيعي وقوع
روشهاي تحليل محتوي (مطالعة فصل چهارم از بخش سوم
جلد دوم روشهاي تحقيق تأليف دكتر ساروخاني را توصيه مي
كنيم)
16
I. Ebrahimzadeh
تقسیم بندی انواع تحقیق
پيمايش ي براي مطالعة ماهيت يا ويژگيهاي اشياء،
امور و پديده ها ،شرايط و روابط موجود ميان
آنها ويا چگونگي وضعيت موجود و همچنين
سنجش آراء و افكار.
17
I. Ebrahimzadeh
تقسیم بندی انواع تحقیق
تحقيق پيمايش ي به سه دسته تقسيم مي شود:
مقطعي :به منظور گردآوري داده ها در بارة يك يا چند صفت در
ً
يك مقطع زماني ( مثال ًً در يك روز ،يك هقته ،ماه يا سال)
طولي :به منظور گردآوري داده ها در طول زمانهاي مختلف.
روش دلفي :به منظور گردآوري داده ها در بارة اتفاق نظر يك
جمع صاحب نظر در مورد يك موضوع خاص از طريق رتبه بندي درجة
اهميت آن
18
I. Ebrahimzadeh
معرفي فرايند تحقيق
فرايند تحقيق از ديدگاهاي متفاوت شامل موارد متنوعي
است .بنابراين ،نمي توان ديدگاه مشخص ي را به عنوان
الگو معرفي كرد.
به روند نماهاي متفاوت در خانة 5صفحات 10 ،9و 11
كتاب توجه كنيد .شما كدام يك از آنها را ترجيح مي
دهيد؟ داليل ترجيح خودرا بيان كنيد.
19
I. Ebrahimzadeh
معرفي فرايند تحقيق
ترجيح ما ديدگاه چرخه اي است .زيرا:
در اين ديدگاه تحقيق فرايندي است:
دوري يا چرخه اي ()cyclical
پايان ناپذير ()never- ending
قابل بررس ي مجدد
باز گشت پذير به نقطة آغازهاي متفاوت
با قابليت ورود به چرخه از هر نقطه اي كه بخواهيد.
20
I. Ebrahimzadeh
فرايند تحقيق
I. Ebrahimzadeh
21
فرايند چرخهاي تحقيق
22
I. Ebrahimzadeh
تعريف تحقيق
صرف نظر از اين انواع كه از ديدگاههاي متفاوت بيان
شدند
تحقيق فرايندي است برنامه ريزي شده،
هوشيارانه ،نظام مند ( ) systematicو
قابل اعتماد براي يافتن حقايق يا فهم
عميق مسايل.
23
I. Ebrahimzadeh
چرا تحقيق؟
درك خود وانگيزه هاي خود در انجام دادن تحقيق
بسيار مهم است.
در بارة داليل خود فكر كنيد:
چرا وچگونه وارد اين موضوع شديد؟
24
I. Ebrahimzadeh
چرا تحقيق؟
طرفدار كدام طرز تفكر هستيد؟
چه نتايجي مورد انتظار شماست؟
مي خواهيد دنيا را تغيير دهيد يا دنياي خودتان
را؟
عمل گرا ( )pragmatistهستيد يا آرمان گرا
()idealist؟
25
I. Ebrahimzadeh
بديع يا اصيل بودن تحقيق يعني چه؟
طرحهاي تحقيقاتي به ويژه انهايي كه براي گرفتن مدرك
ً
دانشگاهي انجام مي شوند بايد كامال يا تا حدي اصيل و
بديع باشند.
اصيل بودن يعني چه؟
از كجا مي توان به اصيل بودن يك طرح پي برد؟
26
I. Ebrahimzadeh
نقش حقيقت ،قدرت و ارزش در تحقيق
تحقيق در علوم انساني هميشه يك فعاليت كام ًالًً
ً
عيني نيست كه توسط يك عالم صرفا به عنوان
نظاره گر پديده ها همانند علوم طبيعي انجام مي
گيرد.
با اينكه بيطرفي در جريان و گزارش نتايج تحقيق
بسيارمهم است تحقيق در علوم انساني به نحو
نيرومندي تحت تاثير انگيزه ها و ارزشهاي محقق
قرار مي گيرد.
27
I. Ebrahimzadeh
نقش حقيقت ،قدرت و ارزش در تحقيق
تحقيق در علوم انساني در يك زمينة اجتماعي
گسترده انجام مي گيرد كه در آن سياست و قدرت
روابط بر ًروي تحقيق و چگونگي اجرا و گزارش
نتايج آن تاثير مي گذارد.
يافتن حقيقت» و «قضاوت ارزش ي» دو فعاليت
«
ً
كامال مجزا به شمار مي روند كه به هر يك از آنها
به طور جداگانه و به ترتيب پرداخته مي شود.
28
I. Ebrahimzadeh
نقش حقيقت ،قدرت و ارزش در تحقيق
واژة «ذهنيت» نيز همواره داراي قدرت كاربردي خاص ي در فرايند
تحقيق در علوم انساني است.
« ذهنيت» قادر است بسياري از فعاليتها و موضوعاتي را كه بر پاية
عقالنيت ،منطق وروند عيني نبوده اند حذف كند.
اين گونه فعاليتها و موضوعات ،به احتمال زياد ،ويژگيهايي را
تعيين مي كنند كه از سوي افراد متفاوت به طور متفاوت بيان
مي شوند.
29
I. Ebrahimzadeh
خالصه
در اين فصل ياد گرفتيد كه:
فعاليتها و كارهاي گوناگون يك محقق در جريان تحقيق كدامها
ست.
فرايند تحقيق داراي يك روند سرراست ،قابل پيش بيني و حركت
خطي نيست.
ايده وتصور روشني از انگيزه هاي خود براي تحقيق در زمينه هاي
مختلف داشته باشيد.
به توانائيهاي خود براي انجام يك پروژة تحقيق بيشتر مطمئن
باشيد
30
I. Ebrahimzadeh
فصل دوم
تحقيق چگونه آغاز می شود؟
31
I. Ebrahimzadeh
انتخاب موضوع
انتخاب موضوع مهمترين تصميم در فرايند
تحقيق است .زيرا با آيندة تحصيلي يا كاري و
حتي شغلي شما در ارتباط است.
در اين تصميم گيري به چه نكات مهمي بايد
توجه كرد؟
32
I. Ebrahimzadeh
چند پيشنهاد براي يافتن موضوع مناسب براي
تحقيق
.1 كمك گرفتن از ديگران (استادان ،مدير مؤسسه،
همكاران ،يا افراد خانواده).
.2 مطالعة كارهاي تحقيقي ديگران و ارتباط دادن آنها با
عاليق و انگيزه هاي ديگر خود.
.3 فكر كردن به تجارب قبلي و زمينه هاي مورد عالقه تان.
.4 فكر كردن به يك عنوان.
33
I. Ebrahimzadeh
چند پيشنهاد براي يافتن موضوع مناسب براي
تحقيق
.5 ياد آوري كلمات قصار ،واگويه ها وگفته ها.
.6 پي جويي حدس و گمانهاي خود.
.7 ترسيم شكل ،نمودار يا انگاره اي از آنچه در ذهن داريد.
.8 خوب ،حاال شروع كنيد ولي آمادة تغيير باشيد.
34
I. Ebrahimzadeh
ترسيم شكل ،نمودار يا انگاره اي از آنچه در ذهن داريد.
35
I. Ebrahimzadeh
دوازده نكتة مهم براي به خاطر سپردن
.1 چه انتخابهايي داريد؟
.2 انگيزة شما چيست؟
. 3 ارتباط موضوع با رشتة تحصيلي شما
.4 نمونه هاي قبلي پروژه هاي تحقيقي
36
I. Ebrahimzadeh
دوازده نكتة مهم (ادامه)
.5 آيا از قواعد وانتظارات مؤسسه خود آگاهيد؟ اگر
شما براي دريافت درجة داشگاهي تحقيق مي كنيد
محدوديتهايي از نظر اتخاب موضوع ،تعداد كلمات،
نحوة سازماندهي مطالب و ...خواهيد داشت ودر
اغلب موارد انتظار ميرود نوشته هاي خودرا بصورت
منظم ،پاكيزه و تايپ شده تحويل دهيد
37
I. Ebrahimzadeh
دوازده نكتة مهم (ادامه)
.6 گسترةموضوع واندازة عنوان
.7 چقدر وقت داريد و چگونه مي خواهيد وقت خودرا
مديريت كنيد؟
.8 هزينه هاي تحقيق را چگونه تأمين ميكنيد؟
.9 چه منابعي در دسترس شما قرار دارد.
38
I. Ebrahimzadeh
دوازده نكتة مهم (ادامه)
.10 نياز شما به پشتيباني و حمايت.
. 11 مسائل دسترس ي به امكانات.
.12 ميزان آشنائي شما با روشهاي تحقيق.
39
I. Ebrahimzadeh
اهميت روش
انتخاب روش ،يك كار كليدي در فرايند تحقيق به
حساب مي آيد .بنابراين ،نياز داريد تا با كاربردهاي
هر يك از روشها و نقاط ضعف وقوت آنها براي
موضوعات متفاوت تحقيق آشنا شويد و
مهارتهاي خودرا در مورد روشها وتكنيكهاي
مختلف تحقيق توسعه دهيد.
40
I. Ebrahimzadeh
اهميت روش
روش تحقيق با ماهيت موضوع و نوع شناخت
مورد انتظار ارتباط كامل دارد.
بنابراين ،آشنائي با انواع شناخت از ديدگاه
معرفت شناس ي براي محقق ضروري است.
شما چند نوع شناخت مي شناسيد؟
41
I. Ebrahimzadeh
انواع شناخت و رابطة آن با
روش شناس ي
شناخت حس ي
شناخت علمي
شناخت شهودي
شناخت عقلي
شناخت فلسفي
شناخت ايحايي يا وحياني
42
I. Ebrahimzadeh
تعريف شناخت علمي
شناخت علمي مجموعة منظم وسازمان يافته از اطالعات
ومعلومات در بارة واقعيتهاي خارجي است كه با روش معين
وسنجيده ،موسوم به روش علمي ،به دست مي آيد.
چنين شناختي انسان را قادر به پيش بيني و تنظيم نقشه براي
اينده مي كند و مداخلة اورا در واقعيتهاي خارجي ممكن مي
سازد.
شناخت علمي نيازمند تبيين ( )explanationاست لذا
طرز تفكر يا فلسفة دانشمندان در تجارب علمي آنان دخالت
مي كند.
43
I. Ebrahimzadeh
تعريف شناخت فلسفي
شناخت فلسفي محصول فلسفيدن است (هومن.)12:1343 ،
فلسفيدن حالتي است كه در آن تمام نيروهاي جسمي و روحي
انسان براي شناختن اشيا ،امور وپديده ها متمركز مي شود و با
بررس ي و تبيين انتقادي تمام معلومات خود به صورت يك كل
مرتبط به بينش كلي در بارة خود و جهان و رابطة آنها باهم مي
رسد .اين بينش كلي همان جهان بيني يا فلسفة زندگي انسان است.
44
I. Ebrahimzadeh
يافتن كانون موضوع يا نقطةتمركز
پنج سؤال مهم براي تعيين نقطة
تمركز و هدف پروژة تحقيق
45
I. Ebrahimzadeh
يافتن كانون موضوع يا نقطةتمركز
ماهيت واقعيت اجتماعي يا پديدة مورد تحقيق
چيست؟
دانش و مدارك موردنياز در مورد آن واقعيت اجتماعي
يا پديدة مورد مطالعه چگونه و از كجا ممكن است به
دست آيد؟
46
I. Ebrahimzadeh
يافتن كانون موضوع يا نقطةتمركز
موضوع تحقيق با كدام رشته از دانش و معارف
بشري ارتباط دارد؟
مسئله يا معماي اصلي چيست؟ يعني سؤال اصلي
تحقيق چيست؟
هدف و منظور اصلي تحقيق چيست؟
47
I. Ebrahimzadeh
سه معماي فكري كه جنبة عمومي دارد
معماي رشد و توسعه ( چرا وچگونه عامل x
پيدا شد؟).
معماي مكانيكي (فالن چيز چگونه كار مي كند؟ ).
ّ
معماي علي ( عامل xچه تاثيري بر عاملy
دارد؟).
48
I. Ebrahimzadeh
شناسايي سؤالهاي تحقيق
طرح سؤال آشكار ترين نقطة شروع يك پروژة
تحقيق است.
سؤاالت در اغلب موارد با اين واژه هاي سؤالي آغاز
مي شود:
چرا ،چگونه ،چه كس ي ،چه چيزي ،در چه
زماني (كي) در چه مكاني (كجا)
49
I. Ebrahimzadeh
فرضيه هاي تحقيق
فرضيه ها همان پاسخهاي فرض ي به
سؤاالت تحقيق است كه محقق از راه
حدس منطقي در نظر مي گيرد و در
جريان تحقيق تأييد يا رد مي شوند.
50
I. Ebrahimzadeh
تعريف مفاهيم كليدي ،جستارها و زمينه ها
مفاهيم اصلي تحقيق شما كدام اند؟ چگونه آنها
را عملياتي مي كنيد؟
جستارها يا مسائل اصلي تحقيق شما چيست؟
نقشة موضوعات اصلي مورد بحث را كه با پروژة
شما در ارتباط هستند رسم كنيد.
51
I. Ebrahimzadeh
تعريف مفاهيم كليدي ،جستارها و زمينه ها
زمينه هاي ( )contextsتحقيق خودرا
پيداكنيد .شجره نامه يا سويه شناس ي
( ،)genealogyمتفكران ونظريه پردازان
كليدي حوزة تحقيقي خودرا شناسايي كنيد
به طوري كه چگونگي رشد و توسعه
ديدگاهها ،نظريه ها وروشهاي مورد نظرتان را
روشن سازد
52
I. Ebrahimzadeh
تهيه طرح اوليه يا طرح كلي تحقيق
شما ممكن است ايده هاي خوب و روشني
در خصوص مفاهيم كليدي ،مسائل و
جستارها و زمينه هاي مرتبط با تحقيق تان
داشته باشيد .اما آيا تصوير روشني از كل
پروژة تحقيق هم داريد؟
53
I. Ebrahimzadeh
تهيه طرح اوليه يا طرح كلي تحقيق
موضوع تحقيق خودرا به زبان ساده و غير
تخصص ي و با استفاده از كلمات و اصطالحات
روزمره بيان كنيد.
محقق بايد بتواند آشناهاي نا آشنا و همچنين
نا آشناهاي آشنا را به وضوح و روشني معرفي
كند.
54
I. Ebrahimzadeh
تهيه طرح اوليه يا طرح كلي تحقيق
سرفصل محتواي رساله يا پايان نامه يا گزارش تحقيق
خودرا بنويسيد .اين نوشته بايد شامل كلية بخشها،
فصول و عنوانهاي فرعي با همة جزئيات باشد.
اين كار كمك مي كند تا دريابيد كه طرح كلي يا پروپوزال
شما تا چه حد واقع گرايانه تهيه شده است.
55
I. Ebrahimzadeh
چند نكتة مهم
يافتن و انتخاب استاد راهنما
چه انتظاراتي از استاد راهنماي خود داريد؟
ويژگيهاي استاد راهنما
نظارت وراهنمايي علمي
تهية يادداشت روزانه تحقيق
56
I. Ebrahimzadeh
خالصه
در اين فصل ياد گرفتيد كه:
موضوع تحقيق مناسب با تواناييها و انگيزه هاي خود انتخاب
كنيد.
روي ايده هاي نو و اصيل تمركز كنيد و انها را به صورت
عملياتي و قابل دستيابي بيان كنيد
ايده روشني از معايب و محاسن نوع تحقيق خود داشته
باشيد
آمادة اجراي يك كار تحقيقي واقع و معتبر باشيد.
57
I. Ebrahimzadeh
فصل سوم
انديشيدن در بارة روشها
58
I. Ebrahimzadeh
مهارتهاي روزمرة تحقيق
خواندن
تماشاكردن
پرسيدن
سازمان دادن
ارائه دادن انديشه
59
گوش دادن
انتخاب كردن
خالصه كردن
نوشتن
بازتاب دادن
I. Ebrahimzadeh
كدام روش بهترين است؟
بهترين روش تحقيق را چه با استفاده از تجربه وچه از
راه منطقي واستدالل عقلي نمي توان تعيين كرد.
روشهاي تحقيق را نمي توان درجه بندي كرد ويكي را
باالتر از ديگري قرار داد.
تنها چيزي كه مي توانيم اين است كه ويژگيهاي خاص ي را
كه هر يك از روشها يا رويكردها بر پاية آنها استوارند ،به
صراحت و روشني بيان كنيم.
60
I. Ebrahimzadeh
كدام روش بهترين است؟
(ادامه)
ً
انتخاب بهترين روش صرفا پرسيدن يك سؤال فني يا
ً
عملي در بارة روشها نيست (مثال از مصاحبه
استفاده كنم يا مشاهده يا پرسشنامه؟).
ريشه هاي استفاده از اين ابزارهاي تحقيق در پاسخ
ً
سؤالهاي عامتر فلسفي نهفته است (مثال ما واقعيت
اجتماعي را چگونه درك مي كنيم و مناسبترين راه
مطالعة آنها كدام است.
61
I. Ebrahimzadeh
كدام روش بهترين است؟
(ادامه)
چه نياز داريد يا چه مي خواهيد پيدا كنيد؟
عالقه مند به قياس نظام مند و معيار هستيد يا مي
خواهيد پديده يا موقعيتي را با تمام جزئيات آن
مطالعه كنيد؟
چه مهارتهايي داريد؟
ادبيات موضوع را بررس ي كرده ايد ،محققان ديگربا
اين موضوع چگونه برخورد كرده اند؟
62
I. Ebrahimzadeh
كدام روش بهترين است؟
(ادامه)
يك تمايز كليدي ميان «روش» ( ) methodو «روش
شناس ي» ).(methodology
« روش» به طور اصولي با نحوة جمع آوري اطالعات
وتنظيم و طبقه بندي داده ها مربوط است .در حالي
كه «روش شناس ي» بيشتر معناي فلسفي دارد و به
رويكرد و انگارة ( )paradigmپايه اي تحقيق داللت
دارد.
63
I. Ebrahimzadeh
كدام روش بهترين است؟
(ادامه)
بنا بر اين ،استفاده از يك روش در پارادايم كيفي
داراي مبنا ومنظور خاص ي است وداده هاي آن با
داده هاي روش ي كه در يك انگاره يا پارادايم كمي
به كار گرفته مي شود ،بسيار متفاوت خواهد بود.
64
I. Ebrahimzadeh
كدام روش بهترين است؟
(ادامه)
به خاطر داشته باشيد:
روشهاي متفاوت تحقيق ،دانش متفاوتي در
بارة پديدة مورد مطالعه توليد مي كنند.
پس ،سؤال « كدام روش بهترين است؟» تنها سؤالي
در بارة روش نيست بلكه يك سؤال گستردة روش
شناختي است كه جنبة فلسفي هم دارد.
65
I. Ebrahimzadeh
منظور ما اين است كه توجه شمارا به مسائل
گستردة فلسفي مرتبط با تحقيق در بارة
واقعيت اجتماعي جلب كنيم.
اين كار را به دو طريق انجام مي دهيم:
اول
ارائة راهنماييهاي الزم در بارة اينكه چگونه مي
توانيد درك خود را از زير بناي فلسفي مسائلي كه
با تحقيق شماارتباط دارند ،بهبود بخشيد.
دوم
نشان دادن مسائل اصلي كه شما بايد در مراحل
ابتدايي طراحي تحقيق به بررس ي آنها بپردازيد.
67
I. Ebrahimzadeh
آيا آن پنج سؤال اصلي را كه در باره يافتن
نقطة تمركز موضوع مطرح كرديم به خاطر
مي آوريد؟
ماهيت واقعيت اجتماعي يا پديدة
مورد تحقيق چيست؟
دانش و مدارك موردنياز در مورد آن
واقعيت اجتماعي يا پديدة مورد
مطالعه چگونه و از كجا ممكن است به
دست آيد؟
69
I. Ebrahimzadeh
موضوع تحقيق با كدام رشته از دانش و
معارف بشري ارتباط دارد؟
مسئله يا معماي اصلي چيست؟ يعني
سؤال اصلي تحقيق چيست؟
هدف و منظور اصلي تحقيق چيست؟
70
I. Ebrahimzadeh
هدف چيست؟
ميخواهيم بر مبناي اين سؤاالت شمارا بر
انگيزانيم تا فرضيه هاي خودتان يا ديگران
را در بارة اينكه دانش ما در بارة آن واقعيت
چگونه توليد مي شود ،بررس ي و دوباره
كشف كنيد.
71
I. Ebrahimzadeh
آيا مي دانيد؟
همة ما نظريه اي در بارة جهاني كه در آن
زندگي مي كنيم ،ماهيت انسان و امكان يا
عدم امكان شناخت داريم؟
يعني همه ما داراي جهان بيني و نظرية
معرفت شناختي هستيم.
72
I. Ebrahimzadeh
آيا مي دانيد؟
در علوم اجتماعي ،اين مسائل طبقه بندي شده
اند .هر كدام از انها هم مي تواند مبنايي براي
تعيين انگاره يا پارادايم تحقيق باشد.
تعيين انگاره يا پارادايم از اين جهت مفيد است
كه راهي براي تعيين چهارچوبها و طبقه بندي
باورها و جهان بينيهاي پيچيده به ما نشان مي
دهد
73
I. Ebrahimzadeh
اين انگارههايا پارادايمها كدامها هستند؟
انگارة عمومي كه اغلب محققان تازه كار با آن
آشنا هستند همان تحقيق كيفي و تحقيق ّ
كمي
است.
اين انگاره ها رقيب و جايگزين يكديگرند و عاملي
براي هشدار دادن در بارة ماهيت بحث بر انگيز
توليد دانش به شمار مي روند.
74
I. Ebrahimzadeh
كار كرد انگارهها يا پارادايمها چيست؟
انگاره ها يا پارادايمها :راهبردهايي براي شكستن پيچيدگيهاي
دنياي واقعي هستند تا بتوانيم كاركرد آنها را در حالت
پيوسته درك كنيم (اوكلي.)1999 ،
آنها همچنين نوعي فرهنگ عقالني هستند كه ريشه در نظم
اجتماعي و پيوستگيهاي آن دارند .بنابراين ،تفاوت اين
پارادايمها مانند تفاوتهاي سادة فني و اجرايي نيست بلكه
همانند تفاوتهاي سبكهاي زندگي است.
75
I. Ebrahimzadeh
ّ
تحقيق كمي يا كيفي؟
راهبردهاي ّ
كمي يا كيفي تحقيق چهار چوبهاي اساس ي براي
تقسيم بندي انواع دانش به دو گروه عمده هستند.
هنوز هم در داخل اين دو گروه عمده بحث هاي زيادي بر
سر اين وجود داردكه كدام نوع دانش معتبر است و تحقيق
اجتماعي چگونه بايد صورت گيرد ؟
مشكل اصلي براي همة ما اين است كه اين بحثها پيچيده
اند و اغلب با زبان پيچيده اي هم بيان مي شوند.
76
I. Ebrahimzadeh
دو توصية عملي براي آنهايي كه تازه
با اين بحثها آشنا مي شوند
اول:كارتان را با تمركز روي چهار مدل زير آغاز كنيد:
اثبات گرايي ( ،(positivism
پسا اثبات گرايي ( ،)post positivism
تفسير گرايي (،)interpretationism
انتقاد گرايي ( )criticismو
پسانوين گرايي (.)post modernism
77
I. Ebrahimzadeh
دو توصية عملي...
دوم :به منظور فهم بهتر ارتباط مسائل گستردة روش
شناس ي با تحقيق خودتان ،به ويژه در مرحلة تهيه
طرح تحقيق ،به تفاوتها و تشابه هاي الگو هاي
كليدي تحقيق توجه كنيد.
پاسخ به اين سؤاالت شمارا به واكنش و انديشيدن
در بارة مسائل روش شناختي وامي دارد و مسائل را
يرايتان روشن ميسازد.
78
I. Ebrahimzadeh
پاسخ به اين سؤاالت شمارا به واكنش و انديشيدن در
بارة مسائل روش شناختي وامي دارد
هدف اصلي تحقيق شما چيست؟
نقش شما در فرايند تحقيق چيست؟
عقيدة شما در بارة ماهيت دانش چيست؟
معيار شما براي داوري در مورد كيفيت تحقيق تان چيست؟
آيا فكر مي كنيد ارزشهاي شما در فرايند تحقيق تأثير دارد؟
79
I. Ebrahimzadeh
ادامة سؤاالت
جايگاه اخالق در تحقيق شما كجاست؟
براي تنظيم گزارش نهايي تحقيق از چه
لحن ،طرز بيان و شيوة نگارش ي استفاده
مي كنيد (يا به شما سفارش شده كه
استفاده كنيد)؟
80
I. Ebrahimzadeh
ادامة سؤاالت
به نظر خودتان يا استاد ،مدير يا همكارانتان چه
موارد يا مسائل اساس ي ديگري نياز داريد در بارة
ً
تحقيق ياد بگيريد؟ (مثال آيا ابتدا بايد دانش فني الزم
را در باره اندازه گيري ،طراحي و روشهاي آماري و
مقداري يا رويكردهاي كيفي بياموزيد ،يا بايد كل
برداشتها و فرضيات موجود خود را در بارة ماهيت
تحقيق بازنگري كنيد؟)
81
I. Ebrahimzadeh
ادامة سؤاالت
آيا مي توانيد در تحقيق خود از چند روش بهره بگيريد؟
مخاطب تحقيق شما كيست؟ نتايج تحقيق شما براي چه كساني
يا مؤسساتي مهم است؟
استاد راهنما ،مسؤالن دانشگاه يا مؤسسة محل تحصيل ،مديران
دولتي ،تأمين كنندگان مالي يا كميتة سياست گذاري ،طرفداران
يك تفكر خاص ويا جامعة علمي و پژوهش ي؟
(گوبا و لينكلن)1994 ،
82
I. Ebrahimzadeh
خانوادة روش شناختي ،رويكردها وتكنيكها
خانواده تحقيق
()research families
ّ
راهبردهاي عمومي تحقيق :كمي و كيفي
راهكارهاي:
ميداني ( )fieldworkو كتابخانه اي
( )deskworkپشت ميزي
يا
83
I. Ebrahimzadeh
خانوادة روش شناختي ،رويكردها وتكنيكها
رويكردهاي تحقيق)research approaches(:
تحقيق تجربي ()experimental
تحقيق پيمايش ي ()survey
مطالعة موردي ()case study
تحقيق در عمليات ()action research
84
I. Ebrahimzadeh
رويكردها وتكنيكها،خانوادة روش شناختي
)research techniques( : تكنيكهاي تحقيق
)interview( مصاحبه
)observation( مشاهده
)questionnaires( پرسشنامه
)document analysis( تحليل اسناد و مدارك
I. Ebrahimzadeh
85
دو راهبرد رقيب
ّ
و
تحقيق كمي پژ هش ي تجربي است كه در آن داده
ها به صورت عدد و رقم بيان مي شود.
تحقيق كيفي هم پژوهش ي تجربي است كه در آن
داده ها از طريق تجربة مستقيم و بي واسطة
پديدة مورد مطالعه توسط محقق همان گونه كه
هست (زنده ،قابل ملس و در حال تغيير و تحول)
بيان مي شود
86
I. Ebrahimzadeh
دو راهبرد رقيب
درسالهاي اخير بحث زيادي در علوم اجتماعي راجع به مزيتهاي
نسبي هر يك از اين دو راهبرد اصلي تحقيق در گرفته است.
ً
اين موضع گيريها از ديدگاه آنهايي كه اين دو راهبرد را كامال
جدا از هم و مبتني بر دو جهان بيني متفاوت مي دانند تا
ديدگاه آنهايي كه از به كار گيري هردو راهبرد در جريان تحقيق
دفاع مي كنند گسترش مي يابد.
87
I. Ebrahimzadeh
تفاوتهاي تحقيق كيفي و كمي
مدلهاي ّ
كمي
مدلهاي كيفي
فهميدن افراد از ديدگاه
خود آنان
مشاهدة طبيعي و كنترل
نشده
شخص ي وذهني
88
جستجوي حقايق و پديده
هاي اجتماعي
مشاهدة مداخله گرانه و
كنترل شده
غير شخص ي و عيني
I. Ebrahimzadeh
تفاوتهاي تحقيق كيفي و كمي
مدلهاي ّ
كمي
مدلهاي كيفي
نزديك به داده ها ،منظر
دروني (محقق خود درون
ماجرا ست)
جهت دار اكتشافي،
جستجوگر گسترش گرا،
توصيفي ،قياس ي
مبتني بر پردازش دادهها
89
دور از داده ها ،منظر
بيروني (محقق فقط ناظر
بيروني است)
غير جهت دار ،مبتني بر
حقيقت سنجي ،كاهش
گرا ،فرض ي ،استقرايي
مبتني بر نتايج داده ها
I. Ebrahimzadeh
تفاوتهاي تحقيق كيفي و كمي
مدلهاي كيفي
داده هاي واقعي ،غني ،و
عميق
يافته هاي غير قابل تعميم
مطالعة موردهاي فردي
كلي نگر
فرض واقعيت پويا
مدلهاي ّ
كمي
داده هاي قابل اعتماد ،پايا
و تكرار پذير
يافته هاي قابل تعميم
مطالعة موردهاي زياد
جزئي نگر
فرض واقعيت ايستا
اقتباس از :اوكلي()156 :1999
90
I. Ebrahimzadeh
شباهتهاي تحقيق كيفي و كمي
هردو مدل اغلب براي آزمون نظريه ها و فرضيه
ها به منظور نظريه آفريني و اكتشاف در يك
زمينه كاربرد دارند.
زيرساختهاي فلسفي اين دو راهبرد آن گونه كه
ً
قضاوتهاي كليشه اي مي نمايانند لزوما جدا از
يكديگر نيستند.
91
I. Ebrahimzadeh
شباهتهاي تحقيق كيفي و كمي
داده هاي كيفي اغلب شامل داده هاي كمي هم
هست ( عباراتي مانند بيشتر از يا كمتر از فالن اعداد
وارقام در واقع نوعي داده هاي كمي هستند).
ً
راهبردهاي كمي هم (مثال پژوهش پيمايش ي در
مقياس بزرگ) ممكن است شامل داده هاي كيفي
باشد كه ازطريق پرسشنامه هاي پاسخ باز جمع
آوري مي شوند.
92
I. Ebrahimzadeh
كار ميداني يا كتابخانه اي؟
از منظر عملياتي تميز بين كار ميداني و كتابخانه اي
(پشت ميزي) براي محققان ممكن است مهمتر و معني
دارتراز تفاوت روشهاي كمي و كيفي باشد.
انديشيدن در مورد اين تمايز راهي براي تفكر در بارة
راهبردهاي اساس ي تحقيق است كه به گزينش يكي از
آنها منتهي مي شود.
93
I. Ebrahimzadeh
كار ميداني يا كتابخانه اي؟
نقش فناوري اطالعات و ارتباطات
استفاده از ابزارهاي زير در كدام گروه طبقه بندي
مي شود؟
تلفن
پست الكترونيكي ()e-mail
رايانه هاي شخص ي ((pc
94
I. Ebrahimzadeh
كار ميداني يا كتابخانه اي؟
نقش فناوري اطالعات و ارتباطات
رايانه هاي دستي و قابل حمل ()laptop
تار جهان گستر ()world wide web
اينترنت
آيامي توان گفت كه محقق به كار ميداني
الكترونيكي مي پردازد؟
95
I. Ebrahimzadeh
پيوند راهبردها ،رويكردها و تكنيكها در فرايند
تحقيق
دو راهبرد،
چهار رويكرد و
چهار تكنيك تحقيق را
به خاطر مي آوريد؟
آنها چگونه مي توانند باهم پيوند بخورند؟
96
I. Ebrahimzadeh
راهبردها ،رويكردها و تكنيكها
دو راهبرد :كيفي و كمي و راهكارهاي ميداني و
كتابخانه اي يا پشت ميزي
چهار رويكرد :تحقيق تجربي ،تحقيق پيمايش ي،
مطالعة موردي و تحقيق در عمليات
چهار تكنيك :مصاحبه ،مشاهده،پرسشنامه و
تحليل اسناد و مدارك
97
I. Ebrahimzadeh
آياشما راهبردها ،رويكردها ،وتكنيكهاي
ديگري مي شناسيد؟
98
I. Ebrahimzadeh
خانوادة تحقيق چگونه مي توانند باهم پيوند
بخورند؟
توجه داشته باشيد اعضاي اين خانواده به سادگي از
هم جدا نمي شوند.
ممكن است تحقيق در عمليات ،مطالعة موردي
ياپيمايش در راهبردهاي كيفي يا كمي ،حتي تجربي مورد
استفاده قرارگيرد .به همين ترتيب ،رويكردهاي تجربي و
پيمايش ي به عنوان بخش ي از راهبردهاي پژوهش ميداني
يا كتابخانه اي به كار مي رود
99
I. Ebrahimzadeh
خانوادة تحقيق چگونه مي توانند باهم پيوند
بخورند؟
بنابراين ،راهبردها ،رويكردها و تكنيكهاي تحقيق نشان دهندة
ابعاد فرايند تحقيق هستند و محقق ممكن است از بعدهاي
متفاوت به تركيبي از آنها براي يافتن پاسخ گروه خاص ي از
سؤاالت روي بياورد.
بررس ي اسناد و مدارك ،مصاحبه ،مشاهده و پرسشنامه مي
تواند به عنوان بخش ي از كل راهبردها و رويكردهاي تحقيق
مورد استفاده قرار گيرد .امانوع استفاده ،هدف و تحليل
نتايج متفاوت خواهد بود.
100
I. Ebrahimzadeh
كدام روش متناسب است؟
دانستيم سؤال «كدام روش بهترين است؟» سؤال درستي نيست.
سؤال «كدام روش متناسب است» چطور؟
سؤال «كدام روش قابل پذيرش است» چطور؟
اين سؤالي است معمول ،به ويژه از سوي محققان تازه كار.
طرح اين سؤال در آغاز كار مانند بار كردن «گاري روش» بدون
انديشيدن به «اسب محتوا» است.
101
I. Ebrahimzadeh
كدام روش متناسب است؟
(ادامه)
بهترين كار در اين مورد اين است كه چند قدم عقبتر
برگرديم و بجاي پرسيدن در بارة روش تحقيق و فنون
مورد نياز به بررس ي بيشتر اهداف و سؤاالت تحقيق
بپردازيم.
به خاطر داشته باشيم كه نوع سؤال و روش پرسيدن
آن ،در اين كه نياز به انجام چه كاري داريم تا به پاسخ
قابل اعتمادي برسيم تأثير دارد (پانچ)1998:245 ،
102
I. Ebrahimzadeh
تصميم گيري در بارة روش
با توجه به آنچه بحث شد آيا آمادگي داريد به اين سؤاالت
ً
پاسخ كامال روشني بدهيد؟
تحقيق خودرا چگونه مي خواهيد انجام دهيد؟
راهبرد و رويكرد شما چيست؟
از كدام روش يا فن تحقيق مي خواهيد استفاده كنيد؟
103
I. Ebrahimzadeh
تصميم گيري در بارة روش
اگر هنوز در در ترديد و ابهام هستيد بايد
مطالعةبيشتري در بارة موضوع بكنيد.
اگر ترديد و ابهامي در كار نيست بايد بتوانيد:
مزيتهاي روش يا روشهاي انتخابي خود را بيان كنيد.
معايب يا محدوديتهاي آن را بر شماريد
روش يا روشهايي را كه به عنوان جايگزين در نظر
گرفته ايد معرفي كنيد.
104
I. Ebrahimzadeh
خالصه
در اين فصل ياد گرفتيد كه:
مهارتهاي زيادي از قبل داريد كه در انجام دادن تحقيق
به كار مي آيند.
راهبردها ،رويكردها وفنون و روشهاي متفاوتي براي
اجراي پروژه هاي تحقيقي در علوم انساني در دسترس
شما هستند.
ً
بنابراين ،بايد ايدة كامال روشني در بارة انتخاب روش يا
ترجيحات روش شناختي خود داشته باشيد.
105
I. Ebrahimzadeh
فصل چهارم
خواندن برای تحقيق
106
I. Ebrahimzadeh
چرا می خوانيم؟
ايده های جديد پيدا می کنيم.
از کارهای پژوهشگران ديگر آگاه مي شويم.
چشم انداز خودرا گسترش و به کارهايمان نظم مي
دهيم.
107
I. Ebrahimzadeh
چرا می خوانيم؟ (ادامه)
تجربه های شخص ی هر گز برای پژوهش کافی
نيست.
برای توجيه استداللهای پژوهش ی ما مفيد ممکن
است باعث تغيير عقايد ما شوداست.
108
I. Ebrahimzadeh
چرا می خوانيم؟ (ادامه)
اين امکان را می يابيم که به طور مؤثر کارهای
ديگران را نقد کنيم.
در بارة روشهای تحقيق و کاربرد عملی آنها بيشتر ياد
می گيريم.
زمينه هائي از موضوع را كشف مي كنيم كه كس ي در
بارة آنها پژوهش نكرده است
109
I. Ebrahimzadeh
براي پژوهشگر متعهد،
خواندن فعاليتي مستمر و گسترده
است
خواندن در مراحل گوناگون
خواندن در گام آغازين :پي بردن به پژوهشهاي ديگران ،تمر كز
بر نظرات خود در زمينة مورد مطالعه و بررس ي ارتباط بين
رشته اي موضوع.
خواندن درحين پژوهش :روزآمد كردن اطالعات ،شناسائي
بهتر زمينة تحقيق و آشنائي با روشهاي تحقيق.
خواندن پس از پايان پژوهش :توجه به تأثير تحقيق خود در
ادبيات موضوع و كسب توانائي به كار گيري ايده هاي خود
درپژوهشهاي ديگر
111
I. Ebrahimzadeh
خواندن براي هدفهاي مختلف
كسب اطالعات در بارة موضوعهاي مشابه موضوع
تحقيق شما.
كسب اطالعات در بارة روشهاي تحقيق كه در زمينة
مشابه موضوع شما استفاده شده اند.
كسب اطالعات در زمينة تحقيق شما.
112
I. Ebrahimzadeh
بررس ي پيشينة تحقيق
مشكالتي كه پژوهشگر نوپا را نگران مي كند:
حجم مطالب :چگونه مي توانيد از ميان انبوه اطالعات
موجود ودر حال افزايش مطالب مورد نياز خودرا انتخاب
كنيد؟
تنوع مطالب :چگونه مي توانيد از تمام يا ييشترين منابع
استفاده كنيد؟ (منابعي مثل كتابها ،مقاالت ،نشريه ها ،اسناد و مدارك،
گزارشهاي مختلف ،مطالب كنفرانسها و اطالعات موجود در اينترنت)
113
I. Ebrahimzadeh
بررس ي پيشينة تحقيق
مشكالتي كه پژوهشگر نوپا را نگران مي كند:
مرزبندي نكردن موضوع :در صورتي كه موضوع پژوهش
به دقت مشخص نشود ،پژوهشگر چگونه مي تواند از
خواندن بيش از حد و بي هدف منابع اجتناب كند؟
نظرات مغاير :چگونه مي توانيد ديدگاهها ،عقايد و
تفسيرهاي مختلف را ارزيابي و نقد كنيد تا راه خود را از
بين آنها پيدا كنيد؟
114
I. Ebrahimzadeh
يك توصية مهم بهداشتي
الزم نيست تمام كارها را يكباره انجام دهيد.
اگر مي توانيد – به ويژه در آغاز تحقيق -به
خودتان فرصت دهيد تا تنوع مطالب موجود
در منابع فراوان شما را آشفته و هيجان زده
نكند.
115
I. Ebrahimzadeh
راهبرد هاي بنيادي خواندن براي تحقيق
چه چيزي را بخوانيم؟
كتابها (آثار معاصر و كالسيك) ،نشريات (مجموعه ها،
نقدهاي محلي ،ملي ،بين املللي ،پژوهش ي ،دانشگاهي و عمومي)
گزارشات (گزارشهايي كه مؤسسات و سازمانهاي مختلف
منتشر مي كنند)
رسانه هاي گروهي (روزنامه ها و مجالت ،برنامه هاي
راديويي و تلويزيوني)
نامه ها ،يادداشتها و مدارك شخص ي ديگران.
116
I. Ebrahimzadeh
راهبرد هاي بنيادي خواندن براي تحقيق
منابع خواندني را كجا بيابيم؟
كتابخانه هنوز هم به عنوان بهترين مكان براي يافتن و
مطالعة منابع مطرح است.
همكاران ،دوستان ،استاد راهنما ،همكالسيها هم مي توانند
در يافتن منابع مورد نياز به شما كمك كنند.
انواع پايگاه داده ها (مانند yahoo, ERIC,
BIDS, googel, googel printوساير
موتورهاي جستجوگر) به شما اجازه ميدهد تا با استفاده از
كليد واژه ها اطالعات مورد نيازتان را پيدا كنيد.
117
I. Ebrahimzadeh
دستيابي به اطالعات در جايي غير از كتابخانه
شبكة جهاني اينترنت :دسترس ي به اطالعات از اين طريق
اينترنت را به منبع پژوهش ي جذاب تبديل كرده است .اما اين
كه تمام كتابخانة جهاني را در اختيار داشته باشيدگيج كننده و
وقت گير به نظرمي رسد .بنابر اين ،مطالب اينترنت بايد با
مديريت دقيق طبقه بندي و جستجو شود.
118
I. Ebrahimzadeh
دستيابي به اطالعات در جايي غير از كتابخانه
شبكة جهاني اينترنت :دسترس ي به اطالعات از اين طريق اينترنت را
به منبع پژوهش ي جذاب تبديل كرده است .اما اين كه تمام كتابخانة
جهاني را در اختيار داشته باشيدگيج كننده و وقت گير به نظرمي
رسد .بنابر اين ،مطالب اينترنت بايد با مديريت دقيق طبقه بندي و
جستجو شود.
119
I. Ebrahimzadeh
آيا براي استفاده از اين منبع عظيم تجربه و
آمادگي الزم را داريد؟
ً
احتماال براي استفادة كامل از تمام امكانات اينترنت
احتياج به تمرين داريد.
جستجوی پيشرفته
اگر نمی خواهيد حجمی از اطالعات غير مفيد سرتان را گرم و
وقتتان را تلف کند در جستجوهای خود در سايتها دقت کنيد.
استفاده از ترکيب بندی بولين ( )booleanراه حل
مفيدی است .بولين يعنی استفاده از سمبلها و اصطالحانی
مانند and, or, not, and not :وقرار دادن کليد
واژه موردنظر در داخل گيومه ” ” يا پرانتز از آمدن اطالعات
زايد جلوگيری می کند( .مطالعه دقيق مطالب خانه های 46 ,45و 47را به
شما توصيه می کنيم)
121
I. Ebrahimzadeh
جستجوی پيشرفته
تعدادي دستورالعمل درباره اينكه چگونه به منابع
اينترنتي رجوع كنيم ،در اينترنت قابل دسترس ي هستند.
براي نمونه ميتوانيد به سايتهاي زير مراجعه كنيد.
http://www.bedfordstmartins.com/online/
http://www.spaceless.com/WWWL/
http://www.itcompany.com/inforetriever/
122
I. Ebrahimzadeh
چطور کتابی را در پنج دقيقه بخوانيم
خواندن لغت به لغت تمام کتابها و منابع مورد نياز ممکن است
ماهها و حتی سالها طول بکشد .در نتيجه مجبور هستيد روش ی
را برای خواندن آنها پيدا کنيد.
برای کسب مهارت الزم تمرين 27کتاب را انجام دهيد .مطمئن
باشيد با کمی تمرين در اين کار مهارت پيدا می کنيد.
خيلی کم ضرورت دارد بيش از 25در صد از يک کتاب را بخوانيد
تا بتوانيد نتيجه الزم را بگيريد( .خواندن مطالب خانه 48و 49در اين مورد بسيار
مفيد است)
123
I. Ebrahimzadeh
خواندن منتقدانه
تجزيه و تحليل
نتايج وداليل را تشخيص دهيد وآنها را تجزيه وتحليل کنيد.
از خود بپرسيد نويسنده قصد قبوالندن چه چيزی را دارد؟
از چه داليل و شواهدی استفاده می کند؟
فرضيه های بيان نشده را تشخيص دهيد.
124
I. Ebrahimzadeh
خواندن منتقدانه
ارزيابي
درستي داليل وفرضيه ها
قابل اطمينان بودن مدارك و مستندات
مناسب بودن مقايسه ها ومثالها
اگر خود شما از متن نتيجه گيري كنيد به اين نتيجه
مي رسيد كه داليل موجود در متن اشتباه است؟
125
I. Ebrahimzadeh
خواندن منتقدانه
ارزيابي
كدام يك از داليل داخل متن به داليلي كه اشتباه مي دانيد
شباهت دارد؟
آيا داليل يا فرضيه هاي ارائه شده مي تواند اصل عمومي
محسوب شود؟
آيا داليل به خوبي نتيحه را تأييد مي كنند؟ اگر چنين نيست
مي توانيد داليل روشني در رد آن بيان كنيد؟
126
I. Ebrahimzadeh
خواندن منتقدانه
درستی داليل و فرضيه ها را ارزيابی کنيد.
قابل اطمينان بودن منبع را ارزيابی کنيد.
دنبال مدارک ديگری بر له يا عليه آن باشيد.
نتيجه گيری نهايی شما چيست؟
127
I. Ebrahimzadeh
به خاطر داشته باشيد
اساس تمامي اين مهارتها بر پاية توانايی استفاده از زبان واضح و
صريح قرار دارد.
تسلط بر آئين نگارش و ويرايش شمارا در خواندن و نوشتن
انتقادی ياری می کند.
انتقاد در زبان روزمره به معنای حمله شخص ی است .اما در
اصطالح پژوهش ی خواندن انتقادی ,تفکر انتقادی و ارزيابی
انتقادی به بررس ی سنجيده و حساب شده و موجه گفته ها
ونوشته های ديگران اطالق می شود.
توسعة روش ی نظامدار برای تجزيه و تحليل انتقادی بحثهای
ديگران مهارت پژوهش ی مهمی است.
128
I. Ebrahimzadeh
خوانندة انتقادي كيست؟
خوانندهاي است كه با ارائه نظرات و يافتن پاسخهاي
شخص ي به آنچه نوشته شده است ،از توضيح ِصرف فراتر
ميرود.
خوانندهاي است كه نوشتههاي گوناگون را به يكديگر
ارتباط ميدهد ،به تفاوتها و تناقضهاي آنها اشاره ميكند ،و
بر روي كمبودهاي آنها انگشت ميگذارد
129
I. Ebrahimzadeh
خوانندة انتقادي كيست؟
خوانندهاي است كه تنها به آنچه در ظاهر نوشته شده،
اهميت نميدهد.
خوانندهاي است كه تالش ميكند ،ارزش تئوريهايي كه
اطالعات موجود در متن را در اختيار ما قرار ميدهد ،آشكار
كند و نوشتن و خواندن را تحت الشعاع قرار دهد
130
I. Ebrahimzadeh
خوانندة انتقادي كيست؟
خوانندهاي است كه نوشته پژوهش ي را به عنوان قلمرو مورد نظر
كه از آن نظرات و مسائل متنوعي به دست ميآيد ،مورد بررس ي قرار
ميدهد.
خوانندهاي است كه نشان ميدهد ،از روابط قوي كه در پژوهش
وجود دارد ،و از اين كه نويسندگان از كجا آمدهاند ،آگاهي دارد.
خوانندهاي است كه از زباني خاص استفاده ميكند( ،نويسندگان
ادعا ميكنند ،بحث ميكنند ،اظهار نظر ميكنند ،نتيجهگيري
ميكنند ،يا با هم رقابت ميكنند) ميتواند با دقت توضيح دهد يا از
نظرات غيرشخص ي استفاده كند.
131
I. Ebrahimzadeh
خواندن دربارة روش
به عنوان پژوهشگر بايد بر اهميت درك روشها و شيوههاي
تحقيق و موضوع پژوهش تأكيد كنيد .مطالب بسيار زيادي
دربارة روشهاي پژوهش منتشر شده است.
متنهاي روششناختي
نشريات دربارة روشها
گزارشات اعترافي
گزارشهاي روششناختي در پژوهشهاي منتشر شده
132
I. Ebrahimzadeh
ثبت مطالعات
صفاتي مثل دقيق و موشكاف بودن ،خالقيت،
انعطافپذيري ،قدرت قانع كنندگي ،و توانايي جمعآوري
كمك مالي جزو با ارزشترين صفاتي هستند كه بايد يك
پژوهشگر از آنها برخوردار باشد
از ابتداي كار جزئيات مطالعاتتان را يادداشت كنيد .اين
جزئيات ممكن است شامل موارد زير باشد:
133
I. Ebrahimzadeh
ثبت مطالعات
نويسنده يا نويسندگان ،عنوان نوشته ،گزارش يا كتاب،
تاريخ انتشار ،ناشر و محل نشر آن.
اگر بخش ي از يك كتاب است ،عنوان ،ويراستار كتاب،
مترجم كتاب و شمارة صفحههاي آن.
اگر صفحهاي از يك نشريه است ،عنوان نشريه ،شماره
مجله و صفحهها.
اگر يك وب سايت است ،تاريخي كه به اين اطالعات
دست يافتهايد.
134
I. Ebrahimzadeh
مرور پيشينة تحقيق
مرور پيشينة تحقيق روش ي واضح ،نظاممند ،قابل تجديد
براي شناسايي ،ارزيابي و تفسير مطالب ثبت شده توسط
پژوهشگران ،دانشمندان و متخصصان است( .فينك
)3 : 1998
پيشينة تحقيق بسيار مهم است ،زيرا بدون آن نميتوانيد
از موضوع پژوهش خودتان و اينكه پيش از آن چه كارهايي
و چگونه انجام شده و مسائل مهم مربوط به آن اطالعاتي
بهدست آوريد.
135
I. Ebrahimzadeh
مرور پيشينة تحقيق
اختصاص زمان بيشتر به خواندن ،نسبت به جنبههاي ديگر
تحقيق ،طبيعي است .بايد سعي كنيد به سرعت درك كاملي از
نوشتهها پيدا كنيد ،وسعت آن را درك كنيد و بخشهاي خاص ي
را كه به موضوع شما مربوط است عميقتر درك كنيد .سپس
ً
بايد عمال به پژوهش بپردازيد ،اما گاهي نيز بايد برگرديد و
مطالب را بخوانيد تا همواره روزآمد باشيد.
136
I. Ebrahimzadeh
خالصه
با پايان اين فصل شما بايد :
اهميت حياتي خواندن را به عنوان بخش ي از تحقيق درك كرده
باشيد.
دربارة اين كه چگونه اطالعات مربوط به موضوع را بيابيد،
اعتماد به نفس بيشتري پيدا كردهباشيد.
متوجه شده باشيد كه خواندن براي تحقيق يك جريان انتخابي
است.
به اهميت ثبت دقيق آنچه ميخوانيد پي برده باشيد.
نسبت به اين كه در جريان مرور ادبيات تحقيق چه مسائلي
دخيل هستند ،ديدگاه بهتري پيدا كرده باشيد.
137
I. Ebrahimzadeh
فصل ششم
جمعآوري دادهها
هدف اين فصل آشنا كردن شما با فرآيندهاي ضروري جمعآوري
دادهها و راهنمايي براي انجام دادن اين كار است
138
I. Ebrahimzadeh
جمعآوري دادهها
كل تحقيق شامل جمعآوري و تحليل دادههاست (چه
از طريق خواندن ،مشاهده ،اندازهگيري ،پرسيدن يا
تركيبي از اين موارد و يا ديگر راهبردها).
دادههاي جمعآوري شده ممكن است به شكل قابل
توجهي از لحاظ ويژگيهاشان متفاوت باشند .براي مثال
:
دادهها ممكن است عددي يا اسمي و يا تركيبي از اين
دو باشد.
139
I. Ebrahimzadeh
جمعآوري دادهها
دادهها ممكن است «اصيل» باشند به اين معني كه
ً
قبال هرگز كس ي آنها را جمعآوري نكرده باشد يا
«موجود».
دادهها ممكن است شامل پاسخهايي به پرسشنامهها،
نكات يا ديگر مستندات منتج از مشاهدات يا آزمايشها،
اسناد و مدارك يا تمام اين چيزها باشند.
140
I. Ebrahimzadeh
به كارگيري فنون تحقيق براي جمعآوري دادهها
اسناد :استفاده از مواد مكتوب به عنوان مبناي تحقيق
مصاحبهها :پرسش و بحث دربارة موضوعات با افراد مورد
نظر
مشاهدات :جمعآوري دادهها از طريق تماشا يا شركت
كردن در فعاليتها
پرسشنامهها :جمعآوري اطالعات از طريق سؤاالت مكتوب
141
I. Ebrahimzadeh
مسائل مربوط به دستيابي
هنگامي كه موضوع تحقيق خود را انتخاب ميكنيد ،بايد مسائل
مربوط به دستيابي را در نظر داشته باشيد.
موضوع تحقيق شما ممكن است مستلزم دستيابي به يك يا
تمام موارد زير باشد:
اسناد نگهداري شده در كتابخانهها يا مؤسسات
افراد در منزل ،محل كار ،اجتماعات بزرگتر يا در اينترنت
مؤسسات ،مثل شركتهاي خصوص ي ،مدارس يا بخشهاي دولتي
مديران ارشد سازماني دولتي يا شركتهاي خصوص ي
142
I. Ebrahimzadeh
مواردي براي بررس ي پيش از جستجوي دستيابي
دربارة چه كس ي و در مورد كدام موضوع ميخواهيد تحقيق
كنيد؟
افراد خاص يا ساير مسئوالني كه نيازمند كسب اجازه از آنها
هستيد كداماند؟
براي تحقيق از موضوعات خود ،برحسب ساعت ،روز ،هفته
يا ماه نيازمند چه ميزان تعهد هستيد؟
آيا هدف شما معقوالنه است؟
آيا ميتوانيد مشكالت بالقوة مربوط به دستيابي را شناسايي
كنيد؟
143
I. Ebrahimzadeh
مسايل مربوط به شئونات اخالقي
انجام دادن تحقيق اجتماعي آگاهانه با حفظ اصول اخالقي
ميبايست يكي از اهداف تمام محققهاي اجتماعي باشد .مسائل
ً
اخالقي معموال به هنگام گردآوري دادهها به روش كيفي پيش
ميآيد .اين به خاطر ارتباط نزديكتر بين محقق واشخاص مطلع
است.
محقق ممكن است از يافتن حقايق كليدي احساس هيجان و در
تهية يك گزارش كامل احساس غرور كند ،اما خوانندگان آن
گزارش (به ويژه مسئوالن مؤسسة مورد تحقيق) ممكن است از
وارد شدن جزئيات خصوص ي در گزارش شوكه شوند.
144
I. Ebrahimzadeh
مسايل مربوط به شئونات اخالقي
اخالقيات تحقيق حكم ميكند كه توافق شما با
ً
طرفتان كامال روشن باشد .تحقيق اخالقي شامل
حصول رضايت آگاهانة آنهايي است كه قصد داريد با
آنها مصاحبه كنيد ،سؤال بپرسيد يا موادي از آنها
بگيريد .اين موارد حصول توافقهايي راجع به كاربردهاي
دادهها ،چگونگي تحليل آنها ،گزارش نتايج و انتشار آن را
در برميگيرد
145
I. Ebrahimzadeh
مسايل مربوط به شئونات اخالقي
مشكالت متداول اخالقي در جريان تحقيق به طورمعمول
عبارتند از:
محرمانه بودن اطالعات؛
محرمانه بودن نام؛
رعايت قانون؛
مالحظات حرفهاي يا صنفي
146
I. Ebrahimzadeh
نمونهگيري
گرچه بيشتر افراد كلمات «نمونهگيري» و «گزينش»
را با شيوههاي پيمايش ي مرتبط ميدانند ،ليكن هر
شيوهاي كه براي انجام پروژه تحقيقيتان اتخاذ
كرده باشيد ،ممكن است نمونهگيري در اجراي آن
الزم باشد.
147
I. Ebrahimzadeh
نمونهگيري
براي مثال اگر تحقيق شما شامل مشاهده باشد ،قادر نيستيد
تا به صورت مداوم تمام افراد مورد نظر را تحت نظر داشته
باشيد .اگر يك مطالعة موردي را انجام ميدهيد ،نيازمند
انتخاب مورد يا مواردي هستيد كه برروي آنها متمركز خواهيد
شد .بنابراين ،شيوة شما هرچه باشد ميبايست راجع به
جريانات مرتبط با نمونهگيري و گزينش ،بررس ي الزم را انجام
دهيد
148
I. Ebrahimzadeh
نمونهگيري
ً
اگر موضوع و راهبرد تحقيق شما كامال برايتان تعيين
شده باشد ،اين امر به نظر غيرضروري ميرسد .با وجود
اين ،در چنين مواردي هنوز هم نيازمند قضاوت راجع به
انتخابتان و مرتبط كردن آن با ديگر نمونهها هستيد.
اگر هنوز موضوعات يا اهداف پروژة تحقيقتان را
ً
مشخص نكردهايد ميبايست دقيقا راجع به چگونگي
انتخاب آنها فكر كنيد
149
I. Ebrahimzadeh
نمونهگيري
راهبرد هاي نمونه گيري
نمونه گيري احتمالي
نمونهگيري تصادفي ساده :انتخاب به صورت
تصادفي
نمونهگيري نظاممند :انتخاب نمونه از طريق
تقسيم حجم جامعه به حجم نمونه و تعيين
فاصلة نمونه گيري و انتخاب هر مورد تا
سقف مورد نظر (نامحدود)
150
I. Ebrahimzadeh
نمونهگيري
نمونه گيري احتمالي
نمونهگيري طبقهاي :انتخاب نمونه از ميان
واحدهاي جامعه كه از نظر صفت مورد مطالعه
گروهبندي شدهاند
نمونهگيري خوشهاي :انتخاب نمونه از ميان افراد
جامعه كه در دستههايي خوشه بندي شدهاند
نمونهگيري مرحلهاي :انتخاب خوشه ها به طور
تصادفي و نمونه گيري از خوشههاي منتخب
151
I. Ebrahimzadeh
نمونهگيري
نمونهگيري غيراحتمالي
نمونهگيري راحت :نمونهگيري از آنهايي كه از همه
راحتتر هستند
نمونهگيري داوطلبانه:انتخاب نمونه از ميان افراد ي كه
خود داوطلب هستند.
152
I. Ebrahimzadeh
نمونهگيري
نمونهگيري غيراحتمالي
نمونهگيري سهميهاي :نمونهگيري راحت وآسان از ميان
گروههايي از جامعه
نمونهگيري هدفمند :گزينش دستچين كردن نمونه
مورد نظر از ميان گروه يا يا موارد موردعالقه
نمونهگيري ابعادي :نمونهگيري سهميهاي چند بعدي
153
I. Ebrahimzadeh
نمونهگيري
ديگر انواع نمونهگيري
نمونهگيري واقعهاي :استفاده از روال يا وقايع عادي جاري يا
خاص به عنوان مبناي نمونهگيري
نمونهگيري زماني :شناخت اين كه قسمتهاي متفاوت روز ،هفته
يا سال ممكن است برجسته باشند.
154
I. Ebrahimzadeh
بهكارگيري فنون جمعآوري دادهها
در فصل سوم مجموعهاي ازرويكردها و فنون
تحقيق را شناسايي كرديم .انها كدامها بودند؟
چهار رويكرد :تحقيق در عمليات ،مطالعات
موردي ،آزمايش ي و پيمايش ي كه چارچوبهاي كاري
جايگزين راجع به تفكر و برنامهريزي يا طرحريزي
پروژههاي تحقيقي ارائه ميكنند.
155
I. Ebrahimzadeh
بهكارگيري فنون جمعآوري دادهها
در اين بخش ،ما بر چهار فن يا روش اصلي براي
توليد داده متمركز ميشويم كه عبارتند از:
اسناد ،مصاحبه ،مشاهده و پرسشنامه
156
I. Ebrahimzadeh
اسناد
تمام پروژههاي تحقيقي ،كم وبيش ،از تحليل اسناد استفاده
ميكنند .از محققها انتظار ميرود كه به صورت انتقادي به
خواندن ،درك و تحليل نوشتههاي ديگران (چه محققهاي
قبلي ،حقوقدانها يا سياستگذاران) اقدام كنند.
با وجود اين ،در بعض ي پروژههاي تحقيق ،تمركز اصلي
ً
ً
ً
جمعآوري دادهها كال (يا تقريبا كال) بر اسناد گوناگون است.
براي مثال ،آنها ممكن است موارد زير باشند:
157
I. Ebrahimzadeh
اسناد
بر مبناي اسناد موجود در كتابخانه با هدف توليد يك خالصة
انتقادي از نوشتههاي تحقيقي موجود در يك زمينه؛
بر مبناي اسناد موجود در رايانه شامل تحليل قسمت عمدة
مجموعه دادههاي جمعآوري شدة قبلي؛
داشتن يك كانون راهبردي به منظور آزمايش موارد مربوط به
مجموعه خاص ي از تصميمات سياست گذاري؛
داشتن يك جهتگيري تاريخي براي استفاده ازاسناد و مدارك يك
آرشيو يا مدارك بر جاي مانده از يك واقعه.
158
I. Ebrahimzadeh
منابع اسنادي براي تحقيق
. اطالعات دولتي
. قانون دولتي
. ثبتهاي تاريخي
. اسناد رسانهاي
اسناد شخص ي
اطالعات تطبيقي دربارة ساير كشورها و خطمش يها و
برنامههاي بيناملللي
159
I. Ebrahimzadeh
مصاحبه
روش مصاحبه شامل پرسش يا بحث كردن موضوعات با
افراد است .مصاحبه ميتواند تكنيك بسيار مفيدي براي
جمعآوري دادهها باشد كه با استفاده از تكنيكهايي مثل
مشاهده يا پرسشنامه قابل حصول نيست.
مصاحبه ساختار نيافته :مصاحبهاي ناتوراليستي،
زندگينامهاي ،عميق ،روايتي يا غيرصريح است كه به طور
غيررسمي بر مبناي گفتگو پايهريزي شدهاست و مثل گفتگو،
يك واقعة اجتماعي است كه دو نفر در آن دخيل هستند.
160
I. Ebrahimzadeh
مصاحبه
ً
مصاحبة ساختار يافته :مصاحبه ممكن است كامال با توجه
به مجموعهاي از سؤاالت كه نيازمند پاسخهاي مشخص و
خاص هستند ،ساختار يافته باشد يا ممكن است خيلي
نامحدود و گسترده باشد و شكل يك بحث را به خود بگيرد.
در حالت دوم ،هدف از مصاحبه ممكن است فقط تسهيل
گفتگو براي ورود به موضوع باشد.
مصاحبههاي نيمه ساختار يافته هم بين اين دو حالت قرار
ميگيرند
161
I. Ebrahimzadeh
مشاهدات
روش استاندارد براي مشاهدة با پيوستاري ميان دو
انتخاب سروكار دارد:
قرار گرفتن بين شركتكنندگان و تمركز كامل بر آنچه
مشاهده ميشود.
ويا ايستادن در كنار و گزارش كردن آنچه مشاهده مي
شود.
162
I. Ebrahimzadeh
مشاهدات
راه حلهاي مطلوب در بين دو انتهاي پيوستار قرار دارند.
ولي هنگامي كه راه حل مطلوب وجود ندارد بهترين و
مفيدترين كار ايجاد نوعي مصالحه بين دو طرف اين
پيوستار است.
روش مشاهده مستلزم اين است كه محقق ،وقايع
مورد نظر را ببيند و ضبط و تحليل كند.
163
I. Ebrahimzadeh
پرسشنامه
پرسشنامه يكي از متداولترين تكنيكهاي تحقيق اجتماعي
است .ايدة فرمولبندي سؤاالت به صورت مكتوب و
دقيق (براي آنهايي كه عقايد يا تجربهشان براي شما
جالب است) راهبردي روشن براي دستيابي به پاسخ
سؤاالت است.
164
I. Ebrahimzadeh
پرسشنامه
انواع پرسشهاي ميداني
كميت يا اطالعات مقداري
مقوله يا نوع
فهرست يا انتخاب چندگانه
165
I. Ebrahimzadeh
پرسشنامه
سنجش (معيار)
طرز نگرش
. درجهبندي
جدول يا چارخانة تركيبي
166
I. Ebrahimzadeh
پرسشنامه
نكاتي راجع به تنظيم سؤاالت
سعي كنيد از طرح سؤاالت مبهم يا غيردقيق يا پرسشهايي كه
نيازمند دانش تخصص ي هستند ،پرهيز كنيد.
فراموش نكنيد كه سؤاالتي كه پاسخگو براي جواب دادن به
آنها نيازمند به خاطر آوردن وقايع يا احساساتي است كه مدتها
ً
ي
قبل روي دادهاند ،معموال با دقت كمتر پاسخ داده ميشوند.
167
I. Ebrahimzadeh
پرسشنامه
دو يا سه سؤال ساده بسيار بهتر از يك سؤال
پيچيده است.
سؤاالتي طرح نكنيد كه جواب مشخص ي را
تداعي ميكنند بلكه سؤال بايد به گونهاي باشد
كه تمام پاسخهاي ممكن را به ذهن تداعي كند.
168
I. Ebrahimzadeh
پرسشنامه
سعي كنيد خيلي از سؤاالت منفي استفاده نكنيد ،گرچه
در بعض ي موارد ،مثل وقتي كه يك رشته سؤاالت راجع
به نگرش ميپرسيد ،بهتر است مخلوطي از سؤاالت منفي
و مثبت بپرسيم.
به خاطر داشته باشيد كه سؤاالت فرض ي كه مافوق
تجربة پاسخگو باشد ،بيشتر منجر به پاسخهاي غيردقيق
ميشوند.
169
I. Ebrahimzadeh
پرسشنامه
از سؤاالتي كه ممكن است حالت تدافعي ايجاد كند
اجتناب كنيد ،يا الاقل آنها را زماني مطرح كنيد كه
ً
تأثيري در پاسخهاي بعدي نداشته باشند ( مثال در آخر
پرسشنامه).
از سؤاالتي كه حدي بر پاسخ آنها نيست اجتناب كنيد.
170
I. Ebrahimzadeh
تحليل پرسشنامه
داده های پرسشنامه ممکن است کمی ياکيفی باشد با وجود
اين پرسشنامه ها بيشتر داده های کمی برای تحليل فراهم
می آورند.
در اصل پرسشنامه برای جمع آوری داده های مستقل و
مجزا طراحی می شوند( اعداد يا کلماتی که می توان آنها راگد
گذاری و به صورت عددی نمایش داد).
تحليل کمی را می توان در سطوح مختلف انجام داد.
171
I. Ebrahimzadeh
خالصه
با مطالعه اين فصل شما بايد بتوانيد:
به مشكالت دستيابي به منابع و افراد و مسائل اخالقي مربوط به
اين زمينه آگاهي يابيد.
نحوه انتخاب نمونه و موضوعات تحقيق را بدانيد.
درك بهتري از روشهاي مختلف استفاده از مدارك ،مشاهده،
پرسشنامه و مشاركت در پروژههاي تحقيقي بهدست آوريد.
محاسن ومحدوديتهاي روشهاي مختلف جمعآوري دادهها را بدانيد.
آمادگي الزم را براي مواجهه با فراز و نشيبهاي مراحل جمعآوري
دادهها كسب كنيد.
172
I. Ebrahimzadeh
فصل هفتم
تحليل دادهها
سازماندهي فصل
اين فصل با مباحث زير سازماندهي شدهاست:
شكل دادههاي شما :وضعيتي كه دادههاي تحقيقي شما در آن قرار دارند ،و امكاناتي كه
براي تحليل در اختيار داريد.
ماهيت دادهها :دادههاي تحقيقي چه هستند ،مفهوم اعداد و كلمات چيست؟
سازماندهي دادهها :كدگذاري و خالصه كردن دادههاي خام.
تحليل رايانهاي :استفاده از بستههاي نرم افزاري با دادههاي كمي و كيفي.
فرآيند تحليل :انديشيدن به تحليل و ريختن طرحي براي آن.
تحليل اسناد :ربط دادن يادداشتها به موضوع تحقيق.
تحليل مصاحبهها :ربط دادن مطالب مصاحبه به موضوع تحقيق.
تحليل مشاهدات :ربط دادن مشاهدات به موضوع تحقيق.
تحليل پرسشنامهها :ربط دادن پاسخ به موضوع تحقيق.
تفسير :درك نتايج تحليلها و ارتباط دادن آنها به يكديگر.
174
I. Ebrahimzadeh
شكل دادهها
دادههاي منظم
دفتر يادداشتهاي مرتب
فيشهاي برگهها
مجموعهاي از پاسخنامهها
پوشهاي كه براساس رنگ رمزگذاري
شده
نوارهاي رونوشت شده ،يا نامگذاري
شده
تصويرهاي نشان داده شده (مشخص
شده) تصوير يا طرح واضح
پايگاه اطالعاتي كامپيوتر
175
داده هاي نامنظم
يادداشتهاي متفرقه
كاغذ پارهها
سبدي از مطالب بريده شده
پوشههاي خالي يا متورم
نقلقولهاي با شتاب نوشته شده
نقلقولهايي كه نيمي از آنها به خاطر
سپرده شده
كاغذپوشهاي كهنه
يادداشتهاي ناخوانا
I. Ebrahimzadeh
كجا و با چه چيز تحليل كنيم؟
سؤاالت زير را
در نظر بگيريد:
.1 آيا ترجيح ميدهيد كارتان را روي ميز انجام دهيد يا
روي صندلي دستهدار؟
.2 آيا دوست داريد كارتان را روي زمين پخش كنيد يا به
ديوار بچسبانيد؟
176
I. Ebrahimzadeh
كجا و با چه چيز تحليل كنيم؟
ً
. آيا دوست داريد با قلم و كاغذ كار كنيد يا مستقيما با
رايانه؟
.4 آيا تجزيه و تحليل شما به زمان زيادي نياز دارد يا
ميتوانيد آن را در زمانهاي كوتاه انجام دهيد يا از هر دو
روش استفاده كنيد؟
.5 آيا ميتوانيد تجزيه و تحليل خود را در يك مكان انجام
دهيد يا بايد از امكانات پراكنده استفاده كنيد؟
177
I. Ebrahimzadeh
ماهيت دادهها
ً
دادههايي كه جمعآوري كردهايد احتماال به شكلهاي
ً
متعددي هستند؛ هرچند كه ترجيحا ممكن است تحقيق
جالب و معتبري را تنها با يك شكل داده انجام دهيم.
بهتر است درباره ماهيت دادههايتان ،مقدار دادهاي كه
داريد ،منشأ آنها و اينكه چطور توليد شدهاند بينديشيد
178
I. Ebrahimzadeh
ماهيت دادهها(ادامه)
تقسيم كمي /كيفي
در ميان انواع گوناگون دادهها ،دادههاي كمي (يعني اعداد) و كيفي
ً
(يعني كلمات) را اساسا ميتوان متمايز كرد .اين تمايز داراي تأثير
عمدهاي بر چگونگي تحليل دادههاست؛ همچنين سنتها ،سليقهها و
روالهاي گوناگون علوم اجتماعي را منعكس ميكند.
مطمئن باشيد كه نمونههايي از هر دو نوع را در ميان دادههايتان داريد،
گرچه ممكن است يكي از آنها برجستهتر باشد.
179
I. Ebrahimzadeh
منابع داده ها
چه نوع دادهاي را از كجا وبا چه ابزاري بدست آوردهايد؟
پاسخنامه
يادداشتهاي موارد خواندني ،مصاحبهاي ،گزارشها يا
دستنويس
پايگاههاي دادههاي رايانهاي يا مواد اينترنتي
تصاويري از مدارك
180
I. Ebrahimzadeh
منابع داده ها
يادداشتها يا مشاهدات از نوار ويديويي
ارزيابي از رفتار
نمودار ،نقشه ،جدول يا طرح
عكس
گزارشهايي از يادداشت روزانة تحقيق
شكلهاي ديگري از اطالعات
181
I. Ebrahimzadeh
سازماندهي دادهها
فكر كنيد كه تا چه حد نياز داريد حجم اطالعات خود
را كاهش دهيد تا بتوانيد در مورد اطالعات در فضايي
كه براي شما مهيا ميباشد بحث و تجزيه و تحليل
كنيد
ً
نه شكل دادهها و نه دقت يا واقعي بودن آنها ذاتا بهتر
نيست -هر كدام ميبايست بر مبناي مقياسهاي
خاص خودش ارزيابي ،تحليل و استفاده شود.
182
I. Ebrahimzadeh
سازماندهي دادهها
نمي توانيد تمام پرسشنامه ها يا تمام يادداشتهايي كه
برداشتهايد كنار هم قرار دهيد و بگوييد اين گزارش
تحقيق يا رسالة من ًاست .چون بسيار طوالني و خسته
كننده است و احتماال نتيجة قابل قبولي هم نميدهد.
بنابراين ،كار تحليل ًدادههايي كه جمعآوري كردهايد
شامل دو فرآيند كامال مرتبط است.
183
I. Ebrahimzadeh
سازماندهي دادهها
سازماندهي دادههايتان به طوري كه بتوانيد آنها را
دقيق و مفيد گزارش دهيد.
تحليل مجموعة دادههاي سازماندهي شده ،به وسيلة
خالصه كردن آن و توجه به چيزهايي كه فكر ميكنيد از
اهميت برخوردار هستند
184
I. Ebrahimzadeh
تكنيكهايي براي سازماندهي دادهها
رمزگذاري :مرحلهاي كه طي آن براي عناوين يا گروهي از
دادهها رمز تعيين ميگردد.
حاشيهنويس ي :مرحلهاي كه طي آن به مواد نوشتاري (يا
حتي ديداري و شنيداري) ،يادداشت و يا شرحي اضافه
ميگردد .
185
I. Ebrahimzadeh
تكنيكهايي براي سازماندهي دادهها
نامگذاري :زماني كه طرحي تحليلي در ذهن خود داريد و يا
در حال بسط طرحي هستيد ،به دنبال مطالبي مانند
مصاحبه يا مدارك سياس ي و يا متون و گزارشات
طبقهبندي شده يا واژگان خاص ميرويد (به عنوان مثال
كلمات «مادر»« ،محافظهكار»« ،درونگرا») .اين اسامي
ميتوانند شما را به سوي تحليل بيشتري سوق دهند
186
I. Ebrahimzadeh
تكنيكهايي براي سازماندهي دادهها
انتخاب :فرايندي اساس ي در مديريت بر دادهها است كه
از طريق آن عناوين جالب ،مهم ،غيرطبيعي و نمونه
انتخاب ميشوند تا مباحث شما را به تصوير كشند.
خالصه :مرحلهاي كه در آن بيش از آنكه يك يا چند
نمونه از حجم بيشتري از اطالعات را انتخاب نماييد،
مجاز به تهية نسخة خالصه شده ،دقيق و اجمالي از
سري كامل اطالعات هستيد .
187
I. Ebrahimzadeh
توجه داشته باشيد
كليه اين فنون ممكن است براي دادههاي كمي و كيفي
با استفاده از نرمافزارهاي موجود و يا به شكل دستي
استفاده شود.
انجام دادن يك پروژه تحقيقي فرصت عالي براي
يادگيري و كار با نرمافزارهاي رايانهاي فراهم ميكند.
زيرا يادگيري آنها به صورت صوري ،بدون هيچ دادة
واقعي يا هدف واقعي مشكلتر است .
188
I. Ebrahimzadeh
نرم افزارهايي براي تحليلهاي كمي
ً
متداولترين بستة نرمافزاري در علوم انساني احتماال
SPSSاست .با وجود اين بستههاي نرم افزاري
ديگري مثل MINITABو ...نيز وجود دارد.
SPSS شما را قادر ميسازد تا دادههاي خام را وارد
كنيد ،و وقتي دادهها وارد شدند آنها را تعديل و
شناسايي كنيد و دامنة وسيعي از تحليلهاي سادة آماري
و چند متغيري را برروي آنها انجام دهيد
189
I. Ebrahimzadeh
نرم افزارهايي براي تحليلهاي كيفي
اگر دادههاي شما در آغاز و در اصل كيفي باشند انتخاب يك بستة
نرم افزاري براي سازماندهي و تحليل آنها آسان نيست.
ATLAS, The Ethnograph QSR NUD * IST
آشناترين نرم افزارها براي مديريت دادهها در تحقيق كيفياند .پروژة
ESRCو ( ،)CAQDASسايت كليدي براي اطالعات و دانش
ضروري راجع به نرمافزارهايي كه براي تسهيل تحليل دادههاي كيفي
ساخته شده است ارائه ميكند.
190
I. Ebrahimzadeh
فرايند تحليل چيست؟
از كلمات زير چه برداشتي ميكنيد:
مفهوم
تجزيه و تحليل
تبيين
توضيح
فهم و درك
نظريه
اين كلمات همراه با مترادفها و عبارتهاي مربوط ،در
قلب فرآيند تحليل قرار دارند.
191
I. Ebrahimzadeh
فرايند تحليل چيست؟
مفاهيم عقايد كلي يا مجرد هستند كه براي چگونگي تفكر
ما راجع به موضوعات يا موارد خاص از اهميت
برخوردارند.
نظريهها فرضياتي هستند كه چيزي را توضيح ميدهند.
توضيحات عباراتي هستند كه دربارة چگونگي امور به ما
آگاهي ميدهند.
درك ،همان فهم ما از مفهوم چيزي مانند تحقيق است.
192
I. Ebrahimzadeh
تحليل اسناد
اسناد فقط منعكس كنندة واقعيت اجتماعي و نسخههايي از
وقايع نيست بلكه سازندة آنها نيز هست .جستجو براي
«مفهوم» اسناد مهم است ليكن با محققهايي كه «ترديد» را
نيز اعمال ميكنند.
امروزه اسناد را به عنوان واسطههايي تلقي ميكنند كه از
طريق آن قدرت اجتماعي را ميتوان عرضه كرد.
اسناد برحسب زمينة فرهنگياي كه در آن نوشته شدهاند
بررس ي ميشوند.
193
I. Ebrahimzadeh
تحليل اسناد
براي هر سندي كه تحليل ميكنيد سؤاالت زير را از خود بپرسيد:
مؤلفين چه كساني هستند؟
موقعيت آنها چيست؟
رويه و مش ي آنها چيست؟
در كجا و چه زماني اين سند تهيه شده است؟
به چه دليل اين سند تهيه شده است؟
چگونه و براي چه كس ي تهيه شده؟
194
I. Ebrahimzadeh
تحليل اسناد
در چه زمينهاي تهيه شده؟
فرضيههاي اصلي آن كدام است؟
اين سند چه حرفي براي گفتن دارد و چه چيزهايي را نميگويد؟
اين بحث چگونه عرضه ميشود؟
تا چه حد مباحث آن قانع كننده خواهد بود؟
تا چه اندازهاي اين سند با سندهاي قبلي ارتباط دارد؟
تا چه اندازه اين سند با سندهاي بعدي ارتباط خواهد داشت؟
و منابع ديگر چه حرفي براي گفتن دربارة آن دارند؟
195
I. Ebrahimzadeh
تحليل اسناد
بنابراين تحليل اسناد از طريق خالصه كردن اجزايي از
هر سند انجام ميشود كه ما آن را مهم يا مناسب
ارزيابي كردهايم و با گروهبندي اين يافتهها در كنار
يكديگر به نتيجة جديدي از بررس ي اسناد دست
مييابيم.
196
I. Ebrahimzadeh
تحليل مصاحبهها
روش گالسر و استراوس دو جامعهشناس امريكايي كه نخستين بار
در دهة 1960ارائه شد .اين نظريه شامل كدگذاري
دستنوشتههاي مصاحبه ـ و يا ديگر دادههاي جمعآوري شده ـ
خود كار ظهور
برحسب مفاهيم كليدي است كه در اصل در طول ِ
پيدا كردهاند.
روش بررس ي و آزمايش دستنوشتههاي مصاحبه به صورت سؤال
به سؤال و مقايسة پاسخها با سؤاالت خاص ارائه شده توسط يك
طيف از مصاحبه شوندگان .اين روش قابل قياس با شيوة كلي براي
تحليل اسنادي است كه در بخش قبلي مطرح شد.
197
I. Ebrahimzadeh
تحليل مصاحبهها
روش «فرضيه پايهاي»
كدگذاري باز :نخستين مرحله تحليل
كدگذاري محوري :يافتن ارتباط بين طبقهبنديهاي
مشخص شده
كدگذاري نظري :تحول يك الگو و يك قالب شرطي.
198
I. Ebrahimzadeh
تحليل مصاحبهها
در روش كد گذاري نظري بينشهاي استنتاجي و
استقرايي بارها بررس ي مي شوند ،و تفسيرهاي خود
را باتوجه به اطالعات استخراجي حدس مي زنند.
همچنان كه فراتر مي روند الگوهاي نهايي تحليلي
پديدار مي شوند.
199
I. Ebrahimzadeh
تحليل مشاهدات
بر مبناي نمونههاي گوناگوني كه ارائه شدهاند ،نكاتي كليدي را
ميتوان راجع به تحليل مشاهدات در تحقيق علوم اجتماعي به
شرح زير ارائه كرد:
شكلهاي كمي شدة مشاهده به راحتي به شكلهاي معمولي
جمعآوري و تحليل دادهها تبديل ميشوند كه موارد خاص را در
نمودار يا جدول بسيار خوب نشان ميدهند.
جمعآوري و تحليل دادههاي مشاهده هم به صورت ترتيبي و هم
به صورت موازي انجام ميگيرد.
مشاهده بيشتر همراه با ديگر روشها به كار گرفته ميشود.
200
I. Ebrahimzadeh
تحليل مشاهدات
يك نكتة مهم راجع به تحليل دادههاي مشاهده اين
است كه آنها هم گزينش ي و هم جانبدارانه هستند .در
عين حال ،اين براي تمام تحقيقهاي اجتماعي صحت
دارد.
گزينش ي و جانبدارانه بودن در تحقيق گريز ناپذير است و
خوب است كه در گزارش خود به آن اذعان كنيد.
201
I. Ebrahimzadeh
تحليل پرسشنامه
دادههاي جمعآوري شده توسط پرسشنامهها ممكن است كمي
يا كيفي باشند.
با وجود اين ،پرسشنامهها بيشتر دادههاي كمي را براي تحليل
فراهم ميآورند .اين بدان سبب است كه پرسشنامه در اصل
براي جمعآوري دادههاي اطالعاتي مستقل و مجزا (اعداد يا
كلماتي كه ميتوان آنها را كدگذاري و به صورت اعداد نمايش
داد) طراحي شدهاند.
202
I. Ebrahimzadeh
تحليل پرسشنامه
برخي ضوابط اصولي مربوط به كدگذاري دادهها
در پرسشنامه:
ً
.1كدها بايد كامال متمايز از يكديگر باشند.
.2كدها بايد دقيق و جامع باشند.
.3كدها بايد در سراسر نوشته يكدست باشند
203
I. Ebrahimzadeh
مراحل پنچگانه كدگذاري:
تشكيل چهارچوب براي سؤالهايي كه از قبل كدبندي
شدهاند و سؤالهايي كه از قبل كدبندي نشدهاند.
ساختن كتابچه كد و دستورات كدگذاري
كدبندي پرسشنامه
انتقال اطالعات به رايانه
بررس ي و پاكسازي اطالعات
204
I. Ebrahimzadeh
سطوح مختلف تجزيه و تحليل پرسشنامه
واستفاده از تكنيكهاي آماري
آمار توصيفی
فراوانی متغيرها ,ميانگينها و دامنه تغييرات
برای داده های اسمی و توصيفی
نسبتها ,درصدها ,قسمتها
برای داده های فاصله ای و نسبی
اندازه گيری گرايشات مرکزی
ميانگين ,ميانه ,نما
اندازه گيری شاخصهای پراکندگی
دامنه تغييرات ,انحراف معيار
205
I. Ebrahimzadeh
سطوح مختلف تجزيه و تحليل پرسشنامه
واستفاده از تكنيكهاي آماري
آمار استنباطي
نسبتهاي ساده
برآورد كردن اهميت يافتههايتان و نتايج بهدست آمده
جدول متقاطع يا روابط علت و معلولي بين دو متغير
تحليل چند متغيري
مطالعه ارتباط بين چند متغير
206
I. Ebrahimzadeh
چند نكتة بهداشتي
ضمن حفظ ديدگاه خود ،مواظب باشيد نظر شخص يتان با آنچه در منابع
آمده است مخلوط نشود.
يندازيد
اگر وقت داشته باشيد و بتوانيد يكي دو هفته در كار خود فاصله ب ً
و سپس به آن بازگرديد و تجزيه و تحليل خود را بازنگري كنيد ،حتما براي
تحقيقتان مفيد خواهد بود
همچنانكه در تحقيق پيش ميرويد ،الزم است ضمن تفكيك نظر خود با
نظر ديگران به سنجش بخشهاي مشابه نيز بپردازيد
حال كه هيچ درك كلي و جامعي از جهان در ميان نيست و هر كس آن را به
شيوهاي متفاوت تفسير ميكند ،چه اشكالي دارد كه ما نيز نظر متفاوت
خودمان را داشته باشيم.
207
I. Ebrahimzadeh
خالصه
درپايان اين درس شما بايد بتوانيد:
اطالعات گوناگون و نوع تجزيه و تحليلي مناسب و مرتبط با موضوع را
بدانيد.
با فرايندهاي در هم آميخته نظارت بر اطالعات و تحليل و تفسير آن دسته
از اطالعاتي كه در درك مطالب گردآوري شده دخيل هستند آشنا شويد.
رويكردهاي گوناگوني كه ممكن است نسبت به تجزيه و تحليل مدارك
گردآوري شده ،مصاحبهها ،مشاهدهها و پرسشنامهها داشته باشند را
بدانيد.
توانايي سنجيدن معناداري ،تعميمپذيري ،پايايي و اعتبار تحقيق و
يافتههايتان را بهدست آوريد.
208
I. Ebrahimzadeh
فصل هشتم
نگارش
هدفهاي اين فصل
بتوانيد مطلبي را هرچه سريعتر بنويسيد ،دوباره آن را
بخوانيد و در آن تجديد نظر كنيد.
مفهوم نوشتة انتقادي را درك كنيد.
دربارة افرادي كه براي ايشان مينويسيد ،و همچنين نحوة
بيان و سبكهاي گوناگون نگارش آگاهي بيشتري پيدا كنيد.
برداشتي دقيق و روشن از ساختار و سازماندهي گزارش
يارسالة تحقيقي خود داشته باشيد.
210
I. Ebrahimzadeh
مقدمه
ً
كار تحقيق بدون نگارش چندان معنايي ندارد .مسلما راههاي
ارتباطي ديگري براي عرضة تحقيق و يافتههاي آن وجود دارد
كه مهمترين آنها ارائة شفاهي است ،ليكن نگارش جزء به جزء
آنها اهميت فوقالعادهاي در اغلب زمينههاي تحقيقي دارد.
گزارش تحقيقي ،پاياننامه يا رساله ،مقاالت ،متون آموزش ي و
مقاالت همايش ي راههاي اصلي برقراري ارتباط ميان محققين با
ديگر گروههاي عالقهمند در مكانها و زمانهاي گوناگون است
211
I. Ebrahimzadeh
مقدمه
نگارش نه تنها مرحلهاي اساس ي ،بلكه بخش ي مستمر از
مراحل تحقيق است كه بايد بالفاصله پس از آغاز
پروژة تحقيقي شروع شود و تا پايان تحقيق و بعد از
آن ادامه يابد.
اهداف اين فصل عبارتاند از ترغيب محقق به نگارش
منظم از همان آغاز كار ،شناسايي مهارتها و مسائل
مختلف در نگارش ،و ايجاد اعتماد به نفس و غلبه بر
نگرانيهاي معمول در نگارش.
212
I. Ebrahimzadeh
تهية پيشنويس و بازنويس ي آن
نوشتن آينهاي است كه كل فلسفة تحقيق تا حدي در
آن نمايان است.
دانشجويان تمايل دارند ضوابط مربوط به
نوشتههاي خالق را در نگارش خود به كار گيرند ،چيزي
كه جايگاهي در نگارش تحقيق ندارند.
213
I. Ebrahimzadeh
تهية پيشنويس و بازنويس ي آن
نگارش گزارش تحقيق بايد زودتر شروع شود و به شكل
يك وظيفة مستمر دربيايد.
نگارش را ميتوان چرخهاي انجام داد .به عبارتي،
پيشنويس بخش يا فصلي را مينويسيد ،سپس به
ً
بخشهاي ديگر ميرويد و مجددا بازميگرديد و يك يا
چند بار نسخة اوليه را بازنويس ي ميكنيد
214
I. Ebrahimzadeh
طفره رفتن را بشناسيم و خود را از آن خالص كنيم.
ً
چنانچه ندانيد چگونه يا چه چيزي بنويسيد ،يا اصال تمايلي
به نوشتن نداشته باشيد ،چه ميكنيد؟ براي هر يك از ما
پيش آمدهاست كه كاغذي روبروي خود گذاشته يا مقابل
صفحة رايانه نشستهايم تا چيزي بنويسيم ،اما با بهانه
قراردادن مواردي كه در خانة 112كتاب آمده يا مواردي غير
از آنها نتوانستهايم شروع به نوشتن كنيم.
215
I. Ebrahimzadeh
طفره رفتن را بشناسيم و خود را از آن خالص كنيم.
پيشنهاد ما اين است كه دراين موارد از هر چيز پيشپا
افتاده كه به نظرتان ميآيد شروع كنيد .در خانة 113
كتاب برخي نكات كمكي و آرامشبخش در 20توصية
عملي براي غلبه بر طفره رفتن ذكر شده است .آنهارا با
دقت بخوانيد و به كار ببريد
216
I. Ebrahimzadeh
چگونه بحث كنيم؟
عناصر تشكيلدهندة هر گزارش يا رساله تحقيقي در حكم
استخوانهاي جدا جداي آن هستند .تلفيق آنها به منظور
ايجاد استحكام و در نتيجه مباحثهاي موفق و مؤثر مستلزم
چهار عامل است:
* يك يا چند درونمايه *
* زمينه
* پيوستگي
نظم و ترتيب
217
I. Ebrahimzadeh
چگونه نقد كنيم؟
انگيزههاي حاكم بر نوشتههاي دانشگاهي عبارتاند از:
موافقت با نظريهاي خاص ،پذيرش آن ،دفاع از آن يا اثبات
آن،
پيشنهاد يا ارائة يك نظرية جديد،
تصديق اين كه نظرية حاضر امتيازهايي دارد اما برخي
جنبههاي كيفي آن نياز به تقويت دارد،
ارائة مجدد يك نظريه يا بيان آن به منظور اينكه تفسير
جديد يا توضيح بهتري عرضه كند،
218
I. Ebrahimzadeh
چگونه نقد كنيم؟
چند هدف براي نقد كردن:
ّ رد كردن يا نپذيرفتن يك نظريه يا اثر فردي ديگر به
دليل داشتن نقطة ضعف ،نامربوط بودن ،نداشتن انسجام
مناسب ويا دادن نظمي ديگر به نظريه،
انطباق دو نظريه كه با مراجعه به برخي اصول «قبلي» يا بررس ي
«ژرفتر» آنها كه ممكن است از دو نوع متفاوت به نظر برسند،
اعتراف به نادرست بودن نظر قبليمان در رويارويي با داليل و
شواهد جديد( .تيلور )67 :1989
219
I. Ebrahimzadeh
چگونه نقد كنيم؟
انتقاد به معني مزخرف تلقي كردن تحقيق و نوشتههاي ديگران
نيست.
نقد نوعي ارزشيابي است .پس بايد دقيق ،حساب شده ،موجه و
منصفانه باشد.
نقد وارد شدن در تحقيق گستردهتر و مباحثه با افرادي است كه
هرگز آنها را نديدهايد.
استفاده از منابع ،واكنش نسبت به آنها و انعكاس كتبي اين
واكنش در اصل نگارش منتقدانه است.
220
I. Ebrahimzadeh
چه چيزي را نقد كنيم
هر كاري را ميتوان نقد كرد :فرضيههاي بنيادي ،استداللها،
روشها ،صحت اطالعات جمعآوري شده ،و تفسير اطالعات.
جايي كه احساس كنيد نظرية ديگران موافق با نظرية شما
نيست ،ميتوانيد تحقيق خود را در جهت ارزيابي و نقد ديگران
پيش ببريد.
كار تحقيقاتي هرگز كامل يا بيعيب و نقص نيست ،چرا كه
هميشه ميتوان آن را به شكلي بهتر يا متفاوت ارائه كرد .با
شركت در بحث انتقادي ،ميتوانيد تحقيقات و آگاهي آينده را
بهبود بخشيد.
221
I. Ebrahimzadeh
بهكارگيري منابع
از طيف وسيع منابع ،تنها بايد از آنهايي استفاده كنيد كه
مربوط به موضوع تحقيق شما باشند و به روشن شدن مطلب
كمك كنند .در نتيجه ،ممكن است از منابع انتخاب شدهاي
استفاده كنيد تا:
زمينهاي را براي كار تحقيقي خود بسازيد كه نشاندهندة
افكار و اعمال موجود باشد،
نمونهاي از روش انتخابي شما و توجيهكنندة آن باشد,
يافتهها و تفسيرهاي شما را تأييد كند يا به مقايسه آنها
بپردازد.
222
I. Ebrahimzadeh
تثبيت استدالل
يكي از موارد مهم در نوشتن گزارش تحقيق تثبيت تفسير و
استداللهاي خود است .بنابراين ،منابع راكنترل كنيد و مراقب
باشيد كه آنها شما را كنترل نكنند .اين شما هستيد كه بايد
مطالب را خالصه و بين آنها پيوستگي ايجاد كنيد،
ترتيب معرفي منابع را تعيين و دربارة آنها فكركنيد ،تصميم
بگيريد كه چه چيزهاي ديگري بيفزاييد و چگونه بحث و
استدالل خود را پيش ببريد.
اين عمل مستلزم مشخص كردن و تثبيت نظر و استدالل
خودتان در ابتداي گزارش يا رساله و حفظ آن به عنوان تم
اصلي در سراسر كار ،و اشارة مجدد به آن در جاهاي الزم و
ارزشيابي عميقتر آن است.
223
I. Ebrahimzadeh
بازگشت به ادبيات تحقيق
الزم است در طرح كردن نظر و استدالل خود ،به بحث دربارة
تحقيقات قبلي بپردازيد .بخشهايي از اين تحقيقات را در بخش
ادبيات تحقيق آوردهايد اكنون ميتوانيد آنها را با نتايج تحقيق
خودتان بسنجيدً .شايد مايل باشيد در اين مرحله افكار و نقد
اولية خود را مجددا ارزيابي كنيد.
بايد توجه داشت تمامي مراحل نقد ،همانند مراحل تحقيق
بهطور كلي ،چرخهاي يا دوري و تكراري است.
تحقيق يعني وارد شدن در يك دو ِر بيوقفة ارزيابي و ارزيابي
مجدد.
224
I. Ebrahimzadeh
سبك و نحوة بيان
در نوشتن گزارش تحقيق دو چيز بايد رعايت شود:
نحوة بيان و سبك
نحوة بيان نشاندهندة حال و هواي خود محقق و ماجراي
ً
همان تحقيق است ،چيزي كه احتماال در جريان كار بازتر
ميشود.
سبك مربوط ميشود به چگونگي نوشتن كار تحقيق ،كه ممكن
است با مقتضيات خوانندگان ،با تمايالت خود شما يا با
تلفيقي از هر دوي آنها شكل پذيرد.
225
I. Ebrahimzadeh
سبك و نحوة بيان
نگارش گزارش تحقيق بايد بيطرفانه يا غيرشخص ي
باشد .اين سبك براي بيشتر تحقيقات شكل استاندارد
دارد و برداشت ما را ،درست يا نادرست ،از پديدههاي
عيني دنياي خارج نشان ميدهد.
نوشتن به صورت اول شخص بيواسطه و شخص ي،
تعهدآور و ذهني است .اينكه اول شخص يا سوم شخص
را بهكار ببريد ،به موضوع ،سياست ،هدف و خوانندگان
شما بستگي دارد.
226
I. Ebrahimzadeh
سبك و نحوة بيان
عامل مهم ديگري كه بايد در نگارش گزارش تحقيق در
نظر داشت نحوة بيان واقعيت است .در واقع شما با
نوشتن اين گزارش به واقعيت مورد مطالعه شكل
ميدهيد
مطالعه مطالب خانة 119كتاب را هم توصيه ميكنيم
227
I. Ebrahimzadeh
نگارش بدون تبعيض
صرف نظر از هر گونه مقررات رسمي ،انتظار كلي اين است كه
نوشته عاري از تبعيض باشد .كمترين فايدة اين كار جلوگيري از
رنجش خوانندگان است.
ممكن است مؤسسه يا كارفرماي شما دستورالعمل يا رهنمودي
در اين زمينه به شما بدهد
اصول اخالقي ايجاب ميكند كه طوري بنويسيم كه كس ي يا
گروهي لطمه نبيند و از ميدان خارج نشود .جنسيت ،سن ،نژاد،
مذهب ،تواناييهاي جسمي و ذهني يا نوع تمايالت سياس ي هيچيك
نبايد بر نوشتة ما تأثير بگذارند.
228
I. Ebrahimzadeh
نكات مهم ديگر در نگارش گزارش
داشتن انسجام
رعايت نكات دستوري ،نقطهگذاري و شيوه نامه
نگارش
كاربرد جدول ،نمودار و تصويرهاي ديگر
غلبه بر هراسها
229
I. Ebrahimzadeh
مراجع يا كتابنامه
پرسش ديگري كه ممكن است در نگارش تحقيق
با آن روبرو شويد اين است كه آيا ميتوانيد يك
كتابنامه براي آن بدهيد يا فقط مراجع كافي
است .در عمل ،اختالف بسيار ناچيز است:
230
I. Ebrahimzadeh
مراجع يا كتابنامه
مقاالت ،گزارشات و
كتابها،
جزئيات
شامل
مراجع
ً
كارهاي ديگري است كه مستقيما درگزارش يا رساله به
آنها اشاره كردهايد.
كتابنامه شامل جزئيات تمام يا منتخبي از كتابها،
مقاالت ،گزارشات و كارهاي مربوط ديگر است كه در
جريان تحقيق به آنها مراجعه كردهايد اما در نوشتة
خود از آنها استفاده نكردهايد.
231
I. Ebrahimzadeh
انسجام نوشتهها
صرف نظر از اينكه براي چه كس ي مينويسيد ،سبك و
سازمان نوشته بايد منسجم و يكدست باشد.
تغيير سبك در جاهايا فصول مختلف رساله به هر
ً
منظوري كه باشد ،معموال خواننده را گيج ميكند و در
نتيجه بايد از آن پرهيز كرد.
چنانچه گزارش يا رساله را بهصورت سوم شخص و به
سبكي رسمي نوشتهايد ،تبديل ناگهاني آن به اول شخص
وغير رسمي عاقالنه نخواهد بود.
232
I. Ebrahimzadeh
راهنماييهايي دربارة دستور و نشانهگذاري
سعي كنيد از جمالت طوالني اجتناب ورزيد .جملههاي بلند
سبب ميشود كه فراموش كنيد چه ميخواهيد بگوييد ،در
حالي كه با يك رشته جملههاي كوتاهتر و قوي ميتوانيد
بحث را با روش ي بهتر پيش ببريد.
از پاراگرافهاي يك جملهاي بپرهيزيد .پاراگرافها بايد شامل
تعدادي جمله با يك موضوع باشند و سپس منتهي به
پاراگراف بعدي شوند كه بحث را تغيير ميدهد.
233
I. Ebrahimzadeh
راهنماييهايي دربارة دستور و نشانهگذاري
از دادن مطالب به صورت فهرستهاي طوالني ضميمهاي
در متن بپرهيزيد.
نوشتة شما بايد به صورت متني روان و فصيح خوانده
شود ،نه به صورت يك تلخيص .اگر هم به فهرستهايي
احتياج داريد ،شايد بهتر باشد بهطور جداگانهاي از متن در
جدولها يا تصويرها قرار گيرند.
234
I. Ebrahimzadeh
راهنماييهايي دربارة دستور و نشانهگذاري
در ابتداي جمالت از كلمات ”ربطي“ مانند ”اما“” ،و“ يا ”زيرا“
استفاده نكنيد .اين كلمات بهطور عادي بايد براي ربط
بندهاي درون جمله به كار گرفته شوند.
نشانهگذاري معيار را ياد بگيريد و بهطور كامل از آنها استفاده
كنيد ،شامل دو نقطه ( ،):نقطه ويرگول (؛) ،ويرگول ( ),و
نقطه (.).
عالمت نقلقول (« ») و عالمت نقلقول در نقلقول (’ ‘) را
درست به كار ببريد.
235
I. Ebrahimzadeh
كاربرد جدول ،نمودار و تصويرهاي ديگر
استفاده از جداول ،نمودارها و ديگر تصاوير توضيحي
در گزارش يا رسالة تحقيقي ايدة خوبي است،
مشروط بر اينكه مربوط به موضوع و از لحاظ حقوقي
مجاز باشند.
اين تصاوير ميتوانند توضيحدهنده ،تفكيك كننده،
بسطدهنده و تأييدكنندة نگارش باشند.
236
I. Ebrahimzadeh
موارد استفاده از تصوير
(جدول ،نمودار و تصويرهاي ديگر)
گاهي ميتوان به جاي بخش قابل توجهي از متن
(يك پاراگراف يا بيشتر) تصوير گذاشت .در اين
حالت ديگر خود متن الزم نيست.
جايي از تصوير يا نمودار استفاده كنيد كه بيان
كنندة نكتهاي باشد كه توضيح يا توجيه آن با
چيزي غير از تصوير عملي نباشد.
237
I. Ebrahimzadeh
موارد استفاده از تصوير
(جدول ،نمودار و تصويرهاي ديگر)
تصويرها بخش ي ضروري از بحث و استدالل شما
را تشكيل ميدهند.
در متن به تكتك تصويرها ارجاع دهيد .اگر ارجاع
ندهيد ،دليلي براي مراجعة خواننده به آنها وجود
نخواهد داشت.
238
I. Ebrahimzadeh
موارد استفاده از تصوير
(جدول ،نمودار و تصويرهاي ديگر)
در اغلب موارد ،بهتر است تصاوير تفكيك شوند و
در سراسر متن ،نزديك محلي كه به آنها اشاره
ميشود ،پراكنده شوند.
اگر آنها را يكجا در انتهاي بخشها يا فصلها يا در
ضميمه جمع كنيد احتمال دارد خوانندگان كمتر به
آنها مراجعه كنند.
239
I. Ebrahimzadeh
موارد استفاده از تصوير
(جدول ،نمودار و تصويرهاي ديگر)
بهطور طبيعي ،بار اصلي در يك گزارش تحقيقي بر
دوش متن است .تصويرهاي پراكنده در سطح متن
نقش كمكي دارند.
آثاري كه به علت زياد بودن تصوير متن در آنها گم
ميشود خسته كنندهاند.
240
I. Ebrahimzadeh
موارد استفاده از تصوير
(جدول ،نمودار و تصويرهاي ديگر)
تنها زماني از تصوير استفاده كنيد كه واضح و
بدون ابهام باشد
يادتان باشد تصاويري كه داراي حق
انتشارانحصاري هستند مجاز به استفاده از آنها
نيستيد
241
I. Ebrahimzadeh
كاربرد جدول ،نمودار و تصويرهاي ديگر
چنانچه به چاپگر رنگي دسترس ي داشته باشيد،
ميتوانيد به تأثير و وضوح اين تصويرها بيفزاييد.
بسياري از برنامههاي رايانهاي تسهيالتي براي
جدولسازي دارند.
242
I. Ebrahimzadeh
آيا چيزي كه براي من تازگي دارد
اصيل هم هست؟
پاسخ به اين سؤال مثبت است.
تا وقتي كه تحقيق شخص ديگري را با همان
منابع ،روش ،نمونهبرداري و چارچوب ًتحليلي
رونويس ي نكردهايد ـ موقعيتي كه تقريبا غيرقابل
تصور است مگر اينكه آگاهانه انجام شود ـ
تحقيق شما تا حدي اصيل است.
243
I. Ebrahimzadeh
آيا چيزي كه براي من تازگي دارد
اصيل هم هست؟
ممكن است روش ،چارچوب تحليلي و منابع يكساني به كار
برده باشيد و به نتيجهگيري مشابهي نيز رسيده باشيد ،اما
با انتخاب نمونههاي متفاوت.
اين تحقيق باز هم اصيل است زيرا نمونهاي متفاوت در
آن بهكار بردهايد.
همچنين زماني كه تحقيق به تأييد ،انكار يا اصالح نتايج
مطالعات قبلي ميپردازد همچنان ارزشمند است.
244
I. Ebrahimzadeh
آيا چيزي كه براي من تازگي دارد
اصيل هم هست؟
ممكن است روش ،چارچوب تحليلي و منابع يكساني به
كار برده باشيد و به نتيجهگيري مشابهي نيز رسيده
باشيد ،اما با انتخاب نمونههاي متفاوت .اين تحقيق باز
هم اصيل است زيرا نمونهاي متفاوت در آن بهكار
بردهايد .همچنين زماني كه تحقيق به تأييد ،انكار يا
اصالح نتايج مطالعات قبلي ميپردازد همچنان ارزشمند
است.
245
I. Ebrahimzadeh
آيا چيزي كه براي من تازگي دارد اصيل
هم هست؟
اصالت و ابتكار تنها در تحقيقات مرحلة دكتري
مهم است ،زيرا در اين مرحله است كه شخص به
دنبال ثبت ابتكار يا اختراعي است كه بتواند او را
مشهور سازد.
همانطور كه در فصل اول هم گفتيم ،تحقيق
ً
كامال بديع بسيار استثنايي است .بنابراين ،نگران
نباشيد و گزارش خودرا بنويسيد.
246
I. Ebrahimzadeh
با نظر مغاير چگونه بر خورد كنيم؟
محقق ،دير يا زود ،و به احتمال زياد زود ،ملزم به رويارويي با
ً
نظر مغاير است ،چرا كه تحقيق اصوال با مغايرت يا
ناسازگاري سروكار دارد.
تحقيق ميكنيم تا دنياي خود را بهتر وكاملتربفهميم .در غير
اين صورت به تحقيق نميپرداختيم.
اين احتمال وجود دارد كه استنباطهايمان ،دست كم تا
حدي ،با برداشت ديگران مغاير باشد.
247
I. Ebrahimzadeh
با نظر مغاير چگونه بر خورد كنيم؟
روشهاي تحقيقي نيز مؤيد اين موضوعاند .به بيان
ساده ،استراتژي مناسب براي شناخته شدن به عنوان
يك محقق مخالفت با يافتههاي موجود است.
وقتي تحقيق شما براي بررس ي يا ارزيابي در اختيار
ديگران قرار ميگيرد ،به احتمال زياد نظرهاي متفاوتي
دربارة منابع ،روش ،يافتهها ،و تفسير يافتهها ابراز
ميكنند.
248
I. Ebrahimzadeh
با نظر مغاير چگونه بر خورد كنيم؟
حتي اگر خود شما با يك فرد ديگرمشورت كنيد ،باز هم
اين اتفاق ممكن است رخ دهد ،زيرا اين مشاوران
ً
معموال ابتدا نظر مخالف ميدهند وخواهان پذيرش آن
هستند.
البته ،نظر افراد صاحبنظر يا كساني كه از نزديك بر
كار شما نظارت داشتهاند معتبرتر است
249
I. Ebrahimzadeh
با نظر مغاير چگونه بر خورد كنيم؟
چنانچه نميتوانيد به اين نظرهاي مخالف پاسخ دهيد،
ً
احتماال بهترين روش براي حل اين مسئله آن است كه آن را
فرصتي براي بهبود كار خود به حساب آوريد.
چون شما در جريان مطالعه براي تحقيقتان به انواع
نظرهاي موافق و مخالف برخورد كردهايد ،اين موقعيت نيز
فرصتي است تا اين نظرهاي گوناگون را ،در بازنويس ي
گزارش تحقيق خود بگنجانيد.
250
I. Ebrahimzadeh
با نظر مغاير چگونه بر خورد كنيم؟
هر چه ميزان نظرات ارائه شده به شما به هنگام نگارش
ً
بيشتر باشد ،احتماال گزارش يا رسالة بهتري خواهيد
داشت ،زيرا مجبور خواهيد بود تا به بسياري پرسشها
بپردازيد و از اين طريق از بروز مسائل اجتماعي بعد از
تكميل تحقيق جلوگيري كنيد.
بنابراين ،از نظر مغاير بايد استقبال كرد ،مورد بررس ي
قرار داد و به آن پاسخ گفت.
251
I. Ebrahimzadeh
فصل نهم
خاتمه دادن
هدفهاي فصل
با خواندن اين فصل بايد:
به ارزش و اهميت تمام كردن پروژة تحقيقي كه بدان
مشغوليد پي ببريد.
به كنترلهاي الزم براي آماده كردن نسخة نهايي گزارش يا
رساله پي ببريد.
253
I. Ebrahimzadeh
هدفهاي فصل
از محاسن و معايب اطالعات مقدماتي ( صفحات پيش
از متن) و ضمائم آگاه باشيد.
از قبل بدانيد كه در مرحلة ارزيابي گزارش يا رساله چه
اتفاقي ممكن است بيفتد.
از امكانات عرضة نتايج كارتان و همچنين ادامه دادن به
تحقيق ،چنانچه مايل باشيد ،آگاه باشيد
254
I. Ebrahimzadeh
چگونه به تحقيق خود خاتمه دهيم؟
تمام كردن كار ممكن است به اندازة شروع آن مشكل
باشد.
آيا شما فردي كمالگرا هستيد و فكر ميكنيد كه
كارهاي زياد ديگري همچنان باقي است ؟
هدف اين فصل كمك به شما براي اتمام پروژه تحقيقي
است .فرض ما اين است ًكه تحقيق شما مخاطباني
دارد و اين مخاطبان غالبا دانشگاهياني هستند كه
نظرشان در تعيين اعتبار كار شما مؤثر است.
255
I. Ebrahimzadeh
چگونه به تحقيق خود خاتمه دهيم؟
آيا ميخواهيد كار را تمام كنيد؟ علتهاي قابل اجتناب و
غيرقابل اجتناب براي تمام نكردن پروژة تحقيقاتي در زمان
مقرر كدامند؟
نسخة ماقبل آخر و نسخة نهايي :كنترل نهايي كار چگونه
صورت ميگيرد
افزودهها :آيا ديباچه و ضمائم الزم است؟
مراحل ارزيابي :آيا ديگران دربارة گزارش يا رسالة شما نظري
خواهند داد؟
256
I. Ebrahimzadeh
آيا ميخواهيد كار را تمام كنيد؟
هميشه داليلي براي تمام نكردن و تحويل ندادن گزارش
يا رساله هست.
اگر شك داريد ،به اين داليل توجه كنيد.
برخي از آنها ممكن است برايتان داليل معمولي و برخي
ديگر غيرمعمول و تازه باشند.
257
I. Ebrahimzadeh
آيا ميخواهيد كار را تمام كنيد؟
.1
.2
.3
.4
علتهايي براي تحويل ندادن گزارش يا رساله سر موعد ديسك
سخت رايانهام خراب شده است.
اداره ما (كارفرما) حاضر نيست بامن همراهي كند.
مادرم به تازگي فوت كرده است.
افرادي كه از ايشان اطالعات كسب ميكنم تمايل به
صحبتهاي بيشتري با من دارند.
افرادي كه از ايشان اطالعات كسب ميكردم ديگر همكاري
نميكنند.
258
I. Ebrahimzadeh
آيا ميخواهيد كار را تمام كنيد؟
.1
.2
.3
.4
.5
علتهايي براي تحويل ندادن گزارش يا رساله سر موعد
موعد مقرر را فراموش كردم.
كارهاي ديگري دارم كه هنوز تمام نشدهاست
ترافيك شهرو راهبندانها اعصاب مرا خرد كرده است.
آن را گم كردهام .البد در ادارة پست گم شده است.
تازه كار پيدا كردهام.
259
I. Ebrahimzadeh
آيا ميخواهيد كار را تمام كنيد؟
.1
.2
.3
.4
.5
.6
علتهايي براي تحويل ندادن گزارش يا رساله در موعد مقرر:
آنچه انجام دادهام هنوز كافي نيست.
حالم خيلي خوب نيست.
ديگر اعضاي گروه تحقيقاتي هنوز كارشان را تمام نكردهاند.
ميخواهم ازدواج كنم.
دارم بچهدار ميشوم.
اطالعات كافي به دست نياوردهام.
260
I. Ebrahimzadeh
چگونه با عوامل تأخير مقابله كنيم؟
برخي از علتها ناش ي از بحرانهاي غيرقابل كنترل زندگي و در
نتيجه خارج از كنترل ما هستند.
برخي علتها قابل اجتناباند به شرط آنكه از قبل برنامهريزي
كنيد ،زمان كافي براي انجام دادن كارها در نظر بگيريد و به
طور جدي آن را رعايت كرده باشيد.
برخي نيز در حالتي بين اين دو هستند :هم قابل اجتناب و هم
اجتنابناپذير.
261
I. Ebrahimzadeh
آيا ميخواهيد كار را تمام كنيد؟
اكنون فكر كنيد هر يك از اين علتها از چه نوع بوده است؟
قابل اجتناب
اجتنابناپذير
بدشانس ي؟
از اين امر براي آماده كردن تحقيق خود چه نتيجهاي
ميگيريد؟
262
I. Ebrahimzadeh
چگونه با عوامل تأخير مقابله كنيم؟
آيا فكر ميكنيد مرور تجاربتان در اين زمينه ممكن است
مفيد واقع شود؟
پيام اصلي اين است كه برنامهريزي از پيش يك ضرورت
است.
اگر نتوانيد كار خود را مطابق برنامه پيش ببريد ،بهانه پيدا
نكنيد داليل آنرا بررس ي كنيد.
زمان از دست رفته را تا حد ممكن جبران كنيد خودرا
براي پايان دادن به كار آماده سازيد.
263
I. Ebrahimzadeh
چگونه نسخة ماقبل آخر را به نسخة نهايي تبديل كنيم
مطالبي را كه براي تحقيق خود (گزارش يا رساله)
مينويسيد ،ممكن است چند بار آن را تجديد نظر و
بازنويس ي كنيد.
در واقع ،اين مرحلهاي است كه در آن نسخة ماقبل آخر را
بررس ي ميكنيد و اصالحات ضروري يا مطلوب را ،قبل از
تكثير و صحافي نسخة نهايي و تحويل آن ،انجام ميدهيد.
264
I. Ebrahimzadeh
چگونه نسخة ماقبل آخر را به نسخة نهايي تبديل كنيم
فهرست سادهاي از نكات الزم براي اين كار در اين بخش عرضه
ميشود:
.1 آيا عنوان ،نام خودتان ،تاريخ و اطالعات الزم ديگر را روي
صفحة عنوان نوشتهايد.
.2 آيا تمام صفحات پشت سر هم شمارهگذاري شدهاند؟
.3 آيا تمام فصلها و بخشها پيدرپي شمارهگذاري شدهاند؟
265
I. Ebrahimzadeh
چگونه نسخة ماقبل آخر را به نسخة نهايي تبديل كنيم
.4 آيا اشتباهات دستوري و اماليي را كنترل كردهايد؟
.5 آيا حاشيهها و ،در صورت لزوم ،فاصلة بين سطرها
رعايت شده است؟
.6 آيا در متن به تمام منابع فهرست شده در مراجع يا
كتابنامه اشاره شدهاست؟
.7 آيا جزئيات كامل هر منبع را در كتابنامه دادهايد؟
.8 آيا ضوابط فني نگارش را اعمال كردهايد؟
266
I. Ebrahimzadeh
چگونه نسخة ماقبل آخر را به نسخة نهايي تبديل كنيم
قبل از نهايي كـردن گـزارش خـود مـوارد زيـر را كنتـرل
كنيد:
رعايت مقررات مربوط به پايان نامه يا گزارش تحقيق
موارد مندج در صفحة عنوان
فهرست مطالب
267
I. Ebrahimzadeh
چگونه نسخة ماقبل آخر را به نسخة نهايي تبديل كنيم
پيشگفتار
پيشگفتار بخش ي است كه خارج از قسمت اصلي متن
قرار ميگيرد و به همين دليل نبايد در آن مطلبي را عنوان
كرد كه به محتواي متن اصلي چيزي بيفزايد.
تقديمنامه
ً
تقديمنامهها عمدتا به سليقة شخص ي مربوطاند.
268
I. Ebrahimzadeh
چگونه نسخة ماقبل آخر را به نسخة نهايي تبديل كنيم
چكيده
وظيفــة چكيــده دادن خالصــهاي مــوجز از پــروژة تحقيقــي
يا به عبارتي از متن پروژه ،چگونگي انجام آن و يافتههاي
اصلي آن استً .چكيدة مطلوب نبايد بيش از يك صفحه
باشد كه معموال بين 200تا 300واژه است.
بدون ترديد ،در بين تمام «افزودهها»يي كه ياد كرديم
چكيده مفيدترين آنها است.
چكيده را ممكن است دانشگاه يا سفارش دهندة
تحقيق و يا مديران اداري و تجاري به صورت «خالصة
اجرايي» درخواست كرده باشند.
269را ميتوان معادل تقريبي براي چكيده
« خالصة اجرايي»
I. Ebrahimzadeh
چگونه نسخة ماقبل آخر را به نسخة نهايي تبديل كنيم
بدون ترديد ،در بين تمام «افزودهها»يي كه ياد كرديم
چكيده مفيدترين آنها است.
چكيده را ممكن است دانشگاه يا سفارش دهندة تحقيق و
يا مديران اداري و تجاري به صورت «خالصة اجرايي»
درخواست كرده باشند.
« خالصة اجرايي» را ميتوان معادل تقريبي براي چكيده در
نظر گرفت.
270
I. Ebrahimzadeh
چگونه نسخة ماقبل آخر را به نسخة نهايي تبديل كنيم
پيوستها
پيوست يا ضميمه مطالبي است كه اغلب محققان
براي آوردن آنها در انتهاي گزارش يا رسالهشان وسوسه
ميشوند.
ً
اين مطالب احتماال مواردي نظير كپي نامهها و
پرسشنامهها ،رونوشتهاي مصاحبات ،خالصة موارد
مطالعه شده ،نسخهبرداري از اسناد سازماني و غيره را
شامل ميشوند.
271
I. Ebrahimzadeh
چگونه نسخة ماقبل آخر را به نسخة نهايي تبديل كنيم
پيوستها
ً
غالبا افراد براي ديدن پيوستها خود را به زحمت
نمياندازند و در نتيجه پيوستهايي كه با دقت بسيار
فراهم آوردهايد ،ناديده و ناخوانده ميماند.
بنابراين ،دقت كنيد كه تمام اين پيوستها يا ضمايم
خالصه و كوتاه باشند.
272
I. Ebrahimzadeh
چگونه نسخة ماقبل آخر را به نسخة نهايي تبديل كنيم
پيوستها
اگر مجبور به گنجاندن برخي مطالب در بخش ضمايم يا
پيوستها هستيد ،بهتر است فكر كنيد و ببينيد آيا
ميتوان آنها را در متن اصلي يا اينكه در انتهاي هر بخش
يا فصلي كه به آن مربوط ميشود قرار داد؟ يا همه را
يك جا بايد در انتهاي گزارش يا رساله بياوريد؟
273
I. Ebrahimzadeh
مراحل ارزيابي
چنانچه تحقيق شما زمينة دانشگاهي داشته باشد ،رساله
يا پاياننامة شما را يك يا چند استاد ارزيابي ميكنند.
نظام ارزيابي هر دانشگاه يا سازمان با ديگري فرق ميكند،
بنابراين الزم است كه اين نكته را در نظر بگيريد.
. ضوابطي كه بر اساس آن قضاوت صورت ميگيرد ممكن
است متفاوت باشند ،ليكن مراحل كار همان است كه در
مورد كارهاي دانشگاهي انجام ميشود.
274
I. Ebrahimzadeh
مراحل ارزيابي
مسائل عمومي مربوط به اين مرحله عبارتاند از:
كار در چه زمان و موقعيتي به دست طرف مقابل ميرسد؟
وظايف استاد راهنما ،ارزياب ،سرپرست ،مشاور ،همكاران،
پشتيبان مالي يا ناشران احتمالي چيست؟
چه رويدادهاي ويژهاي با مراحل ارزيابي مرتبطاند؟
با انتقاد ،برگشت به منظور تجديد نظر يا رد شدن كارتان چگونه
كنار ميآييد؟
275
I. Ebrahimzadeh
مراحل ارزيابي
ارزيابيهاي متداول دانشگاهي
ً
سطح كيفيت كارهاي دانشگاهي معموال باالتر است .بنابراين:
ارزيابي شما بيشتر توسط ارزشيابان يا داوران خارجي انجام
ميشود تا اعضاي دانشگاهي كه خود در آن كار ميكنيد
(ارزشيابان يا داوران داخلي).
استاد راهنماي شما دخالت كمتري خواهد داشت.
276
I. Ebrahimzadeh
مراحل ارزيابي
براساس كار خودتان ارزيابي ميشويد تا براساس كار كسان
ديگري كه به همين منظور مطالعه كردهاند.
در جريان ارزيابي مجبور به شركت در جلسهاي دفاع و عرضه
كردن كار خود و پاسخ به سؤاالت داوران هستيد.
ممكن است كارتان به منظور انجام برخي اصالحات برگردانده
شود.
277
I. Ebrahimzadeh
كارهايي كه قبل از دفاع بايد انجام داد
پرسوجو كنيد و بيابيد چه كساني قرار است آنجا باشند،
عاليق و سوابقشان چيست؛
نحوة عرضة نتايج تحقيق خود را تمرين كنيد ،و در صورت
امكان از وسايل كمكي صوتي و تصويري به ويژه از پاور پوئنت
نيز استفاده كنيد.
278
I. Ebrahimzadeh
كارهايي كه قبل از دفاع بايد انجام داد
گزارش يا رسالة خود را چندين و چند بار بخوانيد تا
بتوانيد به سرعت به هر جاي آن برگرديد و به پرسشها
پاسخ دهيد.
پاسخگويي به سؤاالت را با يك دوست يا همكار،
دوستانه يا جدي تمرين كنيد.
سؤاالتي تهيه كنيد كه مايليد از شما بپرسند.
279
I. Ebrahimzadeh
كارهايي كه قبل از دفاع بايد انجام داد
سعي كنيد از جلسة دفاع لذت ببريد و از آن بهرهبرداري
كنيد .گرچه ممكن است فكر كنيد اين كار اضطرابآور
است.
به خاطر داشته باشيد كه شما خود نيز مقياس ي براي
كنترل داريد و بيش از هر فرد ديگري دربارة تحقيق خود
آگاهي داريد.
280
I. Ebrahimzadeh
كارهايي كه قبل از دفاع بايد انجام داد
در فاصلة بين اتمام گزارش يا رساله و زمان دفاع
ياعرضة آن در جريان باشيد كه در زمينة تحقيق
شما چه اتفاقاتي رخ داده و سعي كنيد
اطالعاتتان به روز باشد.
آمادة دفاع از كارتان و پيشرفت آن باشيد و ،در عين
حال ،محدوديتها و نواقص آن را نيز بشناسيد
281
I. Ebrahimzadeh
واكنش نسبت به نقد
احتمال دارد ابتدا قدري مأيوس شويد اما پس از
مسلط شدن بر خود بكوشيد:
نقد را با روي باز بپذيريد.
صحت و مفهوم ضمني نقد را براي تحقيق خود
ارزيابي كنيد.
282
I. Ebrahimzadeh
واكنش نسبت به نقد
نقد را با واكنشها و اثرهاي ديگري كه كارتان
بهوجود آورده است مقايسه كنيد.
يافتهها ياراهبردهاي تحقيقتان را در صورت لزوم
اصالح كنيد.
پاسخي سنجيده به نقد بدهيد
283
I. Ebrahimzadeh
پايان كار
ً
پش از دفاع و پايان كار احتماال دو احساس خواهيد
داشت:
احساس آرامش و آسايش ،انگار وزنة سنگيني از
شانههايتان برداشته شده است،
و ديگر ،احساس اينكه چيزي گم كردهايد و خألي در
زندگيتان بهوجود آمده كه به نحوي نياز به پركردن آن
داريد
284
I. Ebrahimzadeh
پس در حال حاضر چه كنم؟
آخرين توصية ارائه شده در اين مورد اشتغال به
تحقيق بيشتر است .در محافل تحقيقاتي
لطيفهاي وجود دارد كه ميگويد :هر تحقيقي به
اين نتيجه ميرسد كه «بايد تحقيق بيشتري
بشود».
285
I. Ebrahimzadeh
حال كه چنين است
خوب ،به نقطة شروع برگرديد .چنانچه
مارپيچ تحقيق خانة 6را قبول داشته
ً
باشيد ،اكنون بايد بتوانيد مجددا كار
تحقيقيتان را شروع كنيد ،با اين فرق كه
نقطة شروع متفاوت خواهد بود.
286
I. Ebrahimzadeh
براي همة شما آرزوي موفقيت
درتحصيل،كار و زندگي دارم
عيس ي ابراهيم زاده