Transcript Mersin Sunusu

Prof. Dr. İclâl Ergenç
Ankara Üniversitesi
Dilbilim Bölümü

Beynindeki fizyolojik ve biyolojik yapılanma gereği
her insan bir dil yetisiyle doğar ve içinde bulunduğu
toplumda konuşulmakta olan dili edinmeye başlar.

Disiplinlerarası araştırmalar, yakın zamanlara kadar
doğru olarak kabul edilen, beynin sol yarıküresindeki
“Broca ve Wernicke” alanlarının dilden sorumlu
merkezler olduğu yargısının eksikliğini, dil sisteminin,
birbirleriyle bağlantılı ve eşzamanlı çalışan birçok
beyin alanıyla ilişkili biçimde işlediğini göstermiştir.

Her dil kullanıcısının beyninde bulunan ve dilin işleyiş
kurallarını içeren bir zihinsel dilbilgisinin varlığı, modern
dilbilimin temel kuramsal yapısını oluşturmaktadır.
Kalıtım Varsayımı’na göre, doğuştan gelen bu zihinsel
dilbilgisinin işleyişi ancak, destekleyici beyin yapılarının
tamamlanmasıyla birlikte gerçekleşmektedir.

Dil edinimi, bilginin edilgen bir biçimde süzülüp alınması
değil, Kritik Dönem sınırları içinde, işitsel girdi başta
olmak üzere 5 duyu aracılığıyla çevreden gelen
uyaranların, beyindeki zihinsel dilbilgisi düzeneğine ilişkin
özelleşmiş alanları etkinleştirmesidir.
SOL Yarıküre ve SAĞ Yarıküre
Sözel yeti
Ayrıntılı ve
akılcı düşünme
Bilgiyi
düzenli ve tek
odaklı işleme
Çözümleme
yetisi
Sözdizimsel
Bileşen ve
Sesbilimsel
Bileşenin bir
bölümünün
işlemlenmesi
Sözel olmayan
yeti
Soyut ve yaratıcı
düşünme
Bilgiyi çok odaklı
işleme
Yorumlama ve
anlamlandırma
yetisi
Anlambilimsel,
Kullanımbilimsel
Bileşenler ve
Sesbilimsel
Bileşenin bir
bölümünün
işlemlenmesi
İşitsel Algı Süreci
İşitsel girdinin çözümlenmesi sürecinde, beynin ayrı
bölgelerinde çalışan üç farklı işlemcinin ulaştıkları
bulgular,
anlamlandırma
sürecinin
de
temelini
oluşturmaktadır.
1) Kim konuşuyor > Sesin Algılanması ve Tanımlanması
2) Ne konuşuyor
> Dilin Algılanması ve Anlamlandırılması
3) Nasıl söylüyor
> Konuşmacının Ses Tonundaki Duyguduruma Bağlı
Bürünsel Anlamın Çözümlenmesi
Beyin Lobları ve Dil Sistemi
1. Alın Lobu (Frontal Lobe)
Üstbilişsel İşlevler (Problem Çözme,
Planlama, Karar Verme vd.)
2. Çeper Lobu (Parietal Lobe)
Duyusal İşlevlerin İşlemlenmesi
Konuşmanın Motor Kontrolü
Sesbirim Sözlükçesi
Bürünsel Anlam Çözümlemesi
Seçme-Birleştirme
Algılama –Tanımlama-Adlandırma
Okuma-Yazma İşlevi
(Angüler Girüs)
3. Şakak Lobu (Temporal Lobe)
İşitsel Girdi Çözümlemesi
İşitsel Uyaranları Algılama
ve Çözümleme
4. Ense Lobu (Occipital Lobe)
Görme İşlevinin İşlemlenmesi
Görsel Uyaranları Algılama
ve Çözümleme
Sesbilimsel
Bileşen
Anlambilimsel
Bileşen
DİL
SİSTEMİNİN
BİLEŞENLERİ
Sözdizimsel
Bileşen
Kullanımbilimsel Bileşen
(Edimbilimsel Bileşen)
SESBİLİMSEL Bileşen
Parçalı
Sesbirimler
Parçalarüstü
Sesbirimler
SÖZDİZİMSEL
Bileşen
ANLAMBİLİMSEL
Bileşen
BİÇİMBİLİMSEL
Bileşen
KULLANIMBİLİMSEL
(Edimbilimsel)
Bileşen
DÜŞÜNCE SİSTEMİ
KAVRAMLAR
Parçalı
Sesbirimler
(b.a.r.d.a.k.)
Seçme-Birleştirme
Dizisel-Dizimsel İlişkiler
Ayırıcı Özellikler
Parçalarüstü
Sesbirimler
(ton, odak, vurgu,
ezgi, durak, kavşak,
ses rengi)
Dünya Bilgisi
Mantıksal Bağlar
Deneyim
Kültürel Öğeler
Soyut-Somut Ayrımı
Üstbilişsel İlişkilendirme
Biçimbirimler
Zihinsel Dilbilgisi
Öbek Yapı
Yaratıcılık
Bağlam ve Paylaşılan Bilgi
Figüratif, Deyimsel ve
İronik Anlatım
Duygudurum
Algılama-Anlamlandırma
DİLSEL ÜRÜN
DİSİPLİNLERARASI ÇALIŞMALAR
“Yüzyıllar boyunca beden, özellikle beyin, doğa bilimleri kapsamında ele
alınagelmiş; bu iki öğe, canlı varlıkların yapı ve süreçleriyle ilgilenen
temel biyolojik bilimlerin, madde ve enerji konularıyla ilgilenen fiziksel
bilimlerin ve tıp gibi uygulamalı bilimlerin, zihin ise, canlıların
davranışlarıyla ilgilenen davranış bilimlerinin, psikolojinin uğraş konusu
olmuştur.
Gelenekler ve alışkanlıklar, bu alanların her birinin kendi içinde kapalı
olarak çalışmasına yol açmıştır. Günümüzde ise, bütün bilim dünyasının
kabul ettiği gerçek, kendi alanı içinde, kendi sınırları çerçevesinde
beyni, bilişsel süreçleri ve bu öğeler arasındaki ilişkiyi araştıran bilim
dallarının yetersiz ve çözümsüz kaldığıdır.
Bütün çağdaş bilimsel veriler, beyin, bilişsel süreçler ve dil
konusundaki tüm verilerin disiplinlerarası bir yaklaşımla ele alınması
gerektiğini ortaya koymuştur”.
(Başar 2000)
SESBİLİMSEL Bileşene Yönelik Araştırmalar
Coltheart 1980, Elbro & Arnback 1996, Horwitz ve diğ. 1998, Coltheart 2000,
Berninger 2001 ve Luzzatti 2001’de Gelişimsel Disleksi, Cutting 1985, Covington ve diğ.
2005, Birkett ve diğ. 2011’de Şizofreni, Riege ve diğ. 1980, Ostergaard & Meudell 1984,
Blumstein 1991, Kohn & Smith 1992, Dell ve diğ. 1997’de Afazi, Shriberg ve diğ. 2001,
Ziatas ve diğ. 2003, Pepe ve diğ. 2006’da Otizm, Evans 1994, Stoel-Gammon 2001,
Kennedy & Flynn 2003’te Down Sendromu gibi kimi hastalıklar ve sendromlar
incelenmiştir.
Deutsch 1984, Connolly ve diğ. 1992, Connolly & Philips 1994, Devlin ve diğ. 2003,
Gough ve diğ. 2005, Aziz-Zadeh ve diğ. 2005 ve Pulvermüller 2006 gibi çok sayıda
araştırmada ise sağlıklı bireylerin dil kullanımları araştırılarak, dilin “sesbilimsel
bileşeni”ne ilişkin şu sorulara yanıt bulunmaya çalışılmıştır:







Sesbilimsel farkındalık ve oluşumu
“Yazıbirim-Sesbirim” eşlemesi
Sesbirim düzleminde “seçme-birleştirme“
Konuşma yetisiyle motor beceriler arasındaki ilişki
Bürünsel anlam-sözcüksel anlam bağıntısı
Duygudurum yükleme ve çıkarımlama
Sesbirimlerin beyin bölgeleriyle olan ilişkisi
Türkiyede Yapılan Araştırmalar – ŞİZOFRENİ
Çalışmanın AMACI:
Şizofreni hastaları, sağlıklı hasta yakınları ve sağlıklı bireyler olmak üzere 3 farklı
örneklem grubunun sözlü dil verileri incelenerek, deneklerin duygudurumlarını farklı
tümce yapılarına (soru ve bildirim tümceleri) yükleyebilme becerilerinin karşılaştırılması.
ÖRNEKLEM GRUBU:
15 şizofreni tanısı almış birey
15 sağlıklı hasta yakını
15 sağlıklı birey
SONUÇ:
Şizofreni hastaları ve sağlıklı hasta yakınları, nötr durum başta olmak üzere kızgın,
mutlu, şaşkın, üzgün, hayal kırıklığı, panik ve bıkkınlık durumu gibi çeşitli
duygudurumlarını sözlü dile yükleme becerileri açısından, sağlıklı bireylere göre daha
başarısız olmuşlardır.
(Bekâr, 2010)
Gruplararası “MUTLU” Durum Görünümleri – ŞİZOFRENİ
0
0.2561
0.5122
0.7683
1.024
1.281
500
Şizofreni
Grubu
Pitch (Hz)
400
300
[anne
200
napıyorsun
sen]
100
0
0
1.281
Time (s)
0
1.976
2.964
3.952
4.94
400
Pitch (Hz)
Sağlıklı
Hasta
Yakını
Grubu
0.9879
500
300
[anne NE
200
yapıyorsun sen]
100
0
0
4.94
Time (s)
0
0.2497
0.4993
0.749
0.9986
1.248
500
[anne
Kontrol
Grubu
Pitch (Hz)
400
300
NAPIYORSUN
sen]
200
100
0
0
(Bekâr, 2010)
1.248
Time (s)
Türkiyede Yapılan Araştırmalar – GELİŞİMSEL DİSLEKSİ
Çalışmanın AMACI:
Gelişimsel disleksi tanısı almış çocukların okuma ve yazma sürecinde yaptıkları yanlışlar,
sesbilim ve biçimbilim düzlemlerinde çözümlenmesi ve değerlendirilmesi.
ÖRNEKLEM GRUBU:
50 gelişimsel disleksi tanısı almış çocuk
SONUÇ:
Disleksi tanısı almış çocuklarda görülen yazma yanlışları, alanyazında başka diller
üzerinde yapılan çalışmalarda ortaya konan bulgularla paralellik göstermektedir, ancak
çocukların okuma yanlışları incelendiğinde, başka diller üzerinde yapılan çalışmalarda
rastlanmayan “biçimbirim silme, ekleme, çaprazlama ve değiştirme” durumlarıyla
karşılaşılmıştır. Bu durumun, Türkçenin biçimbilimsel özelliklerinden kaynaklandığı
düşünülmektedir.
(Ay, Bekâr, Ergenç 2011)
Türkiyede Yapılan Araştırmalar – GELİŞİMSEL DİSLEKSİ
‘yazma’ metni örneği
‘yazma’ metninin
dilbilimsel çözümlemesi
Mevsimler
yılda (x) (sözcük silme) mevsim vardır.
sonbahar-kış, ilkbahar-yaz mevsimlerin-xx
(ek silme) özellikleri:
ilkbaharda havalar ısınmaya başlar. bahax (ses silme) yağmurları yahar (ses
değiştirme). kırlar yeşillenir. ağaçlar çiçek
açar. yazın havalar iyiçe (ses değiştirme)
ısınır,
mevvalar
(ses
değiştirme)
olgunlaşır.
inşanlar (ses değiştirme)
tatile ğider (ses değiştirme). sonbaharda
hava soğ-x-maya (ses silme) başlar,
yapraklar
sararır,
yurgaylar
(ses
değiştirme (3x)) eser, gömek (ses silme
ve ses değiştirme (2x)), kuslar (ses
değiştirme)
sıçak
(ses
değiştirme)
ülkelere geçerler. kışın hava iyiço (ses
değiştirme (2x)) soğur, kar yagar (ses
değiştirme), sular buz tutar, çöçüklar (ses
değiştirme) kar topu oynar.
(Ay, Bekâr, Ergenç 2011)
SÖZDİZİMSEL Bileşene Yönelik Araştırmalar
Nespoulous ve diğ. 1984; 1987, Hofstede & Kolk 1994, Grodzinsky 1995, Berndt ve
diğ. 1996, Croot ve diğ. 1998, Code 1998, Shapiro 2000, Friedmann & Grodzinsky 2006’da
Afazi; Baron-Cohen ve diğ. 1993, Rapin & Dunn 2003, Lord ve diğ. 2004’te Otizm;
Chapman & Schwartz 1991, Eriks-Brophy ve diğ. 2004, Price ve diğ. 2008’de Down
Sendromu üzerine araştırmalar yapılmıştır.
Neville ve diğ. 1991, Osterhout & Nicol 1999, Thompson & Gitelman 2002, Sakai ve
diğ. 2002, Kaan & Swaab 2002, Kotz ve diğ. 2003, Mecklinger ve diğ. 2005 gibi kimi
araştırmalarda ise sağlıklı bireylerin dil kullanımlarına bakılarak, dilin “sözdizimsel
bileşeni”ne ilişkin şu durumlara yanıt aranmıştır:
Sözdizimsel farkındalık ve oluşumu
Tümce ya da öbek yapılar arasında “dizisel-dizimsel” bağıntı(sız)lık
Durum işaretleme, uyum, zaman-kişi-sayı, olum(suz)lama
Tümceyi işlemleme sürecinde beyinde hangi bölgenin daha etkin olduğu
Eşdizinlilik, dilbilgisel bağımlılık (dependency), sözdizimsel çözümleme (parsing)
ilişkisi
 Anlam belirsizliği taşıyan tümce yapılarının nedenleri





Türkiyede Yapılan Araştırmalar – AFAZİ
Çalışmanın AMACI:
“Broca Afazisi” tanısı almış bireylerin, Grodzinsky (1989)’da öne sürülen “İz Silme
Hipotezi”ne dayanılarak, Türkçede özne ilgi tümceciği, nesne ilgi tümceciği, kanonik gibi
tümce yapılarında bulunan ad öbeklerine (AÖ’lere) “edici” rolünü yükleyebilmelerinin
incelenmesi.
ÖRNEKLEM GRUBU:
11 “Broca Afazisi” tanısı almış birey
SONUÇ:
Özne ilgi tümceciklerine edici AÖ’lerin yüklenmesi sürecinde “Broca Afazi”li bireylerle
sağlıklı bireyler arasında istatiksel açıdan anlamlı farklılıklar bulunamazken; nesne ilgi
tümceciklerinde “Broca Afazi”li bireyler, sağlıklı bireylere göre daha başarısız olmuş ve
anlamlı farklılıklara rastlanmıştır.
(Özge ve Tekman, 2006)
Türkiyede Yapılan Araştırmalar – AFAZİ
(1) a. Adam-ın ti öldürdüğü kadın
(Edici)
= [-dIk] ekiyle tümceler
(Etkilenen)
(The woman whom the man killed)
b. ti Adam-ı öldüren kadın
(*Edici)
(*Etkilenen)
(The woman who killed the man)
(Özge ve Tekman, 2006)
= [-An] ekiyle kurulmuş tümceler
ANLAMBİLİMSEL Bileşene Yönelik Araştırmalar
Chaika 1974, Andreasen 1979, Crow 1980, Crow 1985, Condray 2002, McKenna & Oh
2005, Mitchell & Crow 2005, Champagne Lavau ve diğ. 2006’da Şizofreni, Kulke &
Blanken 2001, Swinburn ve diğ. 2004, Naeser ve diğ. 2005, Jefferies & Lambon Ralph
2006’da Afazi, Just ve diğ. 1996 ve Walenski ve diğ. 2006’da ise Otizm gibi hastalıklar
ve sendromlar ele alınmıştır.
Helmstaedter ve diğ. 1996, Beeman & Chiarello 1998, Berkum ve diğ. 1999, Poldrack
ve diğ. 1999, Shapiro ve diğ. 2000, Cook 2002, Copland ve diğ. 2003, Nixon ve diğ. 2004,
van Herten ve diğ. 2005, Dell & Kim 2005 vd. gibi çok sayıda araştırmada ise sağlıklı
bireylere ait dil çıktısı incelenmiş, dilin “anlambilimsel bileşeni”ne ilişkin aşağıdaki kimi
sorunlara yanıt aranmıştır:







Anlambilimsel farkındalık ve oluşumu
Tümce ya da öbek yapılar arasında “mantıksal zincir”in kurulması
“Soyutlama-Somutlama” becerisi
Anlambilimsel birimler arasında “parça-bütün” ilişkisinin kurulması
Kavram alanı ve “Sözlükçe”nin yapılanışı
Metin yapılarını “algılama ve anlamlandırma”
“Anlam bulanıklığı” taşıyan birimlerin oluşum nedenleri
Türkiyede Yapılan Araştırmalar – ŞİZOFRENİ
Çalışmanın AMACI:
Şizofreni tanısı almış bireylere ve sağlıklı bireylere ait yazılı metinlerin dilbilimsel bakış
açısıyla karşılaştırmalı olarak incelenmesi.
ÖRNEKLEM GRUBU:
15 Şizofreni hastası
15 Sağlıklı birey
SONUÇ:
1) Şizofrenlere ait metinlerde parça-bütün ilişkisi kurulamamış, sözcelerde kopukluk
olduğu gözlenmiştir.
2) Anlatım çerçevesine oturtulamayan metinlerde, hiyerarşik yapı kurulamamış,
eşdizinlilik örüntüsü sağlanamadığı için de anlamsal açıdan bütünlük oluşturulamamıştır.
3) Metinlerde, sıkça gözlemlenen boş gönderimlere karşın, konu sürekliliğine
rastlanamamıştır.
(Kaplan, 2002)
Yazılı Metin Örneği - ŞİZOFRENİ
“
Erkekli kızlı gruplar birbirleriyle grup halinde Şamata edip
Eğleniyorlardı. Yiyor ve hepsinden önemlisi içiyorlardı
Bazıları da sohbet ediyorlardı Sanki hayatı fazla ciddiye
almıyorlardı. Azıyorlardı Bunlar plan program yapmıyorlardı.
Rastgele iş yapıyorlardı birbirleri karşısında atletle ve
kendisine bakmadan büyük bir savurganlık örneği
yaşıyorlardı plansız programsız bir hayat olmama gerçeği
akıllarına gelmiyorlardı. Şu soruyu sormuyorlardı. Bunun
sonu nereye varacak NEREYE KADAR GİDECEK ”
(Kaplan, 2002)
Türkiyede Yapılan Araştırmalar – ŞİZOFRENİ
Çalışmanın AMACI:
Şizofreni tanısı almış bireylerin sözlü metin üretme ve anlatı gerçekleştirme edimlerinin
metindilbilimsel veriler doğrultusunda araştırılması.
ÖRNEKLEM GRUBU:
10 Şizofreni hastası
SONUÇ:
1) Çağrışım bozukluğundan dolayı denekler olay dizisi ve anlatı öyküsüne
odaklanamamıştır.
2) Paylaşılmayan bilgi, dilsel olarak kodlanamamıştır.
3) Metinlerde kişi, zaman ve yer tutarsızlığı gözlenmiş, bu nedenle önermelerin kurucu
yapısında süreklilik sağlanamamıştır.
4) Stereotipik yinelemelerin olması nedeniyle, anlatı hareketi kurulamamıştır.
(Esmer, 2003)
Sözlü Metin Örneği - ŞİZOFRENİ
“…Şimdi
lisedeyken lisedeyken oldu. Mahallede çalıştığım bir
kız lisedeydik. Ondan sonra liseye gittik işte. Orda onu
söylemedi bana takıldığı bir çocuk varmış. Ona takılan bir
çocuk o çocuk beni yanına aldı. Yani yanına aldı dediğim
çağırdı falan konuştuk. İşte tornavida filan çektiler bıçak
çektiler. O zaman biraz böyle bir şey olmuştum korkmuştum.
Bi de okulun kampüsü içindeyim. Okulun kendi binasının
içinde kantinin orda falan dayak yedim ben. (yine aynı
çocuktan mı?)Yok aynı çocuğun arkadaşları tarafından
arkadaşları dayak yedim.. Ondan sonra bir de gene aynı
olayın devamı okul çıkışında babam gelmişti. Onu
hatırlıyorum. Babam aldı götürdü eve yani öyle tehlikeli
durumlar oldu...”
(Esmer, 2003)
KULLANIMBİLİMSEL Bileşene Yönelik Araştırmalar
Meilijison ve diğ. 2004, Covington ve diğ. 2005 Şizofreni, Ziatas ve diğ. 2003,
McDonald 2003’te, Frith 2003, Tager-Flusberg 2004, Wilson & Sperber 2004, Preissler
& Carey 2004, Carpenter ve diğ. 2005 ve Siegal & Surian 2007’de Otizm ve diğer Yaygın
Gelişimsel Bozukluklar, Laws & Bishop 2003 ve Johnston & Stansfield 2007’de Down
Sendromu, Lesser & Algar 1995, Joanette & Ines-Ansaldo 1999 ve McCullough ve diğ.
2006’da ise Afazi gibi bazı hastalık ve sendromlar araştırılmıştır.
Corcoran ve diğ. 1997, Drury ve diğ. 1998, Ullman ve diğ. 1997, Murray 2000 vd. gibi
çok sayıda araştırmada ise sağlıklı bireylerin dil kullanımından yola çıkılarak, dilin
“kullanımbilimsel bileşeni”ne ilişkin genel olarak şu sorulara yanıt aranmıştır:






Kullanımbilimsel farkındalık ve oluşumu
Sözlükçeden, “bağlam”a uygun sözcüğün seçil(me)mesi
Deyimsel anlatım, figüratif anlatım, ironik anlatım
Üstbilişsel işlevlerin dil işlevleriyle ilişkilendirilmesi
Söylemde konuşmayı başlatma, sürdürme ve sona erdirme becerileri
Bürünsel anlamın sezdirimi ve çıkarımı
Türkiyede Yapılan Araştırmalar – OTİZM
Çalışmanın AMACI:
7-15 yaş arasındaki Otizm tanısı almış çocukların doğal konuşmalarında, kullanımbilimsel
bileşene ilişkin sorunların ele alınması.
ÖRNEKLEM GRUBU:
9 Yüksek İşlevli Otizm tanısı almış erkek çocuk
SONUÇ:
Otistik çocukların konu seçme, söze başlama ve sürdürme, yanıt verme, söylemdeki
yanlışları düzeltme, söz kesme, geri dönüş yapma, sözceleri ilişkilendirme, sözcükleri
bağlama göre kullanma gibi kullanımbilimsel işlevleri yerine getiremedikleri
gözlemlenmiştir.
(Çiftçi, 2006)
Sözlü Metin Örnekleri - OTİZM
A: Arabanın neleri var?
Denek: Yeşil.
A: Yeşil ama ne bu?
Denek: Yanıt yok.
A: Eve gidince ne yapacaksın?
Denek: Rahat edeceğim ben.
A: Tekerlek değil mi?
Denek: Tekerlek.
A: Yemek yiyecek misin?
Denek: Yemek yiyeceğim ben.
A: Evet. Bu ne?
Denek: Kırmızı.
A: Başka ne yapacaksın dinlendikten sonra?
Denek: TV izleyeceğim.
A: Ne o?
Denek: Yanıt yok.
(Çiftçi, 2006)
Türkiyede Yapılan Araştırmalar – OTİZM
Çalışmanın AMACI:
8-15 yaş arasında bulunan Otizm tanısı almış çocuklar ve sağlıklı çocukların dil
kullanımlarını ve aralarındaki ayrımları betimlenmesi.
ÖRNEKLEM GRUBU:
6 Yüksek İşlevli Otizm (YİO) tanısı almış erkek çocuk
6 sağlıklı çocuk
SONUÇ:
1) Otistik çocukların dil gelişim sürecini sağlıklı çocuklara göre daha geriden izledikleri
gözlenmiştir.
2) Otistik çocuklarda en sık yaşanan sorunlar, dilin anlam ve kullanım düzlemlerinde
görülürken, sözdizimsel yapının ediniminin gecikmeli de olsa gerçekleştiği anlaşılmıştır.
3) Otistik çocuklar, özellikle uzun ve karmaşık tümce yapılarını kurmakta güçlük
çekmiştir.
(Arıca, 2003)
Dil Kullanımına Yönelik Örnekler - OTİZM
Karmaşık Yapıların Kullanımı:
Sağlıklı Çocuk: Buradaki çocuk yemek geliyor diye seviniyor.
Otistik Çocuk: Yemek yapıyor.
Yineleme:
Uygulayıcı: Anne evi temizliyor.
Otistik Çocuk: Anne evi temizliyor.
Adıl Kullanımı:
Uygulayıcı: Bu senin kalemin mi?
Otistik Çocuk: Evet. (Kaçamak yanıt veriyor.)
İşlevsel Sözcüklerin Kullanımı:
Sağlıklı Çocuk: Babası salata yapıyor herhalde ya da sebzeleri doğruyor.
Otistik Çocuk: Soğanlar ve ailem.
(Arıca, 2003)
Türkiyede Yapılan Araştırmalar - OTİZM ve DOWN SENDROMU
Çalışmanın AMACI:
Kullanımbilimsel bileşenin bürünsel
oynadığının ortaya konması.
anlamın
çözümlenmesinde
etkin
rol
ÖRNEKLEM GRUBU:
10 Yüksek İşlevli Otizm tanısı almış çocuk (yaş ortalamaları 15,3)
7 Down Sendromu tanısı almış çocuk (yaş ortalamaları 14,5)
15 sağlıklı çocuk (yaş ortalamaları 7,6)
SONUÇ:
1) Normal dil gelişimi gösteren sağlıklı çocuklarda, alıcı dil yaşının yükselmesine paralel
olarak “bürünsel algı düzeyi” artmıştır.
2) Down Sendromlu çocukların algı düzeyi, Yüksek İşlevli Otizm (YİO) tanısı almış
çocuklara göre, daha düşük görünmektedir.
3) Tüm örneklem grubunda bağlam bilgisinin başarıyı olumlu etkilediği; bağlam bilgisinin
olmadığı durumlarda ise özellikle YİO tanısı almış çocuklarda bürünsel anlamın
çözümlenmesi sürecinin hiç işlemediği gözlemlenmiştir.
(Ergenç ve Fidan, 2008)
Türkiyede Yapılan Araştırmalar - OTİZM ve DOWN SENDROMU
Sesletilen Duygudurumlarının Dağılımları
GENEL DAĞILIM
Duygudurumları
Tümce sayısı
%
Kızgın
6
37,5
Neşeli
3
18,75
Nötr
3
18,75
Endişeli
1
6,25
Şaşkın
3
18,75
16
100
TOPLAM
Bürünsel Algı Değerlendirmesinde (BAD) Kullanılan Tümcelerden Biri
TÜMCE
BAĞLAM
SORULAN SORU
Kim yaptı bunu?
(KIZGIN)
Öğretmen sınıfa giriyor
ve öğrencilere diyor ki…
Sence öğretmen
- kızdı mı?
- sevindi mi?
(Ergenç ve Fidan, 2008)
KONTROL
SORUSU
Öğretmen neden
kızdı/sevindi?
Bir konuşma eyleminde, beynin farklı özelleşmiş
bölgelerinde bulunan ancak, birbirleriyle sürekli
ilişki içindeki dil bileşenleri, belirli bir düzen içinde
işlemekte ve her üretim sürecinde beyindeki
sözlükçelerden seçilen birimler, zihinsel dilbilgisi
kuralları çerçevesinde seçme-birleştirme işlemiyle
bir araya getirilmektedir. Bir başka deyişle, her
üretim bir “yeniden yaratı”, her anlama bir “yeniden
çözümleme”dir.
KAYNAKÇA
KAYNAKÇA
Grodzinsky, Y. ve Friederici, A.D. 2006. Neuroimaging of syntax and syntactic processing. Current Opinion in Neurobiology,
16(2). 240-246.
Copland, D.A. ve diğ. 2003. Brain activation during automatic semantic priming revealed by event-related functional
magnetic resonance imaging. Neuroimage, 20(1). 302-310.
Nixon, P. ve diğ. 2004. The inferior frontal gyrus and phonological processing:An investigation using rTMS. Journal of
Cognitive Neuroscience, 16(2), 289-300.
Gough, P.M. ve diğ. 2005. Dissociating linguistic processes in the left inferior frontal cortex with transcranial magnetic
stimulation. Journal of Neuroscience. 25(35). 8010-8016.
Aziz-Zadeh, L. 2005. Covert speech arrest induced by rTMS over both motor and nonmotor left hemisphere frontal
sites. Journal of Cognitive Neuroscience, 17(6). 928-938.
Connolly, J. ve diğ. 1992. Event-related potential sensitivity to acoustic and semantic properties of terminal words in
sentences. Brain and Language, 43(1). 1-18.
Connolly, J. ve diğ. 1994. Event-related potential components reflect phonological and semantic processing of the terminal
words of spoken sentences. Journal of Cognitive Neuroscience, 6(3). 256-266.
Elbro, C. ve Arnback, E. 1996. The role of morpheme recognition and morphological awareness in dyslexia. Annals of
Dyslexia. (46). 209-240.
Mitchell, R.L.C. ve Crow, T.J. 2005. Right hemisphere language functions and schizophrenia: The forgotten hemisphere?
Brain, 128. 963-978.
Shapiro, K. ve Caramazza, A. 2003. Grammatical processing of nouns and verbs in left frontal cortex? Neuropsychologica.
Shapiro, K. ve diğ. 2000. Grammatical class in lexical production and morphological processing: Evidence from a case fluent
aphasia. Cognitive Neuropsychology,17.
Berninger, V.W. ve diğ. 2001. Language phenotype for reading and writing disability: a family-approach. Scientific Studies
in Reading. 5, 59-105. Routhledge Yayınları.
Joanette, Y. ve Ines-Alsondo, A. 1999. Acquired pragmatic impairments and aphasia. Brain and Language (63): 529-534.
McCullough, K.C. ve diğ. 2006. Pragmatic performance and functional communication in adults with aphasia. Journal of
Speech-Language Pathology and Applied Behaviour Analysis.
Stoel-Gammon, C. 2001. Down syndrome phonology: developmental patterns and intervention strategies.
Pepe, S. ve diğ. 2006. Assessing prosodic and pragmatic ability in children with high-functioning-autism. QMUC Speech
Science Research Centre Working Paper WP-4.
Laws, G. ve Bishop, D.V.M. 2003. Pragmatic language impairment and social deficits in Williams Syndrome: a comparison
with Down’s Syndrome and Spesific Language Impairment. International Journal of Language & Communication Disorders
(39): 45-64.
KAYNAKÇA
Özge, D. ve Tekman, G.H. 2006. Comprehension of Turkish relative clauses in agrammatic Broca’s aphasia.
In Clinical Aphasiology Conference: Clinical Aphasiology Conference. The Aphasiology Archive.
Bekar, İ.P. 2010. Şizofrenlerin Sözlü Metinlerinde Duygudurum Görünümleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Ankara Üniversitesi.
Ay, S. ve diğ. 2011. Türkçede gelişimsel disleksinin sesbilimsel ve biçimbilimsel görünümleri. Cigdem Sagin-Simsek
ve Ciler Hatipoglu (Haz.), 24. Ulusal Dilbilim Kurultayi Bildiri Kitabi (s. 481-488). Ankara: ODTU Basim Isligi.
Esmer, E. (2003). Şizofrenlerin sözlü anlatım metinlerinin çözümlenmesi. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler
Ensitüsü. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Arıca, E. (2003). Otistik çocukların dil kullanımlarında farklılaşmalar. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler
Ensitüsü. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Çiftçi, Z. (2006). Otistik çocuklarda kullanımbilimsel bileşenin dildeki görünümlerinin gözlenmesi. Ankara
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ensitüsü. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Ergenç, İ. ve Fidan, D. 2008. Bürünsel Anlamın Edinimi: Sesbilim ve Kullanımbilim Etkileşimi: XXI.Dilbilim Kurultayı
Bildirileri, s. 36-43.
McKenna,P.J. ve Oh, T. 2005. Schizophrenic speech: Making sense of bathroots and ponds that fall in doorways.
Cambridge,UK: Cambridge University Press.
Champagne Lavau, M. ve diğ. 2006. Social cognition defi cit in schizophrenia: Accounting for pragmatic defi cits
in communication abilities? Current Psychiatry Reviews , 2 , 309 – 315 .
Hofstede , B.T. ve Kolk , H.H. 1994. The effects of task variation on the production of grammatical morphology in
Broca ’ s aphasia: A multiple case study . Brain and Language , 46 , 278 – 328.
Croot, K. ve diğ. 1998 . Single word production in non-fl uent progressive aphasia . Brain and Language , 61 , 226 –
273.
Grodzinsky, Y. 1995. A restrictive theory of agrammatic comprehension. Brain and Language (50): 27-51.
Baron-Cohen, S. ve diğ. 1993. Understanding other minds: perspectives from autism. Oxford University Press.
Covington, A.M. ve diğ. 2005. Schizophrenia and the structure of language: The linguist’s review. Schizophrenia
research 77. s.85-98. Elsevier.
Johnston, F. ve Stansfield, J. 2007. Expressive pragmatic skills in pre-school children with and without Down’s
Syndrome: parental perceptions. Journal of Intellectual Disability Research (41): 19-29.
Berndt, R.S. ve diğ. 1996. Comprehension of reversible sentences in “agrammatism”; a meta-analysis. Cognition
(58): 289-308.
KAYNAKÇA
KAYNAKÇA
Friedmann, N. ve Grodzinsky, Y. 1997. Tense and agreement in agrammatic production: pruning the
syntactic tree. Brain and Language, 56. 397-425.
Kulke, F. ve Blanken, G. 2001. Phonological and syntactic influences on semantic misnaming in aphasia.
Aphasiology, 15. 3-15.
Ziatas, K. ve diğ. 2003. Differences in assertive speech acts produced by children with autism, Asperger
syndrome, spesific language impairment and normal development. Development of Psychopathology, 15.
Lesser, R. ve Algar, L. 1995. Towards combining the cognitive neuropsychological and pragmatic in aphasia
therapy. Neuropsychological Rehabilition, 5 (1/2).
Horovitz, S.G. ve Gore, J.C. 2004. Simultaneous event-related potential and near-infrared spectroscopic
studies of semantic processing. Human Brain Mapping, 22. 110-115.
Eriks-Brophy, A. ve diğ. 2004. Comprehension and production of syntax in high-functioning individuals
with Down Syndrome. Proceedings of the 2004 Annual Conference of the Canadian Linguistics
Association.
Price, R.J. ve diğ. 2008. Syntactic complexity during conversation of boys with Fragile X Syndrome and
Down Syndrome. Journal of Speech and Hearing Research (51): 3-15.
Chapman, R.S. ve Schwartz, S.E. 1991. Language skills of children and adolescents with Down Syndrome.
Journal of Speech and Hearing Research (34): 1106-1120.
Evans, R. 1994. Phonological awareness in children with Down syndrome. Down Syndrome Research and
Practice. (3);102-105.
Condray, R. ve diğ. 2002. The language system in schizophrenia: effects of capacity and linguistic
structure. Schizophr Bull. 28:475-90.
Andreasen, N. 1979. Thought, language, and communication disorders: clinical assessment, definition of
terms, and assessment of their reliability. Arch. Gen. Psychiatry 36: 1315– 1321.
Chaika, E. 1974. A linguist looks at schizophrenic language. Brain Languge (1): 257– 276.
Rapin, I. ve Dunn, M. 2003. Update on language disorders of individuals on autistic spectrum. Brain
Development.3):166-72.
Kennedy, E.J. ve Flynn, M.C. 2003. Early phonological awareness and reading skills in children with Down
syndrome. Down Syndrome Research and Practice (3):100-109.
TEŞEKKÜRLER…
[email protected]