Transcript sümerler, sümerce ve türkçede ortak bazı eylem kökleri

Araş. Gör. Süleyman ERATALAY
Sümerler kendilerini başı kara halk (Sag-gi-ga)
olarak adlandırırlar. Ülkelerine de (Ki-en-gir)
Uygar İnsanlar Ülkesi derlerdi.
 Akadca’da bulunan Şumer kelimesi bu anlamda
kullanılmaktaydı. Şumer kelimesi okuma
farklılıkları sonucu Sümer olarak kabul görmüş ve
yerleşmiştir.
 Fakat aslında sümerler kendi dilleri için
eme-ki-en-gi-ra Kiengir’in dili derlerdi.
 Sümer dili Arapça ve İbranice’nin temelini
oluşturan Akad dili sayesinde çözümlenmiştir. Bu
nedenle denebilir ki biz Sümerceyi Akadca’nın
koyu gözlüğü altından görmekteyiz.


Sümerler dilleri ve kültürleri ile komşuları olan
Akadlardan tamamen farklıydılar. Basra Körfezi
ile Fırat ve Dicle nehirlerinin arasına,
Kafkaslardan geçerek geldikleri düşünülmektedir.
Bu yargıya, Sümerce’de Fırat ve Dicle nehirlerine
ve neredeyse tüm önemli kentlere verilen
adların Sümerce olmaması sonucunda varılmıştır.
Adlandırmanın Sümerce olamaması bu bölgede
yaşamış ilk halkın Sümerler olmadığı anlamına
gelir. “Sümer dili eklemeli bir dil olup, belli bir
ölçüde Ural-Altay dillerini anımsatmaktadır…”
ve bu özellik Sümerlerin bölgeye kuzeyden,
Hazar denizinin yukarısından bir yerlerden gelmiş
olabileceğini göstermektedir.

Büyük behistun kayalığı İran’da bulunmaktadır. (1853)
414 satır eski Persçe &
263 satır çivi yazısı.








Çivi yazısı ilk olarak 1628 yılında Pietro Della Valle adlı
İtalyan bir gezgin tarafından Persepolis kalıntılarında
keşfedilmiştir.
Carsten Niebuhr
Oluf Gerhard Tychsen
Friedrich Münter
Georg Friedrich Grottefend gibi bilim adamlarının çeşitli
katkılarından sonra
Pers ordusunda İngiliz bir subay olan H. Rawlinson yazıtın
persçe kısmının tam bir kopyasını yapmayı başardı.
1840 lı yıllarda Edward Hincks, Jules Oppert’in de
katkılarıyla yazıtın eski persçe olan kısmının çözümünün
tamamlanmasıyla Sümercenin çözülmesinin önü açıldı.
Sümerce, bu tarihlerde yapılan arkeolojik kazılarda ortaya
çıkarılan Aşurbanipal’in kütüphanesinde ele geçirilen
tabletler gibi birçok kaynak ile Rawlinson, Hincks, Oppert
üçlüsünün sayesinde çözülmüştür.
Yazı
Abece
Hece Yazısı
Logogramme
A; B; C; D...
А, Б, В, Г...
Resim yazısı
Düşünyazı
€
 Resim
Yazısı(Mağara Resimleri) – 30.000 -
20.000 M.Ö.
 Sümer
 Mısır
Çivi Yazısı – 4000 M.Ö.
Hiyeroglifleri– 3000 M.Ö.
 Fenike
Yazısı – 1300 M.Ö.
 Lascaux
Mağarasındaki Bizon çizimi
 Bu
kil tablet
tanrıça Bau
tapınağına ait
işçilerin ve
onların
ailelerinin ihtiyaç
duydukları
buğday miktarı
hakkındadır.
Bu taştan oyulmuş
mühür, soldaki
baskının elde
edilmesi için bir
miktar kil üzerinde
yuvarlanmaktaydı.


Bu kil mühürde Kral Ur-Nammu (oturan)
yöneticilerinden Haşharem’a bir görev verirken
görülmektedir.
Çivi yazısı kitabede: Ur’un kralı, kudretli kral UrNammu; İşkun-Sin’in yöneticisi, onun hizmetkarı
Haşhamer. İbareleri yer almaktadır.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
/sag/: Baş
/ka/: Ağız & /dug/:
Konuşmak
/a/: Su
/nag/: İçmek (= 2+3)
/du/, /ra/, /gin/: Gitmek
/gub/: durmak, /tum/:
Getirmek
/an/: Gök, /dingir/: Tanrı
/ki/: Yer, Ülke
/munus/: Kadın
/kur/: Dağ
/geme/: Bayan köle (=
8+9)



Farklı dillerin aynı anlam için aynı kombinasyonları
oluşturması şansa bağlanamaz. Kazara benzerliklerin
sık olarak karşımıza çıkma ihtimalleri bu yüzden çok
düşüktür.kelime ne kadar uzun olursa, şans
benzerlikleri ihtimali de o kadar az olur*.
Benzerliklerin yansıma sesli sözcüklerde olma ihtimali
güçlüdür. Fakat bu sözcükler bile çoğu dilde farklı
algılandığından farklı görünümler kazanmıştır.
Diller sözcükleriyle benzerlik gösterebildiği gibi
dilbilimsel özellikleri açısından da benzerlik
göstermektedir. Sözcüklerin benzeme ihtimali bu
kadar düşükken dilbilimsel veya dilbilgisel benzerlik
ancak dilin ana yapısıyla açıklanabilir.
 *Merritt Ruhlen, Dilin kökeni, s.17
 Farklı
dillerdeki
sözcüklerin
benzerlikleriyle ilgili
3 farklı görüş vardır.
 Yaklaşma
 Ödünç alma
 Ortak köken
 Herhangi bir dildeki
sözcüğün anlamı ve
ses değeri arasındaki
ilişki keyfidir.
 Dil
sürekli değişen,
yaşayan bir
organizmadır.
 Dil yaşadığı
coğrafyadan etkilenir.
 Dil çevresindeki
dillerden etkilenir.
 Dil konuşucularından
etkilenir.
 Dil zamandan
etkilenir.
 Sınırlı
sayıda Sümerce materyal bulunması
 Dilin Akadca sesbilgisi aracılığıyla çözülmüş
olması
 Sümer çivi yazısının gelişimini tamamlamamış
olması
 Günümüzden 5000 yıl önceye ait verilerin
bulunması ve yaklaşık 3000 yıl önce ölmüş bir
dil olması
 Akadca konuşucularının uzun yıllar boyunca
kutsal dil olarak Sümerce öğrenmeleri ve ele
geçirilen tabletlerin bu nedenle yanlış sesler
içermesi.
1) KAŠ4
Lugalbanda mağarada (c.1.8.2.1), line c1821.A.275
dur3
sal-la
kaš4-e
kiĝ2-ĝa2-am3 kaš4
im-mi-dar-dar
dur3
sal
kaš4
kiĝ2
dar
genç eşek
Zayıf olmak
koşmak aramak
kaš4
koşmak bölmek
Koşmaya hevesli Zayıf bir
275. dur3ur3 sal-la kaš4-e kiĝ2-ĝa2-am3 kaš4
eşek zıplıyordu.
im-mi-dar-dar
ePSD = The Pennsylvania Sumerian Dictionary
1) UŠ2
Gilgameš ve Ḫuwawa (Version B) (c.1.8.1.5.1), line c18151.5
unugki-ga
lu2
ba-uš2
ur5
ba-sag3
unug
lu2
uš2
ur5
sag3
Unug (SN)
İnsan
ölmek
ciğer
vurmak
5. unugki-ga lu2 ba-uš2 ur5 ba-/sag3 \
ePSD = The Pennsylvania Sumerian Dictionary
Unug’da insanlar ölüyor ve
ruhları acı dolu.
1) U3
Ninĝirsu tapınağının inşası (Gudea, silindiri A ve B) (c.2.1.7), line c217.149
e2
du3-de3
igi-zu
u3
dug3-ga
nu-ši-ku4-ku4
e2
du3
igi
u3
dug3
ku
göz
uyumak
İyi olmak
yatırmak
ev kurmak
149. e2 du3-de3 igi-zu u3 dug3-ga nu-ši-ku4ku4
ePSD = The Pennsylvania Sumerian Dictionary
" Bu evin inşası gözlerine rahat
bir uykunun girmesine izin
vermeyecek."
1) ŠUM2
Enki ve Ninḫ ursaĝa (c.1.1.1), line c111.30
iri
mu-e-šum2
iri
mu-e-šum2
nam-ĝu10
šum2-ma-zu
iri
šum2
iri
šum2
nam-ĝu10
šum2
Benim için nedir
vermek
kent vermek
kent vermek
30. iri mu-e-šum2 iri mu-e-šum2 nam-ĝu10
šum2-ma-zu
ePSD = The Pennsylvania Sumerian Dictionary
"sen bir kent verdin. Sen bir
kent verdin. Verdiğin bana
ne getirdi?"

Sümerce kendinden sonraki birçok medeniyeti
etkilemiştir. Özellikle yazısını (çivi yazısı)
Akadlar, Urartular, Hurriler, Hititler, vs.
toplumlar kullanmışlardır. Bu toplumlar sadece
yazıyı almakla yetinmemiş bunun yanında bazı
dilbilgisel özellikleri de kendi dillerine
geçirmişlerdir (örn. belirteçler). Bazı
medeniyetlerin kültür dili olan Sümerce’nin bu
medeniyetlerde iz bırakmış olması son derece
normaldir. Fakat bu izleri aramak ve bulmak için
farklı bakış açıları kazanmak zorundayız.
Elimizdeki veriler (çivi yazılı Sümer tabletleri)
biçimbilimsel inceleme sayesinde çözümlenmiştir
ve bu aşamadan sonra derin biçimbilim
çalışmaları sonuçların yorumlanması aşamasına
yol gösterici olacaktır.