HALK ve DİVAN EDEBİYATI
Download
Report
Transcript HALK ve DİVAN EDEBİYATI
HALK EDEBİYATI
ÖZELLİKLERİ
• Halk ozanlarınca ortaya çıkarılmış ve İslamiyet
öncesi özellikler taşıyan bir edebiyattır.
• Nazım birimi “dörtlüktür(Nazım biçimi yazılış
biçimi demektir.)
• Ulusal ölçü olan hece ölçüsü kullanılmıştır.
• Daha çok yarım uyak kullanılmıştır.
• Dini konuları işleyen şiir türleri de vardır.(Tekke)
• Koşuk- sagu- destanın uzantısı bir edebiyattır.
• Yazarları bilinenler Tekke ve Aşık edebiyatıdır.
• Kulak için kafiye anlayışı hakimdir,konu bütünlüğü
vardır
1) İSLAMLIK ÖNCESİ TÜRK ŞİİR BİÇİMLERİ
KOŞUK(Halk edebiyatında koşmanın;Divan edebiyatında
gazelin karışıklığıdır.)
SAGU(Halk edebiyatında ağıtın;Divan edebiyatında
mersiyenin karşılığıdır.)
2) ANONİM HALK EDEBİYATI (YAZARLARI BELLİ DEĞİL)
MANİ , TÜRKÜ, TEKERLEME, NİNNİ, AĞIT, BİLMECE, MASAL,
KARAGÖZ,
ORTAOYUNU
KAVUŞTAK Türküde bulunur “nakarat” tir.
BENT Türküde asıl sözlerin bulunduğu bolum
3) AŞIK EDEBİYATI
(11’li)KOŞMA
(8’li)SEMAİ
BUNLAR BİÇİMDİR
(7,8’li)VARSAĞI(Hey,bre)
(8,11’li)DESTAN
KOŞMA VE SEMAİNİN TÜRLERİ
GÜZELLEME: Sevgili , doğa, ya da herhangi bir varlığın betimlemesi yapılır.
KOÇAKLAMA: Yiğitlik, kahramanlık gibi konuları işler.
TAŞLAMA: Herhangi bir konuda yergi bildiren şiirlerdir.
AĞIT: Bir kimsenin ölümünden duyulan acıları dile getiren türdür.
4-)TEKKE EDEBİYATI
İLAHİ Allah’a olan sevgiyi dile getirir.
NEFES Bektaşi tarikat görüşleri.
DEME Bektaşi tarikatinin söyledikleri şiirler.
NUTUK Tarikata girenleri bilgilendirmek.
ŞATHİYE Allah’la şakalaşır gibi yazılan şiirler.
DEVRİYE Allah’tan geliş ve ona dönüş.
TEKKE EDEBİYATI ŞAİRLERİ
YUNUS EMRE (1250-1320) >>>Divan, Risalet’un Nushiye, lirizmin
halk
Temsilcisi.
HACI BAYRAM VELİ>>>Bayramiye tarikatının kurucusu, medrese
öğrenimi
Görmüş.
KAYGUSUZ ABDAL>>>15.yy>Alevi-Bektaşi şiirinin kurucusuBudalaname:
sofularla alay etmiş- hem hece hem de aruzla yazmış.
EŞREFOĞLU RUMİ>>>Hacı Bayram’ın damadı-hem aruz hem de
heceyle yazmıştır.
PİR SULTAN ABDAL>>>16.yy-asılmış-Divan şiirinden hiç etkilenmemiştir.
AŞIK EDEBİYATI SANATÇILARI
KÖROĞLU>>>Koçaklamalarıyla Ünlü-16.yy-yiğitlik,aşk,sevgi konularını
işlemiştir.
KARACAOĞLAN>>>17.yy-çok gezmiş-çapkın-Divan ve Tekke şiirinden hiç
etkilenmemiştir-koşma, semai şairidir.
KAYIKÇI KUL MUSTAFA>>>17.yy-yeniçeridir-Genç Osman Destanı çok ünlüdür.
AŞIK ÖMER>>>17-18.yy-Aşık edebiyatında en çok şiiri yazan odur.(1500’e yakın)dili
ağır;çünkü aruzla da yazılmış birçok şiiri vardır.
GEVHER>>>16-17.yy-divan edebiyatından etkilenmiş aruzla da şiirler yazmıştır.
ERZURUMLU EMRAH>>>18-19.y-divan şiirini iyi bilir hecede daha başarılı.
DERTLİ>>>18-19.yy halk şiirinin son üstatlarından ,aruzla da yazmıştır.
SEYRANİ>>>18-19.yy Kayserili-taşlama denince akla o gelir
DADALOĞLU>>>18-19.yy-Divan şiirinden hiç etkilenmemiştir-koşma ,destan,varsağı
“Ferman padişahınsa, dağlar bizimdir.”ona aittir.
BAYBURTLU ZİHNİ>>>19-20.yy-medrese-hece-aruz-sergüzeştname
AŞIK VEYSEL>>>19-20.yy- DOSTLAR BENİ HATIRLASIN-SAZIMDAN SESLER
.
DİVAN EDEBİYATI
ÖZELLİKLERİ
• Saray, yüksek zümre, havas edebiyatı olarak da bilinir.
• Dili ağırdır, bu yönü Servet-i Fünun edebiyatına benzer.
• Söz sanatları çok sık kullanılır.
• Şair ve yazarları okumuş kişilerdir.
• Parça bütünlüğü önemlidir, konu birliği daha çok mesnevilerde görülür.
• Göz için kafiye vardır.
• “Mazmun”denilen kalıplaşmış sözleri vardır (Boy-selvi, kaş-yay, kirpik-ok)
• Roman, hikaye gibi uzun konular mesnevi nazım biçimiyle yazılmıştır.
• Düzyazı (nesir) şekli de vardır; ama şiir daha önemlidir.
• Arapça-Farsça tamlamalar çokça kullanılmıştır.
DİVAN ŞİİRİ NAZIM ŞEKİLLERİ
BEYİTLERLE YAZILANLAR: Gazel,(müstezat şekli de var)
Kaside,Kıta,Mesnevi>>>Bunlar biçimdir.
Tevhit, münacaat, naat, methiye, hicviye, cülüsiye, mersiye>> Bunlar
türdür.
GAZEL>>>5-15 beyit- matla(ilk beyit)-makta(son beyit),
beyt’ül gazel
(gazelin en güzel beyti) yek ahenk(konu birliği olan
gazel),Yek
avaz(konu birliği ve tüm beyitleri aynı güzellikte)-aa, ba,
ca …
MÜSTEZAT>>>Gazelin her dizesine aynı ölçüyle dize
eklemek
KASİDE>>>33-99 beyit arasında yazılır-en güzel
beytine beyt’ül kasid denir-aa, ba, ca…
Bölümleri:Nesib-Teşbib, girizgah, Methiye,
Fahriye,Tegazül,Dua
KITA>>>2-12 beyit, uyak düzeni gazelle aynı anlam
birliği görülür.
MESNEVİ>>>uzun konular,-aa, bb, cc…,5 mesnevi bir
hamse eder.
.
• DÖRTLÜKLERLE YAZILANLAR
• RUBAİ>>>aaba, Ömer Hayyam,tek
dörtlük,her konuda yazılır.
• MURABBA>>>aaaa, bbba…, 3-7 bent,
övgü, yergi,didaktik konularda
• Yazılır.
• TUYUĞ>>>Türkler bulmuştur-rubaiyle
benzer özellikler taşır.
• ŞARKI>>>abab, cccb-3-5 dörtlük-Lale
Devri-Nedim bulmuş
BENTLERLE KURULANLAR
(4’lü)MURABBA>>>Terbi, şarkı, bunun bölümleridir.
(5’li)MUHAMMES>>>aaaaa, bbbba, cccca…
a) Tahmis>>>Gazelde her beytin üzerine üç dize konur.
b) Taştir>>>Gazelde her beytin arasına üç dize konur.
c) Tardiye>>>İlk bendinin son dizeleri diğerleriyle uyaksız.
TERKİB-İ BENT>>>5-10 bent-her bent 10-20 dizedir, vasıta beyti
var.Baki’nin “Kanuni Mersiyesi” bu türe girer.
TERCİ-İ BENT>>>10’ar beyitlik-12 bent-Ziya Paşa tanınmıştır.
YENİ TÜRK EDEBİYATI NAZIM ŞEKİLLERİ
İKİLİ>>>(aa,bb,cc,çç…) her beyit kendi arasında kafiyelidir
TERZARİMA>>>üçer dizelik bentler-Tevfik Fikret getirmiştir
DÖRTLÜ>>>çapraz sarmal kafiye- dörtlük seklindedir
SONE>>>iki dörtlük iki üçlük (abba,abba…)Servet-i Fünun
BAGIMSIZ BİÇİMLER: Serbest müstezat >>>düzenli düzensiz
aruz
hece
DİVAN EDEBİYATININ ŞAİRLERİ
AŞIK PAŞA>>>(13.yy) Garipname (didaktik) ,Türklere tasavvufu
öğretir.Bilinçli bir şekilde Türkçe’yi kullanmıştır.
MEVLANA>>>(13.yy) Mesnevi,Divanı-ı kebir,Fihi Ma Fih,
Mektuplar,
Rubailer, Mecalis-i seba
SULTAN VELED>>>(13-14)Mevlana’nın oğludur.İbtidaname,
İntihaname, Rübabname
HOCA DEHHANİ>>>(13.yy)1 kaside9 gazel-Selçuklu Şehnamesi
Dindışı Divan edebiyatının kurucusudur.
AHMEDİ>>>(14.yy) Divan, İskendername, Cemşid-i Hurşid
eserleridir.
KADI BURHANETTİN>>>Gazel ve tuyuğlarıyla meşhurdur.aynı
zamanda hükümdardır.
NESİMİ >>>Azeri Türkçe'si –Hurufilik(Evreni maddeye
dayandırır)
görüşü-Türkçe,ve Farsça divanlar.
ŞEYHİ>>>Harname, Divan, Hüsrev-i Şirin
SÜLEYMAN ÇELEBİ>>>Vesilet-ün Necat, Mevlid
ALİ ŞİR NEVAİ>>>Muhakemet-ül Lügateyn, Mecalüs’ün Nefais,
Mizan’ül Evzan hamse sahibi ilk yazarlarımızdandır.Diğerleri Nevizade
Atayi, Taşlıcalı Yahya’dır.
AHMET PAŞA>>> “Kerem” redifli kasidesyle kendisini Fatih Sultan
Mehmet’e affettirmiştir. Bir de divanı vardır.
NECATİ>>>Yerli motifleri sıklıkla kullanmıştır.(1509)
FUZULİ>>>Beng u bade, şikayetname, Leyla ve Mecnun, Hadikat!üs
Süeda , Su Kasidesi
BAKİ>>>Terkib-bent şeklinde yazdığı “Kanuni Mersiyesi” çok
ünlüdür.şairin bir de Divan’ı vardır.Şairlerin sultanı ,unvanını almıştır.
NEFİ>>>Hiciv denince o gelir akla, Siham-ı Kaza’sı ünlüdür.
NABİ>>>Didaktik denince o gelir akla Hayriyye, Hayrabad, Tuhfet’ül
Harameyn, Surname onun başlıca eserlridir.
KATİP ÇELEBİ>>>Cihannüma,Fezleke, Tuhfet’ül Kibar,Keşf’i Zünun,
Mizan’ül Hak genellikle düzyazı alanında eserler vermiştir.
NEDİM>>>Mahallileşme akımını başlatmıştır, şarkıyı
bulmuştur.Tasavvuftan hiç etkilenmemiştir. Bir Divan’ı vardır.
ŞEYH GALİP>>>Hüsn-ü Aşk’ı çok meşhur, Sebk-i Hindi akımını kullanmış.