Transcript Sözdebilim-CevdetCoskun

SÖZDEBİLİM
PSEUDOSCIENCE vs SCIENCE
Cevdet COŞKUN
Atatürk Üniversitesi
Fen Fakültesi
Fizik Bölümü ERZURUM
Bilim
Nedir? Ne Değildir?
• Bilim, aklı ve duyuları kullanarak doğayı yine
doğanın içindekilerle anlama çabasıdır.
• Bilim, tartışılmaz doğrular üreten ve bulan bir
etkinlik değildir.
• Bilgi üretme iddiasında bulunan her etkinlik bilim
değildir.
• Bilimsel olmayan (metafizik) bir bilgi de doğru
olabilir. (Karl Popper, Paul Feyerabend)
• Bilim “iman edilecek” değil “istifade edilecek”
bilgiler üretir.
Sözdebilim
Bilimsel görünmekle birlikte, bilimin gerektirdiği
standartları taşımayan bilgi, metodoloji, inanç ve pratikler
bütününe verilen addır. Sözdebilimin karakteristikleri:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Kendini bilimsel olarak tanıtır. Ancak, bilimsellik koşullarını sağlayamaz.
Bilimin tanımı, yöntemi ve sınırları konusundaki belirsizlikten beslenir.
Kullandığı yöntem ve dayanakları, özel ve gizli olduğu iddiasıyla açıklamaz.
Deneysel sonuçlar, iddiayı desteklediği müddetçe açıklanır, tersi durumlar göz ardı
edilir.
Eleştiriler, kişisel saldırılar olarak değerlendirilir, eleştirilere tahammül edilmez.
Ürettiği bilgiler belirsiz ve muğlaktır. Mistik ve metafizik doğası sebebiyle de ilgi
çekicidir.
Bilimsel düşüncenin uzun ve zahmetli çabalarına karşın, sözdebilim acil ve kolay
çözüm arayanların sığınacağı kolay bir yoldur.
Sözdebilimde önce niyet edilir, bilimde ise önce niyet yoktur.
Hiçbir ilerleme olmaz, somut bir ürüne varılmaz.
Buluş önce medyaya açıklanır.
BİLİME KARŞI SÖZDEBİLİM
Bilim
Sözdebilim
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Olgu temelli
Nesnel
Tekrarlanabilir
Sınanabilir
Eleştirel
Öndeyi gücü sağlar
Kuşkuya dayalı
Öykü temelli
Öznel ve ezoterik
Yeniden üretilemez
Sınama şansı vermez
Sorgulanamaz
Öngörüde bulunamaz
İnanca dayalı
Bilimsellik Ölçütü
Problem of Demarcation
Doğrulama
(Verification)
Yanlışlama
(Falsification)
Mantıkçı pozitivistler (Schlick, Carnap)
Karl R. Popper
Analitik ve Sentetik Önermeler
• Analitik önerme: Yüklemi öznesi hakkında yeni bir bilgi vermez.
 Genellikle totolojiktirler.
 Yanlışlanma riski taşımazlar.
Bütün babalar erkektir.
Bir telin uzunluğu onun yarısının iki katıdır.
• Sentetik önerme: Yüklemi özneye yeni bir bilgi yükler.
 Yanlışlanma riski taşırlar.
 Bilimsel önermeler sentetiktir.
Bütün metaller ısıyı iletir.
Dünya Güneşin etrafında döner.
Bazı önermeler
1.



Dünya ya yuvarlaktır, ya da değildir.
Bir bilgi vermez.
Analitiktir.
Yanlışlanma riski taşımaz.
2.
A) Yağmur yağacak.
B) Bugün yağmur yağacak.
C) Bugün Türkiye’de yağmur yağacak.
D) Bugün Erzurum’da yağmur yağacak.
E) Bugün Erzurum şehir merkezinde yağmur yağacak.
F) Bugün Erzurum şehir merkezinde saat 12’ de yağmur yağacak.


Yanlışlanma riski artar.
Bilgi verici içeriği artar.
Bazı sözdebilim örnekleri
•
•
•
•
•
•
•
Astroloji
Simya
Hurufilik ve Şifrecilik
Ufo Gözlemleri ve Dünya Dışı Yaşamlar
Freud ve Psikanalizi
Marxizm ve Bilimsel Sosyalizmi
Akıllı Tasarım
Astroloji
•
•
•
•
•
El Falı
Sayı Falı
Grafoloji
Ruh Çağırma
Burçlar
Simya
Yaşlık (çözülme)
su
hava
Soğukluk (büzülme)
Sıcaklık (genleşme)
toprak
Kuruluk (katılaşma)
ateş
Hurufilik ve Şifrecilik
• Gizli ilimler adı verilen öğretiler Babil’den beri var olup
aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir:
•
•
•
•
•
Kimiya (Simya)
Limiya (Sihir)
Himiya (Nefs Terbiyesi)
Simiya (Vizyon Gösterme)
Rimiya (Hokkabazlık)
Ortak noktası bir gizeme dayalı olan bu uğraşlar kendine has
terminolojileri ve yöntemleriyle vukufiyeti zor etkinlikler olarak
gösterilir. Bu gizli ilimler temelde hurufilik ve şifrecilik (el-cifr) e
dayalıdır.
New York’ a düzenlenen saldırıların farklı iki tarih açısından ilişkilendirilmesi
(Doğan Kökdemir, Başkent Üniversitesi)
1. Saldırı tarihi: 11 /9: 1+1+9 = 11
2. “September 11” yazısı 9 harf ve 2
rakamdan oluşmaktadır: 9+2+ = 11
3. 11 Eylül yılın 254. günüdür: 2+5+4 = 11
4. 11 Eylül'den sonra yılın sonuna
111 gün kalmaktadır.
5. “Nostradamus” 11 harften oluşmaktadır.
6. “Afghanistan” 11 harften oluşmaktadır.
7. “The Pentagon” 11 harften oluşmaktadır.
8. Uçaklardan “Flight 11”de 92
kişi bulunuyordu: 9+2+=11
9. Uçaklardan “Flight 175”de 65
kişi bulunuyordu: 6+5 = 11
10. ABD'nin bağımsızlık günü:
4 Temmuz'dur ve Temmuz yılın 7.
ayıdır: 4+7=11.
1.13 sayısı uğursuz olarak kabul edilir.
2. 13 Eylül yılın 256. günüdür:
2+5+6+ = 13
3. Pentagon'a çarpan uçağın numarası:
UA175'dir; 1+7+5+=13
4. Flight 77'de 58 yolcu vardı: 5+8+=13.
5. İkiz kulelerde toplam 26 ülkeden çalışan
vardı: 26 = 13+13
6. İkiz kulelerde toplam 104 asansör vardı;
104 = 13 x 8
7. Usame Bin Ladin ailesinin
52. çocuğudur: 52 =13 x 4
8. Saddam Hüseyin'in adında 13 harf vardır.
9. Usame Bin Ladin'in adında 13 harf vardır.
10. İkiz kuleler 415 ve 417 metre
yüksekliğindeydiler: 415+417=13 x 64
Ufolar ve Dünya Dışı Yaşamlar
• Roswell İsterisi (1947- New Mexico)
• Walter Haut Vakası
• Jaroslaw Kardeşler Vakası (1967Michigan)
• Erich Von Daniken ve Tanrıların Arabaları
• Olağanüstü savlar olağanüstü kanıtlar
gerektirir. (C. Sagan)
Freud ve Psikanalizi
• Popper’a göre psikanalizin bilimsel olduğu iddiası, Homeros’un
Olimpos tanrılarına ilişkin öykülerinden fazla değildir.
• İd, ego, süperego yaklaşımı, yanlışlanması güç çözümlemelerdir.
• İnsan davranışlarının temelinde libidonun yer aldığını iddia etmek,
insanın bilişsel durumlarının bilinçdışı çözümlemelerle açıklanması,
buzdağı örneği ve bilinçaltı düzeyini semptomik okumalarla (serbest
çağrışım) anlama çalışmaları belli belirsiz ve sınama şansı vermeyen
iddialardır.
• Psikalanizin bilimsel bir kuram olduğu iddiası Sartre, Wittgenstein ve
Habermas tarafından da kuşkuyla karşılanmıştır.
Marxizm ve Bilimsel Sosyalizmi
•
•
•
•
•
•
Karl Marx, tıpkı doğayı yöneten fizik kanunları gibi tarihin ve toplumun da yasaları olduğunu
ve bunu kendisinin bulduğunu söyler. Bu bakımdan da yaptığı şeyin Newton yada Darwin’
in yaptığıyla eşanlamlı olduğunu ve bir öğütleme içermediğini sadece betimleme içerdiğini
vurgular. Bu bakımdan da bu kuram (Marxizm) kendisine göre bilimsel bir kuramdır.
Devrimin işçi sınıfıyla olmasını beklemesinin amacı ise kapitalistler karşısında fakirleşen
işçilerin, sınıf antagonizması sonucu, artık zincirlerinden başka kaybedecek hiçbir şeyleri
olmadığında ortaya çıkmasıdır.
Bu bakımdan Marxizm yanlışlanmaya elverişliği olduğu halde yanlış olduğu için bilimsel
olamaz.
Öte yandan Popper’ in “Adi Marksist” Marx’ın ise “Ütopyacı Komünist” dediği yığınlara göre
ise Marksizm yanlışlanamaz bir teori olduğu için bilimsel olamaz.
Öte yandan, Popper a göre eğer tarihin ve toplumun yasaları varsa şu ikisinden birini kabul
etmeliyiz: Bu yasalar, aşkın bir güç (Tanrı) tarafından kendi amaçları için belirlenmiş
olmalıdır ya da içkin bir tinsel güç (yaşama isteği) tarafından belirlenmelidir ki bunların ikisi
de metafizik önermeler olup yanlışlanamaz bu bakımdan da bilimsel olamazlar.
Tarihin ve toplumun yasaları olduğunu ve bunların bilinmesi durumunda toplumsal
kehanetde bulunmanın mümkün olduğunu söyleyen tarihsici (historicist) bir Marxist
söylemdense, tarihe ve topluma akıl ve bilimin değil de akıldışılığın ve tutkulu insan
doğasının yön verdiğini söyleyen Adornocu yaklaşım daha gerçekçi görünüyor.
Evrim Teorisi ve Akıllı Tasarım
• Bu teorilerin ikisi de birbirilerini bilimsel olmamakla suçlayan
alternatif kuramlardır.
1) Evrimleşme: Tüm organizmalar hemen her
alanda basit ya da daha ilkel canlı bir form ya da
formlardan evrimleşerek oluşmuştur.
2) Varolma savaşımı: Canlılarda üreme, sınırlı
çevre ve beslenme olanaklarını aştığından, bireyler
arasında yarışma, dahası varolma savaşımı
kaçınılmazdır .
3) Varyasyonlar: Aynı türü oluşturan bireyler
bile tekdüze değildir; özelliklerinde çeşitli
bakımlardan yapısal farklar taşırlar. En önemlilerini
mutasyonların oluşturduğu bu farklar olumlu ya da
olumsuz yönden çevre koşullarına uyumu etkileyici
nitelikte olabilir.
4) Doğal seleksiyon: Varolma savaşımında
çevreye uyum sağlamada yetersiz kalan bireyler
ayıklanır, üstünlük kuranlar çoğalmayı sürdürür;
öylece, uzun sürede daha yetkin, daha karmaşık
türlere yol açılmış olur.
• Evrenin ve içerisindeki canlıların doğal seçilim ve
rastlantısal mutasyonlar gibi bilinçsiz doğal süreçlerle
oluşamayacağını, bu nedenle zeki ve bilinçli bir varlık
tarafından tasarlandığını iddia eden bir görüş.
• Akıllı Tasarım argümanı, tüm canlı organizmaların
"aşağı yukarı günümüzdeki halleri ile" bir "akıllı
tasarımcı" tarafından tasarlandığını iddia eder.
• AT savunucuları arasında genel olarak iki kol olduğu
söylenebilir. Bunlardan ilki yaratılışçılığa yakın olan ve
türlerin ortak bir atadan gelmediğini savunan kısımdır.
Akıllı tasarım savunucularının büyük kısmını bunlar
oluşturur.
• Diğer kol ise evrimin var olduğunu ve ortak atayı
savunan fakat yaratılıştan sonraki bu süreçlerin ve
evrendeki diğer tüm süreçlerin belirlenmiş bir şekilde
bir tasarımcı tarafından yönlendirildiğini savunan
gruptur. Önden yüklemeli evrim bu tür bir görüştür.
SONUÇ
“Bilimi, sözdebilimden ayırmak zordur”
Kaynaklar
•
Charles Wynn, Arthur Wiggins, Yanlış Yönde Kuantum Sıçramalar, Tübitak
Yayınları
•
Bryan Magee, Karl Popper’ ın Bilim Felsefesi ve Siyaset Kuramı, Remzi Yayınları
•
Karl R. Popper, Açık Toplum ve Düşmanları, Remzi Yayınları
•
Hilmi Yavuz, Felsefe Yazıları, Boyut Yayınları
•
S. Hüseyin Nasr, İslam ve İlim, İnsan Yayınları
•
Gökhan Tok, Bilim Teknik Dergisi (2007),475
•
M. Oğuz Güç, Sözdebilim Seminer Notları
•
Doğan Kökdemir, Sahte Bilimlerin Çekiciliği Altında Bilimsel Araştırma ve Eleştirel
Düşünme
•
Özgen Ersan, Sahte Bilim üzerine konuşmalar