Transcript astmi börn og íþróttir. feb. 2010

Astmi, börn og íþróttaiðkun
Gunnar Jónasson læknir
Barnaspítala Hringsins
Skilgreining
• Astmi er algengur langvinnur sjúkdómur í öllum
aldurshópum. Hann einkennist af bólgu í berkjum og
ofurnæmi fyrir ýmsu áreiti sem verða til þess að berkjurnar
þrengjast.
• Áreitin geta verið:
• Ofnæmisvakar
• Veirur / sýklar
• Sveiflukenndur lofthiti (kuldi / hiti og öfugt)
• Áreynsla
• Mengun
• Andlegt álag
Hvað er astmi?
Langvinnur bólgusjúkdómur í berkjum:
• aukinn fjöldi bólgufruma
• framleiðsla á boðefnum
miðla bólgu
Veldur:
•
•
•
•
sem
bjúg og bólgu í slímhúðinni
ofvirkni og afturkræfum samdrætti sléttra vöðva
Slímmyndun
Við langvinnan astma verður aukning á bandvef
umhverfis berkjurnar sem gerir þrenginguna óafturkæfa
Astmi - bólgusjúkdómur
Eosinophil furmur:
Losa eitruð efni sem
skemma
yfirborðsþekju
lungnaberkjanna og
kalla til fleiri
bólgufrumur
Einkenni
•
•
•
•
•
•
Hósti
Erfið útöndun, jafnvel andnauð
Mæði, þyngsli fyrir brjósti
Surg eða hvæs í öndun
Slímuppgangur
Svefntruflanir vegna hósta og
öndunarerfiðleika
Áreynsluastmapróf
•
•
•
•
•
Hlaupabretti
Halli 5,5 -10 %
Hraði aukinn
6-8 min. áreynsla
Submax HR (95%
af hámarki) síðustu
4 mín
• FEV1
– Fyrir hlaup
– 0-3-6-15 mín e.
hlaup
Álag á áreynsluprófi
N = 20
Aldur: 9-17
9 vs. 20 > 10% fall í FEV1
220 – 15 x 0.85 =174
220 – 15 x 0.95 = 195
Carlsen KH et al. Respir Med 2000
Áreynslupróf með og án kuldaáreiti
N = 32
Meðalaldur 10.1
Løp
Løp og inhalasjon av kald luft
Hlaup við herb.hita
Hlaup við - 20 gráður
120%
FEV1%pred
110%
100%
90%
80%
Løp
Hlaup
-6
0
Salbutamol inhalasjon
Salbutamol
3
6
10
Time (minutes)
Carlsen KH et al. Respir Med 1998.
Tilgátur um áreynsluastma
Líkamlegt erfiði
Vökvatap
Aukin loftskipti
Hitatap
Kæling
Osmolaritet
Æðasamdráttur
Cl÷ , Ca++ , Na+
Innflæði
Losun boðefna
Hitun
Áreynsluastmi
Hyperemia/bjúgur
Lyfjameðferð
Stuttverkandi b2-agonistar eftir þörfum
Innöndunarsterar +/- langvirkandi b2-agonistar
+/- leukotrien antagonistar
Áhrif innúðastera (bud) á EIB
15
n= 163
alder: 7-16
:3
10
n = 163
Aldur 7-15 ára
Fall í
FEV1
(%)
0
5
Fyrir meðf.
Eftir 12 vikur.
100 x 2
200 x 1
100 x 1
Placebo
Meðferðarhópar
Jónasson et al. Eur Resp Journal 1998
Fall í FEV1 (%) eftir áreynslupróf
BUD 0,1- 0,2 mg vs. Placebo
30
25
20
Fall í
FEV1 (%)
Byrjun
12 vikur
15
10
5
0
200 OD
100 BID
100 OD
n = 14
n = 14
n = 15
Placebo
n = 14
Jónasson et al. Pediatr Allergy Immunol. 2000
Áreynsluastmi
• Á öllum aldri - oft atópia og önnur merki um aukið
berkjunæmi
• Hvæsandi öndun og fall í FEV1 eftir áreynslu
• Astmalyf virka
• Greint með sjúkrasögu, áreynsluastmaprófi og
öndunarmælingu
Dæmi 1
Sumarið 2006:
11 ára stúlka með sögu um úthaldsleysi, hósta og
svima. Oft hósti við áreynslu. Greind með
lungnabólgu
Móðir og bróðir með ofnæmi
Óeðlileg spirometria, FEV1 85% af spágildi
Hvæsandi öndun við hlustun.
Dæmi 1
2004 leitaði hún á Slysadeild vegna
svipaðra einkenna og var sett á meðferð við
astma
Hvað er að?
Dæmi 2
11 ára strákur með sögu um vægan astma
Kvartar um úthaldsleysi og þreytu
Ofnæmi: frjókorn og kisur (kisa heima !)
Áreynslupróf jákvætt 2004
Meðferð?
Dæmi 2
Sumarið 2006:
Vaxandi einkenni við áreynslu
Kviðverkir, hjartsláttarköst, lystarleysi, þreyta
og slappleiki. Greinilega versnandi spirometria
Kisan farin...
Hvað er að ?
Dæmi 3
15 ára stelpa sem stundar íþróttir af kappi
Ofnæmi: kettir
Astmaeinkenni við áreynslu ?
Stundum soghljóð, verkur í hálsi, koki, brjósti
Dæmi 3
Skoðun: eðlileg
Spirometria: FEV1 12% yfir spágildi
Eðlileg kúrfa
Áreynslupróf neg.
Meðferð ?
Dæmi 4
17 ára strákur í unglingalandsliði í knattspyrnu
Ofnæmi: ekki þekkt
Astmaeinkenni við áreynslu ??
Verri í kulda og ef kvefaður
Saga um langvarandi nefstíflu
Dæmi 4
Skoðun: eðlileg
Spirometria: FEV1 10% yfir spágildi
Konkavitet á kúrfu
10% reversibilitet
Áreynslupróf eðlil
Dæmi 4
Lyfjameðferð ?
Önnur meðferð?
?
Dæmi 5
16 ára ♀ íslandsmeistari í frjálsum
Ofnæmi: kettir, grasfrjó, rykmaurar
Astmaeinkenni við: ofnæmisvaka
öndunarfærasýkingar
áreynslu ??
Dæmi 5
Skoðun: eðlileg
Spirometria: FEV1 16% yfir spágildi
Eðlileg kúrfa
Áreynslupróf neg.
Dæmi 5
Lyfjameðferð: ?
Önnur meðferð: ?
Dæmi 6
16 ára ♀ keppir á landsmótum í sinni íþrótt
Ofnæmi: ekki þekkt
Astmaeinkenni við: áreynslu ??
Dæmi 6
Dæmi 6
Fyrir aðgerð
Eftir aðgerð
Myndir frá ABM
Áreynsluastmi
•
•
•
•
•
Eftir áreynslu
Útöndun
Þyngsli f. brjósti
Nætureinkenni
Astmalyf virka
Stridor
Við áreynslu
Innöndun
Háls lokast
Ekki að nóttu
Virka ekki
Áreynsluastmi (EIA) vs stridor (IS)
• Markmið
• Greina á milli EIA og
IS hjá íþróttamönnum
• Þátttakendur (16-37)
• 370 þar af 174 / 196
• Spirometría gerð fyrir
og eftir áreynslu. Kalt
þurrt lof.
• > 10% fall i FEV1
Rundell KW et al, Chest 2003; 123:468-71
Áreynsluastmi (EIB) vs stridor (IS)
n= 370 íþróttamenn prófaðir
• EIB hjá 30%, 58 ♀ / 53
• IS hjá 5.1% 18 ♀ / 1
• 10 IS+ voru einnig með
EIB greiningu en aðeins 2
svöruðu berkjuvíkkandi
Rundell KW et al, Chest 2003; 123:468-71
Af hverju fá konur frekar stridor...??
?
Rundell KW et al, Chest 2003; 123:468-71
12 mán. (08.09)
12 mán (13.09)
Mynd frá HP
Stridor við áreynslu :
VDC
Stress / andleg vanlíðan í keppni
Sýkingar
Aðskotahlutur eða annað sem veldur þrengslum
Laryngomalacia
Ofnæmislost við áreynslu
Vélindabakflæði
Annað
Áreynsluastmi (EIA) vs stridor (IS)
• Niðurstaða
• 5 % íþróttamannan
voru með IS
• 53% þeirra voru líka
með EIA
• IS svara ekki b-agonistum
Rundell KW et al, Chest 2003; 123:468-71
Áreynsluastmi - mismunagreining
• Raddbandaröskun (VCD)
• Áreynslutengdur stridor (laryngochalasi)
• Áreynslutengd oföndun
• Hvæsandi öndun af öðrum orsökum
• Lélegt þol
Raddbandaröskun (VCD)
• Oftar ungar konur, stundum með offituvandamál og
geðröskun
• Sést hjá íþróttafólki
• Stridor eða hvæsandi öndun við áreynslu
• Astmalyf virka ekki
• Greint með því að skoða hreyfingu raddbanda og
hugsanlega með öndunarprófi.
Bjúgmyndun í barka við áreynslu
- laryngochalasi Vélindabakflæði í kok og barka ?
Einkenna verður vart í sjálfu prófinu
(ekki eftir áreynslu)
Einkenni í innöndun
Bjúgmyndun í barka
Björnsdóttir US Ann Allergy Asthma Immunol 2000
Björnsdóttir US. Ann Allergy Asthma Immunol 2000
Áreynslutengdur stridor
Frá Dr. Kjell Brøndby National Hospital Oslo
Áreynsla: Andnauð / andlát
Gunnar Jónasson læknir
Barnaspítala Hringsins
VASALOPPET
Dauðsföll meðal þátttakenda rannsökuð frá 1970-2005
Tæplega 700.000 lögðu af stað
13 létust á leiðinni ( væntanleg andlát á sama tíma = 1.68)
B Farahmand et al. Scand J Med Sci Sports 2006
VASALOPPET
12 létust vegna hjarta- og æðasjúkdóma
Kransæðasjúkdómur n=9
HCM n=2
Myocarditis n=1
1 lést vegna heilablæðingar
B Farahmand et al. Scand J Med Sci Sports 2006
Skyndidauði – ungir íþróttamenn
USA: 1985-1995:
N =158
Sjúkdómur í hjarta- og æðakerfi: 85% (meðalaldur 17)
HCM:....................... 36% (48)
Gallar í kransæðum: 19% (25)
.
.
Langt QT...................0,5% (1)
Marion BJ et al. J JAMA 1996
Dauðsföll vegna astma í íþróttum
USA: 1993-2000:
Af 263 létust 61 úr astma
5% notuðu fyrirbyggjandi lyf
< 9ára : 7%
10-14 ára: 43%
15-20 ára: 31%
21-30 ára: 16%
> 31 ára: 3%
Becker JM et al. J Allergy Clin Immunol 2004;113:264-7
Dauðsföll vegna astma í íþróttum
1993-2000:
N=61
Körfubolti : 21%
Hlaupaíþróttir: 12%
Leikfimi:
10%
13
7
6
Becker JM et al. J Allergy Clin Immunol 2004;113:264-7
Dauðsföll vegna astma: börn og unglingar
1973-1994
Danmörk 1973-1994 :
108 dauðsföll
Aldur 1-19 ára,
Flest dauðsföll í aldurshóp 15-19 ára
Jørgensen I M et al. Pediatr.Pulmonol 2003
Dauðsföll vegna barnaastma í Danmörku
Helstu áhættuþættir voru:
1. Töf á að leita læknis
2. Fyrri saga um slæmt astmakast
3. Ófullnægjandi fyrirbyggjandi meðferð
4. Slök meðferðarheldni
Jørgensen I M et al. Pediatr.Pulmonol 2003
Dauðsföll vegna barnaastma í Hollandi
Á hverju ári deyja 8 til 10 börn vegna astma í Hollandi
Verbruggen et. al. Ned Tijdschr Geneeskd 2006