Transcript Læknanemar mars 2011-KD

Heilsuvernd barna
Katrín Davíðsdóttir
barnalæknir
Þroska- og hegðunarstöð
Nám í barnasjúkdómafræðum
7. Mars 2011
Heilsuvernd barna
• Sagan
• Hlutverk og markmið ung- og
smábarnaverndar og skólaheilsugæslu
• Sérstök verkefni
• Þroska- og hegðunarstöð
Ung- og smábarnavernd
sögulegt yfirlit
• 1909 Skólaeftirlit, síðar skólaheilsugæsla í Rvk
• 1927 Upphaf ungbarnaverndar í Rvk
– Hjúkrunarfélagið Líkn, Katrín Thoroddsen
• 1950 Lög um ónæmisaðgerðir
• 1953 Barnadeild Heilsuverndarstöðvar
Reykjavíkur
• 1973 Lög um heilsugæslustöðvar
• 2000 Miðstöð heilsuverndar barna (MHB)
• 2009 Þróunarstofa Heilsugæslu
Höfuðborgarsvæðisins
MHB – nú Þróunarstofa HH
hlutverk
• Faglegur bakhjarl við heilsugæsluna um
heilsuvernd barna
• Þróun og samræming á þjónustu í ung- og
smábarnavernd og í skólaheilsugæslu
• Fagleg stefnumótun um heilsuvernd barna í
samvinnu við Landlæknisembættið
• Rannsóknir, kennsla, útgáfa fræðsluefnis, söfnun
upplýsinga
• Miðlæg þjónusta um ýmis sérverkefni
• Sérhæfð ung- og smábarnavernd
– Eftirfylgd lítilla fyrirbura
Hjúkrunarfélagið Líkn
Heilsuverndarstöðin
Ungbarnadauði á Íslandi
400
1771-2000
350 Sex prestaköll
Dauðsföll (‰)
300
Ungbarnadauði
250
Nýburadauði
200
150
100
50
0
Ártal (10-ára tímabil)
Börn á Íslandi eftir aldurshóp
1. janúar 2008
16-17 ára (9499)
0-5 ára (26229)
12-15 ára (18468)
80188
6-11 ára (25992)
Heimild: Hagstofa Íslands
Ung- og smábarnavernd
tilgangur og markmið
• Fylgjast reglulega með heilsu og þroska barna,
líkamlegum andlegum og félagslegum, frá fæðingu
til skólaaldurs.
• Styðja við fjölskylduna og stuðla að því að börnum
séu búin bestu möguleg uppvaxtarskilyrði á
hverjum tíma.
• Finna frávik hvað varðar heilsufar, þroska, hegðun
o.fl. og hlutast til um úrræði.
• Góð samvinna foreldra, lækna, hjúkrunarfræðinga
og annars fagfólks er mikilvæg.
Kostir ung- og smábarnaverndar
• Getur skapað jákvæð tengsl fjölskyldna við
heilbrigðiskerfið
• Gefur tækifæri til fræðslu og leiðsagnar fyrir
foreldra við ákveðinn lykilaldur, t.d.
slysavarnir og reykingar foreldra
• Er sveigjanlegt kerfi eftirlits og ráðgjafar
• Minnkar hættu á að vissar fjölskyldur í þörf
fyrir þjónustu gleymist
• Skapar ramma utan um bólusetningar
Ung- og smábarnavernd
hefðbundin verksvið
•
•
•
•
•
•
•
•
Vöxtur og næring
Þroski og hegðun
Ónæmisaðgerðir
Finna frávik (líkamleg, þroski, hegðun, félagsleg),
koma vandamálum í farveg og fylgja þeim eftir.
Fræðsla og leiðbeiningar.
Slysavarnir.
Rannsóknir
Smálækningar
Ung- og smábarnavernd
Aldur Hjúkr.fr.
Læknir
Bólusetn.
<6 vikur Heimavitjanir
6 vikna
9 vikna
Stuðningur
Heimavitjun
3 mán
DTaP,Hib,IPV
5 mán
6 mán
8 mán
10 mán
DTaP,Hib,IPV
12 mán
DTaP,Hib,IPV
18 mán
2 1/2 árs
4 ára
Fræðsla
MnC
MnC
MMR
dTaP
Þroskamat
Sjón
Heyrn
Málþroski
Hreyfiþroski
Hegðun
Skólaheilsugæsla
• Fer fram í skólum
• Skólahjúkrunarfræðingar og læknar
• Skimanir
– Hæð, þyngd (6, 9 og 12 ára)
– Sjón (6, 9, 12 og 14 ára)
– Heyrn (6 ára)
• Bólusetningar
– MMR 12 ára,
– barnaveiki, kíkhósti, stífkrampi og mænusótt 14 ára
• Fræðsla og forvarnarstarf
– 6H heilsunnar
• Skráning - Ísskrá
Heilsuvernd barna
• Handbók um ung- og smábarnavernd
• Handbók um skólahjúkrun
–
–
–
–
–
www.heilsugaeslan.is
www.landlaeknir.is
www.6h.is
www.lydheilsustod.is
www.forvarnarhusid.is
Vöxtur
• Vaxtarlínurit
– þyngd/lengd/höfuðummál
• Þumalfingurregla um frávik í
lengd og þyngd:
– Fyrsta aldursárið
• 1 SF á 3 mán
– Eftir annað aldursárið
• ½ SF á einu ári
Næring ungbarna
•
•
•
•
Brjóstamjólk fyrstu 6 mánuðina (eingöngu)
Þurrmjólk (ef ekki bm) fyrsta árið
Föst fæða, grautar, mauk frá (4-) 6 mán. aldri
Stoðmjólk/mjólkurafurðir, frá 6 mán. aldri
• OBS! Járnþörf og D- vítamínþörf
• OBS! Ofnæmi
Ónæmisaðgerðir
• Verja einstaklinginn
• Verja þjóðfélagið - hjarðónæmi
• Þátttaka allra mikilvæg - þekjun
• Grunnbólusetning
• Styrking (booster)
• Hvernig gefið
• Frábendingar
Nálar og stungur
Í vöðva eða djúpt undir húð:
minnst 5/8” (25G)
Infanrix Polio Hib
Barnaveiki, stífkrampi, kikhósti, Haemophilus
influensae hjúpgerð b og mænusótt
• Aldur
– 3, 5 og 12 mánaða
• Framkvæmd
– 0,5 ml djúpt í
vöðva
Boostrix
Barnaveiki, stífkrampi og kikhósti
• Aldur
– 4 ára
• Framkvæmd
– 0,5 ml djúpt í
vöðva
Boostrix-polio
Barnaveiki, stífkrampi,kikhósti og
mænusótt
• Aldur
– 14 ára
• Framkvæmd
– 0,5 ml djúpt í
vöðva
NeisVac-C
Heilahimnuhimnubólga vegna meningokokka af gerð C
• Aldur
– 6 og 8 mán
• Framkvæmd
– 0,5 ml í vöðva
MMR/Priorix
Mislingar, hettusótt og rauðir hundar
• Aldur
– 18 mánaða og 12 ára
• Framkvæmd
– 0,5 ml djúpt undir
húð
Kikhósti
Kikhósti á Íslandi
•
1950 1959
7000
6000
•
5000
4000
3000
•
2000
1000
•
Ár
1998
1993
1983
1988
1978
1973
1963
1968
1958
1948
1953
1943
1938
1928
1933
1923
1913
1918
1908
1903
1893
1898
0
1888
Fjöldi á hverja 100 000 íbúa
8000
•
1927: Í fyrsta sinn reynd
bólusetning með bóluefni
framleitt á Rannsóknarstofu
Háskólans
1950: Lög um ónæmisaðgerðir
(nr. 36/1950). Ungbörnum boðin
bólusetning gegn kikhósta
1959 almennar bólusetningar
hefjast
2000 tekið upp acellulert
bóluefni í stað whole cell
2000 ákveðið að endurbóluetja 5
ára börn
Barnaveiki
Barnaveiki á Íslandi
600
•
1935
400
•
300
200
100
Ár
1998
1993
1988
1983
1978
1973
1968
1963
1958
1953
1948
1943
1938
1933
1928
1923
1918
1913
1908
1903
1898
1893
0
1888
Fjöldi á 100 000 íbúa
500
Bólusetning reynd í
fyrsta sinn árið 1935.
Talin hafa komið í veg
fyrir faraldur
1950: Lög um
ónæmisaðgerðir (nr.
36/1950). Ungbörnum
boðin bólusetning gegn
barnaveiki
Mænusótt /lömunarveiki
Mænusótt á Íslandi
600
•
1956
Án lamana
Lamanir
•
400
300
200
•
100
Ár
1998
1993
1988
1983
1978
1973
1968
1963
1958
1953
1948
1943
1938
1933
1928
1923
1918
1913
1908
1903
1898
1893
0
1888
Fjöldi á 100 000 íbúa
500
1956 Bólusetning
gegn mænusótt hafin
1960 Síðustu
mænusóttartilfellin
með lömunum greind
á Íslandi
1963 Síðasta
mænusóttartilfellið
greint á Íslandi
(erlent barn)
H. influenzae sjúkdómur á Íslandi
25
Blóðsýklun
Heilahimnubólga
15
10
5
Ár
97
95
93
91
89
87
85
83
81
79
77
0
75
Fjöldi tilfella
20
Year
2002
2001
2000
20
1999
25
1998
30
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
1989
1988
1987
1986
1985
1984
1983
number of cases
Serogroups of meningococci causing disease
Other than B or C
C
B
15
10
5
0
Mislingar
Days of disease
40 °C
Fever
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
39 °C
38 °C
37 °C
36
Rash
Koplick´s spots
Red eyes
Runny nose
Cough
Stílfært frá ARI News, No. 28, April-July 1994
Mislingar
•
Mislingar á Íslandi
9.000
•
1976
7.000
6.000
•
5.000
4.000
3.000
2.000
•
1.000
Ár
1998
1988
1993
1983
1978
1973
1963
1968
1958
1953
1948
1938
1943
1933
1928
1923
1913
1918
1908
1903
1898
1888
0
1893
Fjöldi á 100 000 íbúa
8.000
•
Bólusetningar gegn
mislingum hefjast á Íslandi
upp úr 1960
1976 Bólusetningin tekin
upp við 2 ára aldur
1989 Bólusetning tekin upp
með bólusetningu gegn
rauðum hundum og hettusótt
við 18 mánaða aldur
1994 Ákveðið að
endurbólusetja við 9 ára
aldur
2001 Endurbólusetning 12
ára
Hettusótt
•
Hettusótt á Íslandi
1989
4.500
3.500
3.000
2.500
•
2.000
1.500
•
1.000
500
Ár
1998
1993
1988
1983
1978
1973
1968
1963
1958
1953
1948
1943
1938
1933
1928
1923
1918
1913
1908
1903
1898
1893
0
1888
Fjöldi á 100 000 íbúa
4.000
1989 Bólusetning hafin
meðal 18 mánaða
gamall barna (ásamt
bólusetningu gegn
mislingum og rauðum
hundum)
1994 Endurbólusetning
9 ára barna
2001 Endurbólusetning
12 ára
Rauðir Hundar
Rauðir hundar á Íslandi
•
2.500
2.000
•
1.500
1.000
500
•
0
18
88
18
93
18
98
19
03
19
08
19
13
19
18
19
23
19
28
19
33
19
38
19
43
19
48
19
53
19
58
19
63
19
68
19
73
19
78
19
83
19
88
19
93
19
98
Fjöldi á 100 000 íbúa
1979 1989
Ár
•
1979 Bólusetning hafin
meðal næmra 12 ára
stúlkna
1989 Bólusetning hafin
meðal 18 mánaða gamall
barna (ásamt bólusetningu
gegn mislingum og
hettusótt)
1994 Endurbólusetning 9 ára
barna
2001 Endurbólusetning 12
ára
Þróun bólusetninga og
vaxandi áhyggjur um öryggi þeirra
Frá RT Chen, CDC, Atlanta, USA
Sérstök verkefni á Þróunarstofu
• Eftirfylgd lítilla fyrirbura
– Meðgöngulengd < 32 vikur
– Fæðingarþyngd < 1500 g
– Langtímaeftirfylgd í samvinnu við lækna
og hjúkrunarfræðinga vökudeildar og við
lækna og hjúkrunarfræðinga í ung- og
smábarnavernd heilsugæslunnar
Sérstök verkefni (frh)
• Brjóstagjafaráðgjöf
• Stuðningur við foreldra með skerta
greind
– Sérsniðið fræðsluefni
• Stuðningur við mæður með vanlíðan,
þunglyndi eða annan vanda
• Aðrir hópar með sérstakar þarfir
Forvarnir sjúkdóma
• Fyrsta stigs forvarnir
– minnka fjölda nýrra sjúkdómstilfella, þ.e.a.s.
nýgengi
– t.d. bólusetningar, slysavarnir og varnir gegn
barnaofbeldi
• Annars stigs forvarnir
– minnka algengi á sjúkdómi með því að minnka
sjúkdómslengd og áhrif þeirra með því að greina
sjúkdóminn snemma og fljótt gefa góða meðferð
Skilgreining á skimun
Kerfisbundin athugun eða rannsókn á
einstaklingum sem ekki hafa sótt sér
læknishjálpar vegna einkenna frá þeim
sjúkdómi sem skimað er fyrir.
Framkvæmd til að finna einstaklinga í
áhættuhópi fyrir ákveðinn sjúkdóm svo
frekari rannsókn geti farið fram og
meðferð og forvörnum komið við
Skimun í
ung- og smábarnavernd
• Meðfæddir sjúkdómar
– td. hjartagallar, mjaðmaliðhlaup, launeista
• Vöxtur barna
– td. þyngd (vanþrif/offita), höfuðummál, lengd
• Sjón og heyrn
• Þroski
– td. seinn mál- eða hreyfiþroski, einhverfa, ADHD
Þroskafrávik
• Þegar einhver röskun veldur því að þroski
barns fer ekki eftir „eðlilegum“ brautum
miðað við það sem er þekkt (norm)
• Frávikin valda því að barnið nær ekki
þroskaáföngum, færni eða hegðunarþáttum
á sama aldri og önnur börn, (á sama hátt,
með sama hraða og sömu aðferðum)
Þroska- og hegðunarstöð HH
• Greiningarteymi barnadeildar
Heilsuverndarstöðvar Reykjavíkur
(1998)
• Þroska- og hegðunarsvið MHB (2000)
• Þroska- og hegðunarstöð (2009)
• http://www.heilsugaeslan.is/throskaoghegdunarstod
Þroska- og hegðunarstöð
• Greiningarteymi myndað haustið 1998
• Þverfaglegt teymi um þroska barna
– barnalæknar, sálfræðingar, iðjuþjálfi,
sjúkraþjálfari, félagsráðgjafi (talmeinafræðingur)
– gagnkvæmt og mikið upplýsingaflæði
– samstarfsvilji, sveigjanleiki og traust
– sameiginleg ákvarðanataka
Þroska- og hegðunarstöð
hlutverk
• Greining þroska- og hegðunarfrávika
• Nánari greining vegna ADHD og
skyldra raskana
• Ráðgjöf, fræðsla, meðferð
• Sérhæfð námskeið fyrir foreldra og
börn
• Námskeið og kennsla fyrir fagfólk
Skimun–greining-meðferð
1. stig
Skimun
fyrir
öll börn í
ung- og
smábarnavernd
2. stig
3. stig
Frumgreining
Nánari greining
Úrræði, þjálfun
Eðlilegur
þroski
Af hverju greining?
• Inngrip snemma draga úr alvarleika
meðfæddra raskana (1. stigs fötlun)
• Minnka líkur á þróun viðbótarerfiðleika
(2. stigs fötlun)
• Jafna aðstöðu foreldra og barna, óháð
búsetu og atgerfi og tekur tillit til þarfa
fjölskyldunnar
• Miðar að auknum lífsgæðum
Greiningarteymi í heilsugæslu
•
•
•
•
•
•
Nær til allra barna
Er ókeypis
Er sérhæfður hluti almenns kerfis
Lágur þröskuldur fyrir tilvísun
Stutt bið eftir úrskurði í kjölfar gruns
Stutt bið eftir úrræðum
Þroska- og hegðunarstöð
• Frumgreining þegar áhyggjur vakna af
frávikum í þroska eða hegðun
• Nánari greining vegna ADHD eða skyldra
raskana
• Íhlutun um úrræði - meðferð
–
–
–
–
Innan leik/grunnskóla
Þjálfun/meðferð hjá sérfræðingum
Námskeið fyrir foreldra og börn
Lyfjameðferð
Námskeið á vegum Þ&H
• Námskeið um uppeldi barna
– Uppeldi sem virkar – færni til framtíðar
– PMT
– Þjálfunarnámskeið vegna ADHD
• Námskeið fyrir börn
– Snillingarnir
Skortur á dagvistun
Neikvætt
umhverfi
Lítil áhrif og
skortur á þátttöku
Ófullnægjandi
löggjöf
Leikskóli
Skóli
Félagsleg
þjónusta
Heilbrigðis
þjónusta
Félagslíf
Atvinnuleysi
Óhagstæð áhrif
markaðsvæðingar
Jákvæð
Fjárhagslegur stuðningur
barnamenning
við fjölskylduna
Stéttskipt
búseta
Sjúkdómar
og slys
Neikvæð
fjölmiðlun
Neikvæð þróun
menningar
Fátækt
Framtíðin ógnvænleg
CHILD
Child Health Indicators of Life and Development
Efnahags- og
félagslegir þættir
Heilbrigði og vellíðan
Verndandi og
áhættuþættir
Heilbrigðisþjónusta og
stefnumótun
Heilsuefling fyrir börn
•
•
•
•
Löggjöf fyrir börn
Heilsuvernd
Húsnæðismál
Vekja athygli á málefnum barna og
fjölskyldna þeirra
• Þátttaka í þróun nánasta umhverfis
• Heilsufræðsla
• Læknisþjónusta við börn og fjölskyldur
Dánarorskakir barna <5 ára
WHO 1995
Mýrarkalda (5%)
Mislingar (7%)
Annað (32%)
Niðurgangur (19%)
Vannæring
100 (54%)
Burðarmálssjúkdómar (18%)
Öndunarfærasjúkdómar (19%)
Barnasáttmáli
Sameinuðu þjóðanna
1. grein
Börn eru allt fólk í heiminum yngra en 18 ára.
2. grein
Öll börn eiga sama rétt. Engin mismunun má
eiga sér stað.
6. grein
Börn eiga rétt á að fá að lifa og þroskast.
24. grein
Öll börn eiga rétt á heilsugæslu og hjúkrun.