Almir Maljević, Doc. Dr.

Uvodne napomene Hobbes, Montesquieu, Voltaire, Rousseau Beccaria Krivično pravo Francuske buržoaske revolucije Uticaj Kanta i Hegela na krivično pravo Klasična škola krivičnog prava Italijanski pozitivizam (Njemačka) Sociološka škola Pokret nove društvene odbrane Zaključna razmatranja i diskusija

Negativne karakteristike srednjevjekovnog pravosuđa Apsolutna dominacija crkve i zastoj naučnog rada Hipertrofija vjerskih inkriminacija Odsustvo kodifikacija Široka diskrecija i arbitrernost suda, nejednakost građana KD (povreda božanskih zakona)= ZLO (metafizički pojam) KD kao rezultat “zlog duga” (iracionalizam) Surovost sistema kazni Slabljenje utjecaja crkve Razvoj nauke (matematike, fizike, filozofije) Nove ideje

Hobbes (1588-679) – egoizam, homo homini lupus est Montesquieu (1689-755) – pluralizam odnosa – pluralizam zakona; definicija slobode - ...što dozvoljava zakon...; protiv sudske samovolje; popravljanje vs zastrašivanje (individualizacija) Voltaire (1694-788) – kritika oštre politike kažnjavanja; uzimanje u obzir ispoljenih sklonosti; protivnik smrtne/propagator zatvorske kazne + prisilni rad (individualizacija) Rousseau (1712-78) – društveni ugovor, KD rezultat potrebe da povrati slobodu, narušena ravnoteža – kazna (odbrana društva)

O zločinima i kaznama – filozofsko, političko-pravno ( integralno ) Napad na feudalno KP (reformator)

Index librorum prohibitorum

Osvrt na više KP pitanja (do tada samo pojedia ???) Kritika postojećeg – prijedlozi novog (spiritus movens) Načelo zakonitosti “Geometrija zločina”- srazmjernost KD – kazna Šteta nanesena društvu – težina djela (preteča PD KP) Kritika svireposti i odmazde – prijedlog prevencije Brza, izvjesna, “analogna” Smrtna kazna vs robija (trajanje)...

Deklaracija o pravima č&g (FBR, 1789) Univ ----II----- čovjeka (UN, 1948)

Deklaracija o pravima čovjeka i građanina (1789) Svi građani su jednaki (u pogledu zaštite i kažnjivosti) Nema odgovornosti za vjerska uvjerenja Neophodne kazne moraju se propisati zakonom Niko ne može biti kažnjen ako zakon nije unaprijed ...

Kazna treba da bude srazmjerna težini KD, itd.

Krivični zakonik 1791 godine Prvi puta sistematika OD (o kaznama) i PD (o KD i kaznama) Ukinute tjelesne kazne; smrtna kazna – samo giljotina; maloljetnici; saučesništvo; Apsolutno određene kazne Napoleonov KZ (1810) (buržoazija vs radne mase) Katalog (političkih) KD Širi obim smrtne kazne; spektar tjelesnih kazni Relativno određene kazne

Njemački protivnici revolucionarnih ideja iz Engleske, Francuske i Italije Kant Apsolutna moralna pravda Jednakost KD – kazna (silovanje – kastracija) Kažnjava se zato što je griješio Mali uticaj u KP Hegel Teza (pravo – opšta volja) Antiteza (KD – pojedinačna volja, negacija teze) Sinteza (Kazna – opšta volja, negacija negacije) Kazna – pravo krivca

Kraj XVIII i početak XIX vijeka Skup učenja Feuerbach, Beccaria, Kant, Hegel, i dr.

Polazište – apsolutno slobodna volja (indeterminizam) = sloboda→ = odgovornost→ = kazne Teorija apsolutne (B, M, Z) pravde (osnov kazne) Odmazda/ispaštanje (svrha kazne) (! Feuerbach) Pozitivne strane klasične škole KP Nullum crimen nulla poena sine lege Ukidanje arbitrernosti pravosuđa Negativne strane klasične škole KP Zanemarila krivca Zanemarila uzroke • • • Neoklasični pravac Stepeni slobode volje (smanjena odgovornost) Olakšavajuće okolnost (blaže kažnjavanje) Zakonska vs sudska individualizacija Fokus na represiju Formalnopravni logicizam

Italijanska pozitivna škola – dva smjera Antropološkog smjera (Lombroso) Biološko-sociološkog smjera (Ferri i Garofalo) Reakcija na postulate Klasične škole KP Fokus – izvršilac (a ne KD) KD – individualna i društvena realnost Lombroso (1836-909) Anatomske, fiziološke i psihičke anomalije (stigmati, nasljedni) Klasifikacija krivaca (3/5): 1. rođeni, 2. duševno bolesni, 3. iz strasti, 4. slučajni, 5. iz navike Svrha kazne – utilitaristički pristup Vrstu kazne određuje tip krivca socijalna opasnost, mjere zaštite, komisije

Enrico Ferri (1856-92), pravnik Sintetizira ranija istraživanja “obračunava se” sa Lombrosom i klasičarima Faktorski pluralizam:

Antropološki

Organska konstitucija: anomalije lobanje, mozga, tijela, fizionomije Psihička konstitucija: anomalije inteligencije, emocija, soc. osjećanja Osobine ličnosti: rasa, pol, uzrast, građansko stanje, profesija, odgoj, obrazovanje

Kosmički

Klima, konfiguracija zemljišta, godišnje doba, temperaturne varijacije, atmosferski pritisak, itd.

Socijalni

Gustina naseljenosti, stanje javnog mjenja i religije, uređenje porodice i sistem vaspitanja, industrijska proizvodnja, alkoholizam, ekonomska i politička organizacija, organizacija javne administracije, pravosuđa i policije, sistem građanskog i Krivičnog zakonodavstva

KD rezultat djelovanja svih faktora Teorija pretežnosti faktora Klasifikacija krivaca: endogeni uzroci (duševno bolesni, rođeni), egzogeni uzroci (iz navike, slučajni, iz strasti) Klasifikacija KD: prirodni ( atavistički ) i zakonski ( evolutivni )

Negira princip slobodne volje

↓ Uvodi faktorski pluralizam

Nema volje → nema odgovornosti

↓ Negira kaznu

Opasan za društvo (temibilitet)

↓ Mjere socijalne odbrane: Preventivne Odbrambene

Dakle, negira KD, krivicu, kaznu!!!

Ipak, Ferri je začetnik moderne individualizacije U fazi odabira kazne (med-psih i soc proučavanje) U fazi izvršenj kazne (pravosudna kontrola izvršenja) Kritike Italijanske pozitivne škole Učenje o rođenom zločincu nije dokazano Klasifikacije krivaca i KD nepotpune/proizvoljne Uvodi kult delinkventa Zasluge Italijanske pozitivne škole Izučavanje delinkventa Pozitivni metod Faktorski pluralizam Preispitivanje efekta kazne Začeće individualizacije

Pokušava pomiriti stajališta klasične i italijanske škole Faktorska koncepcija: Individualna svojstva krivca (nasljedna i stečena) Socijalni uzroci kriminaliteta (geografski, društveni, ekon.) Pretežni faktorski uticaj – podjela kriminaliteta Akutni (soc uzroci) Hronični (ind svojstva) Klasifikacija krivaca Krivci iz navike (hronični krivci); popravljivi/nepopravljivi Slučajni krivci (akutni krivci) Odgovornost – volja slobodna ili ne – nebitno!

Sankcije: dualitet (repr./prev.)

Pozitivne strane Razrađuje “temibilitet” kao soc-bio pojam (samo za hronične neuračunljive – osnov za primjenu MB) Isticanje potrebe specijalne prevencije i s tim u vezi Isticanje važnosti individualizacije Najvažniji rezultat: sistem ublažavanja kazne, uslovna osuda, uslovni otpust, mjere bezbjednosti (post delictum), mjere za maloljetnike Konačni krah objektivizma, apstrakcije i krutosti

Gramatika (Genoa) i Ansel (Paris) – dvije grane 5 zajedničkih elemenata društvene odbrane Ideja zaštite društva od KD izvan “ispaštanja” “opasnost” zahtjeva nova sredstva i oblike reagovanja Moderno (K) pravo i politika – fokus na KD i učinioca --II– K politika – sistematska, racionalna resocijalizacija Smiona humanizacija KP zasnovana na individualizaciji i solidarnosti Gramatika – ekstremni pravac Odbacuje KD, kaznu, KP, kriminalnu politiku Uvodi pojmove antisocijalno djelo, antisocijalni čovjek, mjere medicinskog i pedagoškog tretmana

Ansel – umjereni pravac Zadržava osnovne pojmove: KD, učinilac, sankcije Zahtjeva modifikaciju KP Dejuridizacija KP (ukidanje apstrakcija, metafizičkih pojmova, fikcija,...) Ukidanje ispaštanja, odmazde, retribucije i fokus na prevenciju i resocijalizaciju Humanizacija kriminalne politike Dva ključna momenta Individualizirani tretman učinioca (individualizacija) Aktivna pomoć društva učiniocu (resocijalizacija) KD rezultat biopsihičke konstitucije i soc faktora Sistem krivičnih sankcija (ne dualitet)

Kritika škole društvene odbrane (klasičari) Želi ukinuti tradic. KP (zasnovano na tipologiji KD) i uvesti subj. KP (zasnovano na tipologiji učinilaca) Zamjena kazne mjerama odbrane – utopija Zapostavlja retribuciju i generalnu prevenciju Pozitivne strane škole društvene odbrane Veliki utjecaj na razvoj KP Ukazano na značaj spec. prevencije i resocijalizacije Uvođenje posebnih mjera prema maloljetnicima, recidivistima itd.

KP kao veliko stablo Kresati dotrajale grane (kako bi se stabo razvijalo) Ne kresati previše odjednom (da se ne bi osušilo) Tagora: Rijeka istine teče potocima zabluda U tom kontekstu treba posmatrati sve škole KP

Vi pitate....

Mi odgovaramo....

Mlađenović, R. Kriminologija. Sarajevo: Fakultet kriminalističkih nauka, 2001. Str. 46-85 i 96-102 i 110-117.

Srzentić, N./ Stajić, A./Lazarević, LJ. Krivično pravo Jugoslavije. Beograd: Savremena administracija. Str. 39-61.

Almir Maljević, doc. dr. sci.

[email protected]

+ 387 (33) 561 257