Transcript Esbonio
Esbonio Sue Palmer Addasiad Cymraeg gan Delyth Eynon Mae testun esbonio * yn esbonio sut neu pam mae rhywbeth yn digwydd / gweithio * yn dweud beth yw’r achos a’r effaith * yn aml yn nhrefn amser (mewn dilyniant, h.y. cyfres o gamau sy’n dilyn ei gilydd) Dyma enghreifftiau lle mae testun esboniadol yn cael ei ddefnyddio… gwybodaeth mewn gwyddoniadur taflenni ac erthyglau ‘cwestiwn ac ateb’ esboniad manylion am arbrawf gwyddonol gwerslyfr gwyddoniaeth rhannau o lyfr ffeithiol (e.e. daearyddiaeth, bioleg) llawlyfr technegol (e.e. ar gyfer car neu beiriant golchi) cynllun esboniad 1 Mae cyfres o gamau rhesymegol mewn esboniad syml sy’n arwain at mae’n bosib… y bydd achosion ac effeithiau eraill ym mhob cam Weithiau mae yna ddiagramau wedi eu labelu sy’n arwain at sy’n arwain at Ar ôl i chi wneud eich sgerbwd ar gyfer y siart llif gallwch ddefnyddio pob rhan o’r siart llif i ysgrifennu paragraff. cynllun esboniad 2 Dyma enghreifftiau o esboniadau cymhleth ; Cylch Mwy nag un achos Effeithiau dwyffordd Mae esboniadau yn gallu bod yn gymhleth iawn. Rhaid i chi feddwl yn ofalus wrth wneud siart llif. Syniad da fyddai gwneud copi bras ohono (mwy nag un efallai). Bydd gwneud siart llif a diagramau eraill yn eich helpu i ddeall eich gwaith. Nodweddion iaith esboniad * yr amser presennol (heblaw am esboniadau hanesyddol) os… yna… y rheswm mai… * iaith achos pan... *cysyllteiriau yn dangos dilyniant mae hyn yn achosi… *iaith amhersonol *geirfa dechnegol felly... oherwydd… am hynny... o ganlyniad... Cynulleidfa rhywun *sydd am ddeall proses arbennig (sut neu pam mae rhywbeth yn digwydd) Pwrpas helpu’r darllenydd i ddeall y broses mor rhwydd â phosib Mae angen: • cynllun clir • diagramau wedi eu labelu Gallwch ddefnyddio lliw, allwedd ac yn y blaen i’ch helpu • bocsys ar gyfer gwybodaeth ychwanegol *Efallai y bydd gennych fwy o wybodaeth am oed a diddordebau’r darllenydd. iaith amhersonol * Y trydydd person *y cyflwr goddefol *ffurfiau amhersonol y ferf Gelwir hyn yn … *gerifa ffurfiol fel arfer (e.e. ‘gosod’ yn hytrach na ‘dodi’ *cysyllteiriau ffurfiol (e.e. o ganlyniad, fodd bynnag, serch hynny, ymhellach Mae’r ochrau’n cael eu gorchuddio gan … Pan fyddwch yn ysgrifennu gyda phartner, cofiwch .. Ymarfer Ysgrifennu Ail-ddarllen * * Dywedwch bob ymadrodd neu frawddeg yn uchel Ceisiwch wella eich gwaith, os yw’n bosib Un i ysgrifennu, ac un i helpu Darllenwch dros eich gwaith i wneud yn siwr ei fod yn swnio’n iawn ac yn gwneud synnwyr. ‘Sgerbydau’ Sgerbwd esboniad Effeithiau dwyffordd mwy nag un achos Cylch Rhagor o ‘sgerbydau’ i’ch helpu i wneud nodiadau grid achos ac effaith effaith a ch o s cylch ( fel wyneb cloc) * Diagramau wedi eu labelu (yn aml gyda saethau) *cyfres o luniau * trawsdoriad Posteri Testun Esbonio Pamffled Testun Esbonio Pamffled Testun Esbonio HunanasesuTestun Esbonio Ydy’ch gwaith chi’n cynnwys: Ydy Nac ydy Ydw Nac ydw Teitl sy’n gofyn cwestiwn neu’n diffinio’r broses Brawddeg/au agoriadol yn cyflwyno’r pwnc Cyfres o gamau yn esbonio’r broses Yn nhrefn amser (cronolegol) Disgrifio achos ac effaith Ydych chi wedi defnyddio: Amser presennol y ferf Y trydydd person Cysyllteiriau amser er mwyn dangos y drefn gronolegol Iaith achos er mwyn cyfleu achos ac effaith Ffurfiau amhersonol y ferf Geirfa dechnegol Enghraifft o ysgrifennu esboniad Solidau, Hylifau a Nwyon Gellir gosod pob math o ddefnyddiau mewn tri grŵp, sef solidau, hylifau neu nwyon. Mae defnyddiau wedi cael eu gwneud o ronynnau bitw bach o’r enw moleciwlau. Mewn solidau, mae’r moleciwlau eu pacio’n agos iawn at ei gilydd fel na allan nhw symud llawer. Mae hyn yn golygu bod solid yn cadw ei siâp a’ch bod yn gallu ei ddal, ei dorri neu ei siapio. Dydy’r moleciwlau hylifau ddim wedi eu pacio mor agos ac maen nhw’n gallu symud ychydig. Mae hylifau yn rhedegog ac yn llifo i lawr. Pan fydd hylif yn cael ei arllwys i gynhwysydd, mae’r hylif yn cymryd siâp y cynhwysydd, ond mae arwyneb yr hylif yn aros yn wastad. Enghraifft o ysgrifennu esboniad - parhad Mae gan y moleciwlau ddigon o le ac maen nhw’n symud o gwmpas drwy’r amser. Mae nwyon o’n cwmpas ym mhob man ac yn lledaenu i unrhyw leoedd gwag. Maen nhw’n anodd iawn eu rheoli. Mae’r rhan fwyaf o nwyon yn anweledig. Pan fydd y nwyon yn cael eu lled-oeri byddant yn troi’n hylif. Wrth led-oeri’r hylifau byddant yn troi nôl yn solidau. Enghraifft o lyfr ‘Codi Safonau Llythrennedd – Datblygu Ysgrifennu Ffeithiol’ Enghreifftio’r defnydd o ‘sgerbydau’ Sue Palmer ( Cyhoeddwyr; David Fulton ) HOW DO BABIES GROW? Newborn babies are very small. Most of them weigh round about 3½ kilograms and are only about 53 centimetres from head to toe. Some are even smaller. However, soon after they are born, babies are ready to eat! Their food is milk, which they suck from their mummy’s breast or from a bottle. The milk helps the baby grow, so by 3 months old it weighs about 6 kilograms and is around 60 centimetres long. Its tummy is growing stronger too. This means mum can give the baby some solid food as well as milk. The food is special mushy baby food because the baby does not have any teeth, so it cannot chew it yet. At 6 months old a baby is about 8 kilograms and 68 centimetres long. Its body is stronger now so it can sit up and play. Its little teeth are starting to come through. This means it can have some hard food like rusks as well as baby food and milk. By one year old, most babies weigh around 9½ kilograms and measure about 72cms. They can stand up, and will soon start to walk. They usually have several teeth, so they can eat the same food as older children, as long as it is cut up small. As they eat more and more, they will grow heavier, taller and stronger. Sgerbwd 3½ kg 53 cm 6 kg 3mis Newydd anedig gwahanol faint sugno llaeth 60 cm dim dannedd stumog yn gryfach methu cnoi llaeth a bwyd meddal 8 kg 68 cm 9½ kg 1 mlwydd oed 6 mis rhai dannedd eistedd 72 cm sefyll dannedd a chwarae peth bwyd caled + meddal + llaeth torri bwyd Pam mae’n rhaid i bobl anadlu? Er mwyn aros yn fyw rhaid i’r nwy ocsigen gyrraedd pob rhan o’r corff yn barhaol. Hefyd, rhaid i’r corff gael gwared ar y nwy gwenwynig, carbon deuocsid. Mae’r nwyon hyn yn cael eu cario o gwmpas y corff yn y gwaed. Y gwythiennau sy’n cario’r gwaed i’r galon a’r rhydweliau sy’n cario’r gwaed o’r galon. Mae’r gwythniennau a’r rhydweliau yn rhannu’n filoedd o gapilariau. Y capilariau sy’n caniatau i fwyd a nwyon fynd i mewn ac allan o’r gwaed. Pan fydd pobl yn anadlu i mewn, aiff yr aer i lawr i’r ysgyfaint, sy’n debyg i ddau fag sbwnglyd ac sy’n llawn o filoedd o sachau aer. Mae’r ocsigen a’r aer yn teithio trwy’r sachau i’r capilariau. Yna, mae’r gwaed yn cludo’r ocsigen trwy’r gwythiennau i’r galon. Mae’r galon yn pwmpio’r gwaed a’r ocsigen o gwmpas yr holl gorff trwy’r rhydweliau sy’n rhannu’n gapilariau er mwyn cyrraedd celloedd y corff. Mae’r ocsigen yn mynd o’r gwaed i’r celloedd, a’r carbon deuocsid, sy’n wastraff, yn mynd o’r celloedd i’r gwaed. Yna, mae’r gwythiennau yn cario’r gwaed a’r gwastraff yn ôl i’r galon, sy’n pwmpio’r gwaed yn ôl i’r ysgyfaint. Yno, caiff y carbon deuocsid ei drosglwyddo i’r sachau aer, ac wrth i’r corff anadlu, mae’r nwy gwenwynig yma yn cael ei wthio allan i’r aer. Felly, rhaid i bobl anadlu i mewn ac allan trwy’r amser er mwyn i’r corff gael cyflenwad cyson o ocsigen ac i gael gwared ar y gwastraff, sef y nwy gwenwynig carbon deuocsid. Sgerbwd Cynnwys ocsigen (O²) Anadlu aer capilariau capilariau O O celloedd ² ² sachau aer YSGYFAINT sachau aer Anadlu allan CO CO ² ² capilariau CALON CORFF celloedd CO ² capilariau