Unggah ungguh basa Jawa

Download Report

Transcript Unggah ungguh basa Jawa



Standar kompetensi: Mahasiswa saged
medharaken gagasan, ide, kanthi
ngginakaken/ngetrepaken unggah-ungguh
basa ingkang sae.
Kompetensi dasar: Saged njlentrehaken
maneka ragam unggah-ungguh basa lan
ngginakaken kanthi trep ing ragam wacana
tulis.
Motto:
Rumangsa Melu Handarbeni
 Wajib melu angrungkebi
 Mulat Sarira Angrasa Wani
Pendidikan Karakter:
1. Nglestantunaken lan nguri-uri kabudayan
Jawi, ingkang awujud basanipun
2. Komunikasi dhumateng tiyang sanes kanthi
ngetrepaken/ngginakaken unggah-ungguh
basa ingkang leres, saengga saged nerapaken
tata krama utawi kasopanan babagan
pangandikan lan tumindakipun
3. Kagem tiyang sepuh kandung (Birul walidain)

Unggah-ungguh: tata pranataning basa miturut
lungguhing tata krama
Undha Usuk: tata krama anggenipun ngagem
basa/gineman (sopan santun ingkang andhap,
cekapan/samadya, inggil)
1.
Ki Padmosusastra (1899), unggah-ungguh basa wonten 6
tataran:
a. Ngoko : 1) Ngoko lugu
2) Ngoko andhap: - antya basa
- basa antya
b. Krama : 1) Wredha krama
2) Madya Krama
3) Madyantara
c. Krama Inggil
d. Krama Desa
e. Basa Kedhaton/Basa Bagongan (Substandar/kurang
baku)
Semarang:Semawis, dudu:dede, mushola:mishola
f. Basa Kasar
2. Soepomo Poedjosoedarmo,dkk (1979), unggahungguh basa kaperang 9 tataran:
a. Ngoko : 1) Basa antya
2) antya basa
3) Ngoko Lugu
b. Madya : 1) Madya Krama
2) Madyantara
3) Madya ngoko
c. Krama : 1) Mudha krama (Krama Alus)
(Krama + KI)
2) Kramantara (Krama Lugu)
(Krama sedaya)
3) Wredha krama
(Krama sedaya, bentenipun; di- tetep
di-, ake- tetep –ake)
UNGGAH-UNGGUH BASA JAWI ING JAMAN
SAMENIKA:
a. Ngoko :
Ngoko Lugu
Ngoko Alus
b. Krama :
Krama Lugu
Krama Alus
: ngoko, netral
: ngoko, netral, krama, krama inggil,
krama andhap
: krama, netral, madya, ngoko, krama
inggil, krama andhap
: krama, netral, krama inggil, krama
andhap
LEKSIKON BASA JAWI ADHEDHASAR WUJUD
(1) ngoko, (2) madya, (3) krama, (4) krama inggil,
(5) krama andhap, dan (6) netral
1. LEKSIKON NGOKO
Titikanipun:
 Leksikon menika dados dasar wujuding
leksikon sanesipun (madya, krama, krama
andhap & krama inggil), tegese nggadhahi
padanan ing leksikon madya, krama, krama
andhap & krama inggil (saged salah
satunggal),
 dipunginakaken O1, O2, & O3, mujudaken
sopan santun ingkang andhap
Ngoko  ater-ater tripurusa (dak
Tuladha:
Ngoko
Krama
Krama inggil
Mangan
nedha
dhahar
Mangkat
bidhal
tindak
Teka
dugi,dhateng
rawuh
Suara
suanten
Semana
semanten
Kira
kinten
Sore
sonten
Suarga
suargi
Warna
warni

2. LEKSIKON MADYA
Titikanipun:
 leksikon krama ingkang dereng kapireng
alus,
 gadhah wujud sanes ing leksikon ngoko &
krama, nanging boten sedaya leksikon ngoko
gadhah wujud leksikon madya,
 wonten ingkang awujud wancah saking
leksikon krama lan wonten ingkang boten
awujud wancahan,
 gunggungipun leksikon madya winates,
 dipunginakaken O1, O2, & O3.
Tuladha:
N
M
K
ana
enten/onten
wonten
uwis
empun
sampun
menyang
teng
dhateng
arep
ajeng
badhe
kowe
samang/
sampeyan
Panjene
ngan
Tuladha:
 Awujud wancah saking leksikon Krama
M
K
ngga
dugi
napa
mangga
dumugi
menapa
ngge
nggen
njing
kangge
panggenan
benjing
seg
riyin
saweg
rumiyin
teng
dhateng
Tuladha:
 Ingkang boten awujud wancahan=
ajeng, tumut, sampeyan, samang, kepripun,
kajenge, niki, niku, turene.
3. LEKSIKON KRAMA
Titikanipun:
 wujud alus saking leksikon ngoko,
 wonten ingkang wujudipun beda kaliyan
ngokonipun & awujud ewah-ewahan saking
leksikon ngoko,
 dipunginakaken O1, O2, & O3.
Tuladha
N
K
gedhe
ageng
cilik
alit
ireng
cemeng
bengi
dalu
urip
gesang
Tuladha
Awujud ewah-ewahan saking leksikon ngoko
N
amarga
cukup
coba
batin
butuh
obah
K
amargi
cekap
cobi
batos
betah
ebah
c. Krama Inggil
Kaginakaken kanthi pakurmatan ingkang inggil
sanget
Ginanipun: 1). Ngurmati mitra wicara wonten ing
suwasana ingkang resmi
2). Kaginaaken kangge tiyang sanes
(O2,O3) lan mboten saged kangge
dhirinipun piyambak (O1)
d. Krama Andhap
Kaginakaken kangge ngurmati tiyang sanes (mitra
wicara) kanthi ngasoraken dhirinipun piyambak
Ginanipun: 1). Kangge dhiri pribadhi (O1)
2). Mboten saged kaginaaken kangge
tiyang sanes (O2,O3)
Tuladha: sowan, matur, ndherek, caos,
Tuladha
N
K
Ki
omah
griya
dalem
mangan
nedha/
nedhi
dhahar
teka
mulih
Tuladha:
Ka
paring
Ki
atur/ caos
sowan
rawuh
matur
ngendika
suwun
ngersakaken
Krama andhap
ningali
ngangge
mbeta
kesah,mlampah
mendhet
dhateng
mantuk,wangsul
criyos
mbeta
sumerep
purun
dolan
nama,nami
nyipeng
griya
caos
matur
Krama Inggil
mriksani
ngagem
ngasta
tindak
mundhut
rawuh
kondur
ngendikan
ngasta
pirsa
kersa
ameng-ameng
asma
nyare
dalem
paring
ngendika

Netral
- Leksikon menika saged mapan manggen
wonten tataran krama menapa dene ngoko.
- Leksikon menika racakipun dumunung
wonten tembung-tembung silihan (kata
serapan) saking basa manca.
- leksikon ngoko ingkang boten gadhah wujud
ing leksikon sanesipun,
- dipunginakaken O1, O2, & O3.
Tuladha: jiwit, tendhang, antem, sapu, gambar,
nyiwe, TV, HP, Komputer, Mouse,
Adhedhasar rerangkenipun tembung saha
wujudipun basa, kaperang:
1. Ngoko Lugu
(sedanten ngoko utawi kecampuran netral)
Titikanipun: (dak/tak-,kok/ko-,di-)
(aku, kowe, dheweke)
tetep

Tuladha: Aku arep lunga menyang pasar,
mengko yen Bapak mulih, kandaa ya
2. Ngoko Alus
(wujudipun leksikon inggih menika: ngoko,
netral, krama inggil, krama andhap, krama 
kangge ngurmati mitra wicara.
Tuladha:
(1)
Mengko yen Bapak wis rawuh ndang
diaturi dhahar wae, lawuhe wis
takcepakake ana meja.
(2)
Pakdhe arep tindak ngendi ta, kok yah
mene wis siram?
3. Krama Lugu
Wujud/bentuk unggah-ungguh ingkang urmat
dhumateng tiyang sanes, kanthi wujudipun:
ngoko, krama, madya, netral, krama inggil,
krama andhap (kangge ngurmati tiyang
ingkang diajak gineman)
Tuladha: Bapak kula, niki wau empun tindak
teng Balai desa, amargi enten mrika wonten
musyawarah desa.
4. Krama Alus
Krama sedaya + netral
Krama inggil = kagem ngurmati tiyang sanes
Krama andhap = kagem ngandhapaken
dhirinipun piyambak
Tuladha: Perkawis menika sampun
dipunpenggalih, amargi panjenengan betah
istirahat, supados panjenengan enggal
senggang.
a.
b.
Pak menika kula dipunutus Pak Joko, kapurih
matur kalihan panjenengan, bilih menawi
longgar, mangke dalu Panjenengan dipunaturi
Yasinan wonten dalemipun Pak Joko.
Bu,
Badhe
kepareng
matur,
menawi
Panjenengan saged, samenika dipunaturi
ngrawuhi sarasehan ingkang wonten gedung F
FKIP.
– Saestu mundhut tahu Sumedhang?
+ Temtu kula …, punika kula remen sanget
2. – Menawi asrep, ngagem singep.
+ kula mboten kulina ngagem…
3. – Panjenengan menapa sampun pirsa
+ Dereng,kula dereng….
4. – Panjenengan miyos kala tahun pinten?
+ Kula … tahun 2000
5. – Ingkang putra ingkang kakung pinten,
ingkang putri pinten
+ Anak kula ingkang…kalih,ingkang…inggih
kalih
1.
6. – Paningal panjenengan kok radi abrit
+ inggih, …kula kalawau klilipen.
7. – Panjenengan…bab punapa?
+ Kula nyuwun pirsa bab panyeratanipun
8. - menawi…kampus...pundi?
+ kula menawi mlampah medal Jagalan
9. – Rak mboten…ta….panjenengan?
+ Weteng kula mboten sakit
10. –Panjenengan kersa menika menapa mboten?
+ Inggih, kula …amargi betah sanget
11. – Samangke saweg…menapa?
+ Saweg manah amrih prayoginipun
12. – Panjenengan badhe…punapa?
+ Kula badhe matur menawi padamelan kula sampun
rampung.
- Panjenengan sampun kondur menapa dereng?
+ Nggih, menika kula sampun …
-
+
-
+
-
+
-
+
-
+
Daleme pundi ta?
…kula Boyolali
Panjenegan sampun krama menapa dereng?
Kula dereng…
Menawi wonten wekdal, kula aturi pinarak dhateng griya kula
Nggih sanes wekdal kula tak…dhateng…panjenengan
Sanes wekdal, kula aturi ameng-ameng mrika
Sanes wekadal, kula…mrika
Panjenengan siyos tumut tuwi simbah wonten griya sakit?
Nggih, kula tak…
+ Bapak sampun…mirsani lukisan menika
- Kula wau sampun didhawuhi….lukisa menika
2. + menika songsong panjenengan?
- Menika sanes…kula.
3. + Panjenengan ngagem gendhis menapa mboten?
- Mboten, kula mboten…gendhis
4. + Panjenengan ngasta bolfoin menapa mboten?
- nggih, kula…bolfoin
5. + Panjenengan saestu tindak dhateng mrika nggih?
- Menawi pikantuk kanca, kula badhe…mrika
6. + Sampun dangu rawuh panjenengan?
- Kula … mriki saweg kemawon
7. + Punapa perlu nyare?
- Saenipun…setunggal dinten kemawon
1.
Wacana 1
Uripe basa iku ora uwal saka jantraning
jaman. Jantraning jaman saiki netepaken yen
para mudha akeh-akehe wis kurang preduli
tumrap unggah-ungguhing basa kang memet.
Tembung-tembung krama inggil kang saemper
mudha-krama wis arang dienggo. Semono uga
tetembungan wredha-krama lan kramantara
uga wis arang keprungu. Wiwit abad kaping19 basa kedhaton ing Surakarta wis ora
dienggo maneh.
Pamarentah anggenipun paring dana Bantuan
Langsung Tunai tumrap warga miskin kasebut, mengku
pikajeng paring pangentheng-entheng sangganipun
saking kawontenan ekonomi ingkang saya rekaos wekdal
punika. Kajawi punika, pamarentah ugi ngajab murih
bantuan kasebut saged kangge nikelaken karaharjanipun
masyarakat.
BLT
ingkang
kaecakaken
dening
pamarentah kalebet satunggaling pambudidaya kangge
nanggulangi kemiskinan. Dipuntemenaken yektosipun
tanpa wontenipun BLT, Departemen sosial ugi sampun
ngleksanakaken saperagan cara kangge nanggulangi
kemiskinan kanthi ngindhakaken aosipun, kadosta:
Program raskin, BOS, lsp.
Pacelathon I
+ “Kok mruput Mbakyu, arep tindak ngendi?”
- “Oh, kowe ta Dhik, akyu arep menyang
kelurahan.”
+ “Kebeneran Mbakyu, aku uga arep menyang
kelurahan”
- “Sliramu ya arep tindak kelurahan pa?”
+ “Iya, mulane ditunggu sedhela, aku daknjupuk
layang KK sik”.
MANGGA KITA GLADHEN/LATIHAN
1. Goleka wacana non-fiksi kang nganggo basa Jawa ngoko
2. Banjur owahana basane ing basa Jawa krama
Sumber: (Solo pos [Jagad Jawa], Panjebar Semangat, Joko
Lodhang,
SAKMENIKA MANGGA KITA NYOBI NDAMEL KARANGAN
NGANGGE BASA JAWA NGOKO LAN KRAMA
Nom-noman jaman saiki, pranyata akeh kang wis ora
mangerti bab unggah-ungguh basa. Unggah ungguh basa
dinyana angel tur memet, para mudha akeh-kahe wis kurang
preduli.
Gawea karangan
Topik: Unggah ungguh basa Jawa ing jaman samenika
(Basa ngoko)
1.
2.
Nemtokake topik/tema
Topik ingkang sae:
- ngandhut perkawis (permasalahan)
- ora jembar banget/sempit banget
Nemtokake/nggawe cengkorongan/kerangka
karangan
a. Pambuka (Nyaritakake kahanan sacara
umum
b. Isi (ngrembug permasalahan, kepriye
kasunyatane, fakta-fakta,tuladhatuladhane,solusi ingkang
dipuntawaraken/pamrayogi )
c. Panutup (kesimpulan saka pembahasan ana
ing isi)
1.
2.
3.
Buku
Kalawarti/Ariwarti
Internet