Transcript Shkollat Psikologjike

Shkollat Psikologjike
Definimi dhe llojet e shkollave
• Shkollat Psikologjike janë rryma të vecanta të
koceptualizimit të jetës psikike që kanë sistem të
organizuar të fakteve, ligjeve, dhe teorive psikike.
• Në grupin e këtyre shkollave bëjnë pjesë: shkolla
strukturaliste, geshtaltiste,bihevioriste, humaniste,
konjitive, asociasioniste,psikanalitike, dhe e
refleskologjise.
Shkolla asociasioniste
• Koncepcion filozofik mbi jetën psikike
• Rrënjët i ka në pikëpamjet filozofike të Aristotelit,
Hobsit dhe Spinozës
• David Hartli pohoi se “elementet psikike ndërlidhen
njëra me tjetrën ashtu si tërhiqen trupat qiellor njëri
me tjetrin”.
• Kjo shkolle pati nje pikëpamje mekanistike mbi jetën
psikike dhe sipas pohimeve të kësaj shkolle nuk mund
te shpjegohen dukuritë psikike.
Konceptimi i psikologjisë
• Psikologjie e re : shkenca e mendjes
• Ripërkufizimi i psikologjisë: studim i sjelljes
• Revolucioni konjtiv
Psikologjie e re : shkenca e
mendjes
Shkolla strukturaliste
• Vihlem Vunti- psikolog gjerman dhe Eduard
Ticener- psikolog anglez-amerikan
• Sipas shkollës strukturaliste psikologjia ka tri
detyra kryesore:
- zbërthimi i strukturës së vetëdijes në elemente
me të thjeshta
- gjurmimin e lidhjeve midis këtyre elmenteve
- përcaktimi i ligjeve të këtyre lidhjeve.
• Sipas Vuntit vëmendja komandohet nga
qëllimet dhe motivet
– Kjo është ajo që e dallon vëmendjen e njerëzve
nga ajo e organizmave
• Vëmendja komandon:
– Perceptimet,
– Mendimet
– Kujtimet
Shkolla strukturaliste (cont.)
• Vunti dalloi tri elemente perberese te vetedijes si:
ndijimet, perfytyrimet dhe ndjenjat
• Sipas Vuntit, në bazë të këtyre tri elementeve mund
edhe te shpjegohen te gjitha format e jetes psikike
bazuar në lidhjet asociative që ato formojnë njëra me
tjetrën.
• Sipas këtije parimi: perceptimin është një lidhje
ndijimesh, kurse mendimi është lidhje përfytyrimesh.
• Introspekcioni – metoda kryesore
• Kritikat: : qasja elementaristike që i bëntë jetes psikike
si dhe perdorimi i metodës se introspeksionit.
Shkolla funksionaliste
• Uilliam Xhejms
• Kjo shkolle ka për bazë Darvinizmin
• Sipas kësaj shkolle psikologjia duhet të ketë për qëllim
përshtatjen e individit ndaj kushteve dhe rrethanave të
ambientit të jashtem, si dhe ndryshimin e ketyre
kushteve dhe rrethanave nevojave te vete individit.
• Fokusin kryesor Xhejms ishte ndërlidhja sesi individët
i përdorin aftësitë e tyre perceptuale për të iu
përshtatur apo funksionuar në mjedisin e tyre
Shkolla psikanalitike
• U themelua nga Sigmund Frojdi ka rëndësi të madhe
ne studimin e motiveve të sjelljeve të individit,
zhvillimin psikodinamik dhe psikoseksual te
individit.
• Psikanaliza ka tri funskione kryesore:
- psikanaliza është metodë gjurmuese
- metodë psikoterapuetike
- ka sistem te poscëm teorik për zhvillimin dhe
forminin e personalitetit
Shkolla psikanalitike (cont.)
• Motivet e pavetëdijshme
- Motivi seksual
- Libido
• Idi, ego dhe superego
• Mekanizmat mbrojtës
• Fëmijëria e herëshme
Ripërkufizimi i psikologjisë:
studim i sjelljes
Shkolla bihevioriste
• U themelua në vitin 1913 në Amerike nga Xhon
Votsoni dhe bëri një revolucion në mënyrën e
konceptimit të jetës psikike.
• Sipas shkollës bihevioriste psikologjia duhet të jetë
një shkencë objektive si shkencat natyrore dhe
lënda e studimit të saj të jetë vetëm sjella,
repsketivisht ajo që mund të shihet, matet dhe si e
tille edhe te parashikohet.
• Ne psikologji kjo njihet si raport midis stimulit S
dhe reagimit R
Shkolla bihevioriste (cont.)
• Kjo shkolle ka disa karakteristika:
- përqëndrimi i psikologjisë në studimin e
perifersisë së organizmit të individit
- përpjekja për të zbuluar njësinë më të vogël
të reagimit
- shpjegimi i të gjitha ndryshimeve individuale
në bazë të faktorëve të jashtëm
Shkolla bihevioriste (cont.)
• Eskperimenti i Ivan Pavlovit
– Kushtëzimi klasik
• Eksperiment me Albertin e Vogël
– Konsiderohet si një ndër eksperimentet më të
turpshme në psikologji
• Revizioni i biheviorizmit: B.F. Skineri
– Kushtëzimi operant
• Kjo shkollë është krituar shumë për shkak
mohimit të një entiteti të brendshëm të individit
dhe trajtimit të qenies njerzore si një makine.
• Cdo aspket i sjelljes së individit i mveshej të nxënit
dhe përvojës
• Studimi i ndikimit të evolucionit apo ndikimeve të
gjenetikës dhe trashëgimisë konsiderohej si tabu
temë
Revolucioni konjtiv
Shkolla geshtaltiste
• U themelua ne fillim te shek XX nga Maks
Verthaimer, Volfgana Keler, Kurt Kofka
• Sipas kësaj shkolle tërësia është një kualitet i
vecantë që nuk mund të ndahet në pjesë të
përbërse.
• Kocepti kryesor i kesaj shkolle eshte geshtaltitërësia, e cila mbetet e pandryshueshme
pavarësisht nga ndryshimi i elementeve te saj
• Orientimi i kësaj shkolle është holitsik
Shkolla humaniste
• Themelues është Abraham Maslou
• Shkolla humaniste konsideron se njeriut duhet t’i
qasem si qenie njerëzore specifike dhe individuale,
dhe psikologjia ka për detyrë të studjojë natyrën e
vërtet të njeriut dhe vlerat e brendshme te tij, e
sidomos fuqitë potenciale të tij për zhvillim të
individit.
• Termat kryesore të kësaj shkolle janë motivet e
rendit të lartë, e sidomos motivi i vetaktualizimit.
Lindja e Psikologjisë Konjitive
• Përderisa biheviorizmi fillon të humbet në fund të
viteve të 60-ta
• Psikologjia fillon të futet në një lloje revolucioni
konjitiv
• Si rezultate i kësaj interesimi i psikologjisë u
zgjerua edhe në koncepte të tilla si: mendimet,
ndjenjta dhe vetëdija
• Ata konsiderojnë se proceset psikike mund të
analizohen edhe studiohen në mënyrë shkencore
Drejtime te reja
• Psikologjia evolucioniste
– Që fokusohet në origjinën e modeleve të sjelljeve
dhe proceseve mendore dhe
– Vlerën që kanë apo kanë patur këto funksione për
t’u përshtatur në ambientin në të cilin jetojmë
• Psikologët evolucionist studijojnë cështje të tilla si:
perceptimi, altruzimi, prindërimi, lumturia, tërheqja
seksuale, zgjedhja e partnerit.
• Psikologët evolucionistë mundohen të shpjegojnë
proceset bazë që udhëheqin të menduarit dhe sjelljen
në kultura të ndryshme, habitate të ndryshme.
Psikologjia pozitiviste
• Ka rrënjet e saj në psikologjinë humaniste
• Psikologjia duhet t’i kushtojë vëmendje “jetës së
mirë”
• Studimit të ndjenjave dhe mirëqenies
• Zhvillimit të tipareve si integriteti, intimniteti,
altruizm, maturia
• Këta psikologë synojnë në shpejgojnë se
psikologjia përmes inkurajmit “qenit mirë”
ndihmon edhe në trajtimin e crregullimeve të
ndryshme
Diversiteti njerëzor
Cka nënkupotojmë më këtë?
• Në fillimet e veta, dmth në fillim të shek XX
psikologjia konsiderohej si “mashkull i racës
së bardhë me theks të vecantë si amerikanë”
• “Edhe miu ishte i bardhë” (Guthrie, 1976)
• Kuptimi i diversitetit njerëzor është më se i
domosdoshëm
Psikologjia dhe lënda e studimit
të saj
Lënda e studimit
• Psikologjia studion jetën psikike në të cilën bëjnë
pjesë përjetimet, veprimet dhe sjelljet e individit
• Në një kuptim më të gjërë mund të thuhet se
psikologjia studion:
- anën objektive
- anën subjektive të individit
Lënda e studimit (cont.)
• Bazën konceptuale të përëkufizimit të psikologjisë
e përbëjnë:
 te kuptuarit e sjelleve te njeriut qe konisderohet si
funksion i veprimtarise nervore dhe rrethit te tij
dhe
 te kuptuarite e dukurive te mbrendshme dhe te
pervojes se njeriut te lidhura me format e
ndryshme te shfaqjes objektive te tyre nepermes
sjelljeve dhe veprimeve te tij.
Proceset psikike
• Procese kognitive apo njohëse që na mundësojnë të
njohim realitetin objektiv: të mësuaritë,
perceptimet, ndijimet, kujtesa, mendimi
• Procese emocionale me anë të cilave shprehim
gjendjen tonë emocionale ndaj objekteve të
realitetit objektiv: frika, gëzimi, hidhërimi,
patriotizmi
• Proceset konative qe e shtyjnë dhe e udhëheqin
gjithë veprimtarinë e individit: motivet dhe
motovacioni
Vështrim i historisë së psikologjisë
• Interesimin e parë për jetën psikike e hasim në
- aktet rituale dhe religjioze dhe
- letërsinë e vjetër gojore.
• Mendimete e para i hasim në filozofinë greke nga
Demokriti, Aristoteli dhe Platoni.
• Psikologjia asokohe definoje si “Shkenca mbi
shpirtin”
Vështrim i historisë së psikologjisë
(cont.)
• Atomizmi i Demokritit: pikëpamja materialiste mbi
shpirtin
• Sipas Platonit shpirti ishte i përhershëm
• Aristoteli propozoi tri lloje shpirtash: shpirti vegjetativ,
vital dhe racional.
• Në mesjetë ngecje
• Në periudhën e renesansës vërehet nje kthesë pozitive
kur psikologjia zhvillohet në kuadër të filozofise
• Në vitin 1879 pas themelimit te Laboratorit të parë
Psikologjik nga Vihlem Vunt psikologjia pavarësohet si
shkence
Fushat e Psikologjisë
• Sipas Shoqatës Amerikane të Psikologëve
psikologjia ka më se 54 degë/seksione të studimit
• www.apa.org
• Psikologjia e Përgjithshme, Zhvillomore,
Fiziologjike, Sociale, Psikometria, Psikolopatologjia,
Higjiena Mentale.
• Disiplinat aplikative apo praktike të Psikologjisë
janë: Psikologjia Pedagogjike, Industriale,
Psikologjia e shendetesise, Forenzike, Ushtarake.
Psikologjia e zhvillimit
• Psikologjia e zhvillimit: aspekte e rritjes dhe
ndryshimit të njeriut në aspketin fizik, mendore,
emocional dhe shoqëror- që nga periudha e
paralindjes e deri moshën e shtyer.
– Psikologjia e fëmijërisë
– Psikologjia e adoleshencës
– Psikologjia e ciklit jetësore
Psikologjia fiziologjike
• Studion bazën fiziologjike të jetës psikike
– Sjelljet, mendimet, dhe emocionet
• Neuropsikologët interesohen për sistemin nervor
dhe trurin
• Bio- psikologjia studiojnë biokiminë dhe mënyrën
se si ndikojnë në hormonet, medikamentet psikoaktive
• Gjenetika e sjelljes e cila studion ndikimin e
trashëgimisë në sjelljet tona
Psikologjia eksperimentale
• Studion proceset bazë psikike
– Kujtesën, të mësuarit, perceptimin, harresën, të
menduarit, motivimin
Psikologjia e personalitetit
• Studion dallime dhe ngjashmëritë midis individëve
sa i përkët tipareve.
– Ndërgjegjjen
– Stabilitetin emocional
– Vlerësimin për veten tonë
– Shoqërueshmërinë
• Psikolgët e personalitetin mundohen të gjejnë
personat optimist dhe pesimist, të tërhequr apo të
rezervuar
Psikologjia Klinike dhe Këshillimit
• Psikologjia klinike merret me studimin e
diagnozës, shkaqeve edhe trajtimit të
crregullimeve psikike
• Psikologjia e këshillimit merret me trajtimin e
problemeve të përditshme dhe përshtatjes në
momente të ndryshme jetësore
Psikologjia Sociale
• Studion ndikimin e faktorëve social në
sjelljen, emocionet dhe mendimet e njeriut
– Tërheqjet ndërpersonale
– Komunikimin bindës
– Qëndrimet
– Bindjen ndaj autoritetit
– Normat e grupve
– Ndikimi i turmave
Psikologjia organizative dhe
industriale
• Ka të bëjë me aplikimin e psikologjisë në
vendin e punës
• Psikologët organizativ merren me punë
praktike si:
– Përzgjedhja dhe trajnimi i personelit
– Përmirësimi i kushteve për të rritur
produktivitetin
– Dallimet midis organizatave
Cfarë kanë të ngjajshme në
veprimtarinë e tyre këta psikologë
Person- Situatë
• Të gjitha fushat janë të interesuar të kuptojnë se der në
cfarë mase ndikohet sjellja e njeriut nga proceset e
brendshme
– Mendimet
– Emocionet
– Qëndrimet
– Vlerat
– Personaliteti
– Gjenet
• Der në cfarë mase sjelllja është produkt i rethanave
Natyrë- Edukatë
• Personi që ne bëhemi kur rritem a është produkt i
prirjeve të lindura/ të trashëguara apo përvojave
dhe edukatës
• Si ndikojnë këta faktorë
• Gjenetikë e sjelljes, intelegjencën, zhvillimin,
personalitetin dhe problemet psikologjike
Stabilitet- Ndryshim
• Karakteristikat që fitojmë në fëmijëri a
mbesin të njejta apo ndryshojnë përgjatë
ciklit jetësore
Diversitetit - Universalitet
• Secili prej nesh është si të gjithë të tjerët
• Secili prej nesh ngjan në disa aspekte me
disa të tjerë
• Secili prej nesh është ndryshe prej tjetrit
– Diversiteti është objekt kryesor i punës së
psikologëve
Mendje- Trup
• Cështjë mendje trup janë shumë të
rëndëishme në diskutimet rreth:
– bazës psikologjike të sjelljeve, shqisave,
perceptimit, motivimit, ndwrgjegjjes
Procedurat gjurmuese së të
mbledhjes të dhënave
Psikologji e Përgjithshme I
Defnicioni
• Procedura gjurmuese është menyrë e përcaktuar
e veprimit që zbatohet për gjurmime të caktuara në
shumë disiplina të shkencave shoqërore.
• Në psikologji procedurat gjurmuese janë
mënyra të definuara veprimesh qe zabtohen për
gjurmime të dukurive, proceseve, vetive, tipareve
psikike, si dhe përcaktimin e përmasave sasiore dhe
cilësore të dukruive psikike.
Llojet e procedurave gjurmuese
 Anketa
 Intervista
 Testet
 Procedurat sociometrike
 Procedurat projektive
Qëllimi dhe aplikimi i procedurave
gjurmuese
• Qëndrimet, bindjet, gjykimet vlerësuese, vlerat
sociale, mentalitetin.
• Përmes procedurave gjurmuese përcaktohet:
- karakteri
- shtrirja dhe
- vecoritë e përgjithshme e nje dukrie në një grup
të caktuar social
Anketa
• Procedurë gjurmuese e përfitimit dhe e përpunimit
të dhënave për një ceshtje të ckatuar që shtrihet në
një grup të caktuar social.
• Fletëpyetësi apo Pyetësori
• Pyetjet duhet të jenë:
- të kenë formulim dhe përmbajtje që i përket
cështjes që hulumtohet
- të drejtëpërdrejta
- jo sugjestive
- të qarta, të shkurtëra dhe njëkuptimëshe
Procesi i anketimit
• Pëprilimi kualitativ i fletëpyetsitë
• Zgjedhja e mostrës
- zgjedhja e rastësishme
- zgjedhja e shtresuar
• Aplikimi i fletëpyetësitë
• Përpunimi statistikor i të dhënave
Kufizimet
•
•
•
•
Këkron kulturë të gjerë të hulumtuesve
Shkallë të lartë të komunikimit
Durim të lartë të anketuesve
Në secilën fazë mund të bëhen gabime
Intervista
• Intervista është një procedurë gjurmuesë që
realizohet në form të një bashkëbisedimi por më
qëllim të caktuar.
• Të intervistuarit
• Intervistuesi
• Procesi i intervistës
Llojet e intervistës
• Intervista josistematike (Intervistë e lirë)
• Intervista sistematike (Intervistë gjysëmstrukturuar)
• Intervista standarde (Intervistë e strukturuar)
• Sipas qëllimit intervista ndahet në:
- intervistë për mbledhjen e të dhënave
- intervistë për njohje të tipareve të personalitetit
- intervista psikoterapuetike
Kufizimet
• Ndikimi i intervistuesit në intervistuesin
shumë i lehtë
• Kërkon shumë kohë në mbledhjen e të
dhënave
• Dominon ana subjektive
• Të dhënat mund të konisderohen të
pasigurta
Testet
• Testi konsiderohet si procedurë gjurmues për
përcaktimin e ndryshimeve indviduale
• Sipas një përkufizimi më bashkëkohor: Testi
konsiderohet si një sistem detyrasj e problemesh
me anë të cilave shkaktohet veprimtari e caktuar
mentale, psikomotorike dhe shqisore te një individ
i cili duhet t’i kryej ato detyra.
• Testi ka vlerë diagnostike dhe prognostike
Testet (cont.)
• Vecoritë metrike të testit
- validiteti
- reliabiliteti
- objektiviteti
- sensibiliteti (ndjeshmëria)
• Sipas kriterit ndahen në:
- teste të dijenisë
- personalitetit
- intelegjenceës
Testet (cont.)
Sipas kriterit të lëndës përpiluese ndahen në:
- Teste fjalësore dhe
- Teste jo fjalësore
Sipas mënyrës së realizimit ndahen në:
- Teste grupore
- Teste indviduale
Teknika Sociometrike
• Përdoret për matjen e marrëdhënieve
ndërpersonale dhe sociale ndërmjer anëtarëve të
familjes.
• Me anë të kësaj teknike hulumtohet struktura
ndërpersonale midis anëtarëve të grupeve të vogla
dhe dinamika ndërmjet tyre.
• I pari që e aplikoi këtë metodë ishte Jakob Moreno
Teknikat projektive
• Mbështeten në shfaqjen e përmbajtjeve të
mbrendshme të individit gjatë interpretimit të
situatave, të ngacmuesve të paformësuar ose të
pastrukturuar që individi i formëson sipas
dëshirave, kritereve, pikëpamjeve dhe synimeve
personale te tij.
• Këto teknika kanë përbajtje perceptive të pacaktuar
dhe përmbajtje konceptuale të paqartë, dhe
subjekti duhet t’a qartësoj sipas dëshirave,
konflikteve të shtypyra të tij.
Teknikat projektive (cont.)
• Teknika e Roshrahut
• Testi i Aperceptimit Tematik (TAT)
• Procedura e plotësimit të fjalive të
papërfunduara
• Psikodrama
• Lodrat
• Vizatimet
Ndijimet
Psikologji e Përgjithshme
Përkufizimi i ndijimeve
• “Pasqyrim direkt në vetëdijen tonë i cilësive të vecanta të
sendeve dhe të objekteve që veprojnë në shqisat tona”
(Juniku, 2005)
• Ndijimi paraqitet kur:
- organi shqisor pranon energjinë nga një ngacmues i
jashtëm
- receptori e shëndron këtë energji në impuls nervor dhe e
dërgon në qendrën përkatëse në tru
Përkufizimi i ndijimeve (cont.)
• Analizatori i ndijimeve:organi shqisor, nervi dhe
qendra në tru
• Ndijimet kalsifikohen përmes receptorëve:
- receptorë të jashtëm (ndijimet e lëkurës, shijes,
erës, të parit, të dëgjuarit)
- receptorë të brendshëm (ndijimet kinestetike,
drejtpeshimit, dhe ato organike)
Vecoritë e ndijimeve
• Kualiteti që paraqet përmbajtjen apo brendinë e ndijimeve
• Fuqia me të cilin vepron ngacmuesi paraqet intensitetin e
ndijimeve
• Lidhshmëri e ndijimeve për një organ shqisor paraqet
modalitetin e ndijimeve
• Pragu absolut I ndijimeve paraqet intensitetin më të i ulët I
ngacmuesit që shkakton ndijim
• Pragu diferencial i ndijimeve paraqet madhësinë më të vogël
ndërmjet dy ngacmuesve e cila është në gjendje të shkaktojë
ndryshim midis tyre
• Ndijimet ndahen: ndijimet e lëkurës, shijes, nuhaturit,
auditive dhe të parit
Ligji Veber – Fechner
• Veber:
• Raporti midis intensitetit të ngacmuesit dhe shtimit të atij
intensiteti për të dalluar ndryshimin e ndijimit është raport
konstant
δr/ I =K
δr paraqet intensitetin e shtuar,
I paraqet intensitetin kurse
K – paraqet Konstaten e Veberit dhe ndyshon prej llojeve te
ndijimeve
Ligji Veber – Fechner (cont.)
• Fechner:
Ndijimi rritet në bazë të rritjes më të madhe të intensitetit të
një ngacmuesi. Madje, për derisa për ndryshim të rritjes së
ndijimit përdoret progresion aritmetik, intensiteti i
ndijimit rritet në progresion gjeometrik.
In= k logNg
In-intensitetin e ndijimit,
k-konstatje
Ng –intensiteti I ngacmuesit
Ndijimet e lëkurës
• Ekzistojën katër lloje ndijimesh të lëkurës: të prekurit, të ftoftit, të
nxehtësisë dhe të dhembjes.
• Ngacmuesit mund të jenë në gjendje: të ngurtë, të lëngët dhe
flurore.
• Receptorët e ndijimeve të prekurit janë të vendosura në: trupthat
e Majsnerit, Krausit dhe Pacinit. Janë të vendosura në majat e
gishtërinjëve, lëkurën e buzëve, në pjesën e poshtme të hundës.
• Kurse receptorët e ndijimeve të nxehtit janë trupthat e Rufinit dhe
janë të vendosura në pjesën e përparme
• Receptoret e ndijimeve të ftohtit janë trupthat e Majsnerit janë të
vendosura në pjesën e prapme .
Ndijimet e shijes dhe të nuhaturit
• Receptorë të shijuarit quhen “sumbulla” në të cilat janë të
vendosura qelizat gustative.Janë të shpërndara në pjesë të
ndryshme të gjuhës si:
- pjesa e prapme – e hidhura
- maja e gjuhës – e ëmbla
- pjesët anësore – e tharta
• Ngacmues janë vetitë kimike të lëndëve që treten në ujë apo
pështymë
• Receptorët e të nuhaturit paraqesin qelizat olfaktorike të
vendosura në pjesën e përparme të qiellzës.
• Ngacmues janë materiet në gjendje të gaztë si: era e luleve,
parfumet, era e fruteve.
Ndijimet auditive ose dëgjimore
• Kërmilli apo koklea dhe organi i Kortit i vendosur në të
luajnë një rolë të rëndësishëm në këto ndijime.
• Ngacmues për ndijimet auditive janë: dridhjet e valëve të
ajrit.
• Ndijimet auditive mund të jenë:
- tingujt dhe
- zhurmat.
Ndijimet auditive ose dëgjimore
- Tingujt paraqesin dridhje ritmike dhe të rregullta të ajrit
që skaktohen nga lëkundjet e objekteve tingëlluese.
- Zhurmat janë lëvizje të parregullat të ajrit.
Tingujt kanë këto karakteristika:
- lartësinë,
- fortësinë dhe
- timbrin apo ngjyrën.
• Lartësia paraqet numrin e toneve në sekondë.
• Sa më i madh të jetë numri i dridhjeve aq më i lartë është tingulli.
• Veshi i njeriut dëgjon tingujt prej18-20 Mhz (20-22 mijë dridhje në
sekondë)
• Fortësia varet nga amplituda e valëve kurse timbri varet nga forma e
amplitudës.
• Veshi përbëhet prej tre pjesëve:
- veshi i jashtëm –llapa e veshit dhe gypi I të dëgjuaritë
- veshi i mesëm- timpani dhe kockat e veshit
- veshi i brendëshëm- tri kanalë gjysëmrrethore dhe Organi i Kortit.
• Të tri këto pjesë e veshit të brendshem janë të mbuluar me endolimfë
Cfarë rruge ndjek tingulli nga veshi
deri në tru?
• Valët e tingullit godasin mbi daullen e veshit duke e bërë atë
të vibrojë
• Ky vibrim stimulon kockat e veshin që vibrojnë njëra pas
tjetrës
• Ky vibracion zmadhohet kur arrinë në veshin e mesëm e më
pas në veshin e brendshëm pas tij
• Në veshin e mbrendshëm lëviz membranën baziliare dhe
stimulon receptorët e vendosur në organin e Kortit
• Stimulimi i qelizave në formë e fijes së flokut prodhon
sinjale qe dergohen në tru përmes nervit dëgjimor
Ndijimet e të parit
• Ndijimet ndahen në: ndijime kromatike dhe akromatike.
• Ngjyrat kromatike jane: e kuqja, e verdha dhe e kaltra.
• Ngjyrat kromatike përfitohen nga thyerja e dritës së diellit nëpër
prizëm.
• Tiparet kryesore të ngjyrave janë:
-kualiteti ose toni i ngjyrës varet nga gjatësia e valëve
elektromagnetike
-ciltërsia apo ndritëshmëria është ngjajshmëria me ngjyrën e
bardhë dhe varet nga intenisteti I valëve elekromagnetike .
Ngjyra më e ndritshme është e verdha.
- Ndritëshmëria dallon edhe për dallim prej kohes kur shikohet ngjyra.
Në dritë ngjyra më e ndritshme është e kuqja kurse në errësirë e
kaltra
- Ngopëshmëria e ngjyrës kuptojmë pastërtinë e ngjyrës ose nivelin e
përzirjes së një ngjyrë kromatike më një ngjyrë tjetër oe me ngjyrën
e bardhë dhe të përhimtë
• Ngjyrat akromatike janë: e bardha, e zeza dhe nuancat e përhimtës .
Karkteristikë kryesore është ndritshmëria.
• Organi shqisor është retina ku ndodhen dy lloje qelizash:
- konuset- per dallimin e ngjyrave kromatike dhe janë të vendosura
në njollën e verdhë
- kleckat - janë të vendosura në periferinë e retinës.
• Korneo
– Mbron syrin dhe drejton
dritën drejt lentës
• Lenta
– Fokusohet në objekt dhe
ndryshon formën
• Irisi
• - kontrollon sasinë e dritës që
hyn në sy
• Bebeza e syrit
– Zgjerohet apo ngushtohet
per të hyrë drita
Syri
Si krijohet impusli nervor ?
• Drita futet në sy përmes kornesë dhe kalon nëpër mes së
bebzës së hapur në iris
• Përmes lenteve kalon në retinë
• Impuslet nervore gjenerohen në retinë përmes qelizave
receptore të quajtura shufra dhe kone
• Shufrat dhe konet lidhen me qelizat bipolare të cilët nga
ana e tyre lidhen me qelizat ganglione.
• Aksonet e ganglioneve konvergjojnë duke krijuar nervin
optik
Teoria trikomatike
• Young (1802) & von
Helmholtz (1852)
propozuan se syri mund
të dallojë 3 ngjyrëra
primare :
– Të kuqen, verdhe &
të kaltërtën
• Të gjitha ngjyrnat tjera
janë rezultat i
kombinimit të këtyre të
trejave
Teoria e proceseve oponente
• Receptorët e syrit janë të specializuar për të reguar ndaj
njërit element të tre cifteve bazë të ngjyrës:
- E kuqe – e gjelbërt
- e verdhë – e kaltërët
- e bardhë – e zezë
Metodat e hulumtimit në
psikologji
Definicionet
• Metoda gjurmuese definohen si:
“Sisteme veprimesh të vërtetuara shkenctarisht që
aplikohen për organizimin e gjurmimit të një cështje të
caktuar me qëllim të përfitimit të rezultateve të
vërteta për cështjen që hulumtohet”.
• Ekzistojnë ndarje të shumta të metodave gjurmese dhe
varësisht nga parimet që ato përdorin metodat ndahen
në metoda introspektive (introspeksioni) dhe metoda
ekstroceptive (metoda e vëzhgimit).
Procesi i hulumtimit
Procesi i hulumtimit te dukurive psikike duhet te
kaloje neper disa faza si:
1. Përcaktimi dhe formulimi i saktë i cështjes
gjurmuese;
2. Konceptimi i planit të gjurmimit ku percaktohen: 3.
Procedurat e mbledhjes së të dhënave;
4. Përcaktimi i mënyres së përpunimit të dhënave;
5. Planifikimi i kushteve të aplikimit te metodave dhe
procedurave gjurmuese;
6. Përpunimi i të dhënave;
7. Përkufizimi i rezultatve dhe komunikimi i tyre
Metoda e introspekcionit (vetëvëzhgimit)
• Introspekcioni është metodë karakteristike e
gjurmimeve psikologjike, me anë të cilës individi e
vëzhgon përvojën e vet inidividuale për
ngacumesit reale, perjetimet, gjendjen e proceset
dhe te gjitha keto i shpreh gjuhësisht.
• Vetëvëzhgimi kah tri forma si:
- i thjeshte,
- i kontrolluar dhe
- eksperimental.
Metoda e vëzhgimit
• Vëzhgimi i rastësishëm
• Vëzhgimi sistematik
Vëzhgimi i rastësishëm
• ka të bëj me vëzhgimin e atyre sjelljeve që
shfaqen rastësisht dhe hulumtuesi vendos t’i
vëzhgojë atehere kur i paraqitet rasti i
volitshëm.
• është forma më e thjeshtë e vëzhgimit dhe
• Gjen zbatim në psikologjinë sociale,
feminore, personalitetit etj.
Vëzhgimi sistematik
• Ka status më të lartë shekncor dhe realizohet
vetem kur plotësohen këto kushte:
- përcaktohet objekti dhe qëllimi i vezhgimit,
- hulumtuesi njihet me literaturën perkatese,
- përpilon planin e vëzhgimit,
- zgjedh detajet që duhet vezhguar,
- përckaton kushtet se kur duhet të ndodh
vezhgimi
- shpjegohen faktorët përcjellës.
Eksperimenti
• Ekperimenti është tërësi procedurash gjurmuese
që organizohet me qëllim të konstatimit të lidhjeve
shkak-pasoje ndermjet një ose dy faktorëve, dhe
ndikimit që mund të kenë këta faktorë në shfaqjen
e një dukurie psikike.
• Eksperimenti organizohet:
- me qëllim të caktuar hulumtues,
- përsëritet sipas nevojës se hulumtuesit dhe
- realizohet në bazë të kushteve të kontrolluara
me përpikmëri.
Eksperimenti (cont.)
• Eksperimenti i ka dy vecori kryesore shkaku dhe
pasoja.
• Shaku ndryshe quhet edhe variabël e pavaruar ose
ndryshore e pavarur dhe eshte e pandryshueshme
• Pasoja është variabël e varuar dhe ndryshon nën
ndikimin e kushteve të caktuara eksperimentale.
• Në psikologji ekspermenti mund të jetë: natyror
dhe laboratorik.
Kujtesa
Shikoni përreth klasës?
Cka po shihni?
Në të njejtën kohë ne kapim:
• Tingujt
• Erërat
• Format
• Ngjyrat
• Përbërjet
Të gjitha këto infomacione kanë të bëjnë me
rregjistrat shqisor
Rregjistrat shqisor
• Paraqesin të gjithë rregistrin shqisorë që
paraqet disa dhoma pritjeje ky informacioni
hyn edhe qëndron vetëm për pak kohë
– Rregjistratë pamor
– Rregjistratë dëgjimor
Rregistrat pamorë dhe dëgjimor
• Rregistratë shqisorë kanë kapacitet pa kufi
por
– Informacioni zhduket shumë shpejt
• Fotografoni dhomën
• Përpiquni të mban në mend sa më shumë
detaje nga dhoma
• Eksperimenti i Sperling (1960)
– Shfaqte në pak sekonda grupe germash të
grupuara në tri rradhë
– Kur germat nuk shaqeshin më aty ai përdorte
disa tingujë për t’ua bërë me dije pjesëmarrësve
se cilën rradhe të germave do të duhej ta
përkujtonin
– Tinglli i lartë nënkuptonte kujtimin e rradhës së
lartë, i ulët rradhën e ulët edhe tingulli i mesëm
rradhën e mesme.
• Nëse tingulli lëshohej menjëherë pas shfaqjes
se germave ata mund të kujton 3-4 germa për
secilën rradhë.
• Por nëse kalonte qofte edhe një sekond ata
mund të kujtonin 1-2 germa për secilën
rradhë
• Në jetën e përditshme kjo dukuri quhet
maskim (informacioni i vjetër zëvendësohet
me të riun)
• Informacioni dëgjimor zgjatë më shumë
– Jehona
Definicioni për kujtesën
• Kujtesa është proces që ka të bëjë me
ruajtjen e asaj që është mësuar, me rinjohje
dhe riprodhim të asaj që është fituar në bazë
të përvojës së individit dhe në bazë të
mësaurit aktiv të tij (P.Nushi, 1995).
• Lui Terston e konsideron kujtesën edhe si
aftësi të posacme të individit.
Proceset e kujtesës
• Retencioni- ka të bëjë me të mbajturit në mend të
përmbajteve të ndryshme mësimore.
- Engrame apo neurograme
• Rinjohja apo rekognicioni – ka të bëjë me bëjë me
vetëdijen e individit se lënda që po e lexon apo
mëson nuk po e lexon për herë të parë.
• Riprodhimi – është forma më objektive e kujtesës
për lëndën e mësuar
Si merren informacionet ?
Ku vendosen?
Si ruhen?
Si riprodhohen?
Si harrohen?
Fazat e kujetesës
• Kujtesa sensorike
• Kujtesa afatshkurtët
• Kujtesa afatgjatë
Kujtesa sensorike
• Informatat merren përmes shqisave: të parit, të
dëgjuarit.
• Në formë të figurave mentale
• Figura mentale zgjatë disa sekonda
• Informacioni nuk ka domethënie të veqante
• Informatat marrin domethënie pasi që individi
fillon të ju kushtojë vëmendje
• Informatat të cilave nuk iu kushtojmë vëmendje
zhduken nga “depo shqisore”
• Kjo fazë e kujtesës ka volum shumë të madh por
kohëzgjatje të shkurtë
CXë
MNKTY
RPJHBZS
GBMPVQFJD
EGQëJPBHKA
TJYFAVMCFKIB
TV FBI JFK YMCA
10661941812
1066 1945 1812
Kujtesa afatshkurtër
• Faza e dytë e kujtesës
• Dëprtojnë vetëm disa nga figurat mentale të
kujtesës shqisore
• Krijohen kushtet për t’I dhënë domethënie
informatës
• Bartjen e tyre në depo e kujtesës afatgjatë
• është më e gjatë se kutjesa sensorike mirëpo
vëllimi apo kapaciteti i saj është i vogël.
• Në kujtesën afatshkurtër mund të qëndrojnë në të
njejtën kohë 5-7 elemente
Kodimi në KASH
• Fonologjikisht (ashtu sic tingëllon)
– Gjërat që tingëllojnë njësoj kanë tendencë të
ngatërrohen
– Zog, zot, sot kot
– Diell, bar, lopë ditë
• Në formën pamore (ashtu sic e shohim)
– Një pjesë e materialit mbahet mend ashtu sic
duhet edhe sipas asaj cfarë kuptimi ka
– Hartat, grafikët, pikutrat
• Kodimi i dyfishtë
– Fonologjikisht
– Pamjet
Mirëmbajtja në KASH
• Provat e mirëmbajtjes
– Përsëritja mekanike
Kujtesa afatgjatë
• është faza më e rëndësishme e kujtesës
• Informatat barten përmes përsëritjeve
• Gjurmët që krijohen me anë të përsëritjeve janë
gjurmë të stabilizuara
• Zgjasin shume, madje edhe tërë jetën
• Informacionet e vendosura në këtë kujtesë nuk
harrohen
• Harresa I atribuohet mungesës së strategjisë së
individit për t’a riprodhuar lëndën
Hyrje
Depo e kujtesës
Sensorike
Kujtesa
afatshkurëe
Depo e kujtesës
Afatgjatë
Dalje
Fig. 9.2 Remembering is thought to involve at least three steps. Incoming information is first held for a second or
tëo by sensory memory. Information selected by attention is then transferred to temporary storage in short-term
memory. If neë information is not rapidly encoded, or rehearsed, it is forgotten. If it is transferred to long-term
memory, it becomes relatively permanent, although retrieving it may be a problem. The preceding is a useful
model of memory; it may not be literally true of ëhat happens in the brain (Eysenck & Keane, 1995).
Table of Contents
Exit
Kodimi në KAGJ
• Kodimi sipas kuptimit
• Efekti i pozicionit serial
– Efekti i përparëm – përsëritja e sendeve të para
rrit gjasat që ato të dërgohen në kujtesën
afatëgjatë
– Efekti i fundëm – informatat ende ndodhën në
kujteësën afatshkurtër
Mirëmbajtja e KAGJ
• Përsëritja mekanike
– Ushtrimin e një aftësie në mënyrë mekanike
• Përsëritja e përpunuar
– Lidhja e një informacioni të ri në kujtesën
afatëshkurtër me materialin e ngjashëm të
ruajtur në kujtesën afatëgjatë
– Materialet e kuptimshme lidhen me materialet e
reja
– Teknika mnemonike
• Skemat
– Një kornizë apo strukturë e krijuar nga përvoja
– Pritjet janë një lloj i skemave
– Skema e një orë mësimore, skema e një
restoranti etj
– Stereotipet
Llojet e kujtesës
• Kujtesa e qëllimshme dhe e paqëllimshme
• Kujtesa figurative
• Kujtesa semantike – të dhënat, faktet, rregullat, parimet,
nocionet. Ka të bëjë me kujtesën afatgjatë. Ndryshe quhet
edhe kujtesa verbalo-logjike.
• Kujtesa episodike – fillimi dhe mbarimi kohor
të ngjarjeve, dukurive të caktuara të cilat përjetohen
personalisht
• Kujtesa procedurale – kujtimet afatgjatë që kanë të bëjnë
me shprehitë, zakonet, detyrat shqisore dhe motore
• Kujtesa figurative, semantike dhe epsidoike
quhet edhe kujtesë intelektuale
• Kujtesa emocionale janë reagime
emocionale të mësuara ndaj ngacmuesve të
ndryshëm
• Kujtesa implicite dhe eksplicite
• Kujtesa ekspilicte
– Kujtimet për të cilat ne
jemi të vetëdijshëm
– Kujtesën episodike
– Kujtesën semantike
– Kujtimet për
informacionin që e
zotërojmë, kuptojmë
edhe e shprehim me
fjalë
• Kujtesa implicite
– Kujtimet procedurale
– Kujtimet emocionale
– Për të cilat ne nuk jemi
të vetëdijshëm
– Nuk mund t’i shprehim
me fjalë edhe
– Nuk jemi të
vetëdijshëm që i
zotërojmë
• Kujtesa motorike- është bazë e të mësuarit
të lëvizjeve, shkathësive dhe shprehive të
njeriut.
.
Dallimet e njerëzve sipas kujtesës së tyre
• Njerëzite dallohen sipas shkallës së zhvillimit të
kujtesës, sipas mënyrës së marrjes dhe mbajtjes
mend të informacioneve, sipas mënyrës së
riprodhimit të tyre.
• Prandaj dallojmë disa tipe në këtë aspekt:
- tipin dëgjmor
- tipin pamor
- tipin motorik
Metodat e gjumrmimit të kujtesës
•
•
•
•
Metoda e kursimit – Ebingausi
Metoda e rinjohjes
Metoda e rikonstruktimit
Metoda e ripordhimit
Crregullimet e kujtesës
• Humbja e kujtesës ose amnezia
• Aftësia e kufizuar e mbajtjes mend dhe
ripordhimit të përjetimeve dhe përmbajtjeve –
hipoamnezia
• Përzirja përmbajtësore, kohore dhe sipërfaqësore
e kujtimeve – paramnezia
• Paaftësia e harresës së përjetimeve dhe
përmbajtjeve të mësuara – hiperamnezia
Amnezia
• është formë e rëndë e crregullimit të kujtesës
• Mund të shfaqet në formë të plotë apo të pjesëshme
• Amnezia e plotë
• Amnezia e pjesëshme:
- amnezia anterograde dhe
- amnezia retrograde
Paraamnezia
• Paraamnezia ndodh kur individi i përzien kujtimet
e tij për njërez, për ngjarje.
• Format e paramenzisë janë:
- dezha vy (tashmë e parë)
- zhame vy (kurrë e parë)
• Hiperamnezia