İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

ELEKTRİK ile ÇALIŞMALARDA İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ

Yrd.Doç.Dr. Niyazi KILIÇ

İstanbul SEM

Konunun genel amacı

İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • Katılımcıların, işyerinde elektrikle çalışmalarda ortaya çıkan riskler hakkında bilgi sahibi olmalarına ve bu risklere karşı alınması gereken İSG tedbirlerini öğrenmelerine yardımcı olmaktır.

İstanbul SEM

Öğrenme hedefleri

Bu dersin sonunda katılımcılar;

İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • Elektrikle ilgili risk etmenlerini belirler.

• Sağlık ve güvenlik açısından gerekli olan kontrolleri sınıflandırır, elektrikle çalışmalarda alınması gereken önlemleri açıklar.

İstanbul SEM

Konunun alt başlıkları

• • • • • • • • • Elektrik enerjisi ve tanımlar Elektrik tesislerinde güvenlik Elektrik işlerinde bakım onarım Elektrik iç tesislerinde güvenlik ve patlayıcı ortamlar Statik elektrik Yıldırımdan korunma Topraklama tesisatı Elektrik tesisatının kontrolü İlgili mevzuat İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

Elektrik enerjisi ve tanımlar

• • •

Elektrik:

Elektron varlığı veya hareketi sonucu oluşan etkidir. Çok sayıda elektronun bir yerden başka bir yere hareket etmesi ile ortaya çıkar.

Elektrik Gerilimi:

Elektrik iletkenliği olan iki nokta arasındaki potansiyel farkıdır.

(Bir noktadaki + yüklü parçacıklar ile - yüklü parçacıkların arasındaki fark potansiyel olarak tanımlanır) Birimi: Volt ’dur

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

Tanımlar

• •

Elektrik Akımı:

İletkenden birim zamanda geçen elektrik yükü (elektron) miktarına Akım denir

. BB

Birimi: Amper ’dir.

Akım, elektronların hareketiyle ortaya çıkar ve artı (+) uçtan eksi (-) uca doğru akar.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

Tanımlar

• 1 amperlik akımın oluşabilmesi için İletkenin herhangi bir noktasından 1 saniyede 6,25x10 18 elektron geçmesi gerekir.

• Akım; doğru akım (DC) ve alternatif akım (AC) olmak üzere iki kısma ayrılır

• • İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

Tanımlar

DC akım: Akım yönü ve şiddeti sürekli sabit kalan akım türüdür. Yani zamana bağlı olarak yönü ve şiddeti değişmez. (elektronik devreler vb.) AC akım: Zamana bağlı olarak yönü ve şiddeti değişen akıma alternatif akım denir. (Elektrik motorları vb.)

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

Tanımlar

• Doğrultucu: Bir ya da daha fazla yarı iletken elemandan (örneğin diyot ) oluşan ve AC akımı DC akıma çevirmek için kullanılan elektriksel bir devredir (Doğrultmaç) • Elektrik Gücü: Elektrik enerjisinin iş yapabilme kapasitesi. Birimi Watt ’dır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

Tanımlar

• • OHM Kanunu: Bir elektrik devresinde; Akım, Voltaj ve Direnç arasında bir ilişki vardır. Bu ilişki Ohm Kanunu ile açıklanır.

Bir elektrik devresinde iki nokta arasındaki iletken üzerinden geçen akım , potansiyel fark ile doğru; iki nokta arasındaki direnç ile ters orantılıdır. Direnç Birimi: ohm ’dur.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

Tanımlar

• • • • • Küçük gerilim: Anma gerilimi gerilim değeridir. 50 Volt’a kadar olan Alçak gerilim: Etkin değeri 1000 Volt ve altında olan fazlar arası gerilimdir. Yüksek gerilim: Etkin değeri 1000 Volt’ un üzerindeki fazlar arası gerilimdir. Tehlikeli gerilim: Etkin değeri Alternatif akımda 50 Volt’ un doğru akımda 120 Volt’ un üstünde olan, yüksek gerilimde ise, hata süresine bağlı olarak değişen gerilimdir Frekans(Hz): Birim zamandaki salınım sayısıdır.

İstanbul SEM

Tanımlar

İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • Statik Elektrik: Durgun haldeki elektriği belirtir. İletken ya da yalıtkan iki maddenin birbirine temasi, sürtünmesi nedeniyle bu iki maddenin temas yüzeyleri arasında elektron alış-verişi sonucunda oluşur. Statik eletrik kontrol edilemeyen ve kullanılmayan bir enerjidir. Pratikte statik elektrik oluşumuna örnekler verebiliriz.

1- Lastik tekerlekli araçlarda, seyir halinde iken hava ile sürtünme kuvveti sebebiyle statik elektrik yükü birikir.

2- Fırtınalı havalarda, atmosferdeki bulutlarda statik elektrik yükü birikir. Bu durumda statik elektriğin boşalması kendini şimşek ve yıldırım olarak gösterir. 3- Saçlarımız çok temiz ve kuru, ortam havası ise kuru ve elektrikli ise yalıtkan özellikte olan saçlar ile plastik tarak arasında statik elektrik yüklerinin boşalarak dengelenmesi neticesinde ortaya çıkan çıtırtılar • • • • Statik elektrik boşalmalarına karşı alınması gerek önlemler: Kısa devreleme Topraklama Nemlendirme İyonizasyon

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

Elektrik Tesislerinde Güvenlik

• Elektrik Tesisatı cins ve hacmine göre ehliyetli elektrikçiler tarafından tesis edilerek bakım ve işletmesi sağlanmalıdır. Bu hususta Elektrik ile ilgili Fen Adamlarının Yetki ve Sorumlulukluları Hakkında Yönetmelik hükümlerine uyulmalıdır

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

Bu yönetmeliğe göre

;

• 1. inci Grup: En az 3 veya 4 yıl yüksek teknik öğrenim görenler.

• 2. inci Grup: En az 2 yıllık yüksek teknik öğrenim görenler ile ortaokuldan sonra en az 4 veya 5 yıl mesleki ve teknik öğrenim görenler.

• 3. üncü Grup: En az lise dengi mesleki ve teknik öğrenim görenler, lise mezunu olup bir öğrenim yılı süreyle Bakanlıkların açmış olduğu kursları başarı ile tamamlamış olanlar ile 3308 sayılı Çıraklık ve Mesleki Eğitimi Kanunu’ nun öngördüğü eğitim sonucu ustalık belgesi alanlar.

kişilerden oluşmaktadır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

1.

Grup 2.

Grup 3.

Grup

ELEKTRİK ile ilgili FEN ADAMLARIN YETKİLERİ

Elk. İç tesisi plan, proje hazırlanması imzalanması işleri

50 KW 30 KW 16 KW

Elk. iç tesisi yapım işleri

150 KW 400 V 125 KW 400 V 75 KW 400 V

İşletme ve bakım işleri

1500 KW 35KV 1000 KW 35 KV 500 KW 400 V

Muayene ve kabul işleri

Kendileri tarafından yapılan tesislerin bakım, muayene, bağlantı ve kabulü için gerekli işlerin tamamlanması ,

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • • • Yeterli elektrik bilgisi olmayan kimseler yardımcı olarak çalıştırıldığında, bunlara önceden gerekli bilgiler ve talimatlar verilmeli, açıklamalar yapılmalıdır.

Elektrik tesisleri her türlü işletme konumunda cana ve mala herhangi bir zarar vermeyecek şekilde yapılmalı ve işletilmelidir.

İnsanların dikkatsizlikle yaklaşılabilecekleri uzaklıkta bulunan elektrik tesislerinin gerilim altındaki bölümlerine doğrudan ya da günlük hayatta kullanılan aygıtlarla dokunulmasını önleyici teknik tedbirler alınmalıdır .

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • Binaların dış yüzlerine konulan transformatör, kondansatör veya buna benzer diğer elektrik teçhizatı ile bu cihazlara ulaşan iletkenler pencere, balkon ve benzeri yerlerden yeteri kadar uzak, zararsız bir yerde bulunmalıdır. Yatay ve düşey uzaklıklar Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği hükümlerine uygun olmalıdır • Elektrik tesislerinin bütün bölümleri, işletme koşulları nasıl olursa olsun, kısa devre akımının kesilmesine ve bu kesilme anı dahil olmak üzere, en büyük kısa devre akımının etkisiyle insanlar için herhangi bir tehlike oluşturmasına, yangın çıkmasına, ya da tesislerin zarar uğramasına engel olmalı biçimde düzenlenmeli ve boyutlandırılmalıdır.

İstanbul SEM G Ü VENLİK MESAFELERİ: İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı Hava hattı iletkenlerinin en b ü y ü k salgı durumunda ü zerinden ge ç tikleri yerlere olan en k üçü k d ü şey uzaklıkları

Hattın izin verilen en yüksek sürekli işletme gerilimi kV) İletkenlerin üzerinden geçtiği yer 0-1 1-17,5 17,5-36 36-72,5 72,5-170 170-420 En küçük düşey uzaklıklar (m)

Üzerinde trafik olmayan sular (suların en kabarık yüzeyine göre) Araç geçmesine elverişli çayır, tarla, otlak vb.

Araç geçmesine elverişli köy |ve şehir içi yolları Şehirlerarası karayolları Ağaçlar Üzerine herkes tarafından çıkılabilen düz damlı yapılar Üzerine herkes tarafından çıkılmayan eğik damlı yapılar Elektrik hatları Petrol ve doğal gaz boru hatları Üzerinde trafik olan sular ve kanallar (bu uzaklıklar suların en kabarık düzeyinden geçebilmeli taşıtların en yüksek noktasından ölçülmelidir.) İletişim (haberleşme) hatları 4,5* 5* 5,5* * 7 1,5 2,5 2 2 9 4,5 1 5 6 7 7 2,5 3,5 3 2 9 4,5 2,5 5 6 7 7 2,5 3,5 3 2 9 5 2,5 5 6 7 7 3 4 3,5 2 9 5 2,5 6 7 8 9 3 5 5 2,5 9 6 3,5 8,5 9,5 12 12 5 8,7 8,7 4,5 9 9 4,5 Elektriksiz demiryolları (ray demirinden ölçülmelidir) Otoyollar 7 14 7 14 7 14 7 14 8 14 10,5 14

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı Gerilim altındaki iletkenlere azami emniyetli yaklaşma mesafesi;

Volt Volt Santimetre (cm.)

650 1.500

50.000

150.000

250.000

1.500

50.000

150.000

250.000

420.000

30 50 120 200 350

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

Elektrik akımının insan vücuduna etkileri Akım Şiddeti İnsan vücudundaki fizyolojik belirti 0,01 mA Akımın hissedilme sınırı, elde gıdıklanma hissi.

1 – 5 mA Elde uyuşma hissi, elin ve kolun hareketinin zorlaşması.

5 – 15 mA Elde kolda kramp başlaması, Tutulan cisim bırakılabilir.

15- 30 mA Kasılmalar artar ama kalp etkilenmez. Tutulan cisim kendiliğinden bırakılamaz.

30- 80 mA Tansiyon yükselir. Kalp düzensiz çalışmaya başlar, teneffüs zorlaşır. Kalp düzensiz çalışır,veya durabilir.

80-100 mA Akım süresine bağlı olarak kalpte fibrilasyon başlar, şuur kaybolur.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • • genellikle alçak gerilime maruz kalan vücutta şok (

kalp fibrilasyonu

) , yüksek gerilime maruz kalan vücutta ise ağır yanıklar (

doku yanması

) meydana gelir.

•

Elektrik akımına temas halinde vücuttan geçen akımın süresi ne kadar uzun olursa etki de o derece büyük olur. (çarpılmayı etkileyen unsurlar ???)

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

Elektrik çarpmış kazazedelerde;

• • • • Bilinç kaybı Solunum ve kalp durması Elektrik yanıkları Kafa, omurilik, göğüs ve karın yaralanmaları meydana gelebilir.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

GENEL OLARAK ELEKTRİK KAZALARININ OLUŞ NEDENLERİ

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

Bakım onarım işlerinde güvenlik tedbirleri

• Alçak gerilimli tesislerde girişilmeden önce elektrik kesilmelidir, yapılacak • Yalıtkan bir eşya üzerinde durulmalıdır, işlere • İyi durumda bulunan yalıtkan eldivenler ve sapı yalıtkan aletler kullanılmalıdır, • Çıplak iletkenler civarında çalışırken baret, yalıtkan altlıklı iş ayakkabısı ve iş elbisesi giyilmelidir (KKD’ler) • Tablo veya pano üzerindeki sigorta, şalter ve anahtarların üzerine, kumanda ettiği yeri gösteren etiketler konulmalıdır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • • • Kırık , çatlak fiş ve prizler kullanılmamalıdır Elektrik tesisatının, cihazlarının veya çıplak iletkenlerinin daima gerilim altında bulunduğu kabul edilmeli ve teknik bir zorunluluk olmadıkça gerilim altında elektrik onarımı yapılmamalıdır.

Yüksek gerilimli tesislerde gerilim kaldırılmadan, akım kesilmeden hiçbir çalışma yapılmamalıdır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • Gerilim altındaki elektrik devrelerinin, elektrik makinelerinin veya cihazlarının bakım ve onarımı, bu işle görevlendirilen yetkili ve ehliyetli teknik elemanlar tarafından veya bunların gözetimi ve sorumluluğu altında diğer şahıslar tarafından yapılmalıdır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • Elektrik tesislerinin tesis, işletme bakım işinde görevlendirilen kimselere işletme sorumluları tarafından işin süresi, yeri, cinsi ve önemi ve uyulacak kurallara ilişkin yazılı görev talimatı verilmelidir. Sözlü olarak telefon veya telsizle verilen talimatlar tekrar ettirilmeli, yanlış anlamalara ve hatalı manevra yapılmasına meydan verilmemelidir.

İstanbul SEM • Yüksek küçük gerilim tesislerine ayrılan ve işletilen yerlere, boyutlu elektrik gereçlerinden işler için başka eşya konulmamalı, buraları başka kullanılmamalı, kapıları ilgisiz kilitli kişilerin tutulmalı ve girmeleri önlenmelidir.

Bu yerlerin kapısına giriş yasağını bildiren ikaz levhası asılmalıdır.

İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • Açık hava elektrik tesisleri en az 180 santimetre yükseklikteki duvar veya tel kafes çitle çevrilmiş olmalı, ikaz levhaları takılmalı, giriş kapıları kilitli olmalıdır. Tesislerin içi ve etrafı kuru ottan arındırılmış olmalıdır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • Kesicilerle kendi ayırıcıları arasında kilitleme düzeni bulunmalı, kesici açılmadan ayırıcı açılıp kapatılamayacak şekilde şekilde otomatik kilitleme olmalıdır. Ayrıca bir hücrede gerilim olduğunda kapısı açılmayacak tertibatı bulunmalıdır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • Yüksek gerilim tesislerinde ve havai hatlardaki çalışmalar, biri iş güvenliği tedbirlerini aldırmak ve izlemekle görevli olan, en az iki kişiden oluşan ekip tarafından yapılmalıdır.

İstanbul SEM

Yüksek gerilim hücrelerinde;

İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • yalıtılmış tabure, kauçuk eldivenler, neon lambalı ıstankalar (orta gerilim dedektörü) , manevra çubuğu, yangın söndürme cihazları , topraklama- kısa devre teçhizatı ve manevra talimatı vb. bulundurulmalı.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı •

İşyerlerinde sürekli olarak taşınabilir veya uzatma iletkenler kullanmamaya dikkat edilmelidir.

İstanbul SEM Elektrik işlerinde kullanılan penseler, kargaburunlar, tornavidalar ve benzeri el aletleri uygun şekilde yalıtılmış olduğundan ve yağdanlıkların, süpürgelerin, fırçaların ve diğer temizlik araçlarının saplarının akım geçirmeyen malzemeden yapılmış olduğundan emin olunmalı.

İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı •

Besleme üzerinden ve taşıt kaynak geçmesi kabloları, halinde zedelenmeyecek ve bozulmayacak şekilde korunmalıdır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

Yüksek gerilim tesislerinde çalışmaya başlamadan önce aşağıdaki tedbirler alınmalıdır.

a)İşe başlamadan Görev Emri ve Çalışma Müsaadesi Formu düzenlenmeli, çalışma yapılacak tesisin özelikleri bildirilmelidir.

Yüksek gerilim tesislerinde enerji kesme ve yeniden enerji verme işlemleri bir tutanakla kayıt altına alınmalı, bu tutanak işyerinde bulundurulmalıdır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • • b)Üzerinde çalışma yapılacak teçhizatı gerilimsiz bırakmak için kesiciler ve ayırıcılar açılmalıdır.

Birden fazla tesisatında, kaynaktan beslenen elektrik kablo veya hava hatları üzerinde onarıma girişilmeden önce akım her yönden kesilmelidir.

c)Elektrik şebekelerinin bakım, onarım, yenileme işlerine başlamadan önce, bu şebekelerden beslenen tüketicilerde jeneratör bağlı olup olmadığı araştırılmalı, ters besleme olup olmadığı tespit enversör edilmelidir.

Ayrıca şalter bulunmalıdır.

bu jeneratörlerde

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • • • • • d)Kesici ve ayırıcının her fazının açık olduğu gözle ve edilmelidir.

araç ile teker teker kontrol e)Kesici ve kilitlenmelidir.

ayırıcılar açık durumda f)Kesme cihazları ve kumanda tertibatı üzerine ikaz levhası asılmalıdır.

g)Kilitleme tertibatı mevcut değilse, kesici ve ayırıcının yanında bir nöbetçi bulunmalıdır.

h)Çalışma yerinde gerilim yokluğu kontrol edilmelidir.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • i)Bir enerji hattında bakım-onarım çalışması yapılacağında, bu hattı kesen başka bir enerji hattı bulunup bulunmadığı araştırılıp tespit edilmelidir.

Mevcut olduğu taktirde çalışma yapılan hattı etkileyip gerilim altında bırakma tehlikesine karşı gerekli tedbirler alındıktan sonra çalışmaya başlanmalıdır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • J ) Onarılacak hava hatlarının her iki tarafı devreden çıkarıldıktan sonra çalışma yerinde gerilim yokluğu tespit edilmeli, gerilim yokluğu tespit edildikten sonra çalışma yerinin yakınında ve çalışma yerini besleyebilen bütün kollar üzerinde topraklama ve kısa devre işlemleri yapılmalıdır. Çalışma süresince kısa devre ve topraklama tedbiri kaldırılmamalıdır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • •

k)Topraklama ve kısa devre işlerinde yalıtkan eldiven, baret, yalıtkan ayakkabı, yalıtkan halı veya tabure ile yalıtkan ıstankalar kullanılmalıdır.

•

l)Çalışma yeri, gerektiğinde levha, bayrak, flama ve bariyerler gibi işaretlerle sınırlandırılmalıdır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • • • Kesici ve ayırıcıların yanlışlıkla ya da yetkili olmayan kimseler tarafından kapatılmasını önlemek için bunların kumanda düzenleri kilitlenmeli, ayrıca kumanda kolları üzerine ikaz levhaları asılmalıdır Yüksek gerilim sigortaları, ancak ayırıcısı açılıp gerilimi kesildikten ve sigortanın her iki tarafında gerilim bulunmadığı kontrol edildikten, kısa devre ve topraklama tedbiri alındıktan sonra değiştirilmelidir.

Elektrik hatları yakınında ağaçların budanması ve kesilmesi işleri ancak işletmeden sorumlu olan görevlilerin gözetimi altında yapılmalıdır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • • Elektrik tesislerinde uygun yerlere: • • a) Elektrik akımının neden olduğu kazalarda yapılacak ilk yardım, b) Tesisin bağlama şeması, c) Tesisin işletilmesi sırasında alınması gereken özel önlemler, ile ilgili kısa talimatlar asılmalıdır.

İstanbul SEM

Direkler

• Üç yıldan fazla kullanılan ağaç direğin tümü çürümeye karşı etkili bir şekilde emprenye edilerek korunmalıdır.

İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

Direkler

• Bir ağaç direğe sağlam olduğundan emin olunmadıkça çıkılmamalıdır. Direğin sağlam olup olmadığı basit dış muayene ile meydana çıkarılamayacağından, direğe tırmanmadan önce ya bir çekiç ile dip tarafına vurulmak suretiyle dolgun ve tınlayan bir ses çıkarıp çıkarmadığı kontrol edilmeli, ya da dip kısmı en az 20 santimetre kazılıp çürüme olup olmadığı muayene edilmelidir.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

Direkler

• Don halinde çekiçle yapılan muayenede aldanmak mümkün olduğundan direğe çıkmadan evvel direğin kaldırma çatalları, payanda veya lenteleme gibi başka bir vasıta ile kuvvetlendirilmesi sağlanmalıdır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

Direkler

• Alçak gerilim direklerinde kullanılan lenteler, en alt iletkenin 50 santimetre altına bağlanmış olmalıdır.

• Yüksek gerilim hatlarındaki topraklanmış olmalıdır.

direklerin lenteleri • Elektrik hatlarına ait direklere mümkün olduğunca haberleşme kablosu çekilmemelidir.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

ELEKTRİK İÇ TESİSLERİNDE GÜVENLİK

•

Aydınlatma tesisleri:

• İşyerlerindeki aydınlatma tesisatı Türk Standartlarına ve Elektrik İç Tesisler Yönetmeliğinde belirtilen hükümlere, teknik usul ve koşullara uygun şekilde yapılmalı ve işletilmelidir.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

Aydınlatma Tesisleri

• Aydınlatma araçları işçilerin sağlığına zarar vermemeli, keskin, göz kamaştırıcı ve titrek ışık meydana getirmeyecek özellikte olmalıdır.

• Makinelerin hareketli parçalarının ve bunların bulunduğu mekanların aydınlatılmasında görüntü yanılmalarını önleyecek teknik tedbirler alınmalıdır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

Aydınlatma Tesisleri

• İşyerlerinde herhangi bir arıza sebebiyle ışıkların sönmesi ihtimaline karşı yeteri kadar yedek aydınlatma araçları bulundurulmalı, gece çalışması yapılan yerlerin gerekli mahallerinde aydınlatma yetersizliği nedeniyle gerektiğinde otomatik olarak yanabilecek yedek aydınlatma tesisatı bulundurulmalıdır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

Aydınlatma Tesisleri

• Yangından zarar görebilecek yerlerdeki yedek aydınlatma cihazlarının bulunduğu yerlerde acil durumlarda kaçış istikametini gösteren fosforesan boyalı işaretler bulundurulmalıdır.

İstanbul SEM

Sigortalar

Alternatif veya doğru akım devrelerinde kullanılan sigortalar kapalı bir tablo içine monte edilmeli, değeri 32 amper’ in üstünde olan sigortalar en az bir şalter veya anahtarla kontrol altına alınmalıdır. İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

İstanbul SEM

Tevzi tabloları

İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • İşyerinde ç alışanların erişebileceği yerlerde bulunan tevzi tabloları, panoları ve kontrol tertibatı ile benzeri tesisat, kilitli dolap veya h ü cre i ç inde olmalıdır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

Transformat ö rler ve kondansat ö rler:

•

Transformatör, kondansatör ve benzerlerinin konulduğu işyerlerinin yeteri kadar havalandırılması sağlanmalı ve duvarları ile kapıları yangına dayanıklı olmalıdır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

Akümülatör tesisleri:

• Kurşun-asitli sabit akümülatör tesisleri, tabanı aside dayanıklı malzemeden yapılmış, iyi havalandırılmış ve özel yapılmış odalarda veya hücrelerde bulundurulmalıdır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

Yıldırımdan korunma:

•

Yüksek binalar,

mevzuatın yıldırıma karşı yürürlükteki öngördüğü sistemlerle donatılmalıdır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı TOPRAKLAMA • Alternatif ve doğru akımlı topraklanmalıdır.

ç alışan ç ıplak metal kısımlı elektrik cihazları uygun şekilde • Topraklama tesisatı, y ü r ü rl ü kteki Topraklamalar Y ö netmeliği ve Elektrik İ ç Tesisleri Y ö netmeliği h ü k ü mlerine uygun olarak yapılmalı ve işletilmelidir.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı Kaçak akım rölesi: • Elektrikli gelebilecek el aletleri kaçakların üzerinde tehlikeli meydana gerilim seviyesine gelmeden önce alete gelen elektrik devresini kesen kaçak akım röleleri de uygun bir iş güvenliği tedbiridir.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • • ELEKTRİK TESİSATINDA ALINACAK G Ü VENLİK TEDBİRLERİ (İSİGT) • BEŞİNCİ B Ö L Ü M Elektrik Tesisatında Alınacak G Tedbirleri : ü venlik

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • Madde 270 - Toprakla portansiyel farkı 230 volt veya daha yukarı olan alternatif gerilim ile çalışan elektrik motorları, özel motor dairelerinde veya tabandan en az 3 metre yüksek bir yerde bulunacak veya muhafaza sistemi içinde olacaktır. • Bu durum ve özellikte olmayan motorlar, uygun şekilde korunacaktır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı •

Madde 273 - Şerare veya kıvılcım çıkaran elektrik motorları; patlayıcı parlayıcı veya yanıcı gazların bulunduğu yerlerde kullanılmayacaktır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • Madde 274 - Toprak ile potansiyel farkı 42 volttan fazla olan alternatif gerilimli elektrik tabloları, özel yerlerde bulundurulacak ve bu yerlerin tabanı, akım geçirmeyen malzemeden yapılmış veya bu cins malzeme ile kaplanmış olacaktır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • Madde 277 - Atelye içinde veya işçilerin erişebileceği yerlerde bulunan tevzi tabloları, panoları ile kontrol tertibatı ve benzeri tesisat, kilitli dolap veya hücre içine konulacak veya bunların tabanı, elektrik akımı geçirmeyen malzeme ile kaplanmış olacaktır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı •

Madde 291 - Toprak ile potansiyel farkı 250 volttan yukarı olan alternatif akım tesisatında, sürekli olarak taşınabilir veya çekme iletkenler kullanılmayacaktır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • Madde 311 - Kazan içinde veya buna benzer dar ve iletken kısımları bulunan yerlerle ıslak yerlerde, alternatif akımla çalışan lambalar kullanıldığı takdirde, çalışma yerinin dışında bulunan ve sargıları birbirinden ayrı olan transformatör yardımı ile elde edilen küçük gerilim (en çok 42 v) kullanılacaktır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • Madde 316 - Taşınabilir elektrikli el aletlerinin topraklanması, topraklama elemanı bulunan özel fiş ve prizlerle yapılacak, yüksek amperajlı prizler üzerinde ayrıca bir şalter bulundurulacak,

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • Madde 318 - Kazanlar, tanklar ve benzeri dar yerlerle nemli ve ıslak yerlerde; Doğru akım kullanılıyorsa, kullanma gerilimi 100 voltu geçmeyecek ve artı kutup topraklanmış olacaktır. Alternatif akımda ise ancak en küçük gerilim (en çok 42 V) kullanılacaktır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • Madde 321 - Taşınabilir elektrikli aletler ile çalışan işçiler, bol ve etekleri geniş elbiseler giymeyecekler, kauçuktan gayri eldiven takmayacaklardır.

• Madde 322 - Elektrikli el aletleri kullanılmadan önce, yetkili kimseler tarafından kontrol edilecek, topraklanması arızalı, motoru fazla kıvılcımlı, priz, fiş, anahtar ve bağlantı kablosu bozuk olanlar kullandırılmayacaktır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı •

Madde 329 - Kazanlar gibi dar ve kapalı hacimlerle aynı zamanda nemli yerlerdeki kaynak çalışmalarında, yalnız doğru akım

kullanılacaktır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • Madde 334 - Parlayıcı ve patlayıcı maddelerin bulunduğu yerlerle bu maddelerin yakınındaki yerlerde, statik elektrik yüklerinin meydana gelmesine karşı nemlendirme, topraklama, iyonizasyon, silindirlerin ayarı v.b. gibi uygun tedbirler alınacaktır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • Madde 337 - Parlayıcı sıvılar, depolama tanklarından kara veya deniz tankerlerine aktarıldıklarında, statik elektriğe karşı depolama tankının topraklı metal kısmı ile aracın metal kısımları arasında bir elektriksel bağlantı yapılacak, havalı veya dolu lastik tekerlekli ve benzeri araçlar ayrıca topraklanacaktır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • Madde 339 - Statik elektrik birikmelerine karşı, gerekli yerlere statik elektrik yük gidericileri veya nötralizörler konulacak veya uygun diğer tedbirler alınacaktır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • Madde 340 - Tabanca boyası yapılan tesislerde boyanacak veya verniklenecek metal parçalar, boyama hücrelerinin bütün metal kısımları ile davlumbazlar, kaplar, emme tertibatı ve boya tabancaları, uygun bir şekilde topraklanmış olacaktır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • • Madde 341 - Litreden büyük sentetik akaryakıt kapları, iletken maddelerle kaplanacaktır.

Sentetik kaplara iletken yüzeyler kazandırılması halinde, bu yüzeyler doldurma ve boşaltmadan önce topraklanacaktır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • Madde 344 - Maden çatılı veya karkaslı bina,atelye,depo ve benzerleri ile iletken olmayan tabanlar üzerinde kurulmuş makinalar,havagazı,su ve kalorifer tesisatı ve bütün madeni kısımlar,usul ve tekniğe uygun olarak etkili bir şekilde topraklanacaktır.

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • •

ELEKTRİK TESİSATININ PERİYODİK KONTROLÜ: Aydınlatma devresi de dahil olmak üzere bütün elektrik tesisatı bir yılı geçmeyen süreler içinde muntazaman ehliyetli elemanlar tarafından kontrol ve bakıma tabi tutulacaktır.

(Par. Pat. Teh. ve Zararlı Mad. Çal. İşyerleri ve İşlerde Alınacak Ted. Hak. Tüz. Madde:40)

İstanbul SEM • •

ETANŞ ARMATÜR: Suni aydınlatma tesisleri ancak etanş armatörlerle yapılacak, aksi halde ortam dışına yerleştirilmiş lambalardan yararlanılacaktır

(Par. Pat. Teh. ve Zararlı Mad. Çal. İşyerleri ve İşlerde Alınacak Ted. Hak. Tüz. Madde:41) İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • •

KAÇAK AKIM RÖLESİ: Aşırı akımlara ve kısa devrelere karşı korunmak üzere faz iletkeni ile toprak arasında bir kaçak olması halinde, devreye otomatik olarak akım kesen bir cihaz konulacak ve bu cihaz akımın % 10 artması halinde harekete geçecektir.

(Par. Pat. Teh. ve Zararlı Mad. Çal. İşyerleri ve İşlerde Alınacak Ted. Hak. Tüz. Madde:46)

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı • •

ANTİ STATİK AYAKKABI: Alüminyum veya magnezyum tozu bulunan yerlerde işçiler anti statik ayakkabılar giyeceklerdir.

(Par. Pat. Teh. ve Zararlı Mad. Çal. İşyerleri ve İşlerde Alınacak Ted. Hak. Tüz. Madde:48)

İstanbul SEM

GÜVENLİK KARTLARI

• TEHLİKE DOKUNMA KARTI (ANA KART) Servis dışı edilen teçhizat üzerinde herhangi bir çalışma yapılacaksa, bu teçhizatı gerilim altına alabilecek kesicilerin uzaktan kumanda butonları üzerinde gerekli bilgiler yazılarak asılır. İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

İstanbul SEM

DOKUNMA ÇALIŞMA VAR (YARDIMCI TEHLİKE) KARTI

• • • • Servis dışı edilen teçhizat üzerinde herhangi bir çalışma yapılacaksa, bu teçhizatı gerilim altına alabilecek; Kesicilerin yakından kumanda butonlarına, Ayırıcıların yakından kumanda kollarına Ayırıcının uzaktan kumanda butonu veya pozisyon gösterme butonlarına gerekli bilgiler yazılarak asılır.

İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

İstanbul SEM • DİKKAT GERİLİM ÇALIŞMA KARTI ALTINDA Gerilim altında çalışma yapılacak teçhizattın, gerilimli kesicilerinin uzaktan kumanda butonuna asılır. İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

İstanbul SEM • • ÖZEL DURUM KARTI

Arızalı (fakat üzerinde çalışma yapılmayan) veya herhangi bir nedenle servise alınması istenmeyen teçhizatı gerilim altına alabilecek; Kesicilerin ve ayırıcıların uzaktan ve yakından kumanda butonlarının üzerine asılırlar.

İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

İstanbul SEM

Yıldırımdan korunma:

•

Çıplak hava hatları tehlike alanına girmeden son bulmalı ve bu uçlarda dış aşırı gerilim yükselmelerine karşı uygun koruyucu parafudr gibi cihazlar bulundurulmalıdır.

İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

İstanbul SEM

Elektrik Kazalarında Müdehale

İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

İstanbul SEM İş Güvenliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programı

KAYNAKLAR

• • • • İrfan Şaşmaz (Emekli İş Güvenliği Baş Müfettişi) Ders notları Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği Elektrik ile ilgili fen adamlarının yetki, görev ve sorumlulukları hakkında yönetmelik