Teknik Öğretmen Emekli Yönetici EĞİTİMİN AMACI Elektrik ile çalışmalarda ortaya çıkan riskler hakkında bilgi sahibi olmak ve bu risklere karşı alınması gereken İSG tedbirlerini ve ilgili mevzuatı.
Download ReportTranscript Teknik Öğretmen Emekli Yönetici EĞİTİMİN AMACI Elektrik ile çalışmalarda ortaya çıkan riskler hakkında bilgi sahibi olmak ve bu risklere karşı alınması gereken İSG tedbirlerini ve ilgili mevzuatı.
Teknik Öğretmen Emekli Yönetici EĞİTİMİN AMACI Elektrik ile çalışmalarda ortaya çıkan riskler hakkında bilgi sahibi olmak ve bu risklere karşı alınması gereken İSG tedbirlerini ve ilgili mevzuatı öğrenmek HEDEF -Elektrikle ilgili risk etmenleri, -Sağlık ve güvenlik açısından gerekli olan kontroller, -Elektrikle çalışmalarda alınması gereken önlemler. Konu Başlıkları 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Elektrik enerjisi ve tanımlar Elektrik tesislerinde güvenlik Elektrik işlerinde bakım onarım Elektrik iç tesislerinde güvenlik ve patlayıcı ortamlar Statik elektrik Yıldırımdan korunma Topraklama tesisatı Elektrik tesisatının kontrolü İlgili mevzuat 1-ELEKTRİK ENERJİSİ VE TANIMLAR 1.1-ELEKTRİK YAŞAMIMIZIN VAZGEÇİLMEZ İDİR Elektrik enerjisini, ekonominin ve sosyal yaşamın vazgeçilemez bir öğesi konumuna getirmiştir. Kullanım kolaylığı, rahatlığı ve kalitesi elektrik enerjisini diğer enerji türlerine kıyasla ön plana çıkarmaktadır. 1-ELEKTRİK ENERJİSİ VE TANIMLAR Elektrik enerjisi diğer enerji türlerinden farklı olarak tüketilmeden üretilemeyen bir enerjidir. Başka bir değişle depolanması oldukca zor ve ekonomik değildir. Dolayısıyla, elektriğin üretimi ile tüketimi birlikte gerçekleşir. 1-ELEKTRİK ENERJİSİ VE TANIMLAR Tüm üretim ve hızmet sektörünün temel girdisi olup, kişi başı tüketim miktarı gelişmişliğin göstergesidir. 1-ELEKTRİK ENERJİSİ VE TANIMLAR 1.2-ELEKTRİK TARİHİ Thales (MÖ 624 - MÖ 546) de doğayla ilgili araştırmalar yaparken kehribarın yünle ovulduğunda tüy ve saman gibi hafif maddeleri kendine çektiğini, uzun süreli ovmalarda ise insan vücuduna yaklaştırıldığında küçük kıvılcımlar çıkardığını fark edip bazı araştırmalarda bulunmuştu. Tales'in incelediği şey bugünkü statik elektrikti. 1.2- ELEKTRİK TARİHİ 2. yüzyılda Çinliler tarafından mıknatısın şerit haline getirilip serbest bir şekilde dönmeye bırakıldığında kuzey güney yönünde sabit kaldığı keşfedildi. Mıknatısiyetin bu yön bulma kabiliyeti sayesinde Çinliler manyetik pusulayı icat etmişlerdi. Ortaçağ Avrupası pusula ile tanışınca denizciliğin önündeki en büyük engellerden biri olan yön bulma sorunu tarihe karışmış oldu. 1.2- ELEKTRİK TARİHİ Elektriği ilk olarak ciddi anlamda inceleyen bilim adamı William Gilbert 16. yüzyılın sonlarında Statik elektrikle magnetizma arasındaki ilişki üzerinde araştırmalar yaptı. Elektrik yüklerinin eksi ve artı olarak belirlenip adlandırılmasınıda gerçekleştirdi. Antik Yunancada kehribar anlamına gelen ēlektron sözcüğü, yeni Latincede kehribar gücü anlamına gelen electrica kelimesi olarak kullanım alanı buldu. Daha sonra Elektrik sözcüğü, hemen hemen tüm dünya dillerine aynı şekilde girdi ve evrensel özellik kazandı. 1.2- ELEKTRİK TARİHİ 1752 yılında Benjamin Franklin gök gürültülü havada bir uçurtma uçurarak ipek bir ip ile şarzlı buluttan Leyden şişesini doldurmayı başardı. Böylece şimşek ile elektrik arasında bağıntı kurdu. Bu deney yıldırım savar (paratoner) in bulunmasına yol gösterdi. 1.2- ELEKTRİK TARİHİ 1767’de Joseph Priestley elektrik yüklerinin birbirlerini aralarındaki uzaklığın karesiyle ters orantılı olarak çektiklerini buldu. 1.2- ELEKTRİK TARİHİ 1770 yılında Henry Cavendish potansiyel fark, sıfır referans nokta, toprak gibi kuramları ortaya atarak, kendisinden sonra Coulomb ve Ohm'un çalışmalarına ışık tuttu. 1794 yılında İtalyan fizikçi Alessandro Volta , çinko ve gümüş plakalar arasına tuz karışımlı sıvı koyarak ilk pili elde etmiş oldu. 1800 yılında İngiliz William Nicholson, elektrik akımı kullanarak suyu hidrojen ve oksijen gazlarına ayrıştırdı. 1.2- ELEKTRİK TARİHİ 1827 yılında Alman fizikçi Georg Simon Ohm , İletkenlerden geçen elektrik akımına ilişkin çalışmalar yaparak Ohm yasası olarak bilinen, bir iletkenden geçen akımın iletkenin uçları arasındaki gerilim ile doğru, iletkenin direnciyle ters orantılı olduğunu formüle etti. 1831 yılında İngiliz fizikçi ve kimyager Michael Faraday, bir buhar makinesi ile bakır bir plakayı bir mıknatısın yarattığı manyetik alan içinde döndürerek elektrik üretti. (Generatör) Aynı yıl Joseph Henry, Faraday'ın buluşunu tersine çevirerek, manyetik alandan elektrik akımı geçirmek suretiyle bir bakır çemberi döndürmeyi başardı.(Elektrik motoru) 1.2- ELEKTRİK TARİHİ 1833 yılında Alman fizikçi Wilhelm Weber ve Karl Friedrich Gauss İki bina arsındaki ilk telgraf işlemini başardılar. 1841 yılında İngiliz fizikçi James Prescott Joule , Isının mekanik iş ile olan ilişkisini keşfetti. Bu keşif, enerjinin korunumu teorisine ve oradan da termodinamiğin birinci kanunu'nun eldesini sağladı. Joule yasası olarak bilinen Bir direnç üzerinden geçen elektrik akımının ısı yaydığı buluşu onundur. 1844 yılında ABD'li bulucu Samuel Morse (1791 - 1872) kısa ve uzun sinyalleri bir hat ile göndermekle ilk elektrikli telgrafı yaptı. 1.2- ELEKTRİK TARİHİ 1845 yılında Alman fizikçi Gustav Robert Kirchhoff “Bir noktaya giren ve çıkan akımların toplamı sıfırdır. (Kirchhoff I)”, “kapalı bir devrede harcanan gerilimlerin toplamı, sağlanan gerilimlerin toplamına eşittir. (Kirchhoff II)” yasalarını yayınladı. 1876 yılında ABD'li Alexander Graham Bell Elektrik titreşimlerini sese dönüştürerek telefonu buldu ve patentini aldı. 1877 : ABD'li Thomas Alva Edison Sesi kaybedip yineleyebilen gramofonu geliştirdi. 1.2- ELEKTRİK TARİHİ 1879 : Edison karbon flamanlı akkorlamba için patent başvurusu yaptı. Üç yıl sonra New York sokaklarında bu lambalar ışıyordu. 1880 : San Fransisko da elektrik satmak için ilk şirket kuruldu. (California Electric Light Company) 1881 : Siemens tarafından elektrikli tramvay yapıldı 1.2- ELEKTRİK TARİHİ 1882 : Dünyanın ilk doğru akım(DC) güç sistemli merkezi güç üretim tesisi New York'ta Thomas Edison tarafından açıldı. 1887 : Nikola Tesla Alternatif akım generatörü buldu. Böylece elktrik enerjisi uzun mesafelere kolaylıkla iletilebilecekti. 1895 : Alternatif akım üreten ilk generatör Niagara şelalesine kuruldu. 1942 : İlk elektronik bilgisayarın yapımına başlandı ve aygıtın yapımı 1945 yılında tamamlandı. 1.2- ELEKTRİK TARİHİ 1882 : Dünyanın ilk doğru akım(DC) güç sistemli merkezi güç üretim tesisi New York'ta Thomas Edison tarafından açıldı. 1887 : Nikola Tesla Alternatif akım generatörü buldu. Böylece elktrik enerjisi uzun mesafelere kolaylıkla iletilebilecekti. 1895 : Alternatif akım üreten ilk generatör Niagara şelalesine kuruldu. 1942 : İlk elektronik bilgisayarın yapımına başlandı ve aygıtın yapımı 1945 yılında tamamlandı. 1.2- ELEKTRİK TARİHİ 1902 : II Abdülhamit Tarsusta ilk hidroelektrik santralını kurdurdu. 1914 : İlk termik santral devreye alındı. (Silahtarağa) 1923 : Kurulu güç 33 MW ve yıllık üretim 45 milyon KWh. 1935 : Kurulu güç 126,2 MW, üretim ise 213 milyon kWh. 1950 : Kurulu gücü 407.8 MW, yıllık üretim ise 500 milyon kWh. 1970 : Kurulu güç 2234.9 MW, üretim ise 8 milyar 623 milyon kWh 1.2- ELEKTRİK TARİHİ 1980 :Kurulu güç 5118.7MW , yıllık üretim 23 milyar 275 milyon kWh. 2006 : Kurulu güç 40.519 MW, yıllık üretim 176,69 milyar kWh. 1.3- ELEKTRİK AKIMI İLETKEN: Elektrik akımı taşıyabilecek serbest elektronları bulunan, özdirençleri sıfır yada çok küçük olan element yada maddelerdir. Bakır Demir Aluminyum Dış yörünge elektron sayısı 1 Dış yörünge elektron sayısı 2 Dış yörünge elektron sayısı 3 1.3- ELEKTRİK AKIMI YARI İLETKEN: Dış yörüngesinde 4 elektron bulunan, normal şartlarda elektrik akımı taşıyabilecek serbest elektronları bulunmayan, ısı, ışık, manyetik yada elektriksel etki ile bir miktar serbest elektron barındırır hale gelebilen element yada maddelerdir. Silisyum Dış yörünge elektron sayısı 2 1.3- ELEKTRİK AKIMI YALITKAN: Dış yörüngesinde 8 elektron bulunan, normal şartlarda elektrik akımı taşıyabilecek serbest elektronları bulunmayan, özdirenci sonsuz yada çok büyük olan element yada maddelerdir. Pamuk, kağıt, fiber, cam, seramik, yağ vs. 1.3- ELEKTRİK AKIMI ELEKTRİK AKIMI: İletken madde içindeki birim zamanda akan elektron miktarıdır. Birimi Amper dir. Akım, elektronların hareketiyle ortaya çıkar ve eksi (-) uçtan artı (+) uca doğru akar. AMPER: İletkenin herhangi bir noktasından 1 saniyede 6,25x1018 elektron geçmesi 1 amperlik akımdır. 1.3- ELEKTRİK AKIMI Elektrik akımı doğru akım ve alternatif akım olarak ikiye ayrılır. Doğru akım : Zamana göre yönü ve şiddeti değişmeyen akımdır. Aküler, piller ve doğru akım generatörleri doğru akım kaynaklarıdır. Doğru akım depolanabilir özelliktedir. Buna karşın boyutsal (gerilim) transferleri çok zor olduğundan iletim ve dağıtımları pratik değildir. Genellikle elektronik cihazların beslenmesinde kullanılır. 1.3- ELEKTRİK AKIMI Alternatif akım : Zamana göre yönü ve şiddeti değişen akımdır. Genellikle sinüs eğrisi formundadır. Alternatörler vasıtasıyla üretilir. Depolanabilir özellikte değildir. Buna karşın boyutsal (gerilim) transferleri mümkün (transformotorlar vasıtasıyla) olduğundan iletim ve dağıtımları az kayıpla yapılabilir. Büyük elektrik devrelerinde ve yüksek güçlü elektrik motorlarında kullanılır. Evlerimizdeki elektrik alternatif akım sınıfına girer. Buzdolabı, çamaşır makinesi, bulaşık makinesi, aspiratör ve vantilatörler direk alternatif akımla çalışırlar. Televizyon, müzik seti ve video gibi cihazlar ise alternatif akımı doğru akıma çevirerek kullanırlar. 1.3- ELEKTRİK AKIMI Alternatif akımın alternatif akıma transferi transformotorlar ile yapılır. Alternatif akımın doğru akıma transferi redresörler (Diyot vs) ile yapılır. Doğru akımın alternatif akıma transferi invertörlerler ile yapılır. Doğru akımın doğru akıma transferi (sadece gerilim düşürme) gerilim bölücü dirençler ile yapılır. 1.4- OHM KANUNU Bir elektrik devresinde; akım, voltaj ve direnç arasında bir bağlantı mevcuttur. Bu bağlantıyı veren kanuna ohm kanunu adı verilir. 1.4- OHM KANUNU 1827 yılında George Simon Ohm şu tanımı yapmıştır: “Bir iletkenin iki ucu arasındaki potansiyel farkının, iletkenden geçen akım şiddetine oranı sabittir.” . R= V/İ Burada R direnç olup birimi OHM dur. Doğru akım devrelerinde rezistans, alternatif akım devrelerinde empedans olarak isimlendirilir. V gerilim, birimi VOLT dur. İ akım, birimi AMPER dir. 1.4- OHM KANUNU R = V / İ formulünden V = İ x R ve İ = V/R türetilmiştir. Ohm un üst katları Kiloohm, Megaohm,… ast katları miliohm, mikroohm dur. Volt un üst katları Kilovolt, Megavolt,… ast katları milivolt, mikrovolt dur. Amper in üst katları Kiloamper, Megaamper,… ast katları miliamper, mikroamper dir. 1.4- OHM KANUNU Elektrik devrelerinde de, bir gerilimin karşısına bir direnç konulduğunda, direncin müsaade ettiği kadar elektron geçebilir, yani akım akabilir. Geçemeyen itişip duran bir kısım elektron ise sürtünme sonucu ısı enerjisine dönüşür ve sıcaklık olarak karşımıza çıkar. 1.4- OHM KANUNU Elektriksel güç akım ile gerilimin çarpımına eşittir. Birimi Voltamper yada Watt tır. Genellikle üstkatları kullanılır. Kilovoltamper (KVA), Kilowatt (KW), Megawatt (MW)…. Elektriksel iş güç ile çalışma süresi çarpımıdır. Birimi Wattsaat dir. Genellikle üstkatları kullanılır. Kilowattsaat (KWh), megawattsaat (MWh)… 1.5- TANIMLAR Elektrik kuvvetli akım tesisleri: İnsanlar, diğer canlılar ve eşyalar için bazı durumlarda (yaklaşma, dokunma vb.) tehlikeli olabilecek ve elektrik enerjisinin üretilmesini, özelliğinin değiştirilmesini, biriktirilmesini, iletilmesini, dağıtılmasını ve mekanik enerjiye, ışığa, kimyasal enerjiye vb. enerjilere dönüştürülerek kullanılmasını sağlayan tesislerdir. 1.5- TANIMLAR Zayıf akım tesisleri: Normal durumlarda, insanlar ve eșyalar için tehlikeli olan akımların meydana gelemediği tesislerdir. (İç Tesisat Yönetmeliği) 0-50 Volt Kapalı Devre Video Kamera Sistem leri ( CCTV ) Hırsız İhbar Sist emleri Yangın ve Gaz Algılama Sistemleri Acil aydınlatma ve yönlendirme Sistemi Bireysel Anten Sistemleri Merkezi U ydu Dağıtım Sistemleri Kablolu TV Sistemleri ve Yayın Merkezleri ( SMATV - CATV ) Mobil Anten Sistemleri Orta ve Küçük Kapasiteli Telefon Santralleri Bina İletişim Sistemleri 1.5- TANIMLAR Alçak gerilim: Etkin değeri 1000 volt ya da 1000 voltun altında olan fazlar arası gerilimdir. Orta gerilim: Etkin değeri 1000 Volt un üzerinde 36 KVolt arası (36 Kvolt dahil) olan gerilimdir. Yüksek gerilim: Etkin değeri 36KVolt un üzerinde 170KVolt arası (170 Kvolt dahil) olan gerilimdir. Çok yüksek gerilim: Etkin değeri 170KVolt un üzerinde olan gerilimdir. 1.5- TANIMLAR Tehlikeli gerilim: Etkin değeri Alternatif akımda 50 Volt’ un doğru akımda 120 Volt’ un üstünde olan, yüksek gerilimde ise, hata süresine bağlı olarak değişen gerilimdir. Etkin değer:Alternatif bir akımın sabit bir direnç yükünden geçen ve aynı miktarda ısı enerjisi üreten DC akım eşdeğerine eşittir. RMS (Karesel Ortalama Değer-Root MeanSquare) yada Efektif Değer olarak da isimlendirilir. Sinüsoidal alternatif akımda etkin değer max. değerin 1,41 de birine eşittir. 1.5- TANIMLAR Santral: Elektrik enerjisinin üretildiği tesislerdir. Ağ (Enterkonnekte) şebeke: Santrallerin birbiri ile bağlantısını sağlayan gözlü şebekedir. 1.5- TANIMLAR İletim şebekesi: Yerel koşullar nedeniyle belli yerlerde üretilebilen ve ağ şebeke ile en üst düzeyde toplanan enerjiyi tüketicinin yakınına ileten kablo ve/veya hava hattı şebekeleridir. Dağıtım şebekesi: İletilerek tüketilecek bölgeye taşınmış olan enerjiyi, tüketiciye kadar götüren şebekedir. 1.5- TANIMLAR Ana indirici merkez: Gerek enterkonnekte şebekeden alınan enerjiyi, daha küçük seviyeli iletim şebekelerine, gerekse iletilerek dağıtım bölgesine taşınan enerjiyi seçilmiş dağıtım gerilimi seviyesine dönüştüren transformatör merkezleridir. 1.5- TANIMLAR Ara indirici merkez: İki veya daha fazla yüksek gerilim seviyesi kullanılan şebekelerde enerjiyi bir yüksek gerilim seviyesinden diğerine dönüştüren transformatör merkezleridir. Dağıtım transformatör merkezi: Yüksek gerilimli elektrik enerjisini alçak gerilimli elektrik enerjisine dönüştüren transformatör merkezleridir. 1.5- TANIMLAR Aşırı gerilim: Genellikle kısa süreli olarak iletkenler arasında ya da iletkenlerle toprak arasında oluşan, işletme geriliminin izin verilen en büyük sürekli değerini aşan, fakat işletme frekansında olmayan bir gerilimdir. İç aşırı gerilim: Toprak temasları, kısa devreler gibi istenilen ya da istenilmeyen bağlama olayları ya da rezonans etkileriyle oluşan bir aşırı gerilimdir. 1.5- TANIMLAR Dış aşırı gerilim: Yıldırımlı havaların etkisiyle oluşan bir aşırı gerilimdir. Başka şebekelerin etkisi ile oluşan aşırı gerilim: Başka şebekelerin, sözü edilen şebekeye etkisi sonucunda oluşan gerilimdir. (İndüksiyon etkisi) 1.5- TANIMLAR Hava hattı: Kuvvetli akım iletimini sağlayan mesnet noktaları, direkler ve bunların temelleri, yer üstünde çekilmiş iletkenler, iletken donanımları, izolatörler, izolatör bağlantı elemanları ve topraklamalardan oluşan tesisin tümüdür. İletkenler: Gerilim altında olup olmamasına bağlı olmaksızın bir hava hattının mesnet noktaları arasındaki çıplak ya da yalıtılmış örgülü ya da tek tellerdir. 1.5- TANIMLAR Yalıtılmış hava hattı kabloları: Yalıtılmış hava hattı kabloları, yalıtılmış faz iletkenleri ile yalıtılmış ya da yalıtılmamış nötr iletkeni birbirine yada taşıyıcı bir tele bükülerek sarılmış tek telli, sıkıştırılarak yuvarlatılmış çok telli ya da örgülü iletkenlerden oluşan kablolardır. Demet iletkenler: Bir faz iletkeni yerine, iki ya da daha çok iletken kullanılan ve iletkenler arasında hat boyunca yaklaşık olarak aynı uzaklık bulunan düzendir. 1.5- TANIMLAR Anma kesiti (Nominal kesit): İletkenlerin standartlarda belirtilen kesit değeridir. (Birimi mm2 dir) Gerçek kesit: Örgülü iletkenlerin, yapım toleransları dikkate alınmaksızın, net kesit değerleridir. (Birimi mm2 dir) 1.5- TANIMLAR İletken kopma kuvveti: İletkenlerin hesapla bulunan teorik kopma değerinin %95‘i ya da kataloglarda "kopma yükü" olarak belirtilen değerdir. En büyük çekme gerilmesi: -5ø C‘da hesap için esas olan ek yükte ya da en küçük ortam sıcaklığında ek yüksüz yahut +5ø C‘da rüzgar yükünde oluşan iletken gerilmelerinin en büyük yatay bileşenidir. 1.5- TANIMLAR Yıllık ortalama çekme gerilmesi (EDS: Every day stress): Yıllık ortalama sıcaklıkta (genellikle + 15øC‘da) rüzgarsız durumda oluşan, iletken çekme gerilmesinin yatay bileşenidir. Salgı (sehim): İletken ile iletkenin iki askı noktasını birleştiren doğru arasındaki en büyük düşey uzaklıktır. 1.5- TANIMLAR İletken donanımı: İletkenle doğrudan doğruya temasta olan ve iletkenlerin bağlanması, gerilmesi ve taşınmasına yarayan parçalardır. İzolatör bağlantı elemanları: İzolatörleri mesnet noktalarına ve iletken donanımlarına, izolatör elemanlarını birbirine bağlamaya yarayan parçalardır. 1.5- TANIMLAR Direğin yararlı tepe kuvveti: Direğe gelen rüzgar yükü dışında, tepeye indirgenmiş öteki kuvvetlerin izin verilen yatay bileşenidir. Direk açıklığı (menzil): arasındaki yatay uzaklıktır. İki komşu direk Rüzgar açıklığı: Direğin iki yanındaki açıklıkların aritmetik ortalamasıdır. Ağırlık açıklığı: Direğin iki yanındaki iletkenlerin yatay teğetli noktaları arasındaki yatay açıklıktır. 1.5- TANIMLAR Küçük aralıklı hatlar: Birbirini izleyen iki direk arasındaki açıklık, çıplak iletkenler için 50 m‘yi, yalıtılmış iletkenler için 60 m‘yi aşmayan hatlardır. Büyük aralıklı hatlar: Birbirini izleyen iki direk arasındaki açıklık, çıplak iletkenler için 50 m‘yi, yalıtılmış iletkenler için 60 m‘yi aşan hatlardır. Not: Küçük aralıklı hatlarda 50 m‘den büyük açıklıklar: Küçük aralıklı hatlarda en büyük açıklık olan 50 m‘lik aralık ancak kaçınılmaz nedenlerle arttırılabilir. Küçük aralıklı hatlarda topografya durumu nedeniyle, 50 m‘den fazla bir açıklık gerekirse, bu bölüm büyük aralıklı hatlar gibi işlem görür. 1.5- TANIMLAR Enerji kabloları: Elektrik enerjisinin iletilmesi veya dağıtılması için kullanılan, gerektiğinde toprak altına da döşenebilen yalıtılmış iletkenlerdir. Ring kablo şebekeleri: Bir indirici merkezin diğer barasında nihayetlenen ve çoğunlukla bir noktada açık işletilen kablo şebekeleridir. İki taraftan beslenen kablo şebekeleri: Bir indirici merkezin bir başka indirici merkezde nihayetlenen ve çoğunlukla bir noktada açık işletilen kablo şebekeleridir. 1.5- TANIMLAR Toprağa karşı gerilim: Orta noktası ya da yıldız noktası topraklanmış şebekelerde, bir faz iletkeninin bu noktalara göre potansiyel farkıdır. Bu gerilim faz gerilimine eşittir. 1.5- TANIMLAR İşletme elemanı: Elektrik işletme elemanları: Elektrik enerjisinin üretilmesi, dönüştürülmesi, iletilmesi, dağıtılması ve kullanılması amacına hizmet eden (örneğin makineler, transformatörler, bağlama cihazları, ölçü aletleri, koruma düzenleri, kablolar ve hatlar ile tüketici cihazları gibi) bütün elemanlardır. 1.5- TANIMLAR Sabit işletme elemanları: Yapıları veya mekanik dayanımları açısından, işletme esnasında kuruldukları yere bağlanmış olan cihazlardır. Bu tanıma, işletme açısından sabit oldukları halde, örneğin bağlantılarının yapılabilmesi veya temizlenmeleri için sınırlı hareket ettirilebilen işletme elemanları da dahildir. Örneğin araçlarda ve cihazlarda sabit şekilde monte edilmiş transformatörler sabit işletme elemanlarıdır. Yer değiştirebilen işletme elemanları: Şekilleri ve alışılagelmiş kullanımları açısından işletme sırasında bulundukları yere bağlanmamış elemanlardır. 1.5- TANIMLAR Aktif bölümler: Elektrik işletme elemanlarının, normal işletme koşullarında gerilim altında bulunan iletkenleri (nötr iletkeni dahil, ancak PEN iletkeni hariç) ve iletken bölümleridir. (PEN:Nötr ile toprağın bağlanması) Açıktaki iletken bölümler: Elektrik işletme elemanlarının her an dokunulabilen, aktif bölüm olmayan, fakat bir arıza durumunda gerilim altında kalabilen (gövde gibi) iletken bölümleridir. 1.5- TANIMLAR Ana iletken (Faz iletkeni) (L1,L2,L3): Elektrik enerji kaynaklarını tüketicilere bağlayan, fakat orta noktadan ya da yıldız noktasından çıkmayan iletkenlerdir. (R,S,T) Nötr iletkeni (N): Şebekenin orta noktasına veya yıldız noktasına bağlanan, elektrik enerjisinin iletilmesine katkıda bulunan bir iletkendir (d.a. sistemlerinde kaynağın orta noktasına bağlanan iletkene de orta iletken denir). 1.5- TANIMLAR Koruma iletkeni (PE): Elektriksel olarak tehlikeli gövde akımlarına karşı alınacak güvenlik önlemleri için işletme elemanlarının açıktaki iletken bölümlerini: -Potansiyel dengeleme barasına, -Topraklayıcılara, -Elektrik enerji kaynağının topraklanmış noktasına, bağlayan iletkendir. 1.5- TANIMLAR Koruma iletkeni + nötr iletkeni (PEN): Koruma iletkeni ile nötr iletkeninin işlevlerini bir iletkende birleştiren topraklanmış iletkendir. Fonksiyon topraklama iletkeni (FE): Yalnızca fonksiyon topraklaması için kullanılan bir topraklama iletkenidir. Fonksiyon topraklama ve koruma iletkeni (FPE): Hem fonksiyon topraklaması ve hem de koruma topraklaması için birlikte kullanılan tek bir topraklama iletkenidir. 1.5- TANIMLAR Dolaylı dokunmaya karşı koruma: İnsan ve hayvanların, hatalı durumlardan dolayı ortaya çıkabilecek tehlikelerden korunmasıdır. Emniyetli ayırma: Bir akım devresine ilişkin olan gerilimin, bir başka akım devresine sirayet etmesinin yeterli güvenlikle önlendiği ayırmadır. Ayırma transformatörü (Ara transformatör): İletişim tesislerinde, besleme şebekesinden kaynaklanan işlev bozulmalarını önlemek için kullanılan, sargıları elektriksel (galvanik) olarak ayrılmış bir transformatördür. 1.5- TANIMLAR Elektrik işletme yerleri: Esas itibariyle elektrik tesislerinin işletilmesi için öngörülmüş olan ve kural olarak içine sadece ehliyetli personelin girebileceği kapalı hacim veya yerlerdir. Kapalı elektrik işletme yerleri: Yalnızca elektrik tesislerinin işletilmesi için öngörülmüş bulunan ve kilit altında tutulan kapalı hacim veya yerlerdir. Kilit yalnızca görevlendirilmiş kişiler tarafından açılabilmelidir. Giriş için sadece ehliyetli kişilere izin verilir. 1.5- TANIMLAR El ulaşma Uzaklığı: Normal olarak girilip çıkılan yerlerde insan elinin, yardımcı bir araç kullanmadan her yönde ulaşabileceği uzaklıklardır. Bu uzaklıklar basılan yüzeyden başlayarak : Yukarıya doğru el ulaşma uzaklığı: 2.50 metre Aşağı ve yanlara doğru el ulaşma uzaklığı: 1.25 metre varsayılır. 1.5- TANIMLAR Toprak: Elektrik potansiyelinin her noktada sıfır olduğu yeryüzünün madde ve yer olarak ifadesidir. Örnek: humuslu toprak, killi toprak, kumlu toprak, çamur, kayalık arazi. Referans toprağı (nötr toprak): Topraklayıcıdan yeterince uzak bulunan ve topraklama tesisinin etki alanı dışında kalan yeryüzü bölümüdür. Bu bölümdeki herhangi iki nokta arasında, topraklama akımının neden olduğu gerilim ihmal edilecek kadar küçüktür. 1.5- TANIMLAR Topraklama iletkeni: Topraklanacak bir cihazı ya da tesis bölümünü, bir topraklayıcıya bağlayan toprağın dışında veya yalıtılmış olarak toprağın içinde döşenmiş bir iletkendir. Topraklama barası (topraklama birleştirme iletkeni): Birden fazla topraklama iletkeninin bağlandığı bir topraklama barasıdır (iletkenidir). Topraklama tesisi: Birbirlerine iletken olarak bağlanan ve sınırlı bir alan içinde bulunan topraklayıcılar ya da aynı görevi yapan (boyasız direk ayakları, zırhlar ve metal kablo kılıfları gibi) metal parçalar ve topraklama iletkenlerinin tümüdür. 1.5- TANIMLAR Dolaysız topraklama: Topraklama direncinden başka hiçbir direnç içermeyen topraklamadır. Dolaylı topraklama: Topraklama iletkeni üzerine ek olarak bağlanan ohmik, endüktif veya kapasitif dirençlerle yapılan topraklamadır. Açık topraklama: Topraklama iletkeni üzerine bir parafudr veya eklatör (Ark boynuzu) bağlanan topraklamadır. 1.5- TANIMLAR Koruma topraklaması: İnsanları tehlikeli dokunma gerilimlerine karşı korumak için, işletme akım devresinde bulunmayan iletken bir bölümün topraklanmasıdır İşletme topraklaması: İşletme akım devresinin bir noktasının, cihazların ve tesislerin normal işletilmesi için topraklanmasıdır. Bu topraklama iki şekilde yapılabilir. Dirençsiz (doğrudan doğruya) işletme topraklaması: Bu durumda, topraklama yolu üzerinde normal topraklama empedansından başka hiçbir direnç bulunmamaktadır. Dirençli işletme topraklaması: Bu durumda, ek olarak ohmik, endüktif ya da kapasitif dirençler bulunmaktadır. 1.5- TANIMLAR Fonksiyon topraklaması: Bir iletişim tesisinin veya bir işletme elemanının istenen fonksiyonu yerine getirmesi amacıyla yapılan topraklamadır. Fonksiyon topraklaması, toprağı dönüş iletkeni olarak kullanan iletişim cihazlarının işletme akımlarını da taşır. Fonksiyon ve koruma topraklaması: Fonksiyon topraklamasının aynı topraklama iletkenini kullanarak ve aynı zamanda koruma topraklaması olarak da kullanıldığı topraklamadır. 1.5- TANIMLAR Düşük gürültülü topraklama: Dış kaynaklardan iletilen (bozucu büyüklüklerle olan) girişimin seviyesi, bağlandığı bilgi işlem veya benzeri donanımda bilgi kayıplarına neden olan kabul edilmeyecek etkiler üretmeyen bir topraklama bağlantısıdır. Yıldırıma karşı topraklama: Yıldırım düşmesi durumunda, işletme gereği gerilim altında bulunan iletkenlere atlamaları (geri atlamalar) geniş ölçüde önlemek ve yıldırım akımını toprağa iletmek için, işletme akım devresine ilişkin olmayan iletken bölümlerin topraklanmasıdır. 1.5- TANIMLAR Topraklama gerilimi : Bir topraklama tesisi ile referans toprağı arasında oluşan gerilimdir. Dokunma gerilimi : Topraklama geriliminin, insan tarafından köprülenebilen bölümüdür. Bu durumda insan vücudu üzerindeki akım yolu elden ayağa (dokunulabilen yere yatay uzaklık yaklaşık 1 m) ya da elden eledir. Adım gerilimi (US): Topraklama geriliminin, insanın 1 m’ lik adım açıklığı ile köprüleyebildiği bölümüdür. Bu durumda insan vücudu üzerindeki akım yolu ayaktan ayağadır. 1.5- TANIMLAR Hata durumu: Güvenlikle ilgili bir kısmın, örneğin temel yalıtımın, koruma iletkeninin veya güvenlikle ilgili devrenin görevini yapamaması nedeniyle bir tesis veya cihazda ortaya çıkan bozuk işletme durumudur. Yalıtım hatası: Yalıtımdaki hata sonucu sistemde ortaya çıkan hatadır. Gövde teması: Bir hata sonucunda bir elektrik işletme elemanının gövdesi ile aktif bölümler arasında oluşan iletken bağlantıdır. Hat teması: Kısa devrenin oluştuğu akım devresi üzerinde, işlevi olan bir direnç bulunursa, bu olaya hat teması adı verilir. 1.5- TANIMLAR Kısa devre: İşletme bakımından birbirine karşı gerilim altında olan iletkenler (ya da aktif bölümler) arasında, bir arıza sonucunda oluşan iletken bağlantıdır. Ancak olayın kısa devre sayılabilmesi için, arızanın olduğu akım devresi üzerinde bir tüketim cihazın direnci gibi işlevi olan bir direncin bulunmaması gerekir. Toprak hatası: Bir faz iletkeninin ya da işletme gereği yalıtılmış orta iletkenin, bir arıza sonucunda, toprakla ya da topraklanmış bir bölümle oluşturduğu iletken bağlantıdır. İletken bağlantı bir ark üzerinden de olabilir. Hata gerilimi: İnsanlar tarafından dokunulabilen ve işletme akım devresine ilişkin olmayan, iletken bölümler arasında ya da böyle bir bölüm ile referans toprağı arasında oluşan gerilimdir. Hata akımı: Bir yalıtkanlık hatası sonucunda geçen akımdır. Hata akımı ya bir kısa devre akımıdır ya da bir toprak teması akımıdır. 1.5- TANIMLAR Topraklayıcının yayılma direnci: Bir topraklayıcı ile referans toprağı arasındaki toprağın direncidir. Sıfır iletkeni: Doğrudan doğruya topraklanmış bir iletken olup, genellikle sıfırlamada koruma iletkeni olarak kullanabilen orta iletkendir. Sıfırlama: Gerilim altında olmayan iletken tesis bölümlerinin sıfır iletkenine veya buna iletken olarak bağlanmış olan bir koruma iletkenine bağlanmasıdır. 1.5- TANIMLAR Koruma iletkeni: İşletme araçlarının gövdesini koruma topraklama sisteminde topraklayıcıya, sıfırlama sisteminde sıfır iletkenine, koruma hattı sisteminde birbirlerine ve topraklayıcıya, hata gerilim koruma bağlaması sisteminde hata gerilim koruma anahtarına, hata akımı koruma bağlaması sisteminde topraklayıcıya bağlayan iletkendir. Sıfırlama sisteminde sıfır iletkeni de koruma iletkenidir. Topraklama direnci: Topraklayıcının yayılma direnci ile topraklama iletkeninin direncinin toplamıdır. 1.5- TANIMLAR Gövde: İşletme araçlarının her an dokunulabilen,aktif bölüm olmayan fakat bir arıza durumunda gerilim altına girebilen iletken bölümleridir. Gövde teması: Bir hata sonucunda bir elektrik işletme aracının gövdesi ile aktif bölümler arasında meydana gelen iletken bağlantıdır. Koruyucu ayırma: Bir yalıtım hatasında dokunma gerilimi meydana gelmemesi için bir takım tüketim aygıtının bir ayırma transformatörü aracılığı ile besleme şebekesinden iletken olarak ayrılmasını sağlayan bir koruma düzenidir. 1.5- TANIMLAR Kaçak akım: Gerilim altında bulunmayan iletken bölümler, akım sisteminin orta noktasına, doğrudan doğruya topraklamış bir şebeke noktasına ya da toprağa iletken olarak bağlı ise, gerilim altında olan tesis bölümlerinde bu bölümlere yalıtkan madde üzerinden işletme gereği geçen akımdır. 1.5- TANIMLAR Kaçak akım rolesi: Kaçak Akım Koruma Rölesinin görevleri: Kaçak akım koruma rölesinin görevi bir yalıtım hatasından kaynaklanan I∆n hata akımı olduğu anda devreyi kesip o hata akımına maruz kalabilecek bir insanın hayatını kurtarmaktır. 30mA hassasiyetindeki kaçak akım koruma rölesi insan hayatını korumaya yönelik kullanılır. 300mA hassasiyetindeki kaçak akım koruma rölesi büyük ölçüdeki bir yalıtım hatasının oluşturduğu yangın riskini engellemeye yönelik kullanılır. 1.5- TANIMLAR Kaçak akım rolesi: Can Güvenliği Elektrik hatası oluştuğunda , insan vücudu toprağa dönmek için bir yol arayan elektrik akımına iletken vazifesi görür. Akımın vücuttan geçişi ile meydana gelen tehlikenin büyüklüğü aşağıdaki etkenlere bağlıdır. • Gerilim • Vücudun elektrik direnci • Akımın değeri ve frekansı • Akımın geçiş süresi • Akımın vücutta izlediği yol • Yaş 1.5- TANIMLAR Kaçak akım rolesi: Can Güvenliği Bir insanın elektriğe karşı gösterdiği direnç yukarıdaki koşulların değişmesi durumunda 700 ila 6.100 ohm arası değişir. Hesaplamalarda ortalama olarak bir insanın direnci 1.666 ohm alınır. Bu insan vücudundan geçecek olan akım değeri; I = V/R formülünden; 50V için I = 30mA 230V için I = 130mA olarak hesaplanır. 1.5- TANIMLAR Kaçak akım rolesi: IEC 60479-1 standartına göre insan hayatı için kritik akım esigi 30mA olarak belirlenmistir. Elektrik akımının insan vücudundaki etkileri asağıdaki cetvelde belirtilmistir. 1.5- TANIMLAR Kaçak akım rolesi: Mal Güvenliği Yapılan deneyler sonucu 300mA’lik bir toprak kaçak akımının kısa bir süre içerisinde çevresindeki malzemeleri tutuşma sıcaklığına getirerek yangına sebebiyet verdiği gözlenmiştir. Medyada ve haberlerde elektrik kökenli yangınlar konu edildiğinde genelde “elektrik kontağından çıkan yangın” diye belirtilir ve aklımıza kısa devre gelir. Oysaki gerçek daha farklıdır, zira kısa devre söz konusu olsa sigortalar ve kesiciler bunu kısa bir sürede ortadan kaldırabilirler. Bu yangınlar asıl sebebi kısa devre değil izolasyon hataları ve kablolardaki deformasyondan kaynaklanan “toprak kaçak akımı”dır. 1.5- TANIMLAR Kaçak akım rolesi: Doğrudan temas durumu: Bir kişinin normal şartlarda “canlı” olan bir iletkene dokunması “doğrudan temas” olarak adlandırılır. Doğrdudan temas durumunda maruz kalınan gerilim hat gerilimidir. Bu durumda kişinin vücudu üzerinden maksimum akım geçer ve devreyi otomatik kesmede, kaçak akım hassasiyeti yüksek, tepki süresi çok kısa olan toprak kaçak akım koruma cihazları kullanılmalıdır. ( <30mA, < 30ms) 1.5- TANIMLAR Kaçak akım rolesi: Dolaylı temas durumu: Bir yalıtım hatası sonucunda kaza ile gerilim altında kalan cihazın gövdesine dokunan bir kişinin halidir. Dolaylı temas durumunda alınması gereken iki temel önlem vardır; 1 – Temasın söz konusu olduğu devrede toprak kaçak akım cihazı kullanılması 2 – Temasa müsait tüm gövdelerin topraklanması 1.5- TANIMLAR Kaçak akım rolesi: Kaçak Akım Koruma Rölesi Çalışma Prensibi : Toprak kaçak akım koruma rölesinin temel yapısı aşağıdaki şekilde gözükmektedir. Akım taşıyan iletkenler bir toroidal yapı içerisinde gerçirilerek faz ile nötr iletkenleri arasındaki denge ölçülür. Tek fazlı dağıtımda faz ile nötr arasında aritmetik toplam, faz sayısı birden fazla olduğu dağıtımda ise vektörel toplam alınır. Normal hallerde bu toplam sıfıra eşittir, yani toroide giren ve çıkan akımlar eşittir. Bu sebepten dolayı toroid üzerinde bir manyetik akı oluşmaz ve e.m.k (elektro motor kuvveti) sıfırdır. 1.5- TANIMLAR Kaçak akım rolesi: 1.5- TANIMLAR Kaçak akım rolesi: Kaçak Akım Koruma Rölesi Çalışma Prensibi : Herhangi bir toprak kaçağı oluştuğu anda I faz I nötr esitsizligi olusur ve böylece toroid üzerindeki denge bozulur. Olusan “fark akımı” nedeniyle bir e.m.k endüklenir. Bu sayede toroid üzerinde bir akı olusur, bu akı da algılama sargısı üzerinde akıma dönüsür ve ölçme tarafındaki mıknatısı açacak manyetik güce ulastıgında kaçak akım koruma rölesinin kontakları açılmıs olur, devrenin enerjisi kesilir. 1.5- TANIMLAR Kaçak akım rolesi: 1.5- TANIMLAR PARAFUDR: Parafudr Nedir: ALTERNATİF akımlı güç sistemlerinde çesitli nedenlerle (yıldırım düşmesi, anahtarlamalar vb.) oluşan gerilim yükselmelerini sınırlamak amacıyla tasarlanmış; sistem ve teçhizatın hasarlanmasının önlenmesinde ve enerji besleme sürekliliğinin sağlanmasında çok önemli bir görevi olan, vazgeçilmez bir koruma cihazıdır. 1.5- TANIMLAR PARAFUDR: Atmosfer Sebepli Yüksek Voltaj Yıldırımın meydana gelişini mekanik olarak anlatmak çok zordur. Ancak bulutlar arasında veya yeryüzü ile bulutlar arasında meydana gelen çok güçlü bir elektrik akımı ile potansiyel dengenin sağlanması olarak açıklanabilir. Yıldırım ile meydana gelen elektrik akımı birkaç mikrosaniye için 10 ila 100 kA arasında olabilir. Yıldırım çok ciddi zararlara sebep olabilir. Her yıl, yüzlerce bina, telefon ve elektrik hattı yıldırım düşmesi nedeniyle kullanılmaz hale gelir. Onlarca insan ve binlerce hayvan bu nedenle hayatını kaybeder. Bir bölgenin yıldırım riski, o bölgenin yıl içinde maruz kaldığı fırtınalı günler ile orantılı olarak hesaplanır. Ayrıca bölgelere göre hazırlanmış yıldırım yoğunluk haritaları da kullanılabilir. Yaklaşık onbeş yıllık incelemeler sonucu meydana getirilen bu haritalar yıllık km başına meydana gelen yıldırım düşmesini gösterir. 1.5- TANIMLAR PARAFUDR: Yıldırıma Karşı Korunma Beklenmedik bir anda ortaya çıkan yıldırımın elektrik tesisatları üzerindeki etkileri çok büyüktür. Yıldırıma karşı geliştirilen yöntemler tamamen mükemmel olmasa bile risklerin ve sonuçların hesaplanması kaçınılmazdır. Direkt etkilere karşı paratonerler ve dolaylı etkilere karşı parafudrlar eğer doğru bir şekilde seçilmiş ve monte edilmişler ise etkili bir koruma sağlarlar. Bu sebeplerden dolayı daha şantiyenin en başından itibaren bu sistemlerin düşünülmesi ve ona göre elektrik tesisatlarının gerçekleştirilmesi (nötr rejimleri, kabloların uzunlukları, toprak hatları, dengeli dağıtım vs.) en iyi yöntem olacaktır. 1.5- TANIMLAR PARAFUDR: 1.5- TANIMLAR PARATONER: Paratoner nedir: Mesken yerlerini, sanayi tesislerini, yıldırımdan koruyan, en kısa yoldan toprağa akmasını sağlayan cihaz. Yıldırım, toprakla bulut arasında elektrik yüklerinin süratli bir şekilde yer değişmesi olarak izah edilebilir. Bulut yükünün pozitif veya negatif olmasına, şimşeğin buluttan veya yerden kopmasına göre, dörde ayrılabilir: 1- Negatif inişli. 2- Negatif çıkışlı, 3- Pozitif inişli, 4- Pozitif çıkışlı 1.5- TANIMLAR PARATONER: Paratoner nedir: Yıldırım darbelerinin % 90’ı negatif inişlidir. Bu 16 ülkenin uzmanları tarafından yapılan araştırmalar neticesinde belirlenmiştir. Her hangi bir bulutun potansiyeli belirli bir değere geldiğinde, (10 (kv/cm) yere bir elektron demeti fırlatır. Bu demet havada ışıklı bir iz meydana getirir. Bu birinci deşarja pilot deşarj veya ön deşarj denir. Ön deşarj 30-50 m’lik yolu 50.000 km/sn arasında değişen bir hızla kat eder. 30-100 µs (mikro saniye) süren bir aradan sonra ikinci bir ön deşarj birincinin yolunu takip eder ve yaklaşık olarak 50 m kadar uzunluğa erişir. 1.5- TANIMLAR PARATONER: Paratoner nedir: Sonra bir üçüncü deşarj onu takiben bir dördüncü deşarj meydana gelir. Bu deşarjlar serisi, birbirini takip ederek devam eder. Her biri öncekinden daha uzun olduğundan şimşeğin ucu yere yaklaşmış olur. Ön deşarj ile toprak arasındaki elektrik alan, bu esnada artmaktadır. Bu alan, yeterli bir değere ulaştığında, toprağın herhangi bir noktasından pozitif yüklü bir demet fırlar ve ön deşarjla birleşmek üzere harekete geçer. Bu pozitif yüklü demetin boyu 150 m’yi bulabilir. Böylece meydana gelen iletken kanaldan büyük akım geçer. Buna ana deşarj; ana deşarjı takip eden ikinci dereceden deşarjlar ana deşarj tarafından iyonize edilmiş yolu takip eder. 1.5- TANIMLAR PARATONER: 1.5- TANIMLAR FARADAY KAFESİ: Faraday kafesi, elektriksel iletken metal ile kaplanmış veya iletkenler ile ağ biçiminde örülmüş içteki hacmi dışardaki elektrik alanlardan koruyan bir muhafazadır. 1836 yılında İngiliz Fizikçi Michael Faraday'ın buluşu olduğu için "Faraday kafesi" diye adlandırılmıştır. 1.5- TANIMLAR FARADAY KAFESİ: İletken teller ile ağ biçiminde kaplanmış ve topraklanmış her kafesle bu koruma gerçekleştirilebilir. Ağ gözü sıklığı ve topraklama kalitesi korumayı arttırır. Dışarıdaki elektrik alan içeri etki edemez, mesela yıldırımlar gibi statik elektrik boşalmaları iletkenlerden geçer ve içeri sıçramaz. Dış elektrik alanlar da içeri etki edemez. Kafes ağ gözü biçiminde yapılmış ise ağ gözlerinin ne kadar dar tutulursa o kadar iyi koruma sağlar ve benzer şekilde dış elektromanyetik alanları da dışarıdan içeriye ve içeriden dışarıya geçirmez. 1.5- TANIMLAR FARADAY KAFESİ: Yaygın kullanım alanları: Yanıcı parlayıcı maddelerin depolandığı binalarda Radyo frekans yayan cihazlarda Telsizle haberleşmenin yapıldığı binalarda Elektronik kartlarda bulunan radyo frekans modüllerde 1.5- TANIMLAR TOPRAKLAMA: Topraklamanın amacı: Meydana gelebilecek bir hata durumunda oluşacak adım ve dokunma gerilimlerinin insan hayatını tehlikeye sokacak mertebede olmasını önlemek veya bu tehlikeli gerilimleri tamamen ortadan kaldırmaktır. Elektrik sistemlerinin devamlılığı ve insan hayatını güvenceye almak için elektrik sistemlerinde , gerilim altındaki kısımlar yalıtılırlar.Toprağa karşı yalıtımda, çeşitli sebeplerle, her zaman bozulma ve delinme şeklinde hata meydana gelmesi Kaçınılmazdır.Topraklama, meydana gelebilecek bu çeşit bir hata durumunda, insan hayatını güvenceye almak maksadıyla uygulanacak işlemlerden biridir. 1.5- TANIMLAR TOPRAKLAMA: Topraklama Tesislerinde Sahada Yapılan Muayeneler ve Belgelendirme: Her topraklama tesisi, kullanıcı tarafından işletmeye alınmadan önce,montaj ve tesis aşamasında, gözle muayene edilmeli ve deneyden geçirilmelidir. Raporda ölçme işlemini yapan elektrik mühendisi (Adı,soyadı,ünvanı,Oda Kayıt no vb.) gösterilmelidir.Global topraklama sisteminin dışında her tesisin toprak direnci hesaplanmalı ve sistematik olarak ölçülmelidir. 1.5- TANIMLAR TOPRAKLAMA: Çeşitli topraklama tesislerinin işletme dönemi içindeki muayene,ölçme ve denetlemelere ilişkin önerilen periyotlar aşağıda verilmiştir: Elektrik üretim iletim ve dağıtım tesisleri (enerji nakil ve dağıtım hatları hariç) için : 2 yıl Enerji nakil ve dağıtım hatları için : 5 yıl Sanayi tesisleri ve ticaret merkezleri için : Topraklamalara ilişkin dirençlerinin muayene ve ölçülmesi : 1 yıl Topraklama tesisleri ile ilgili diğer muayene,ölçme ve kontroller : 2 yıl Sabit işletme elemanları için : 1 yıl Yer değiştirebilen işletme elemanları için : 6 ay ELEKTRİK AKIMININ İNSAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ GENEL OLARAK ELEKTRİK KAZALARININ OLUŞ NEDENLERİ Bilgi ve eğitim eksikliği, Aşırı güven, Yetersiz yalıtım ya da yalıtımın zamanla kaybolması, Acelecilik, dikkatsizlik, özensizlik, Görevi dışında, ilgisiz kişilerin müdahale etmesi, Şakalaşma, kurallara uymama, Koruyucu kullanmama, Malzemenin yetersizliği, Topraklamanın olmaması veya yetersizliği, Gerekli kontrol ve muayenelerin yapılmaması, Muayenelerde tespit edilen eksikliklerin giderilmemesi, Zorunlu olmadan ve gerekli tedbirleri almadan gerilim altında çalışmak, 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK 0,01 1–5 5 – 15 15- 25 mA mA mA mA 25- 80 mA 80-100 mA 3–8 A 1 > 3-8 A Akımın hissedilme sınırı, elde gıdıklanma hissi. Elde uyuşma hissi, elin ve kolun hareketinin zorlaşması. Elde kolda kramp başlaması, Tutulan cisim bırakılabilir. Kasılmalar artar ama kalp etkilenmez. Tutulan cisim kendiliğinden bırakılamaz. Tansiyon yükselir. Kalp düzensiz çalışmaya başlar, teneffüs zorlaşır. Kalp düzensiz çalışır,veya durabilir. Akım süresine bağlı olarak kalpte fibrilasyon başlar, şuur kaybolur. 0,3 saniyeden kısa süreli çarpmalarda fibrilasyon olmaz. Tansiyon yükselir, kalp durur , akciğerler şişer, şuur kaybolur. 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK DİĞER ETKİLER Elektrik akımına temas halinde vücuttan geçen akımın süresi ne kadar uzun olursa etki de o derece büyük olur. Kalp üzerinden geçmeyen akımlar kalbe tesir etmekten ziyade geçtikleri bölgelerde yanmalara ve doku zedelenmelerine sebep olurlar. Elektrik akımının sebep olduğu yanıklar çok ciddi yanıklardır. Hem çok zor tedavi edilir hem de organlarda (özellikle böbreklerde) hasara neden olurlar. Elektrik akımının vücutta izlediği yol da önemlidir. En tehlikelisi sol el veya koldan girip göğüsten çıkması, yani kalp üzerinden geçmesidir. Kalp üzerinden geçen akım şayet kalbi durdurmazsa bile düzensiz çalışmasına sebep olur ki bu da vücuttaki kan dolaşımının durması demektir. Beyin felci, kısmi felç, bitkisel hayat veya ölümle sonuçlanabilir. 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK ELEKTRİK KAZALARINDAN GENEL KORUNMA YÖNTEMLERİ Koruyucu hat iletkeni olmadan alınan önlemler; İzolasyon (yalıtım), Koruyucu yalıtım, Üzerinde durulan yerin yalıtımı, Çift yalıtım Küçük gerilim kullanma, Koruyucu ayırma, Koruyucu Hat İletkeni İle Alınan Güvenlik Önlemleri: Koruma (gövde) Topraklaması, İşletme topraklaması, Koruma elemanları ve düzenekleri kullanma, Uygun tesisat ve iyi bakım, Sıfırlama EMNİYET MESAFELERİ KOYMAK 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Madde:353 Elektrik tesisatı,cins ve hacmine göre ehliyetli elektrikçiler tarafından yapılacak,bakım ve işletmesi sağlanacaktır. 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK (Elektrik İle İlgili Fen Adamlarının Yetki, Görev Ve Sorumlulukları Hak. Yönetmelik Madde:3) Elektrik ile ilgili fen adamları, gördükleri mesleki ve teknik öğrenim seviyelerine göre aşağıdaki gruplara ayrılırlar; 1 inci Grup: Enaz 3 veya 4 yıl yüksek teknik öğrenim görenler. 2 nci Grup: Enaz 2 yıllık yüksek teknik öğrenim görenler ile ortaokuldan sonra enaz 4 veya 5 yıl mesleki ve teknik öğrenim Görenler. 3 üncü Grup: Enaz lise dengi mesleki ve teknik öğrenim görenler, lise mezunu olup bir öğrenim yılı süreyle Bakanlıkların açmış olduğu kursları başarı ile tamamlamış olanlar ile 3308 sayılı Çıraklık ve Mesleki Eğitimi Kanunu`nun öngördüğü eğitim sonucu ustalık belgesi alanlar. 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK 1. Elk. İç tesisi plan, proje hazırlanması imzalanması işleri 50 KW Elk. iç tesisi yapım işleri İşletme ve bakım işleri Muayene ve kabul işleri 150 KW 400 V 1500 KW 35KV 30 KW 125 KW 400 V 1000 KW 35 KV 16 KW 75 KW 400 V 500 KW 400 V Kendileri tarafından yapılan tesislerin bakım, muayene, bağlantı ve kabulü için gerekli işlerin tamamlanması, Grup 2. Grup 3. Grup 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK SORUMLULUK MADDE 5 - Fen adamları, ilgili idarelere karşı yönetmelikte belirlenen yetkilerine ve ihtisas ve iştigal konularına göre, aldıkları işlerin yürürlükteki Kanuna, imar planına, yönetmeliğe, ruhsat ve eki projelerine, Türk Standartlarına, Teknik Şartnamelere, İş Güvenliği Tüzüğüne, ilgili tüm mevzuat hükümlerine, fen, sanat ve sağlık kurallarına uygun olarak tamamlanmasından yükümlü ve sorumludurlar. Fen adamları, tesisatın sağlamlığından, niteliklerinden, usulsüz ve tekniğe aykırı yapılmış olmasından doğacak zararlardan ayrıca sorumludurlar. 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK CEZA MADDE 6 - Bu Yönetmelikte belirtilen fen adamlarının 5 inci maddede hükme bağlanan sorumlulukları yerine getirmemeleri halinde veya kendi kusurları nedeniyle, hasara, hatalı veya yanlış uygulamaya neden oldukları tespit edildiğinde kendilerine yazılı uyarıda bulunur. Bu hatalı uygulamaların tekrarı durumunda 3194 sayılı İmar Kanunu`nun ceza hükümleri ile Türk Ceza Kanunu`nun ilgili hükümleri uygulanır. 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Madde:354 Nemli ve tozlu yerlerle geçici olarak nemli olan, ıslak, korozif, yangın tehlikesi arz eden ve yüksek sıcaklığı olan yerlerde yapılmış ve yapılacak elektrik tesisatı ile bina dışına yapılmış elektrik tesisatı, Elektrik İç Tesisat Yönetmeliği ve Fenni Şartnamesine uygun olacaktır. 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK ETANŞ LAMBA: Nemli ve ıslak yerlerdeki elektrik lambaları su damlalarına karşı korunmuş tipte (etanş) yapılmalıdır. (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Madde:354, Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği Madde:61) 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK ELEKTRİK MOTORLARINA ŞALTER: İnşaat şantiyelerinde, elektrik motoru ile çalışan bütün aygıt ve makineler, bunlara ayrılabilen bir anahtarla çalıştırılabilmeli ve durdurulabilmelidir. Bu anahtar (şalter) damlayan suya karşı korunmuş tipte olmalıdır. (İş Kanunu Madde:73, Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği Madde:65/e,f.2) 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK - GERİLİM YOKLUĞUNUN KONTROLÜ: Yüksek gerilim tesislerinde,gerilim yokluğunun kontrolü, sanki bir unutma eseri veya yanlış bir manevra olmuş gibi iletkenlerin her biri üzerinde yapılmalıdır. Bu kontrol, neon lambalı manevra sırığı (ıstaka), kablo atma tüfeği vb. özel bir tertibat yardımıyla yapılır. (Elektrik Tesisleri Emniyet Yönetmeliği Madde:12/c) 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK Y.G. TESİSİNİN YAKININDAKİ İŞLER: Korunmamış Y.G. hat iletkenlerinin veya cihazlarının hemen yakınında bir işe teşebbüs edilmesi gerekirse bu iş ancak aşağıdaki şartlar dahilinde yapılmalıdır. -İlgili tesislerden sorumlu olan görevli (veya görevliler) ile yapılacak işler üzerinde önceden anlaşmaya varılması, Servis şefi tarafından hazırlanmış özel talimatın göz önünde bulundurulması, -Bütün emniyet tedbirlerinin, özel olarak Madde 12’nin (e) ve (f) fıkralarındaki; çalışma sahasının korunması, ihtar ve ihbar levhalarının konulması ile ilgili emniyet tedbirlerinin, devamlı surette gözetilmesiyle görevlendirilmiş sorumlu bir şahsın bulundurulması. (Elektrik Tesislerinde Emniyet Yönetmeliği Madde:13) 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK YÜKSEK GERİLİM HATTI YÜKSEKLİĞİ: İletkenlerin en büyük salgı durumunda üzerinden geçtikleri yer ve cisimlere olan en küçük düşey uzaklıkları. (Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği Madde:44/h) Hattın sürekli işletme gerilimi(kv) İletkenlerin üzerinden geçtiği yer yalnızca yayaların geçebileceği yerler, üzerinde trafik olmayan sular araç geçmesine elverişli çayır,otlak, tarla vb. yerler araç geçmesine elverişli köy ve şehir içi yolları şehirlerarası karayolları Ağaçlar 0-1 17.5 36 125 170 Düşey uzaklıklar(metre) 420 4.5 5 5 5 6 8.5 5 6 6 6 7 9.5 5.5 7 7 7 8 12 7 3 9 3 12 5 7 7 7 1.5 2.5 2.5 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK Hattın sürekli işletme gerilimi(kv) İletkenlerin üzerinden geçtiği yer üzerine herkes tarafından çıkılabilen düz damlı yapılar üzerine herkes tarafından çıkılamayan eğik damlı yapılar elektrik hatları elektriksiz demiryolları (ray üzerinden) üzerinde trafik olan su ve kanallar (taşıt tepesinden) iletişim(haberleşme) hatları 0-1 17.5 36 125 170 420 Düşey uzaklıklar(metre) 2.5 3.5 3.5 4 5 8.7 5 8.7 2 3 3 3.5 2 7 2 7 2 7 2 7 5 5 4.5 4.5 1 2.5 2.5 2.5 2.5 4.5 8 10.5 6 9 3.5 4.5 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK YÜKSEK GERİLİM HATTI UZAKLIĞI: Hava hattı iletkenleri ile yanından geçtikleri yapıların en çıkıntılı bölümleri arasında, en büyük salınım konumunda en az yatay uzaklık : (Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği Madde:44/i) Gerilim(KV) Yatay uzaklık(metre) 0-1 1 metre 1-36 2 + L (direk açıklığı 50 metreyi geçerse, her 1 m. açıklık için L=2 cm. eklenecek) 36-72.5 3 metre 72.5-170 4 metre 170-420 5 metre 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK İŞÇİLERE EĞİTİM: Kuvvetli akım tesislerinde çalışan görevlilere, çalıştığı kuruluş ya da işletme tarafından yapacağı iş ve yükümlülükler konusunda bilgi verilecek, gerekli açıklamalar yapılacaktır. Geçici olarak ya da gözetim altında tehlikesiz işlerde çalışanlara yapacakları işe ilişkin yönerge verilmesi ile yetinilecektir. Yaptırılan iş sağlık ve güvenlik için tehlikeli ise, iş yaptıran, görevlileri gerekli koruyucu aygıtlarla donatmak zorundadır. Tesisin uygun noktalarında kaza durumlarında gerekli olacak ilkyardım ve kurtarma aygıtları hazır bulundurulacaktır. (Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği Madde:62) 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK Hava hattı iletkenlerinin ağaçlara olan en küçük yatay uzaklıkları Hattın izin verilen en yüksek sürekli işletme gerilimi KV 0-1 (1 dahil) 1-170 (170 hariç) 170 170-420 Yatay uzaklık m 1 2,5 3,0 (420 dahil) 4,5 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK Gerilim altındaki iletkenlere mutlak yaklaşma mesafesi Volt Volt Santimetre (cm.) 650 1.500 30 1.500 50.000 50 50.000 150.000 120 150.000 250.000 200 250.000 420.000 350 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK ELEKTRİK İŞLERİNDE YAPILAN HATALAR 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK SIFIR TEDBİR-MAXİMUM RİSK 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK ŞALTER KAPAĞI KIRIK 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK ELEKTRİK PANO KAPAKLARI AÇIK BIRAKILIR PANOLARIN ÖNÜNDEKİ PASPAS KALDIRILIP ATILIR 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK METAL MERDİVEN KABLOYA YASLANIR 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK EKLİ KABLO KULLANILIR KABLOLARI YERLERDEN GEÇİRİLİR 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK FİŞİNİ PRİZDEN ÇIKARMADAN ARA KABLOYU TOPLARKEN, İZOLESİ HASARLI KISIMDAN FAZA DOKUNMAK 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK KENDİ İCADI OLAN ALET KULLANMAK 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK SEYYAR LAMBALARI 24 V. YERİNE 220 V’A BAĞLAMAYIN 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK FİŞİ OLMAYAN ÇIPLAK UÇLU İLETKENLERİ PRİZE SOKMAK 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK KIRIK FİŞ VE PRİZLERİ KULLANMAK 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK BUAT KAPAKLARINI ÇIKARIP ATMAK 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK SÖKTÜĞÜ ARMATÜR KAPAĞINI GERİ YERİNE TAKMAMAK 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK HAVUZDA KEBAP KEYFİ YAPMAK 137 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK KENDİNE GÜVENİP TEDBİR ALMAMAK 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK TEDAŞ’DAN BİR TEKNİSYEN 2-ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK ELEKTRİK YA ÖLDÜRÜR YA SÜRÜNDÜRÜR 3- ELEKTRİK İŞLERİNDE BAKIM ONARIM 3.1- ELEKTRİK BAKIM ONARIM İŞLERİNDEGÜVENLİK TEDBİRLERİ Elektrik tesisatının, cihazlarının veya çıplak iletkenlerinin daima gerilim altında bulunduğu kabul edilmeli ve teknik bir zorunluluk olmadıkça gerilim altında elektrik onarımı yapılmamalıdır. 3.1- ELEKTRİK BAKIM ONARIM İŞLERİNDEGÜVENLİK TEDBİRLERİ Elektrik tesisatı veya teçhizatının bakım ve onarımında bunları devreden çıkarmalı bir devre kesme tertibatı bulunmalı, devreden çıkarıldıktan sonra bunların topraklı olması hali devam edilmelidir. 3.1- ELEKTRİK BAKIM ONARIM İŞLERİNDEGÜVENLİK TEDBİRLERİ Yüksek gerilimli tesislerde gerilim kaldırılmadan, akım kesilmeden hiçbir çalışma yapılmamalıdır. 3.1- ELEKTRİK BAKIM ONARIM İŞLERİNDEGÜVENLİK TEDBİRLERİ Alçak gerilimli tesislerde yapılacak işlere girişilmeden önce gerilim kesilmelidir. Ancak zorunluluk hallerinde, çalışma müsaadesi veya hizmet talimatında sayılan şartlar dahilinde ve aşağıdaki hususlara uyularak çalışma yapılması gerekir. 3.1- ELEKTRİK BAKIM ONARIM İŞLERİNDEGÜVENLİK TEDBİRLERİ a-Platformu olmayan bir direğe çıkılmasını icap ettiren bir işlem bahis konusu olmadıkça yalıtkan bir eşya üzerinde durulmalı, 3.1- ELEKTRİK BAKIM ONARIM İŞLERİNDEGÜVENLİK TEDBİRLERİ b-İyi durumda bulunan yalıtkan eldivenler ve sapı yalıtkan aletler kullanılmalı, 3.1- ELEKTRİK BAKIM ONARIM İŞLERİNDEGÜVENLİK TEDBİRLERİ c-Çıplak iletkenler civarında çalışırken baret, yalıtkan altlıklı iş ayakkabısı ve iş elbisesi giyilmeli, 3.1- ELEKTRİK BAKIM ONARIM İŞLERİNDEGÜVENLİK TEDBİRLERİ d-Nötr teli dahil işyerine yakın olan gerilim altındaki diğer iletkenlerden çalışanın kendisini önceden izole etmesi sağlanmalıdır. 3.1- ELEKTRİK BAKIM ONARIM İŞLERİNDEGÜVENLİK TEDBİRLERİ Gerilim altındaki elektrik devrelerinin, elektrik makinelerinin veya cihazlarının bakım ve onarımı, bu işle görevlendirilen yetkili ve ehliyetli teknik elemanlar tarafından veya bunların gözetimi ve sorumluluğu altında diğer şahıslar tarafından yapılmalıdır. 3.1- ELEKTRİK BAKIM ONARIM İŞLERİNDEGÜVENLİK TEDBİRLERİ Yer altı kablolarında yapılacak bir işlemde, elektrik kesilmesinden hemen sonra kapasitif boşalmayı temin için, üzerinde çalışılması gereken kabloların bütün iletkenleri kısa devre edilmeli ve topraklanmalıdır. Kısa devre ve topraklama işlemi çalışma yerinin en yakın kısımları üzerinde ve bu yerin her iki ucunda yapılmalıdır. Yeniden gerilim altına girme tehlikesini önlemek için, fazların tayini, deney vs. için topraklama kaldırıldığı taktirde gerilim vermeye elverişli bulunan bütün ayırıcılar açık durumda kilitlenmiş olmalıdır. 3.1- ELEKTRİK BAKIM ONARIM İŞLERİNDEGÜVENLİK TEDBİRLERİ Elektrik tesislerinin tesis, işletme bakım işinde görevlendirilen kimselere işletme sorumluları tarafından işin süresi, yeri, cinsi ve önemi ve uyulacak kurallara ilişkin yazılı görev talimatı verilmelidir. Sözlü olarak telefon veya telsizle verilen talimatlar tekrar ettirilmeli, yanlış anlamalara ve hatalı manevra yapılmasına meydan verilmemelidir. 3.1- ELEKTRİK BAKIM ONARIM İŞLERİNDEGÜVENLİK TEDBİRLERİ Yüksek gerilim tesislerine ayrılan ve işletilen yerlere, küçük boyutlu elektrik gereçlerinden başka eşya konulmamalı, buraları başka işler için kullanılmamalı, kapıları kilitli tutulmalı ve ilgisiz kişilerin girmeleri önlenmelidir. Bu yerlerin kapısına giriş yasağını bildiren ikaz levhası asılmalıdır. 3.1- ELEKTRİK BAKIM ONARIM İŞLERİNDEGÜVENLİK TEDBİRLERİ Elektrik işlerinde kullanılan manevra çubukları, neon lambalı ıstankalar, sigorta pensleri, kauçuk eldivenler, yalıtkan sehpalar, yangın söndürme cihazları gibi alet ve araçlar periyodik olarak denetlenmeli, her zaman işe uygun ve sağlam durumda olmaları sağlanmalıdır. Yüksek gerilim tesislerinde bulunan hücreler, çıkışlar, kesici ve ayırıcıların nerelere ait olduğunu gösterir yazılı levhalar, uzaktan okunabilecek şekilde teçhizatın uygun yerlerine asılmalı, ayrıca hat başı direkleri üzerine ait olduğu fiderin ismini belirten levha asılmalıdır. 3.1- ELEKTRİK BAKIM ONARIM İŞLERİNDEGÜVENLİK TEDBİRLERİ Açık hava elektrik tesisleri en az 180 santimetre yükseklikteki duvar veya tel kafes çitle çevrilmiş olmalı, ikaz levhaları takılmalı, giriş kapıları kilitli olmalıdır. Tesislerin içi ve etrafı kuru ottan arındırılmış olmalıdır. 3.1- ELEKTRİK BAKIM ONARIM İŞLERİNDEGÜVENLİK TEDBİRLERİ Kesicilerle kendi ayırıcıları arasında kilitleme düzeni bulunmalı, kesici açılmadan ayırıcı açılıp kapatılamayacak şekilde olmalıdır. Ayrıca bir hücrede gerilim olduğunda kapısı açılmayacak şekilde otomatik kilitleme tertibatı bulunmalıdır. 3.1- ELEKTRİK BAKIM ONARIM İŞLERİNDEGÜVENLİK TEDBİRLERİ Yüksek gerilim tesislerinde ve havai hatlardaki çalışmalar, biri iş güvenliği tedbirlerini aldırmak ve izlemekle görevli olan, en az iki kişiden oluşan ekip tarafından yapılmalıdır. 3.2- YÜKSEK GERİLİM TESİSLERİNDEKİ ÇALIŞMALARDA GÜVENLİK a)İşe başlamadan Görev Emri ve Çalışma Müsaadesi Formu düzenlenmeli, çalışma yapılacak tesisin özelikleri bildirilmelidir. Yüksek gerilim tesislerinde enerji kesme ve yeniden enerji verme işlemleri bir tutanakla kayıt altına alınmalı, bu tutanak işyerinde bulundurulmalıdır. 3.2- YÜKSEK GERİLİM TESİSLERİNDEKİ ÇALIŞMALARDA GÜVENLİK b)Üzerinde çalışma yapılacak teçhizatı gerilimsiz bırakmak için kesiciler ve ayırıcılar açılmalıdır. Birden fazla kaynaktan beslenen elektrik tesisatında, kablo veya hava hatları üzerinde onarıma girişilmeden önce akım her yönden kesilmelidir. c)Elektrik şebekelerinin bakım, onarım, yenileme işlerine başlamadan önce, bu şebekelerden beslenen tüketicilerde jeneratör bağlı olup olmadığı araştırılmalı, ters besleme olup olmadığı tespit edilmelidir. Ayrıca bu jeneratörlerde enversör şalter bulunmalıdır. 3.2- YÜKSEK GERİLİM TESİSLERİNDEKİ ÇALIŞMALARDA GÜVENLİK d)Kesici ve ayırıcının her fazının açık olduğu gözle ve araç ile teker teker kontrol edilmelidir. e)Kesici ve ayırıcılar açık durumda kilitlenmelidir. f)Kesme cihazları ve kumanda tertibatı üzerine ikaz levhası asılmalıdır. g)Kilitleme tertibatı mevcut değilse, kesici ve ayırıcının yanında bir nöbetçi bulunmalıdır. h)Çalışma yerinde gerilim yokluğu kontrol edilmelidir. 3.2- YÜKSEK GERİLİM TESİSLERİNDEKİ ÇALIŞMALARDA GÜVENLİK i)Bir enerji hattında bakım-onarım çalışması yapılacağında, bu hattı kesen başka bir enerji hattı bulunup bulunmadığı araştırılıp tespit edilmelidir. Mevcut olduğu taktirde çalışma yapılan hattı etkileyip gerilim altında bırakma tehlikesine karşı gerekli tedbirler alındıktan sonra çalışmaya başlanmalıdır. 3.2- YÜKSEK GERİLİM TESİSLERİNDEKİ ÇALIŞMALARDA GÜVENLİK J ) Onarılacak hava hatlarının her iki tarafı devreden çıkarıldıktan sonra çalışma yerinde gerilim yokluğu tespit edilmeli, gerilim yokluğu tespit edildikten sonra çalışma yerinin yakınında ve çalışma yerini besleyebilen bütün kollar üzerinde topraklama ve kısa devre işlemleri yapılmalıdır. Çalışma süresince kısa devre ve topraklama tedbiri kaldırılmamalıdır. 3.2- YÜKSEK GERİLİM TESİSLERİNDEKİ ÇALIŞMALARDA GÜVENLİK k)Topraklama ve kısa devre işlerinde yalıtkan eldiven, baret, yalıtkan ayakkabı, yalıtkan halı veya tabure ile yalıtkan ıstankalar kullanılmalıdır. l)Çalışma yeri, gerektiğinde levha, bayrak, flama ve bariyerler gibi işaretlerle sınırlandırılmalıdır. 3.2- YÜKSEK GERİLİM TESİSLERİNDEKİ ÇALIŞMALARDA GÜVENLİK Elektrik tesislerinde işletme, bakım ve onarım işlerinde yapılan işe uygun olarak, çalışanlara, hat tüfeği, gerilim detektörü, faz kalemi, neon lambalı ıstanka, topraklama ve kısa devre aparatı, çalışma gerilimine dayanıklı kauçuk eldiven, izole tabanlı ayakkabı, elektrikçi bareti, emniyet kemeri, ayakçak ve ilk yardım malzemeleri gibi teknik malzeme ve kişisel koruyucular verilmeli, bunların iş başında kullanımı sağlanmalıdır. 3.2- YÜKSEK GERİLİM TESİSLERİNDEKİ ÇALIŞMALARDA GÜVENLİK Hat montaj ve demontaj işlerinde kullanılan bucurgat, palanga, makara gibi alet ve edevatın periyodik kontrolleri yapılmalı, arızalı olanlar kullandırılmamalıdır. Bu malzeme ve kişisel koruyucular periyodik olarak kontrol edilmeli, her zaman sağlam ve kullanmaya hazır halde bulundurulmalıdır. 3.2- YÜKSEK GERİLİM TESİSLERİNDEKİ ÇALIŞMALARDA GÜVENLİK Arazide ve trafo merkezlerinde işletme, bakımonarım görevi yapanlara iş güvenliği ve ilk yardım eğitimi verilmelidir. 3.2- YÜKSEK GERİLİM TESİSLERİNDEKİ ÇALIŞMALARDA GÜVENLİK Üzerinde yüksek gerilim ve alçak gerilim bulunan müşterek direklerde çalışma yapılacağında, her iki gerilim de kestirilmelidir. 3.2- YÜKSEK GERİLİM TESİSLERİNDEKİ ÇALIŞMALARDA GÜVENLİK Yüksek gerilim sigortaları, ancak ayırıcısı açılıp gerilimi kesildikten ve sigortanın her iki tarafında gerilim bulunmadığı kontrol edildikten ve kısa devre ve topraklama tedbiri alındıktan sonra değiştirilmelidir. 3.2- YÜKSEK GERİLİM TESİSLERİNDEKİ ÇALIŞMALARDA GÜVENLİK Elektrik hatları yakınında ağaçların budanması ve kesilmesi işleri ancak işletmeden sorumlu olan görevlilerin gözetimi altında yapılmalıdır. 3.2- YÜKSEK GERİLİM TESİSLERİNDEKİ ÇALIŞMALARDA GÜVENLİK Hava hatlarının bakım onarım çalışmalarında mümkün olduğunca bomlu, izole sepetli iş makineleri kullanılmalıdır. Bu makineler, operatörü tarafından her kullanımdan önce kontrol edilmeli, ayrıca yetkili teknik eleman tarafından periyodik kontrolden geçirilmeli ve kontrol belgesi düzenlenmelidir. 3.2- YÜKSEK GERİLİM TESİSLERİNDEKİ ÇALIŞMALARDA GÜVENLİK Uzun bomlu vinçlerin, yüksek damperli kamyon ve iş makinelerinin, enerji hatları altında çalışmasına izin verilmemelidir. Bu araçların hat telleri yakınında çalıştırılması sırasında tellere temas tehlikesine karşı gerekli tedbirler alınmalı, araç sürücüleri bu hususta bilgilendirilmeli ve uyarılmalıdır. 3.2- YÜKSEK GERİLİM TESİSLERİNDEKİ ÇALIŞMALARDA GÜVENLİK Elektrik tesislerinde uygun yerlere: a) Elektrik akımının neden olduğu kazalarda yapılacak ilk yardım, b) Tesisin bağlama şeması, c) Tesisin işletilmesi sırasında alınması gereken özel önlemler, ile ilgili kısa talimatlar asılmalıdır. 4- ELEKTRİK İÇ TESİSLERİNDE GÜVENLİK VE PATLAYICI ORTAMLAR 4.1- ELEKTRİK İÇ TESİSLERİNDE GÜVENLİK Aydınlatma tesisleri İşyerlerindeki aydınlatma tesisatı Türk Standartlarına ve Elektrik İç Tesisler Yönetmeliğinde belirtilen hükümlere, teknik usul ve koşullara uygun şekilde yapılmalı ve işletilmelidir. Aydınlatma araçları işçilerin sağlığına zarar vermemeli, keskin, göz kamaştırıcı ve titrek ışık meydana getirmeyecek özellikte olmalıdır. 4.1- ELEKTRİK İÇ TESİSLERİNDE GÜVENLİK Makinelerin hareketli parçalarının ve bunların bulunduğu mekanların aydınlatılmasında görüntü yanılmalarını önleyecek teknik tedbirler alınmalıdır. 4.1- ELEKTRİK İÇ TESİSLERİNDE GÜVENLİK İşyerlerinde herhangi bir arıza sebebiyle ışıkların sönmesi ihtimaline karşı yeteri kadar yedek aydınlatma araçları bulundurulmalı, gece çalışması yapılan yerlerin gerekli mahallerinde aydınlatma yetersizliği nedeniyle gerektiğinde otomatik olarak yanabilecek yedek aydınlatma tesisatı bulundurulmalıdır. 4.1- ELEKTRİK İÇ TESİSLERİNDE GÜVENLİK Yangından zarar görebilecek yerlerdeki yedek aydınlatma cihazlarının bulunduğu yerlerde acil durumlarda kaçış istikametini gösteren fosforesan boyalı işaretler bulundurulmalıdır. 4.1- ELEKTRİK İÇ TESİSLERİNDE GÜVENLİK Fiş-Priz Sistemleri Fişler, aynı tesiste kullanılan farklı gerilimler için kullanılan prizlere sokulmayacak yapı ve özellikte olmalıdır. Ara fiş-priz düzenlerinin yalıtkan düzenekleri uygun şekilde korunmalıdır. Kırık ve çatlak fiş-prizler kullanılmamalıdır. 4.1- ELEKTRİK İÇ TESİSLERİNDE GÜVENLİK Fiş ve priz sisteminde topraklama kontak elemanları akım kontak elemanlarından önce bağlantıyı sağlamalıdır. 4.1- ELEKTRİK İÇ TESİSLERİNDE GÜVENLİK Elektrikli makinelerin bağlantıları Elektrikli makinelerin koruma tipi, yerleştirildikleri yerlerdeki şartlara uygun seçilmeli, fazla nem, buhar bulunan yerler ile yağlı yerlerdeki elektrik motorlarının gerilim altındaki kısımlarıyla bağlantıları uygun şekilde korunmuş olmalıdır. 4.1- ELEKTRİK İÇ TESİSLERİNDE GÜVENLİK Elektrik makinelerine ilişkin bağlantılar çalışma sırasında meydana gelebilecek titreşimlere dayanıklı biçimde seçilmeli ve yapılmalıdır. 4.1- ELEKTRİK İÇ TESİSLERİNDE GÜVENLİK Sigortalar Alternatif veya doğru akım devrelerinde kullanılan sigortalar kapalı bir tablo içine monte edilmeli, değeri 32 amper’ in üstünde olan sigortalar en az bir şalter veya anahtarla kontrol altına alınmalıdır. Bu şalter ve anahtarla akım kesilmeden tablo kutusu kapağı açılmayacak ve bu kapak kapanmadan akım verilmeyecek şekilde olmalıdır. 4.1- ELEKTRİK İÇ TESİSLERİNDE GÜVENLİK Yüksek kesme güçlü şalterle enerji verilmesi sırasında şalter patlaması riskine karşı gerekli tedbirler alınmalıdır. Sigortalar değiştirilmeden önce gerilim dışı bırakılmalı ve gerilim yokluğu kontrol edilmelidir. Sigorta gerilim dışı bırakılamıyorsa, kesicilerle devrenin kesilmesi sağlanmalı, tesisatın tekrar servise konulmasında sigortanın yeniden yanması ihtimali göz önüne alınarak sigortayı değiştiren kişinin kendine zarar gelmeyecek şekilde elleri ve yüzünün korunması için gerekli kişisel koruyucular kullandırılmalıdır. 4.2- PATLAYICI ORTAMLAR Patlama tehlikesi olan yerler (Elektrik İç Tesisat Yönetmeliği madde 3-f7): Mahalli durumlarda ve işletme şartlarına göre hava ile patlayıcı karışımlar meydana getiren gaz, buhar, buğu yada tozların tehlike yaratacak oranda toplanabildikleri yerlerdir. Aseton, asetilen, etil alkol, amonyak, benzin, bütan, dizel yağı, ısıtma yağlan, metan, naftalin, sülfürik asit, havagazı, hidrojen vb. gibi yanabilen gaz ve buharlar meydana getiren maddeler ile kükürt, fosfor, grafit, magnezyum, çinko,naftalin, polivinil klorid, kauçuk, pamuk tozu, sert ve iğne yapraklı ağaçlar, tütün, linyit, kok, odun kömürü vb. gibi yanabilen sanayi tozlarını meydana getiren maddelerin işlenmesi, kurutulması ve ambarlanmasına yarayan bölmeler ile kapalı yerler yada bunların bir bölümü ile depolar, aygıtlar ve açık havadaki tesisler patlama tehlikesi olan yerler sayılır. 4.2- PATLAYICI ORTAMLAR Patlama Riski Bakımından Tehlikeli Ortamların Sınıflandırılması: Çalışanların sağlık ve güvenliklerini korumak amacıyla özel önlem alınmasını gerektirecek miktarda patlayıcı karışım oluşturabilecek yerler “Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik” e göre tehlikeli kabul edilmiştir. Bu tip yerler içerdiği tehlike derecesine, havada bulut halinde bulunan yanıcı tozların ve gaz, buhar, sis halinde ki parlayıcı maddelerin ortamda ki oranına göre sınıflandırılmıştır. 4.2- PATLAYICI ORTAMLAR PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN ÇALIŞANLARIN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK EK - I PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK YERLERİN SINIFLANDIRILMASI Madde 2– Tehlikeli yerlerin sınıflandırılması: Bölge 0 Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortamın sürekli olarak veya uzun süre ya da sık sık oluştuğu yerler. Bölge 1 Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortamın normal çalışma koşullarında ara sıra meydana gelme ihtimali olan yerler. 4.2- PATLAYICI ORTAMLAR Bölge 2 Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışarak normal çalışma koşullarında patlayıcı ortam oluşturma ihtimali olmayan yerler ya da böyle bir ihtimal olsa bile patlayıcı ortamın çok kısa bir süre için kalıcı olduğu yerler. Bölge 20 Havada bulut halinde bulunan yanıcı tozların, sürekli olarak veya uzun süreli ya da sık sık patlayıcı ortam oluşabilecek yerler. Bölge 21 Normal çalışma koşullarında, havada bulut halinde bulunan yanıcı tozların ara sıra patlayıcıortam oluşturabileceği yerler. Bölge 22 Normal çalışma koşullarında, havada bulut halinde yanıcı tozların patlayıcı ortam oluşturma ihtimali bulunmayan ancak böyle bir ihtimal olsa bile bunun yalnızca çok kısa bir süre için geçerli olduğu yerler. 4.2- PATLAYICI ORTAMLAR PATLAMA RİSKİ OLAN ORTAMLARDA ELEKTRİK YÜZÜNDEN OLUŞABİLECEK PATLAMANIN SEBEPLERİ: Patlama riski olan ortamlarda elektrik arkından, elektrikli aletlerin yüzeylerininçalışma esnasında ısınmasından ve statik elektrikten dolayı patlamalar meydana gelebilir. Elektrik ark ve kıvılcımı; Şalterler açılıp kapandıklarında Elektrostatik olarak yüklü elemanlar deşarj olduklarında Kablolar hasar gördüklerinde Herhangi bir kısa devre anında meydana gelen dengeleme akımı gibi sebeplerdir. 4.2- PATLAYICI ORTAMLAR Sıcak yüzeyler Elektrikli aletlerin yüzeylerinin çalışmalarından dolayı ısınır ve patlama riski olan ortamlarda tehlike arz eder. Statik elektrik Statik elektrik fark edilemediği için yol açtığı kazalarda beklenmedik ve bazen ölümcül bile olabilir. Bu nedenle patlama riski olan tesis ve ortamlarda anti statik yani sürtünmeyle elektriklenmeyen malzemeler kullanılır. 4.2- PATLAYICI ORTAMLAR Çeşitli yönetmelik ve standartlarda yapılan değişikliklerle patlayıcı ortamlarda kullanılacak elektrikli ekipmanların exproof (explosion proof, alev sızdırmaz) olması zorunlu hale getirilmiştir. Avrupa Birliği’nin kısaca ATEX olarak direktifinde patlama riski bulunan ortamlarda kullanılan teçhizatlarının ex-proof olması gerektiği belirtilmiştir. Exproof özellikli aletler çalışma esnasında hiçbir şekilde kıvılcım sızdırmadığı için patlamayı önleyebilir. Çünkü bir ortamda patlama olması için açık ateş ve ya kıvılcım kaynağı olması gerekir. Ex-proof özelliğe sahip teçhizatlar sayesinde ortamda patlama riskinin önemli ölçüde önüne geçilmiş bulunmaktadır. 4.2- PATLAYICI ORTAMLAR Doğal olarak patlayıcı ortamlarda elektrikli aletlerden kaynaklı patlamaları önlemek için sadece ex-proof nitelikli teçhizatların kullanılması yetersiz kalmaktadır. Patlama riski olan ortamlarda elektrik kaynaklı patlamaların önüne geçebilmek için yapılması gereken şunlardır: • Eğer mümkünse öncelikli olarak elektrikli cihaz ve tesisatı patlayıcı gazın hiç olmadığı ve ya en az olduğu yerlere kurulmalıdır. • Tehlikeli yerlere kurulacak elektrik tesisatı ve teçhizatı ortama uygun yani ex-proof olmalı, yasal olarak gerekli sertifikalara ve teknik özelliklere sahip olmalıdır. • Elektrik kabloları mümkün olduğunca eksiz ve tek parça olmalıdır. Böylece bağlantı noktalarında meydana gelen kıvılcım ve arkların önüne geçilmiş olunur. • Tehlike sınıfıyla kullanılacak elektrikli cihazların nitelikleri birbirine uygun olarak seçilmelidir. • Tehlikeli bölgelerde bulunan elektrikli cihazların bağlantıları ve birbirine uygunluğu incelenmelidir. • Elektrikli cihazların ark çıkarmayan tipleri kullanılmalıdır. 4.2- PATLAYICI ORTAMLAR Genel Amaçlı Exproof Cihaz ve Ek Kutuları: Sanayide kablo eklemek ve içerisine cihaz yerleştirmek maksadı ile geliştirilmiş genel amaçlı ex proof kutular mevcuttur. Cihaz bir kablo bağlama elemanı olarak kullanıldığı gibi içerisine istenirse kontaktör, sigorta veya kesici konularak bir motora yol vericisi veya herhangi bir şalt kutusu şeklini alabilmektedir. 4.2- PATLAYICI ORTAMLAR Kablolar: Kablolar yapıları icabı normal çalışma şartlarında ark çıkarmazlar. Ancak herhangi bir nedenle kopar veya kasten kesilir ise ark çıkarabilirler. Ex-koruma olarak, kablolarda iki önlem alınır. Birincisi diş kılıfın zırhlı yapılarak kesilme, kopma ve ezilmenin zorlaştırılması, ikincisi de yanmanın önlenmesidir. Yandıklarında alevi ilerletmeyecek yapıda olmaları (yanmayı geciktirici) olmaları yeterli olmaktadır. Ex-d tipi kablo başlıklarının çoğu pirinç veya bronz gibi paslanmaz malzemeden yapılmıştır. Normal şartlarda kolayca çekilerek açılmamalı ve ark çıkmasına neden olmamalıdırlar. Bu nedenle exproof kablo başlıkları diğer uygulamalara kıyasla daha detaylıdır. 4.2- PATLAYICI ORTAMLAR Akkor flamanlı ampuller : Akkor flamanlı ampuller normal çalışmaları icabı ark çıkarmazlar. Ark çıkaran kısım anahtarlarıdır ki, buda şalter konusuna girer. Bu durumda patlayıcı ortamda tehlikeye sebep olan flamanın 2000°C’yi aşan ısısı ve ampulün cam yüzeyinin sıcaklığıdır. Flaman sıcaklığının sorun teşkil etmediği ve ampul kırıldığında hemen soğuyarak patlamaya neden olmadığı deneylerle ispat edilmiştir. En önemli sorun ampulün cam yüzeyinin ve duy kenarlarının yüzey ısısıdır. Bu ısıyı azaltmak için ampulün biraz daha büyük imal edilmesi yeterli olmaktadır. Bu ise piyasada konutlar için mevcut olan ampullerin kullanılamaması anlamına gelir. Bu durumda, ya özel ampul imal edilmesi veya normal ampullerin kullanılabilmesi için tedbir alınması gerekir. Bu bakımdan ampullerde iki tip koruma uygulanır. 4.2- PATLAYICI ORTAMLAR d-Tipi Korunmuş Akkor Flamanlı Aydınlatma Armatürü: Yeni imal edilmiş bu tip bir armatürün etiketinde ExI-d veya ExII-d yazılı olması gerekir. Ampul özel imal edilmiş bir cam fanus ile kaplıdır. Bu cam 10 veya 15 atmosfer statik basınca ve ayrıca darbelere dayanıklı olarak imal edilmiş olmalıdır. Rasgele imal edilmiş sıradan bir cam fanus kullanılamaz. D-tipi korumanın istediği basınca dayanıklı muhafazayı cam fanus oluşturur. Ampul değiştirmek için elektriğin kesilmiş olması gerekir. 4.2- PATLAYICI ORTAMLAR d-Tipi Korunmuş Floresan Armatürler: Starter ve floresan tüp ayrı ayrı d-tipi korunmuş muhafaza içerisine yerleştirilir. Son zamanlarda güç faktörünü (cosα) düzeltmek için kondansatör de istendiğinden starterle kondansatör birlikte aynı d-tipi bir muhafazaya yerleştirilmiş olarak imal edilmektedir. Floresan tüp ise basınca dayanıklı özel imal edilmiş bir cam tüp içerisine konulur. Bu tüp denenmiş ve basınca dayanıklı olduğunu ispat eden sertifikaya sahip olmalıdır. Yuvarlak tüp şeklinde olduğundan cam fanusa kıyasla daha kolay imal edilir, basınç ve darbelere de daha dayanıklıdır. 4.2- PATLAYICI ORTAMLAR Civa Buharlı Armatürler: Ancak d-tipi koruma tatbik edilebilir. Akkor flamanlılarda olduğu gibi ampul, basınca dayanıklı cam bir fanusa konulurken, starter ayrı bir metal kaba yerleştirilmektedir. Armatürün üst kısmı d-tipi korunmuş, starter gövdesini ve altında cam fanusa yerleştirilmiş olan cıva buharlı ampulü oluşturur. Starter gerektirmeyen cıva buharlı ampuller de imal edilmiştir. Bu tip ampuller kullanılan armatürlere, e-tipi koruma tatbik edilebilir Sodyum buharlı sarı ışık yayan lambaların patlayıcı ortamlarda kullanılmaları ise tamamen yasaktır. Çünkü bu ampuller kırıldıklarında etrafa akkor halde sodyum parçacıkları saçtıklarından patlayıcı ortamı tehlikeye düşürmektedirler. 5- STATİK ELEKTRİK Tanımı: Statik Elektrik, tabiatta birbirinden farklı veya aynı, iletken veya yalıtkan iki maddenin temas etmesi ve sonra ayrılması veya sürtünme meydana getirmesi sebebiyle oluşur. Birbirleriyle temas halinde olan maddeler arasında, temas yüzeyi boyunca elektron transferi olur. Bu sınır tabakasının elektriksel karakteristiği, her iki temas halindeki maddelerin karakteristiklerinden farklıdır. Eğer bu iki madde birbirinden ayrılırsa, sınır tabakası ortadan kalkar ve neticesinde bir tanesinde elektron fazlalığı (negatif yüklenme) ve ötekisinde ise elektron azlığı (pozitif yüklenme) meydana gelir. Bu iki ayrı yük birbirlerini çekerler ve arada bulunan hava gibi yalıtkan olan bir tabaka boyunca ark (kıvılcım) yaparak boşalmak ve yük farklılığını dengelemek isterler. İşte bu ark oluşumu bazı ortamlarda çok tehlikeli olabilir. 5- STATİK ELEKTRİK Statik elektrik yüklerinin meydana geldiği olay lara şu şekillerde örnek verebiliriz : a) Lastik tekerlekli araçlarda, seyir halinde iken hava ile sürtünme kuvveti sebebiyle statik elektrik yükü birikir. Bu yük, metalik özellikte olmayan fiberglas gövdeli araçlarda daha fazladır. Parlayıcı sıvı taşıyan tankerlerde hava ile sürtünme ilaveten tankın içerisindeki sıvının çalkalanması sebebiyle de statik elektrik yükü birikir. Bu nedenle, bu statik elektrik yükünün tehlikeli seviyeye erişmesine mani olmak ve oluşacak yükü sürekli olarak toprağa iletmek için bu araçlarda topraklama zincirleri kullanılması mecburidir. 5- STATİK ELEKTRİK b) Fırtınalı havalarda, atmosferdeki bulutlarda statik elektrik yükü birikir. Bu yük, hava hareketlerindeki sürtünmelerden oluşur. Neticede farklı polaritedeki bulutlar arasında ve bulutla yer arasında, statik elektrik yüklerinin boşalması kendini yıldırım şeklinde gösterir. d) Uçaklarda, yüksek sürtünme kuvveti sebebiyle büyük değerde statik elektrik yükü toplanır. Bunlar uçağın bazı yerlerinde, bilhassa kanatlarındaki sivri uçlar vasıtasıyla sürekli olarak boşluğa atılır. Bilindiği gibi, sivri uçlar fazla elektrik yükünü etrafa yayarlar. Eğer bu boşaltma işi, havada devamlı yapılmasaydı, uçaklar yere inerken meydana gelebilecek şiddetli deşarjlar sebebiyle uçağın infilak etmesi sözkonusu olurdu. e) Boya tabancası memesinde, basınçlı hava ve boya karışımının sürtünmesi sebebiyle statik elektrik yükleri oluşur. Bu yüklerin sürekli olarak boşaltılması gerekir. Aksi takdirde, meydana gelebilecek deşarj arkı mevcut parlayıcı ortamı tutuşturabilir. 5- STATİK ELEKTRİK f) Transmisyon tertibatlarındaki miller, yataklar, kayış ve kasnaklarda sürtünmeden dolayı statik elektrik yükü oluşur. Bu yükün boşaltılması için ise topraklanmış metal fırçalar kullanılmalıdır. g) Sıvıların ve özellikle parlayıcı sıvıların boru donanımından nakli, depolanması, bir kaptan diğerine aktarılması esnasında ortaya çıkan statik elektrik yükü büyük tehlike yaratır. Toz halindeki katı partiküllerin bir boru donanımından nakledilmesi esnasında statik elektrik meydana gelir. 5- STATİK ELEKTRİK Statik elektriği yok etme: Topraklama: Statik elektriğin meydana geldiği ortamlar iletken cisimler ile donatılır ve topraklanır. a) Parlayıcı sıvıların konulduğu bütün depolar, boru donanımları ve bağlantıları, oluşabilecek statik elektriğin boşaltılması için uygun bir şekilde topraklanmalıdır. Parlayıcı sıvıların depolama tanklarından kara ve deniz tankerlerine aktarılmaları esnasında, ayrıca topraklı olan depo tanklarının madeni aksamı ile tankerlerin madeni aksamı kısa devrelenerek, eşpotansiyel yüzeye getirilmelidir. Kısa devreleme ve topraklama, parlayıcı sıvıların bir kaptan ötekisine aktarılması işlemi esnasında da yapılmalıdır. Sıvı parlayıcı ve patlayıcı maddelerin çok büyük akış hızları ile doldurulup boşaltılmasından, sıçramalı ve yüksek basınçla doldurulmasından kaçınılmalıdır. 5- STATİK ELEKTRİK b) Statik elektrik, öğütülerek toz haline getirilmiş maddelerin pnömatik konveyörlerle taşınması esnasında da meydana gelir. Meydana gelecek statik elektrik yüklerinin, ark yapmadan sürekli olarak boşaltılmasını sağla mak için, konveyörün ayrıntılı metal boruları, bütün hat boyunca birbirlerine bağlanmalı ve ayrıca topraklanmalıdır. c) Tabanca boyası işinde, boya tabancası, boyanacak metal parçalar, boya hücresinin bütün metal aksamı, aspirasyon sistemleri, boya kapları arasında bir potansiyel farkı olmamalıdır. Bu maksatla, bütün bu kısımlar topraklanmalı ve ayni toprak potansiyeline getirilmelidir. 5- STATİK ELEKTRİK d) Makine ve tezgahların transmisyon tertibatlarındaki miller, yataklar, kayış ve kasnaklarda statik elektrik yükleri birikir. Eğer makine ve tezgahın uygun topraklaması varsa, miller, yataklar ve kasnaklar metalden olup iletken ve topraklı kısımla iyi temas halinde iseler, bu kısımlardaki yük toprağa intikal eder. Fakat, genellikle transmisyon kayışları iletken olmayan malzemeden yapıldıkları için, sürtünme sebebiyle teşekkül eden yüklerin boşalmasını temin etmek üzere, kayışın kasnağı terk ettiği kısma topraklanmış olan fırça veya tarak şeklindeki statik elektrik kollektörleri konulmalı ve bu ekipman topraklanmalıdır. 5- STATİK ELEKTRİK İyonizasyon: Bu metod, yüzeylerde biriken statik elektrik yükünü tehlikeli bir seviyeye gelmeden boşaltmak ve cisimler arasında meydana gelebilecek potansiyel farkını yok etmek maksadıyla uygulanır. Belli bazı durumlarda, mesela rutubetsiz ortamda iletken olmayan cisimler üzerinde birikebilecek yükleri boşaltmak mümkün değildir. İşte böyle bir ortamda, statik elektrik yükünün birikebileceği yüzey civarında hava iyonize edilir. Böylece ortamda, pozitif ve negatif iyonlar meydana getirilerek, yalıtkan özelliğinde olan bir ortamda mesela havada, bu iyonlar vasıtasıyla geçici bir iletkenlik sağlanmakta ve yüklerin serbestçe hareket ederek dengeyi sağlamaları ve cisimleri nötr hale getirmeleri temin edilmektedir. İyonların bu hareketi, kesinlikle bir elektrik akımı değildir. Fakat, etkileri elektrik akımının etkilerinin aynıdır. Yani iki ayrı potansiyel düzeyindeki, iki cisim arasında bu farkı ortadan kaldırmak için meydana gelen enerji transferidir. 6- YILDIRIMDAN KORUNMA Yıldırım: Yıldırım, canlılar ve yapılar için tehlikeli durumlara neden olan doğadaki en güçlü elektriksel boşalma olayıdır. Yıldırım, “Cumolo-Nimbus” isimli bulutların yeteri kadar elektrik yükü yüklenmesiyle başlar. Bu artış öyle bir noktaya gelir ki buluttaki yük ya iki bulut kümesi arasında ya da bulutla yeryüzü arasında boşalmak suretiyle nötr hale gelir. Yıldırım pozitif ve negatif olarak 4 şekilde gözlenmektedir. Yıldırımların yaklaşık %90’ını negatif yıldırımlar oluşturmaktadır. Pozitif yıldırımlar negatif yıldırımlara göre daha az oluşmasına rağmen çok güçlü ve tehlikeli yıldırımlardır. 6- YILDIRIMDAN KORUNMA Yıldırımın boşalmasıyla beraber meydana getirdiği etkiler aşağıdaki gibidir: a) Elektrodinamik Etkisi: Yıldırım akımının geçtiği yolun bir kısmı diğer bir kısmının manyetik alanı içinde bulunması halinde meydana gelir. Bu etki, birbirine çok yakın iletkenler arasında oluşan itme ve çekme kuvvetleri sonucu oluşur. b) Basınç ve Ses Etkisi: Yıldırım çarpması sırasında elektrodinamik kuvvetlerden ileri gelen ani basınç artışları sonucu gök gürültüsü meydana gelir. Gök gürültüsünün bir sebebi de meydana gelen ısı enerjisinin oldukça büyük ve ani bir gelişme meydana getirmesidir. 6- YILDIRIMDAN KORUNMA c) Elektrokimyasal Etkisi: Bu etkiler göz ardı edilebilir niteliktedir ve topraklama üzerinde çok büyük etkisi yoktur. d) Işık Etkisi: Yıldırım deşarjı başladığında oluşan kanal çevresinde çok parlak bir ışık oluşur(ark olayı gibi). Bu ışık yakın mesafelerde göz kamaşması veya kısa bir an için görme zorluğu meydana getirebilir. e) Termik Etkisi: Yıldırım olayında ısı şeklinde bir enerjisi açığa çıkmaktadır. Dolayısıyla elektriksel direncin büyük olduğu noktalarda büyük ısı değerleri oluşabilir. Kesitleri yeterli büyük iletkenlerde her hangi bir etki görülmediği halde küçük kesitli iletken özellikteki tellerde (çapı bir kaç mm.) yüzeysel erimeler, renk değişikliği, kaplama yanması gibi etkiler gözlenir. 6- YILDIRIMDAN KORUNMA YILDIRIMDAN KORUNMA Canlıların yıldırıma karşı korunması Canlının vücudundan yıldırım akımı geçmesi, şok tesiriyle kalbe tesir eder ve kalbi durdurarak ölümüne sebebiyet verir. Bu nedenle, · Gök gürültülü hava olaylarında güvenli bir binanın içine gidilmelidir. Açık alanlardan kaçınılmalıdır. · Yıldırımın alanda bulunan en yüksek nesnelere düşmeye meyilli olduğu unutulmamalı, tek başına yüksek ağaçlar, kuleler ya da elektrik direklerinden uzak durulmalıdır. · Metal iletkenlerden (elektrik hatları ya da metal çitler gibi) uzak durulmalıdır. 6- YILDIRIMDAN KORUNMA · Kapalı metalden oluşan araba ve diğer taşıtlar yıldırım için bir sığınma ortamıdır. Buradaki metal çerçeveli ortamlar yıldırıma karşı bir Faraday kafesi oluştururlar. Akımların kafesin dış yüzeyinden akmasıyla içerisi için bir koruyucu kalkan oluşmaktadır. · Açık, ağaçsız, çıplak düz ovada ayaklarınız kapalı olarak yere çömelmeli, başınız yere doğru eğik olmalı, yüksekliğiniz en aza indirgenmelidir. · Hiçbir zaman yere yatılmamalıdır. Çünkü eğer yıldırımın potansiyel fark oluşturan bölgesinde bulunuyorsanız, vücudunuzun iki uç noktası arasındaki potansiyel farktan dolayı vücudunuzdan elektrik akımı akacaktır. 6- YILDIRIMDAN KORUNMA Binaların yıldırıma karşı korunması Pasif yakalama ucu a) Franklin Çubuğu: Yıldırımdan korunma yüksek noktalara sivri uçlu metallerin konulup toprak bağlantısının yapılması ile sağlanır. Amaç yıldırımın sivri uca düşerek oradan toprağa verilmesidir. Böylece düşen yıldırımın binaya ve çevresine zarar vermesi engellenmiş olur.Genelde kule tarzı yerlerin, camilerin, fabrika bacalarının, siloların, asansör kulelerinin yıldırımdan korunmasında kullanılan bu yöntemde sabit bir koruma açısı ile belirlenen bir alan korunabilmektedir. Franklin Çubuğu iniş iletkeni vasıtasıyla direk toprağa iletilir. Yıldırım çubukları, deşarj esnasında ortaya çıkan çok büyük elektrik akımlarına “düşük dirençli” bir toprak yolu sağlarlar. 6- YILDIRIMDAN KORUNMA Pasif yakalama ucu Faraday Kafesi: Faraday Kafesi dışarıdaki elektriksel olaylara karşı içerideki her şeyi korur. Etkin koruma için kullanılan “Faraday Kafesi”, Faraday’ın yaptığı çalışmalarda iletken bir kafes içinde elektrik alanının sıfır olduğunun belirlenmesiyle kullanılmaya başlanmıştır. Korunmak istenilen yapı iletkenlik özelliğine sahip topraklanmış bir çeşit kafes içine alınarak ve çatıda belirli aralıklarla sivri uçlar çıkararak, yüksek frekanslı gerilimlerin ve manyetik parazitlerin geçişine izin vermemektedir. 7-TOPRAKLAMA TESİSATI İş Güvenliği Tüzüğünün 270.-354. maddeleri gereği elektrik tesislerinde topraklama yapılması gereklidir. Ayrıca 21.08.2001 tarih ve 24500 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliğinin 7. ve 10. maddeleri gereğince topraklama zorunlu hale getirilmiştir. 7-TOPRAKLAMA TESİSATI Temel Topraklaması: Temel içine yerleştirilmiş topraklayıcı beton içine gömülerek, toprakla geniş yüzeyli olarak temas etmesi sağlanır. Bu şekilde yapılan topraklamaya temel topraklama denir. Temel topraklama, potansiyel dengelemesinin etkisini arttırır. 7-TOPRAKLAMA TESİSATI Sıfırlama: İnsanları tehlikeli temas gerilimlerine karşı korumak için tüketicilerin işletme akım devresine ait olmayan ve fakat bir izolasyon hatası sonucunda gerilim altında kalabilen iletken kısımların, örneğin madenî muhafazaların nötr hattı ile iletken olarak bağlanmasına sıfırlama denir. Sıfırlama yapılmış tesislerde, koruma topraklamasında olduğu gibi, işletme araçlarında izolasyon hatası nedeniyle meydana gelen yüksek temas gerilimlerinin sürekli olarak kalması önlenir. Bu sistemde, korunacak işletme aracının gövdesi nötr ile bağlanır. 7-TOPRAKLAMA TESİSATI 8- ELEKTRİK TESİSATININ KONTROLU İç Tesisat Kontrolu: İç tesisat ölçüm ve incelemeleri kapsamında fabrika, üretim tesisi, ofis binaları, hastaneler gibi çok sayıda farklı tipte binanın elektrik tesisatının tüm bileşenleri incelenmelidir. Ayrıca ölçüm ve incelemeler kapsamında tüm son tüketici noktaları (üretim makineleri, şebeke ve UPS prizleri) ana dağıtım panoları ve tali dağıtım panoları ile sigortalar, termik manyetik şalterler, kaçak akım röleleri ve bunlara bağlı kablo tesisatları incelenmelidir. 8- ELEKTRİK TESİSATININ KONTROLU İç Tesisat Ölçümünün Faydaları: İç tesisat ölçüm ve incelemeleri, tesisin elektriksel ekipmanlarının bir röntgeni gibidir. Tesisat içerisinde arızaya sebep olabilecek zayıf noktalar tespit edilmiş olmaktadır. Elektrik tesisatının yangına karşı zayıf noktaları da tespit edilmektedir. Tesiste tüm noktaların kontrolü ile, elektriksel periyodik kontrollerde İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği kapsamındaki eksikler giderilmiş olacaktır. 8- ELEKTRİK TESİSATININ KONTROLU İç Tesisat Raporunun Kapsamı: Tesis bünyesinde bulunan; Ana Dağıtım Panosu ve Tali Panolar Sigorta Kutuları Son tüketici noktaları (Üretim tesislerinde makinelerin, plaza ve ofis binalarında elektronik teçhizatın bağlı olduğu şebeke ve UPS prizleri,.. vb. noktalar ile hastanelerde tüm medikal cihazlar ve bağlı oldukları prizler) Jeneratör, Kompresör, Hidrafor Pompaları gibi statik noktalar Paratoner ve Yıldırımdan Korunma tesisleri (Faraday Kafesi tüm iniş iletkenleri dahil) Mevcut yönetmelikler dahilinde dikkatle incelenir ve ölçümler yapılarak raporlanır. 8- ELEKTRİK TESİSATININ KONTROLU İlgili mevzuat: • Topraklama ölçümleri (İş güvenliği tüzüğü madde 270 - 354, Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği Madde 7 ve 10) • Çevrim empedansı ölçümleri (Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği Madde 10.c.6.2) • İzolasyon direnci ölçümleri (Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği Madde 10.c.3) • Artık akım koruma düzeneği (Kaçak Akım Rölesi) testleri (Açma akımı(mA) ve Açma Süresi(ms) tespiti) (Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği Madde 10.c.6.3.i) • Panolarda iletkenlerin bağlantı kontrolleri (Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği Madde 10.b.1-2) 8- ELEKTRİK TESİSATININ KONTROLU İlgili mevzuat: • Panoların, dışarıdan gelebilecek elektriksel olmayan etkilere karşı korunmasının kontrolü (Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği Madde 30.c) • Panolarda elektriksel tehlike ve uyarı işaretlerinin kontrolü (Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği Madde 21) • Panolarda bulunan şalter, sigorta ve artık akım koruma düzeneği gibi ekipmanların etiketlendirilmesinin kontrolü (Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği Madde 51.d) • Panolarda ve sigorta kutularında bulunan kabloların mekanik etkilere karşı kontrolü (Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği Madde 57.a.1) • Pano ve sigorta kutularında kabloların renk kodlamasının uygunluğunun kontrolü (Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği Madde 57 Değişik Fıkra: RG 30/11/1995-22479) • Panoların, dışarıdan gelebilecek mekanik etkiler ile sıcaklık etkilerine karşı kontrolü (Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği Madde 51.a) 9- İLGİLİ MEVZUAT - - Elektrik İç Tesisat Yönetmeliği Elektrik İle İlgili Fen Adamlarının Yetki, Görev ve Sorumlulukları Hakkında Yönetmelik Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği Elektrik Tesislerinde Emniyet Yönetmeliği Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetimi İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın yayınladığı “Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat Ve Koruyucu Sistemler İle İlgili Yönetmelik” Çalışma Ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın Yayınlamış Olduğu “Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik” BAŞARILAR