Transcript Sækja PowerPoint glærur

3. hluti – Hverjir ráða
3.1 Samfélög
Samfélag – þjóðfélag (bls. 90)
• Hugtökin samfélag og þjóðfélag eru flókin
hugtök sem þýða ekki það sama og auðvelt er
að misskilja þau.
• Samfélag: stór eða smár hópur fólks sem
býr (lifir) saman samtímis, á sama stað, í
sama ríki. Hugtakið þýðir því samvist eða
samvera.
Samfélag – þjóðfélag (bls. 90)
• Þjóðfélag er hópur
fólks sem lifir saman í
skipulögðu ríki, með
sameiginlegu stjórnkerfi og gjaldmiðli.
Samfélag – þjóðfélag (bls. 91)
• Fjallkonan er tákngervingur Íslands,
leikin af leikkonu. Hún kemur fram í
skautbúningi og flytur fjallkonuljóð við
hátíðarhöld 17. júní.
Þjóðfélag – þjóð og ríki (bls. 91)
• Ríki: Hugtakið er oftast notað yfir
landfræðilega afmarkað svæði með
landamærum, sameiginlegri stjórn, lögum og
gjaldmiðli.
Þjóðfélag – þjóð og ríki (bls. 91)
• Þjóð er hópur fólks á ákveðnu landsvæði
sem hefur sameiginlega tungu, menningu,
sögu og þjóðernistilfinningu.
• Þjóðin býr oft í eigin ríki en ef hún gerir það
ekki þá reynir hún að mynda það. Íslendingar
eru þjóð í eigin ríki. Palestínumenn eru þjóð
án ríkis.
Þjóðfélag – þjóð og ríki (bls. 91)
• Þjóðernisminnihlutar: lítill hluti íbúa í
einhverju ríki. Vestur-Íslendingar sem settust
að í Kanada á 19. öld eru þjóðernisminnihluti
þar.
• Frumbyggjar geta orðið að minnihlutahópi í
eigin landi. Dæmi: Samar í Skandinavíu.
Þjóðfélag – þjóð og ríki (bls. 91)
• Í ríkjum með marga þjóðernisminnihluta er
lagt mikið upp úr því að búa til sameiginlegt
tákn sem fólk af ólíkum uppruna getur
sameinast um.
 Í Bandaríkjunum er lögð mikil áhersla á þjóðfánann og
þjóðsönginn sem sameiningartákn allra Bandaríkjamanna,
sérstaklega þó fánann þar sem stór hluti íbúanna er ekki
enskumælandi (tala spænsku).
Þjóðfélag – þjóð og ríki (bls. 91)
• Þjóðernisminnihlutar geta myndast eftir stríð þar
sem sigurvegararnir skipta upp landsvæðum. Sagan
er full af dæmum þar sem slíkt hefur gerst.
Þýskumælandi hópar hafa t.d. orðið innlyksa í
Frakklandi og á Ítalíu.
 Getur þú fundið fleiri dæmi um þjóðernisminnihluta sem
hafa orðið til í kjölfar stríðsátaka?
Þjóðfélag – þjóð og ríki (bls. 91)
• Talið er að á jörðinni séu um 10.000 þjóðir
og þjóðernishópar en ríki heims eru bara um
200 (miðað við ríki í Sameinuðu þjóðunum).
Hvað kemur það þér við (bls. 92)
• Þú tilheyrir mörgum mismunandi
samfélögum og samskiptahættir innan þeirra
geta verið afar mismunandi, t.d. hegðar þú
þér öðruvísi í skólanum en heima hjá þér.
Hvað kemur það þér við (bls. 92)
• Sumum samfélögum tekst að aðlaga sig eða
leysa úr ágreiningi og lifa áfram meðan önnur
þola ekki álagið og leysast upp.
 Dæmi: Kærustupar sem hættir saman, vinir sem fara í fýlu
og hætta að þekkjast.
Þú mótar samfélagið (bls. 92-93)
• Hefur þú nokkurn tíma velt því fyrir þér að það
varst einmitt þú sem ollir mestum breytingum í
fjölskyldu þinni? Þegar þú fæddist gjörbreyttust
siðir og venjur foreldra þinna og annarra í kringum
þig.
 Fæstir hugsa um að þeir séu sjálfir gerendur í mótun
umhverfis síns – þó svo að það liggi kannski ekki alltaf í
augum uppi.
Þú mótar samfélagið (bls. 92-93)
• Mörgum hættir til að gleyma að siðir og
venjur úr eigin samfélögum eru kannski ekki
svo sjálfsögð annars staðar.
Þú mótar samfélagið (bls. 92-93)
• Öllum er hollt að kynnast samfélögum sem
eru ólík þeirra eigin. Slík samfélög geta vakið
þig til umhugsunar um eigið samfélag, hver
þú ert og úr hvernig umhverfi þú kemur. Þess
vegna komum við hvort öðru við.
Samfélagið mótar þig (bls. 94)
• Í öllum samfélögum eru reglur um hvernig
fólk innan þeirra á að hegða sér.
• Viðmið: Skráðar og óskráðar reglur sem
gilda í samfélaginu. Viðmiðin eru leikreglur
samfélagsins sem við verðum öll að fara eftir.
Tungumálið (bls. 94)
• Þú miðlar hugsunum, tilfinningum og þekkingu til
annarra með tungumálinu. Öll hugsun nema sú
einfaldasta væri ekki möguleg án tungumáls.
 Í sumum tungumálum eru til mörg orð og hugtök sem ekki
eru til í öðrum tungumálum.
 Í ensku er bara til eitt orð sem táknar snjó – hvað eru þau
mörg í íslensku?
Slangur (bls. 94)
 Hvernig myndir þú skilgreina hugtakið töffari? Er það
notað jafnt yfir stráka og stelpur?
 Prófaðu að nota orðin buxnaskjóni, gleiðgosi, puðrueddi,
snipparamenni, stertilmenni, spjátrungur,
sundurgerðarmaður og spóki um töffara og gáðu hversu
margir skilja inntak orðanna.
 Eiga þessi orð og hugtök bara við um stráka eða er líka
hægt að nota þau um stelpur?
Áhrif og samfélag (bls. 95)
• Margir halda að hvað sem gerist þá sé það
samfélagið en ekki þeir sem ráði ferðinni – og
að þeir geti ekki breytt aðstæðum.
 Sá sem hugsar svona hefur gleymt að hann geti
yfirleitt gert eitt og annað til að hafa áhrif á
aðstæður sínar.
Áhrif og samfélag (bls. 95)
• „Ég redda öllu. Ég er minnar eigin gæfu
smiður og get því breytt aðstæðum.“
 Sá sem hugsar svona hefur gleymt að reikna með
að utanaðkomandi aðstæður hafa áhrif á hverju
hann fær áorkað og hverju ekki.
Áhrif og samfélag (bls. 95)
• Samfélagsleg hugsun. Ég hef áhrif á
samfélagið og samfélagið hefur áhrif á mig –
þetta er samspil.
 Allar athafnir manna hafa áhrif á hvernig samfélagið
þróast.
 Skoðaðu teikningarnar/líkönin á bls. 95 vel. Líkingar eru
einfaldanir á veruleikanum.
Hlutverk samfélaga (bls. 96)
• Öll samfélög, hvort sem þau eru tæknivædd
eða frumstæð, hafa ákveðin verkefni sem þau
verða að leysa af hendi til að geta lifað af og
haldið velli. Verkefnin eru alþjóðleg og þau
helstu eru:
Hlutverk samfélaga (bls. 96)
• Að sjá íbúunum fyrir nauðþurftum.
Samfélagið þarf að sjá til þess að til sé matur og
húsnæði og annað sem íbúarnir þurfa á að
halda.
• Nýliðun. Samfélagið er háð því að til verði
nýir einstaklingar – fjölgun á sér stað með
barneignum og við að aðrir flytjist til
samfélagsins.
Hlutverk samfélaga (bls. 96)
• Félagsmótun. Það þarf að kenna íbúum
leikreglur samfélagsins – annars heldur
samfélagið ekki velli.
 Öll samfélög hafa viðmið og gildi (sem lærast með
félagsmótuninni). Viðmiðin eru bæði skráðar og óskráðar
reglur sem gilda í því samfélagi sem þú býrð í en gildin eru
hugmyndir um það sem þykir gott og æskilegt.
Hlutverk samfélaga (bls. 96)
• Stýrikerfi. Það verður að vera
samkomulag um hver ræður svo hægt sé að
taka ákvarðanir fyrir heildina.
 Í einföldum (frumstæðum) samfélögum taka allir þátt í
ákvarðanatöku.
 Í flóknum samfélögum er stjórnmálamönnum,
embættismönnum, sérfræðingum eða öðrum falið að taka
ákvarðanir fyrir heildina.
Félagsmótun (bls. 97)
• Einstaklingur er mótaður inn í það samfélag
sem hann tilheyrir, honum eru kenndar
leikreglur samfélagsins.
• Félagsmótun hefst strax við fæðingu og
henni lýkur aldrei – við lærum svo lengi sem
við lifum.
Félagsmótun (bls. 97)
• Félagsmótunaraðilar – þeir sem kenna
okkur leikreglurnar. Þeir mikilvægustu eru:
 Fjölskyldan (mikilvægust í byrjun)
 Skólinn
 Vinirnir
 Fjölmiðlar
 Aðrir – t.d. íþróttafélagið sem við tilheyrum
Félagsmótun (bls. 97)
• Hegðun þín er að langstærstum hluta
félagagsleg, en það þýðir að hún er lærð.
 Sú hegðun sem ekki er lærð kallast eðlishvöt. Með eðlishvöt
er átt við að allir einstaklingar innan sömu tegundar geri allt
nákvæmlega eins. Dæmi: hreiðurgerð fugla (allar kríur búa
til eins hreiður). Því eru margir félagsvísindamenn á þeirri
skoðun að öll hegðun mannsins sé lærð.
Félagsmótun (bls. 97)
• Þú lærir félagslega hegðun við að taka þátt í
lífinu með því að umgangast annað fólk.
• Félagsmótun er mjög mismunandi milli
samfélaga og mikilvæg skýring á af hverju fólk
sem býr í mismunandi samfélögum er svo ólíkt.
Það sem þykir gott og æskilegt í einu samfélagi
getur t.d. verið bannað í því næsta.
Hvað þarf til? (bls. 98)
• Tungumálið er líklega mikilvægast til að
geta tekið þátt í samfélaginu.
 Þú getur reynt að tjá þig með bendingum í
framandi samfélögum en vandinn er samt að
fingramál er ólíkt milli svæða og gæti því
auðveldlega misskilist. OK merkið (hringur) þýðir
að allt sé í lagi hér hjá okkur en annars staðar
táknar það núll (þú ert einskis virði).
Frummótun (bls. 98)
• Félagsmótun er skipt upp í frummótun
og síðmótun.
• Frummótun: Á sér stað innan fjölskyldunnar. Hún kenndi þér að tala, borðsiði,
mannasiði og fleiri grunnþætti. Hún innrætti þér
einnig ákveðna heimsmynd – það er hvernig þú
lítur á heiminn og hvernig þú túlkar það sem þú
heyrir og sérð.
Síðmótun (bls. 99)
• Síðmótun á sér stað utan fjölskyldunnar,
t.d. í skólanum.
 Tæknivædd samfélög: Skólinn veitir formlega
menntun, hann kennir lestur, skrift og reikning.
 Frumstæð samfélög: Óformleg menntun. Eldri
fjölskyldumeðlimir kenna börnum það sem þau
þurfa að kunna um umhverfið.
Félagsleg viðmið (bls. 99)
• Viðmið: Allar reglur samfélagsins hvort
sem þær eru skráðar (t.d. lög) eða óskráðar
(vera í samstæðum sokkum).
• Viðmiðunum er ætlað að stýra hegðun og
viðhorfum þínum þannig að þú hegðir þér á
viðurkenndan hátt við ólíkar aðstæður.
Félagsleg viðmið (bls. 100)
• Yfirleitt á fólk ekki í neinum vandræðum
með að fylgja viðurkenndum viðmiðum.
 Ef þú brýtur viðmið láta viðbrögð umhverfisins vanalega
ekki á sér standa. Viðbrögðin fara þó eftir því hvers konar
viðmið þú brýtur.
 Í sumum tilfellum eru viðbrögðin mjög hörð (t.d. fangelsi)
en í öðrum mildari (háðsglósur, manndrápsaugnaráð).
Skráð viðmið (bls. 101)
• Skráð viðmið eru til dæmis íslensk lög,
skólareglur eða boðorðin 10.
• Brot á þessum viðmiðum geta leitt til
fangelsis, sekta eða brottreksturs úr tíma.
Óskráð viðmið (bls. 101)
• Miklu fleiri viðmið eru óskráð en skráð – og
þau stýra lífi okkar að mestu leyti.
 Við fylgjum óskráðu viðbrögðunum að mestu leyti
ómeðvitað.
Kafla 3.1 er lokið
• Hér lýkur glósum úr kafla 3.1
• Nú áttu bara eftir að svara spurningunum á
bls. 103.