Transcript Sækja PowerPoint glærur

2. hluti – Réttindi og skyldur
2.1 Að vera unglingur
Réttindi og skyldur
• Allir þegnar hafa réttindi og skyldur í því
samfélagi sem þeir búa í. Dæmi um réttindi
sem stjórnvöld ákvarða eru:
 Réttur til fæðingarorlofs.
 Réttur til ellilífeyris.
 Réttur til menntunar.
 Réttur til að kjósa.
Nokkrar venjulegar skyldur
• Skyldurnar eru líka ákvarðaðar af
stjórnvöldum. Dæmi um skyldur:
 Það er skylda að vera í skóla.
 Að greiða skatta.
 Framfærsluskylda foreldra gagnvart börnum.
Nokkrar venjulegar skyldur
• Í lögum er fjallað um hvaða réttindi og
skyldur við höfum og okkur ber skylda til að
kynna okkur þau.
• Hægt er að líta á réttindi sem ákveðin
hlunnindi sem fólk hefur en skyldurnar eru
kvaðir sem allir verða að taka á sig.
Nokkrar venjulegar skyldur
• Það eru ekki bara stjórnmálamenn sem
ákvarða (með lögum) um réttindi og skyldur.
Heimilin (foreldrar) setja líka fjöldann allan
af reglum sem gilda fyrir heimilismenn.
 Búðu til lista yfir t.d. 10 reglur sem þú munt hugsanlega
setja þegar þú stofnar þína eigin fjölskyldu/heimili.
Eiginmenn og eiginkonur
(bls. 61)
• Viðhorfskönnun meðal 9. og 10. bekkinga
um verkaskiptingu á heimilum (1992).
 37% töldu að konur ættu frekar eða alltaf að sjá um að þvo
þvotta. Enginn taldi að karlinn ætti frekar eða alltaf að sjá
um að þvo þvotta.
 63% töldu að karlinn ætti frekar eða alltaf að sjá um bílinn
en 2% að konan ætti frekar eða alltaf að sjá um hann.
Eiginmenn og eiginkonur
(bls. 61)
• Heldur þú að það hafi orðið einhver
breyting á að líta á heimilisstörf og
barnauppeldi sem dæmigerð kvennastörf? Af
hverju / af hverju ekki? Rökstyddu svarið.
Eiginmenn og eiginkonur
(bls. 61)
Atvinnuþátttaka
1991
2008
Karlar
87,4%
87%
Konur
74,6%
78%
• Hvaða orsakir telur þú vera fyrir að atvinnuþátttaka kvenna er lægri en atvinnuþátttaka karla á
Íslandi?
Skipting heimilisstarfa
(bls. 62)
• Fram yfir miðja 20. öld (1950) var mjög
skýr munur á hlutverkum kynjanna.
Kynbundin verkaskipting:
 Hlutverk karla var að framfleyta fjölskyldunni.
 Hlutverk kvenna var að sjá um börn og bú.
Skipting heimilisstarfa
(bls. 62)
• Karlar hafa ávallt tekið þátt í ákveðnum tegundum
starfa sem flokkast í hugum flestra ekki beint sem
heimilisstörf, svo sem minniháttar viðgerðum og
viðhaldi, snjómokstri og viðhaldi á bílnum.
• Það sem myndi flokkast sem dæmigerð heimilisstörf eru eldamennska og þrif. Þessi störf eru oftar en
ekki í umsjá kvenna. (Það þýðir eiginlega að konur
bera ábyrgð á þessum störfum þó svo að karlinn taki
þátt í þeim.)
Skipting heimilisstarfa
(bls. 62)
• Hlutverkaspenna: Þegar einstaklingur reynir að
leika tvö ósamræmanleg hlutverk samtímis.
 Flestar konur á Íslandi eru útivinnandi og atvinnuþátttaka
þeirra er með því mesta sem gerist í heiminum nú á dögum.
Þeir sem telja að konur eigi einar að bera mestalla ábyrgð á
heimilisstörfum eru í raun að segja að konum beri að vinna
tvöfalda vinnu á við karla.
Skipting heimilisstarfa
(bls. 62)
Heimilisstörf 1994
Karlar
6 klst. á viku
Konur
19 klst. á viku
• Munur á vinnuframlagi karla og kvenna á Íslandi við
heimilisstörfin árið 1994 voru 11 klst. á viku. Í breskri
könnun frá 2006 kom í ljós að konur þar eyddu að meðaltali
8 klst. meiri tíma í heimilisstörf á viku en karlar. Afleiðing
þessa er að konur hafa almennt minni frítíma en karlar.
Skipting heimilisstarfa
(bls. 62-63)
• Ný lög um fæðingarorlof sem sett voru árið
2000 eru að áliti margra með stærstu framfaramálum í jafnréttisbaráttu kynjanna hér á
landi.
 Fæðingarorlof nú er nú 9 mánuðir í stað 6 áður og það skiptist á
milli foreldranna.
 Þú getur skoðað reglurnar betur hér:
http://www.island.is/fjolskyldan/barneignir/faedingar-ogforeldraorlof/
Skipting heimilisstarfa
(bls. 63)
• Verkefni:
 Því er haldið fram að lög um fæðingarorlof hafi breytt
viðhorfum karla til barnauppeldis. Hvernig? Rökstyddu
svarið.
 Sumir telja að karlar feli sig á bak við
vinnumenninguna til að losna undan heimilisstörfum.
Hver er þín skoðun á þessari fullyrðingu?
Vinnumenning (karla)
(bls. 63)
• Erlendar rannsóknir benda til að ætlast sé
til þess að karlar í hálaunastörfum hafi mjög
langan vinnudag.
• Fólk í sumum atvinnugreinum álítur að það
þurfi að „fórna“ sér og vinna mjög mikið til að
eiga möguleika á stöðuhækkun eða til að
halda vinnunni.
Húsfeður
(bls. 63)
• Til eru karlar sem hafa
snúið baki við hlutverkum og starfa sem
heimaverandi húsfeður,
sjá um börn og bú
meðan makinn (konan)
er í hátt launuðu starfi á
vinnumarkaðinum.
Verkefni (bls. 64)
• Ræðið í hóp punktana sem eru á bls. 64
um heimilisstörf.
Fermingar á 20. öld
(bls. 64)
• Fermingar voru mikill félagslegur viðburður
á síðari hluta 20. aldar og eru hugsanlega
enn.
• Það eru einkum þrjár ástæður fyrir því af
hverju börn sem fermast gera það ekki af
trúarlegum sökum. Þessar ástæður eru:
Fermingar á 20. öld
(bls. 64)
1. Fermingin er spennandi atburður og svalar vissri
athyglisþörf. Í huga unglinga er fermingin
„sögulegur atburður“.
2. Fermingargjafir skipta verulegu máli, sem og föt
þau sem unglingar fá af sama tilefni.
3. Sumir unglingar láta ferma sig til að þóknast
foreldrum sínum en ekki síður öfum og ömmum.
Réttindi og skyldur (bls. 65)
• Þú hefur enn ekki náð öllum réttindum og
skyldum samkvæmt íslenskum lögum því
mörg ákvæði laganna eru aldursbundin.
• Allir einstaklingar undir 18 ára aldri eru
skilgreindir sem börn samkvæmt íslenskum
lögum sem styðjast við Barnasáttmála
Sameinuðu þjóðanna.
Sjálfræði (bls. 66)
• Sjálfræðisaldurinn nú er 18 ár. Sjálfræði
þýðir að þú ræður yfir eigin peningum, hvar þú
vilt vinna og hvar þú vilt búa.
• Hægt að svipta fólk sjálfræði ef heilsubrestur
eða ofnotkun áfengis eða fíkniefna gerir
einstaklinginn ófæran um að ráða persónulegum
högum sínum.
Umboðsmaður (bls. 66)
• Umboðsmaður barna er skipaður af
stjórnvöldum og hann á að gæta sérstaklega að
öllum málefnum sem snerta börn og unglinga.
• Þú getur skoðað heimasíðu Umboðsmanns
barna:
http://www.barn.is/barn/adalsida/forsida/
Húsagi (bls. 66)
• Kristján VI. Danakonungur gaf út sérstaka
tilskipun um húsaga fyrir Íslendinga árið
1746.
 Í tilskipunninni var ítarlega kveðið á um barnauppeldi
og skyldur og réttindi húsbænda og vinnufólks.
Húsbændum var tryggt mikið vald yfir börnum sínum
og vinnufólki.
Hvenær má ég hvað (bls. 67)
• Þú færð ekki bara réttindi eftir því sem þú
eldist heldur líka skyldur.
 Sakhæfisaldur er 15 ár en það þýðir að hægt er að
refsa þér sem fullorðnum fyrir að brjóta lög.
Hvenær má ég hvað (bls. 67)
• Börnum ber að fara eftir lögum og reglum
samfélagsins eins og öllum öðrum. Tilgangurinn
með því að setja lög og reglur er að skapa betra
og öruggara samfélag - fyrir okkur öll. Dæmi:
 Umferðarlög.
 Almenn hegningarlög.
Barnaverndarlög.
Hvenær má ég hvað (bls. 67)
• Grunnskólalög: Þér ber að hlíta
fyrirmælum kennara og starfsfólks
grunnskóla í öllu því sem skólann varðar, fara
eftir skólareglum og fylgja almennum
umgengnisreglum í samskiptum við
starfsfólk og skólasystkin.
Hvenær má ég hvað (bls. 67)
• Ólögráða.
 Þú ert ólögráða þar til þú nærð 18 ára aldri.
 Á vef bókarinnar eða á vefsíðu Umboðsmanns
barna færðu nánari upplýsingar um réttindi þín og
skyldur.
Tjáningarfrelsi (bls. 68-69)
• Hvað má skrifa í skólablaðið eða á Netið?
 Þú mátt skrifa það sem þú vilt, en frelsi til að tjá
skoðanir sínar felur einnig í sér ábyrgð. Það kallast
ærumeiðingar ef þú skrifar eitthvað ljótt um aðra og
það er hægt að dæma þig fyrir skrifin eða ummælin.
Ærumeiðingar (bls. 69)
1. Móðgun – það eru ýmis skammaryrði, uppnefni,
háðsyrði og þess háttar.
2. Aðdróttun – er þegar þú gefur eitthvað í skyn um
einstakling sem getur leitt til álitshnekkis. Það er
einnig refsivert ef þú berð vísvitandi upp á einhvern
sakir sem þú veist að eru ekki réttar.
3. Þú mátt ekki bera út móðganir eða gefa eitthvað ljótt
í skyn um einstaklinga sem þú hefur heyrt hjá
öðrum.
Réttindi (bls. 69)
• Réttindi sem allt mannkynið ætti að hafa.
 Meðal almennra mannréttinda nú er rétturinn til
að tjá sig, réttur til frelsis og réttur til jafnræðis.
 Frelsisstríðið í Bandaríkjunum (1775-1783)
og franska byltingin (1789) voru meðal annars
háð til að ná fram almennum mannréttindum.
Réttindi (bls. 69)
• Franska byltingin (1789).
 Pólitískir fangar voru lokaðir inni í Bastillunni
(ríkisfangelsinu í París) og því var hún tákn fyrir
kúgun einveldisins í Frakklandi.
 Frakkland var gert að lýðveldi árið 1792. Konur
áttu mikinn þátt í byltingunni en nutu þó engra
pólitískra réttinda (svo sem kosningaréttar).
Stjórnarskrá (bls. 70)
• Hugmyndir sem komu fram í frelsisstríði
Bandaríkjanna og frönsku byltingunni um
mannréttindi voru hafðar til hliðsjónar við mótun
Stjórnarskrár Íslands frá árinu 1874.
• Mannréttindi víða brotin. Amnesty
International (1961) eru alþjóðleg samtök, óháð
stjórnmálastefnum, sem berjast gegn mannréttindabrotum um allan heim.
Mannréttindi (bls. 70)
• Í Mannréttinda-
yfirlýsingu Sameinuðu
þjóðanna frá árinu 1948 er
lýsing á mörgum
réttindum sem eiga að
gilda fyrir allt mannkynið,
óháð hörundslit, kynferði,
trú, móðurmáli eða
uppruna.
Mannréttindi (bls. 70)
• Venja er að greina mannréttindi í þrjá flokka:
1.
Fólk á að hafa rétt á að fá grundvallarþörfum sínum fullnægt
(sjá mynd á bls. 72).
2.
Fólk á að geta tekið þátt í að stjórna landinu sem það býr í.
3.
Fólk á að hafa frelsi og rétt til að velja.

Á heimasíðu Innanríkisráðuneytisins (áður Dóms- og
kirkjumálaráðuneytis) eru margar krækjur á áhugavert efni,
þar með talin mannréttindi.
Að stýra eigin neyslu (bls. 71)
• Kínverski spekingurinn Lao-Tse (6. öld fyrir
Krist) hélt því fram að ef þú ættir meira en sjö hluti
þá ættu hlutirnir þig. Hvað heldur þú að hann hafi
átt við með því?
• Þú getur fundið meira um Lao-Tse á Vísindavef
Háskóla Íslands:
http://visindavefur.hi.is/svar.php?id=773
Abraham Maslow (bls. 71)
• Rannsakaði mannlegar þarfir og teiknaði
þær upp í píramída. Neðstar eru lægstu
grunnþarfirnar og þær æðstu efstar. Í tveimur
neðstu þrepum píramídans eru líffræðilegar
þarfir sem allir þurfa að fá uppfylltar.
 Sjá teikningu á bls. 72.
Barnasáttmálinn (bls. 72)
• Árið 1989 samþykktu Sameinuðu þjóðirnar
sáttmála um réttindi barna sem nú er
staðfestur sem alþjóðalög.
• Í sáttmálanum stendur meðal annars að öll
börn eigi sama rétt til að lifa og alast upp í
friði og öryggi og virðingu fyrir hugsunum
sínum og skoðunum.
Kafla 2.1 er lokið
• Hér lýkur glósum úr kafla 2.1
• Nú áttu bara eftir að svara spurningunum á
bls. 74.