Transcript Fjölskyldan

1. hluti - Sjálfsmyndin
1.3 Fjölskyldan
Fjölskyldan (bls. 39)
• Þekkt nær alls staðar – hún heldur
samfélaginu gangandi vegna þess að...
 hún framleiðir nýja einstaklinga inn í samfélagið.
 hún er einn helsti félagsmótunaraðilinn – það er
hún kennir þér leikreglur samfélagsins.
Fjölskyldan (bls. 39)
• Skilgreining: Fjölskylda er hópur fólks
sem er tengdur eða skyldur og býr saman að
staðaldri og þeir fullorðnu bera ábyrgð á
börnunum.
 Með
því að skilgreina fjölskylduna svona vítt þá
nær lýsingin yfir allar þekktar fjölskyldugerðir í
heiminum.
Fjölskyldan (bls. 40)
• Sú fjölskyldugerð sem við höfum á Íslandi
kallast kjarnafjölskylda. Til eru margar
gerðir kjarnafjölskyldna.
• Algengasta gerð kjarnafjölskyldunnar
(samsetning) er mamma, pabbi og börn.
Fjölskyldan (bls. 40)
• Samkvæmt Landshögum 2008 (Hagstofan)
voru um 53% landsmanna 15 ára og eldri
skráðir giftir eða í sambúð en árið 2009 er talan
komin í 50% (fækkun um 3%).
 Á bls. 40 er talað um staðfesta samvist (hjónabönd
homma og lesbía). Samkvæmt nýju hjúskaparlögunum
frá árinu 2010 er nú talað um hjónabönd hvort sem um
er að ræða gagnkynhneigða eða samkynhneigða
einstaklinga.
Fjölskyldan (bls. 40)
• Samkvæmt skilgreiningu Hagstofunnar
telst 18 ára unglingur sjálfstæður einstaklingur.
• Hann reiknast því ekki sem hluti af
kjarnafjölskyldunni hvort sem hann býr í
föðurhúsum eða ekki.
Fjölskyldan (bls. 41)
• Kjarnafjölskyldan er algengasta fjölskylduformið hér á landi, á Vesturlöndum og í
flestum nútímasamfélögum.
• Í gegnum tíðina hefur fólk búið í stærri
fjölskyldum sem kallast stjórfjölskylda.
Fjölskyldan (bls. 41)
• Stórfjölskyldan (skilgreining): Þrír
ættliðir sem búa undir sama þaki og hafa
sameiginlegt heimilishald.
• Þótt fjölskyldur á Íslandi hafi verið mun
fjölmennari fyrr á öldum en nú, þá hefur
stórfjölskyldan (samkvæmt skilgreiningu)
aldrei verið algeng hér á landi.
Fjölskyldan (bls. 41)
• Frjósemi kvenna. Tafla 1.2 sýnir hversu
mörg börn hver kona eignast að meðaltali.
• Á tímabilinu 1956-1960 eignaðist hver
kona að meðaltali 4,2 börn en á tímabilinu
2001-2005 var meðaltalið komið í um 2
börn á konu.
Fjölskyldur fyrr og nú (bls. 41)
• Frjósemi kvenna. Meðaltal er fundið út
með að taka fjölda fæddra barna og deila
þeim upp í fjölda kvenna á barneignaraldri
(aldurinn 15 – 49 ára).
• Meðaltalið segir okkur ekkert um að sumar
konur eignast engin börn og aðrar mun fleiri
börn en meðaltalið segir til um.
Fjölskyldur fyrr og nú (bls. 42)
• Allt fram á 20. öld tíðkaðist að koma þeim
sem gátu ekki séð sér farborða fyrir hjá
fjölskyldum gegn greiðslum. Þessir
einstaklingar voru kallaðir niðursetningar
eða hreppsómagar.
 Ef foreldrar gátu ekki séð fyrir börnum sínum þá var
börnunum komið fyrir sem niðursetningum eða
hreppsómögum annars staðar í sveitinni.
Fjölskyldur fyrr og nú (bls. 42)
• Skoðaðu listana úr manntalinu frá árinu
1816 (Kjalarnes og Hlíðarhús).
 Leitaðu að orðunum hreppsómagi og niðursetningur á
Netinu (t.d. á Google eða Snara). Hver er umræðan nú um
þessi tvö hugtök? Heldur þú að „niðursetningar “ eða
„hreppsómagar “ séu til í dag?
Fólksfjölgun eða fækkun (bls. 43)
• Aðalatvinnuvegir fólks í íslenska bændasamfélaginu voru landbúnaður og
sjávarútvegur.
• Fjölskyldan varð að framleiða mestallt af
því sem hún notaði sjálf og því gat verið
hagkvæmt að eignast mörg börn.
Fólksfjölgun eða fækkun (bls. 43)
• Farðu í huganum gegnum allar eigur þínar
(föt, dót í herberginu þínu og svo framvegis).
Hefur þú framleitt eitthvað af hlutunum
sjálf(ur)? Hvað?
• Farðu í huganum gegnum allar eigur
fjölskyldu þinnar (húsgögn/ föt og fl.) Hefur
fjölskyldan framleitt eitthvað af þessu sjálf
eða er allt keypt?
Fólksfjölgun eða fækkun (bls. 43)
• Ungbarnadauði var mjög mikill á Íslandi
(bændasamfélagið) og því urðu fjölskyldur
að eignast mörg börn til að tryggja það að
eitthvað þeirra kæmist á legg.
• Fjölskyldan stundaði sjálfsþurftarbúskap
(framleiddi mestallt af því sem hún þurfti
sjálf) en nú á dögum er hún neyslueining.
Fólksfjölgun eða fækkun (bls. 43)
• Fjölskyldan sem neyslueining: Hún þarf að
kaupa allt sem hún þarf sér til viðurværis.
• Nú á dögum er stór barnahópur ekki
hagstæður fyrir fjölskylduna – áður fyrr voru
börn vinnuafl en eru nú efnahagsleg byrði.
Fólksfjölgun eða fækkun (bls. 44)
• Í mörgum fátækari ríkjum heims eru
fjölskyldur enn háðar barnavinnu – og því er
gott fyrir fjölskyldur þar að eignast mörg
börn.
 Skoðaðu heimasíðu CIA-World factbook, veldu þér nokkur ólík
lönd og berðu saman barnafjölda í fjölskyldum:
https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/
Fólksfjölgun eða fækkun (bls. 44)
• Fátæk ríki - Kosturinn við að búa í stórum
fjölskyldum:
 Fleiri einstaklingar axla sameiginlega ábyrgð og
skyldur.
 Gamalt fólk nýtur mikillrar virðingar – og það
leggur sitt af mörkum til fjölskyldunar með t.d.
barnapössun.
Fólksfjölgun eða fækkun (bls. 44)
• Stórfjölskyldan hentar illa í stórborgum iðnríkja
– þar hentar kjarnafjölskyldan mun betur:
 Fólk hefur möguleika á að breyta stöðu sinni og komast
upp metorðastigann.
 Fólk gæti þurft að flytja milli staða eða þangað sem vinnu
er að hafa.
 Ýmis samtök og stofnanir hafa tekið við þeim verkefnum
sem fjölskyldan sinnti áður.
Fólksfjölgun eða fækkun (bls. 44)
• Margir hafa áhyggjur af fjölgun jarðarbúa.
 Íbúar nú (miðað við árið 2008): 6.800.000.000
(sex þúsund og átta hundruð milljónir).
 Mest fjölgun í fátækustu ríkum heims (í Asíu,
Afríku og Suður-Ameríku).
Fólksfjölgun eða fækkun (bls. 44)
• Margir hafa áhyggjur af fjölgun jarðarbúa.
 Hver kona í fátækari ríkjum heims eignast að
meðaltali 5 börn á meðan meðaltal fjölda barna er
1,6 hjá konum í ríkari löndum heims.
 Jarðarbúum fjölgar um 213.000 á hverjum degi –
sem er um 2/3 af íslensku þjóðinni (320.000).
Mannfjöldalínurit (bls. 45)
• Mest fólksfjölgun í fátækari ríkjum Asíu,
Afríku og Suður-Ameríku.
 Þróunaraðstoð, einkum á sviði heilbrigðismála,
hefur leitt til mikillar fólksfjölgunar í fátæku
ríkjunum vegna þess að fæðingatíðni er enn mjög
há en dánartíðnin hefur lækkað.
 Sjúkdómar og hungursneyðir draga ekki jafn
marga til dauða nú og áður fyrr.
Mannfjöldalínurit (bls. 45)
• Fjölmennasta heimsálfan er Asía en þar
búa rúmlega 4 milljarðar, um 60%
jarðarbúa.
• Afríka er næstfjölmennasta álfan með um
14% af íbúum jarðar og þriðja í röðinni er
Evrópa með í kringum 11%.
 Landshagir 2010.
Mannfjöldalínurit (bls. 45)
• Í Afríku hefur hægt á fólksfjölguninni. Árið
2000 var árlegur vöxtur um 3% en er nú
komin í 2,3%.
 Ástæða fyrir lækkun fólksfjölgunnar í Afríku er
m.a. vegna eyðni.
Glötuð æska (bls. 45)
• Meirihluti íbúa þróunarlanda býr enn úti á
landsbyggðinni.
 Hvað er þróunarland?
Þróunarland er land sem er enn að iðnvæðast, ólíkt
Íslandi sem er iðnríki, eða iðnvætt land. Í fátækustu
löndum heims lifa íbúarnir á innan við 1 dollara á dag.
Sjá meira á síðum Rauða krossins:
http://redcross.is/id/1000447
Glötuð æska (bls. 45)
• Fæstir þeirra íbúa þróunarlanda sem flytja
til stórborga í von um betra líf fá vinnu.
Þeim er safnað saman í léleg og lífshættuleg
hverfi – fátækrahverfi.
• Börn eru ódýrt vinnuafl og óspart notuð til
vinnu. Mikill munur er á aðstæðum og
aðbúnaði barna hér á landi í samanburði við
þróunarlönd.
Glötuð æska (bls. 46)
• Indland: Vinnuþrælkun barna er venja
frekar en undantekning.
 Fátæk börn í vinnuþrælkun vinna alla daga
vikunnar allt árið um kring. Fátt um frídaga.
 Samkvæmt indverskum lögum er börnum
bannað að vinna – en margir foreldrar eru í sárri
neyð og skulda pening.
Breyttir tímar (bls. 46)
• Fjölskyldugerð á Íslandi hefur breyst mikið á
síðustu árum. Margir velja að vera í sambúð
fremur en að gifta sig.
 Alþingi samþykkti lög árið 1996 um staðfesta samvist
– sambönd homma og lesbía.
 Ný hjúskaparlög frá Alþingi haustið 2010. Nú gilda
sömu lög og reglur um hjónabönd gagnkynhneigðra og
samkynhneigðra.
Breyttir tímar (bls. 47)
• Hjónaskilnuðum hefur fjölgað síðustu ár.
 Margir sem skilja giftast aftur. Þú mátt giftast
mögum einstaklingum – en samt aldrei vera giftur
meira en einum í einu. Það kallast eingifti.
 Hjónabönd þeirra sem gifta sig oft kallast
stundum raðgifti.
Fjölskyldan og samfélagið
(bls. 47)
• Fjölskyldan áður fyrr (fram á 20. öldina)
framleiðslueining:
 Hún sá um að framleiða mestallt af því sem hún
þarfnaðist.
 Sjálfsþurftarbúskapur – þegar fjölskyldan sér
í sameiningu um að framleiða flestallar
lífsnauðsynjar.
Fjölskyldan og samfélagið
(bls. 47)
• Skilnaðir í bændafjölskyldunni voru fátíðir.
Lítil samhjálp við skilnaði, sá sem flutti (oftast
konan) neyddist yfirleitt til að gerast vinnuhjú
hjá öðrum.
• Fjölskyldan var nánast eini félagsmótunaraðilinn. Skólahald var vanþróað.
 Starfsmenntun fór fram innan fjölskyldunnar.
Fjölskyldan og samfélagið
(bls. 48)
• Nútíminn: Fjölskyldan hefur misst mörg
af þeim hlutverkum sem hún hafði áður fyrr:
 Áður fyrr var jörðin/býlið bæði heimili og
vinnustaður.
 Fyrr á öldum ferðaðist fólk yfirleitt ekki nema
nokkra tugi kílómetra frá fæðingarstað sínum.
 Hvað hefur þú ferðast langt um ævina?
Fjölskyldan og samfélagið
(bls. 48)
• Bændafjölskyldan (fram á 20. öld):
 Kaupið var lítið, yfirleitt bara fæði, klæði,
húsnæði og einhverjir smáaurar.
 Vinnumenn sendir til róðra á vertíðum –
húsbændurnir hirtu allan ágóðann (aflann).
 Tengsl tengdafjölskyldna mikilvæg – þær
hjálpuðu hvor annarri.
Líkur sækir líkan heim
(bls. 48)
• Af hverju er fólk að stofna til fjölskyldu
fyrst hún hefur svona fá hlutverk í nútíma
samfélögum?
 Hver giftist hverjum – sækir líkur líkan heim?
Hvað sýna rannsóknir um hjónabönd/
parasambönd á Vesturlöndum?
Hlutverk fjölskyldunnar
(bls. 49-50)
• Fjölskyldan einn af hornsteinum
samfélagsins:
 Endurnýjun – framleiðsla nýrra einstaklinga fer
einna helst fram innan fjölskyldunnar.
 Stjórnun kynlífs tengist fjölskyldunni – segir til um
hver megi vera með hverjum. Hvergi í heiminum hafa
einstaklingar algjörlega frjálsar hendur í samskiptum
sínum við hitt kynið.
Hlutverk fjölskyldunnar
(bls. 49-50)
• Í mörgum ríkjum eru lög sem banna mök
við einstaklinga undir ákveðnum aldri.
 Íslensk hegningarlög: Bannað að hafa mök við
einstakling undir 15 ára aldri og í sumum tilfellum
er miðað við 18 ár. Brot við lögunum varða allt að
12 ára fangelsi.
 Nánari upplýsingar finnur þú á heimasíðu Umboðsmanns
barna: http://www.barn.is/adalsida/malaflokkar/kynlif/
Kynlífskannanir (bls. 50)
• Í tímaritinu Norden er fjallað um könnun sem
gerð var meðal unglinga á Norðurlöndum:
 10% stúlkna í Danmörku telur í lagi að taka við
greiðslu eða gjöfum eins og hamborgara fyrir
munnmök (taktu eftir að 90% finnst það ekki í lagi)
og 37% stráka finnast slík skipti í lagi.
Kynlífskannanir (bls. 50)
• Sala á kynlífi ekki lengur feimnismál – vændi eðlilegt fyrir
norræna unglinga.
• Klám hluti af hversdagslífi unglinga vegna aðgengi þeirra
að slíku efni á Netinu og því sem fyrir augu ber á götum úti
(t.d. auglýsingaskilti).
• 53% stráka og 19% stelpna telja í lagi að kaupa
kynlífsþjónustu.
• 22% stráka gætu vel hugsað sér að kaupa kynlífsþjónustu
en aðeins 3% stelpna.
Kynlífskannanir (bls. 50)
• Unglingar á Norðurlöndum nota sífellt
sjaldnar smokka og því smitast sífellt fleiri af
kynsjúkdómum eins og klamidíu.
• Finnland: 22% stráka í grunnskólum og 20%
stúlkna í iðnskólum (verkmenntaskólum) telja
að stúlkur gætu ekki orðið óléttar í fyrsta sinn
sem þær stunduðu kynlíf.
Félagsmótun fjölskyldunnar
(bls. 51)
• Börn og unglingar í minna sambandi við
foreldra sína og aðra fullorðna ættingja en áður.
• Margir foreldrar vinna mikið og hafa þar af
leiðandi lítinn tíma til að vera með börnum
sínum (sérstaklega smábarnaforeldrar).
• Fjölskyldan/foreldrarnir mikilvægasti
félagsmótunaraðilinn nú sem áður fyrr.
Félagsmótun fjölskyldunnar
(bls. 51)
• Félagsmótun er ævilangt ferli sem hefst á
fæðingardeildinni og henni lýkur aldrei, því við erum jú
alltaf að læra eitthvað nýtt. Mikilvægasta tímabil
félagsmótunar er á fyrstu æviárum einstaklingsins. Smám
saman öðlumst við reynslu og þekkingu sem gerir okkur
kleift að taka þátt í daglegu lífi innan samfélags.
• Sjá nánar:
http://is.wikibooks.org/wiki/F%C3%A9lagsm%C3%B3tun
Ást og umhyggja (bls. 52)
• Fjölskyldan:
 Fólk tengist oft nánum tilfinningaböndum innan
fjölskyldunnar.
 Fjölskyldan hefur sameiginlegan fjárhag.
 Barnasáttmáli Sameinuðu þjóðanna: Báðir foreldrar
bera sameiginlega ábyrgð á börnunum.
Félagsleg staða og fyrirmyndir (bls. 53)
• Við fæðingu erfðir þú félagslega stöðu
fjölskyldu þinnar. Fjölskylduuppruni ræður
miklu um stöðu þína í samfélaginu.
• Börn fara í hlutverkaleiki og herma eftir
þeim fullorðnu – foreldrar verða fyrirmyndir
barnanna hvort sem þeim líkar það betur
eða verr.
Hvað gerist ef uppeldið
bregst? (bls. 53)
• Hlutverk fjölskyldu er að uppfylla þarfir barnsins
fyrir ást, umhyggju, öryggi og samkennd.
• Uppeldisaðferðir hafa breyst síðustu áratugi – fáir
foreldrar myndu viðurkenna nú að þeir noti
líkamlegar refsingar sem hluta af uppeldi.
 Enginn verður óbarinn biskup. Getur þú fundið fleiri
íslenska málshætti/orðtök/spakmæli þar sem fram kemur
einhvers konar ofbeldi?
Hvað gerist ef uppeldið
bregst? (bls. 53)
• Umboðsmaður barna – embættið stofnað
með lögum frá Alþingi 1994.
 Á að standa vörð um hagsmuni og réttindi barna,
vernda þau gegn hættum og stuðla að því að þau fái
rétta örvun þannig að þau öðlist gott sjálfstraust.
 Frjálsræði í barnauppeldi hér á landi er með því
mesta sem þekkist í heiminum. Eru börn á Íslandi
ofdekruð og ofvernduð? Hver er þín skoðun á því?
Ólík viðhorf í fjölskyldum
(bls. 55)
• Lestu sögurnar á bls. 55 (frásagnir Péturs
og Maríu).
 Hvernig myndir þú lýsa draumaforeldrinu?
Svaraðu hugleiðingunni á bls. 56.
Andstæður milli kynslóða
(bls. 56)
• Það er enginn nýr sannleikur að eldri
kynslóðir hafa gagnrýnt hegðun unglinga.
 Hvaða skoðun hafði Sókrates á málinu?
 Taktu viðtal við 2-3 einstaklinga sem tilheyra eldri
kynslóðum (t.d. pabba og mömmu og afa og ömmu) og
spyrðu þau hvort þau telji mikinn mun á unglingum nú
til dags og þegar þau voru að alast upp.
Kafla 1.3 er lokið
• Hér lýkur glósum úr kafla 1.3
• Nú áttu bara eftir að svara
spurningunum á bls. 58.