Slide 1

‫به نام هللا‬

‫کتاب تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬
‫استاد‪:‬‬

‫حاج آقا رکوفیان‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 2

‫تاریخ چیست ؟‬
‫تاریخ به معنای مطالعه وبررس ی روزگاران گذشته است (هرودوت پدر تاریخ)‪.‬‬
‫احوال گذشته ی جهان ‪.‬‬
‫احوال گذشته ی زمین‪.‬‬
‫شرح حوادث گذشته بر زمین بعد از پیدایش انسان‪.‬‬
‫وقایع مشهور‪ ،‬روزگار پادشاهان‪ ،‬جنگها‪ ،‬احوال پیامبران و سیره و سنت آنان‪.‬‬
‫دانش ی سرچشمه گرفته از حکمت و بیانگرسرگذشت ملتها ‪ ،‬سیره ی پیامبران و‬
‫سیاست پادشاهان(ابن خلدون)‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 3

‫یک اشکال عمده‪:‬‬
‫تمامی این تعاریف فقط تاریخ نقلی را شامل می شود‪.‬‬
‫یک تعریف جامع‪:‬‬
‫مجموعه ای از اطالعات درباره ی تأثیر وتأثر انسان است و به طور طبیعی اموری چون‬
‫هدایت ‪،‬گمراهی ‪ ،‬سازندگی‪ ،‬ویرانگری‪،‬رفتارهای عادالنه و ستمگرانه اش راشامل می‬
‫شود‪.‬‬
‫تاریخ نقلی ‪:‬‬
‫علم به وقایع و حوادث سپری شده و آگاهی از اوضاع و احوال گذشتگان‬
‫تاریخ علمی ‪:‬‬
‫مطالعه ‪،‬بررس ی و تحلیل وقایع گذشته واستنباط قواعد و سنت های حاکم برزندگی‬
‫گذشتگان‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 4

‫اعتبار و فایده ی تاریخ‪:‬‬
‫سخاوی دراالعالن بالتوبیخ‪:‬تاریخ نه مایه ی سرگرمی بلکه نوعی پل ارتباطی میان نسل های متوالی‬
‫بشر برای دستیابی به تجربه ها واندوخته های پیشینیان است‪.‬مطالعه ی تطبیقی وتحلیلی‬
‫تمدنهای گوناگون‪،‬کوشش برای یافتن رابطه ای علی میان حوادث زنجیره ای تاریخ ودقت درآنچه‬
‫بر انسانها رفته است‪،‬سرمایه ی مناسبی است که انسان رادرپی ریزی یک زندگی سالم و خرد‬
‫مندانه یاری می رساند‪.‬‬
‫امام علی درنهج البالغه نامه ‪:31‬‬
‫فرزندم هرچند من عمر همه ی کسانی راکه پیش از من زیسته اند سپری نکرده ام ‪،‬پس دراعمال همه‬
‫ی آنها نگریسته ودراخبارشان اندیشیده ام‬
‫برای شناخت تاریخ آنان چنان درآثارشان به تفکر پرداخته ام که چون یکی از آنان شدم ‪ ،‬به سبب‬
‫آگاهی از سرگذشت آنان ‪ ،‬گویا با همه ی آنها از اولین تا آخرینشان زندگی کرده‪ ،‬زالل و پاکی‬
‫زندگانی آنان را از تیرگی های آن وسودمندی اش را از زیان آن باز شناخته ام ‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 5

‫امام علی در نهج البالغه خطبه ‪:157‬‬
‫ای بندگان خدا بی گمان روزگار را با آیندگان وگذشتگان شیوه ای است‬
‫همسان که نه گذشته را بازگشتی است ونه شرایط کنونی را جاودانگی‬
‫‪،‬کنش های آن از روز نخست تا پایان با یک ضابطه است ‪ .‬بستر زمان‬
‫‪،‬ماجراهای تاریخ را میدان مسابقه ای است که هرکدام را پرچم افراشته‬
‫ای است‪ .‬پس از آنچه مایه عبرت است پندگیرید و ازگردش روزگار عبرت‬
‫پذیرید و از بیم دهنگان سود برگیرید‪.‬‬
‫فلسفه تاریخ ‪:‬‬
‫بررس ی حقیقت وعلت وجودی تحوالت تاریخ بشر ‪ ،‬کشف سنن حاکم بر آنها ‪،‬‬
‫تعیین مقاطع برجسته ی حرکت تاریخ ‪ ،‬تبیین روشهای پژوهش تاریخ‬
‫وارزیابی دستاورد این پدیده ها‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 6

‫چراباید تاریخ اسالم رابدانیم ؟‬
‫‪ -1‬هویت ملت مسلمان براساس میراث تاریخی آن است‪.‬‬
‫‪ -2‬اطالع از روزهای اوج عظمت وقدرت مسلمان ‪ ،‬باعث اعتماد به نفس بیشتر‬
‫درمسلمانان می شود‪.‬‬
‫‪ -3‬اطالع از روزهای مقاومت مسلمانان درس ایستادگی و صبر به ما می دهد‪.‬‬
‫‪ -4‬اثبات مسئله ی وحی ومعجزه ی جاوید پیامبر‬
‫‪ -5‬آگاهی از رمز و راز توفیق پیامبر در ساختن جامعه ی واحد اسالمی از یک جامعه‬
‫ی جاهلی‪.‬‬
‫‪ -6‬دستیابی به بخش گسترده ای از مبانی نظری و سنت عملی پیامبر و ائمه‬
‫‪ -7‬شناخت احکام شرعی‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 7

‫تاریخ نگاری دراسالم‪:‬‬
‫‪ -1‬قبل از اسالم‪ :‬قصه های ایام و انساب رواج داشت‪.‬‬
‫‪ -2‬بعد از اسالم‪ :‬ابتدا نقل اخبار و روایات در مورد یک‬
‫واقعه ی خاص به صورت سینه به سینه و سپس‬
‫دانش ی مدون شکل گرفت که با استفاده از ابزار فن‬
‫جرح و تعدیل و علم رجال با اتقان و استحکام بیشتری‬
‫‪ ،‬وقایع و حوادث را نقل می کرد‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 8

‫اولین نگاشته های تاریخی مسلمانان ‪:‬‬
‫سیره ی نبوی و جنگ های آن حضرت که به مغازی معروف‬
‫شد‪.‬‬
‫مکتب چیست؟‬
‫مجموع اندیشه های یک استاد که درجمعی نفوذ یافته وتبعیت‬
‫شود‪.‬‬
‫یا‬
‫شیوه ی خاص یا نظریه ی مشترکی که گروهی از فالسفه‬
‫‪،‬اندیشمندان‪،‬محققان وشاگردان آنان دنبال کنند‪.‬‬
‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 9

‫مکاتب تاریخ نگاری‪:‬‬
‫‪ -1‬حجاز‪ :‬ترکیب قرآن ‪،‬فقه و احکام با موضوعات تاریخی‬
‫‪ -2‬عراق‪ :‬با تأثیر پذیری از فتوحات و بهره گیری از ادبیات پیش از‬
‫اسالم به ویژه ایام و انساب‬
‫‪ -3‬شام‪ :‬با تاثیر پذیری از پندار های جاهلی امویان و دنبال کردن‬
‫کسب مشروعیت سیاس ی ودینی حکومت آنها‬
‫‪ -4‬یمن‪ :‬در پاسخ به ادعاهای قومی قبیله ای امویان‬
‫‪ -5‬ایران‪ :‬ضمن ترجمه ی آثار کهن فارس ی ‪ ،‬احیاگر اندیشه ی‬
‫شعوبی گری بود‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 10

‫منابع مطالعاتی تاریخ‪:‬‬
‫‪ -1‬منابع شفاهی‪ :‬شاهدان و ناقالن اخبار و وقایع با تکیه بر حافظه ی اشخاص‬
‫‪ -2‬منابع مکتوب‪ :‬اسناد ‪ ،‬مدارک ‪ ،‬قرارداد ها‪ ،‬صلح نامه ها و کتابهای تاریخی‬
‫‪ -3‬منابع تصویری‪ :‬نقاش ی ‪ ،‬خط نقاش ی و نقشه های تاریخی‬
‫‪ -4‬منابع معماری‪ :‬مساجد‪ ،‬کاخ ها‪ ،‬شهرها‪ ،‬باروها و جاده ها‬
‫دانشهای کمکی برای مطالعه ی تاریخ اسالم‪:‬‬
‫‪ -1‬زبان شناس ی ( با توجه به گسترش سرزمینهای جهان اسالم در غرب وشرق )‬
‫‪ -2‬سند شناس ی‬
‫‪ -3‬سکه شناس ی ( برای شناخت اوضاع اجتماعی ‪ ،‬سیاس ی و فرهنگی هر عصر )‬
‫‪ -4‬جغرافیا‬
‫‪ -5‬ادبیات ( آیینه ی تمام نمای تفکر ‪ ،‬تخیل وعواطف انسانی یک ملت )‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 11

‫علل توجه کم نظیر مسلمانان به مسئله ی تاریخ وتاریخ نگاری‪:‬‬
‫‪ -1‬قداست دانش و ارزش واالی آن دراسالم‬
‫‪ -2‬موضع قرآن دربرابر انبیای پیشین‬
‫‪ -3‬تشویق و ترغیب قرآن به سیر و مطالعه در زمین و عبرت از سرنوشت منکران‪،‬مکذبان و‪...‬‬
‫‪.‬‬
‫‪ -4‬لزوم بهره گیری از سیره ی معصومین به عنوان الگوی کامل دین‬
‫‪ -5‬اهتمام فرمانروایان به ماندگاری حکومت خویش‬
‫‪ -6‬ورود ملتهای گوناگون جهان به آیین اسالم و داد و ستد فرهنگی‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 12

‫مهمترین اسباب تحریف تاریخ اسالم‪:‬‬
‫‪ -1‬فاصله ی زمانی میان مورخ و پدیده های تاریخی‬
‫‪ -2‬اختالف امت و پیدایش فرقه ها‬
‫‪ -3‬تعصب های مذهبی و نژاد پرستانه‬
‫‪ -4‬فشار فرمانروایان ( محکومیت حاکم نیشابوری‪،‬ابن سکیت معلم‬
‫فرزندان متوکل)‬
‫‪ -5‬استفاده ی ناروای برخی از دانشمندان اهل کتاب از کم اطالعی خلفا و‬
‫اطرافیان آنها( کعب االحبار‪،‬وهب بن منبه‪،‬ابوهریره‪،‬سیف بن عمر‪،‬ابن‬
‫ابی العوجاء‪،‬حماد بن زید)‬
‫‪ -6‬منع تدوین حدیث توسط خلفا از خلیفه ی اول تا عمربن عبدالعزیز‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 13

‫ضوابط تاریخ نگاری‪:‬‬
‫‪ -1‬توجه به همه ی علل و عوامل‬
‫‪ -2‬پرهیز از اظهار نظر قبل از بررس ی و تحقیق‬
‫‪ -3‬رعایت عینیت و واقعیت در تاریخ و حفظ امانت و درستی و ترک تعصب‬
‫‪ -4‬در نظر گرفتن امکانات زمان وقوع حوادث‬
‫‪ -5‬پرهیز از اعتماد همه جانبه و بدون بررس ی و تحقیق به نویسندگان گذشته‬
‫‪ -6‬توجه به نقش مردم چرا که تاریخ شناسنامه ی ملتهاست نه پادشاهان و‬
‫درباریان‬
‫‪ -7‬جستجوی روح حوادث تاریخی‬
‫‪ -8‬ارائه نظریه ‪،‬قانون و قاعده سازنده‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 14

‫شرق شناس ی‪:‬‬
‫پژوهش های دانشمندان غربی درباره ی ملل ‪ ،‬تمدن‪،‬‬
‫مذاهب‪ ،‬ادبیات‪ ،‬زبان و تاریخ مشرق زمین‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 15

‫فصل دوم ‪:‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 16

‫جهان در آستانه بعثت‬
‫ضرورت این گفتار‪:‬‬

‫بعثت تحولی بزرگ در تاریخ پرماجرای جهان است‬
‫که ارزیابی آن بدون شناسایی وضعیت جامعه‬
‫پیش از آن و میزان تاثیر آیین جدید برآن امکان‬
‫پذیر نیست‬
‫‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 17

‫‪-1‬اوضاع جزیره العرب‪:‬‬
‫الف) جغرافیا‪:‬‬
‫در جنوب غربی آسیا با سه میلیون و دویست هزار کیلومتر مربع مساحت‬
‫بزرگترین شبه جزیره جهان که هنوز هم بخش هایی از آن به علت‬
‫وجود طوفانهای شنی وحشتناک ناشناخته مانده است‪.‬‬
‫از شمال به عراق و سوریه‬
‫از شرق به خلیج فارس و دریای عمان‬
‫از جنوب به خلیج عدن تنگه باب املندب اقیانوس هند و دریای عمان‬
‫از غرب به دریای سرخ‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 18


Slide 19


Slide 20

‫به سه بخش تقسیم می شود‪:‬‬
‫‪ -1‬شمال و غرب(حجاز)‪ :‬مکه ‪،‬مدینه ‪،‬طائف ‪،‬ینبوع وجده‬
‫‪ -2‬مرکز و شرق (صحرای عرب)‪ :‬نجد‪،‬نفود و ربع الخالی‬
‫خصوصیات‪ :‬کم آبی ‪،‬گرما‪،‬سختی راه ها‬
‫‪ -3‬جنوب(یمن)‪ :‬به معنی عربستان خوشبخت‪،‬منطقه ای مثلثی بین دریای عرب‪،‬دریای سرخ و خط‬
‫ظهران‪،‬حضرموت‬
‫شهرمارب یا سبا یکی از شهرهای تاریخی ان است که به گفته سترابون جهانگرد معروف دوقرن قبل‬
‫ازمیالد سقف خانه هایش از عاج ساخته شده و دیوارهایش با جواهر و طال تزیین شده‪.‬‬
‫در قرآن از قوم سبا دوبار نام برده شد‪.‬یکی از ملکه سبا و نامه حضرت سلیمان به او و دیگری‬
‫جاری شدن سیل ویرانگر در نتیجه فساد اجتماعی آنان و عذاب الهی‪.‬‬
‫همسایگان بارها برای تصرف آن حمله کرده در سال ‪ 534‬میالدی حبشیان توانستند با استفاده از‬
‫اختالفات داخلی بین مسیحیان و یهودیان آنجا را تصاحب کنند‪.‬‬
‫ابرهه پادشاه حبش ی بود که به قصد ویران کردن کعبه و رونق دادن به کلیسای صنعا به سمت‬
‫مکه لشکرکش ی کرد که توسط پرندگان نابود شد‪.‬‬
‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 21

‫ب)وضعیت سیاس ی ‪:‬‬
‫اعراب ساکن به سه طبقه تقسیم می شوند‪:‬‬
‫‪-1‬عرب بادیه نشین(بادئه)‪ :‬قبایل آنها سال ها قبل از ظهور اسالم به سبب بالهای آسمانی و‬
‫زمینی از بین رفته بود‪.‬‬
‫‪ -2‬عرب شهرنشین(عاربه)‪:‬در مناطق جنوبی و یمن زندگی می کردند مانند اوس و خزرج‬
‫‪ -3‬عرب مستعربه(عدنانیان)‪:‬قبیله هایی که از فرزندان حضرت اسماعیل (از طریق عدنان)‬
‫بودند مانند قریش‪.‬‬
‫مشخصات وضعیت سیاس ی‪:‬‬
‫‪ -1‬نبود یک حکومت فراگیر‬
‫‪ -2‬نظام قبیله ای شامل سه رکن‪ :‬نسب‪،‬حسب‪،‬عصب‬
‫‪ -3‬نبود فرهنگ واحد و ایدئولوژی مشترک میان قبایل‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 22

‫د) وضعیت زن و خانواده‬

‫*مرد از حق زدن ‪ ،‬کشتن و فروش زن برخوردار بود ‪.‬‬
‫*چند زنی بی قید و شرط بود ‪.‬‬
‫*انواع زناشوئی مانند صداق ‪ ،‬متعه ‪ ،‬اماء ‪ ،‬مبادله ‪ ،‬مشارکت خواهران ‪،‬‬
‫استبضاع ‪،‬تعویض ی و اجباری نظام خانواده را متزلزل ساخته بود ‪.‬‬
‫*طالق بدون دلیل و شرط و هزینه رایج بود‪(.‬ظهار ‪ ،‬ایالء و ضرار)‬
‫*کشتن و زنده به گور کردن دختران رایج بود به سه دلیل ‪:‬‬
‫‪ -1‬پیامبر در پیمان عقبه با یثربیان شرط می کند که دختران خود را زنده به گور‬
‫نکنند‪.‬‬
‫‪ -2‬قیس بن عاصم که اسالم آورد به پیامبر عرض کرد در زمان جاهلیت هشت‬
‫دختر خود را زنده به گور کردم اکنون پشیمانم چه کنم ؟‬
‫‪ -3‬در سوره ممتحنه آیه ‪ 120‬خداوند یکی از شرایط بیعت زنان با پیامبر را پرهیز از‬
‫کشتن دخترانشان ذکر می کند‪.‬‬
‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 23

‫ج) وضعیت فرهنگی‬
‫‪ -1‬جنگهای قبیله ای به بهانه های کوچک‬
‫‪ -2‬تشویق به غارت ‪ ،‬فتنه ‪ ،‬عشق های حیوانی ‪ ،‬شراب و شکار در‬
‫اشعار عرب‬
‫‪ -3‬تبعیض نژادی و پست دانستن غیر عرب‬
‫‪ -4‬جا افتادن و عادی شدن برخی گناهان مانند قتل ‪ ،‬غارت ‪ ،‬دزدی‬
‫‪ ،‬قمار و فحشا‬
‫‪ -5‬خرافات‬
‫‪ -6‬بی سوادی‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 24

‫ه) وضعیت اقتصادی‬

‫در عربستان تجارت سنگهای قیمتی ‪ ،‬کشاورزی ‪ ،‬دامداری و درآمد حاصل از‬
‫زیارت مکه راههای کسب درآمد بود ‪.‬‬
‫غارت و دزدی ‪ ،‬غنیمت گرفتن ‪ ،‬برده گیری‪ ،‬قمار ‪ ،‬ربا ‪ ،‬کم فروش ی نیز از‬
‫عوامل کسب بود ‪.‬‬
‫بازارهای فصلی به همراه موسیقی ‪ ،‬شعرخوانی و خوشگذرانی در مکانهایی‬
‫چون دومه الجندل ‪،‬مشقر ‪ ،‬صحار ‪ ،‬عدن ‪،‬صنعا و عکاظ بر پا می شد‬
‫‪.‬‬
‫امام علی در نهج البالغه خطبه ‪:26‬‬
‫خداوند محمد را برای انذار مردم دنیا و رساندن فرمان خدا فرستاد در حالی که ای‬
‫قوم عرب شما بدترین آیین را داشتید و در بدترین خانه ها زندگی می کردید‬
‫در بین سنگهای خشن و مارهای سمی می خوابیدید ‪ .‬از آب تیره می نوشیدید و‬
‫غذای خوبی نداشتید خون یکدیگر را می ریختید از خویشان می بریدید و بت‬
‫ها را می پرستیدید ‪.‬‬
‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 25

‫و)وضعیت دینی‬

‫*شرک ‪ ،‬بت پرستی ‪ ،‬طبیعت پرستی ‪ ،‬پرستش ماه و‬
‫ستارگان رواج داشت‪.‬‬
‫الت ‪ ،‬عزی ‪ ،‬منات و هبل بت هایی بود که اکثر قبایل‬
‫عربستان آنها را عبادت می کردند ‪.‬‬
‫مسیحیت و یهودیت در نقاطی مانند نجران و یثرب‬
‫زرتشت و مانی در مناطقی مانند حیره وجودداشت‪.‬‬
‫برخی هم از همه این دینها جدا بوده و خود را پیرو دین‬
‫ابراهیم و اسماعیل می دانستند که به حنیف مشهور‬
‫بودند‪.‬‬
‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 26

‫جاهلیت‬
‫از جهل گرفته شده و به معنی نادانی ‪ ،‬حماقت ‪ ،‬سفاهت و بی خردی است ‪ .‬به دورانی‬
‫گفته می شود که زندگی مردم خالی از ارزش های معقول ‪ ،‬موازین فرهنگی‬
‫منطقی و باورهای معنوی و امیدوارکننده باشد ‪.‬‬

‫مصداق جاهلیت در قرآن ‪:‬‬
‫نون ( مائدهَ‪) 50‬‬
‫ن ِمن هللاَحکمأ لِقومَ یُوقِ ََ‬
‫ن وَ َمنَأح َس َُ‬
‫‪ -1‬اَفحُک ََم الجاهلیه یَبغ ُو ََ‬
‫پیرویَازَحکمَوَحکومتَناحقَ‪َ،‬رفتارَخالفَقانونَالهیَ‪.‬‬
‫یظنون باهللَغیرالحق َّ‬
‫یقولون هلَلَنا ِمن األمر منَشیئیَقل إن األمر ُکلَّه ( آلَعمرانَ‬
‫ََ‬
‫ظنَالجاهلیه‬
‫ََ‬
‫‪-2‬‬
‫‪)154‬‬
‫بیَتوجهیَبهَوعدهَوَوعیدهای خداوندَبداندیشی دربارهَافعالَالهیَ( باَاکراهَشرکتَکردنَدرَجنگَ‬
‫احدَ)‬
‫ین الزکاه وَأَط ِعن هللاَوَ‬
‫ن الصلوه وَآت ََ‬
‫ُّرج الجاهلیه اِألولی وَأَق ِم ََ‬
‫َّجن تَب ََ‬
‫ن وَالَتَبَر ََ‬
‫رن فیَبیو ت ُک ََّ‬
‫‪َ -3‬وقَ ََ‬
‫رسولَهَ( احزابَ‪) 33‬‬
‫بیَپروایی زنانَدرَجامعهَوَنمایاندن زیورَوَآرایشَهایَزنانهَ‬
‫الح ّمیِ َهَ َحمیَّ َهَ الجاهلیه ( فتحَ‪) 26‬‬
‫‪ -4‬إذ َج َع َلَالّ ََ‬
‫ذین َکفَروا فیَقلوبهم َ‬
‫تأکیدَبرَخواستهایَنابجاَ‪َ،‬تعصبَدربارهَآگاهیَهایَناچیزَوَجانبداریَبیَدلیلَازَعقایدَوَاندیشهَها‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 27

‫برخی عقاید و احکام جاهلی دیگر از دیدگاه قرآن‬
‫‪ -1‬بت پرستی و قراردادن بت برای تقرب به خدا‬
‫‪ -2‬قائل بودن به اینکه برخی فرشتگان خدا هستند و پرستش آنان‬
‫‪ -3‬عدم اعتقاد به زندگی پس از مرگ‬
‫‪ -4‬قربانی برای غیرخدا‬
‫‪ -5‬خوردن مردار ‪ ،‬گوشت خوک ‪ ،‬خون و پس مانده حیوان درنده‬
‫‪ -6‬تغییر موسم حج‬
‫‪ -7‬فخر به نیاکان در مراسم حج‬
‫‪ -8‬سوت زدن و دست افشانی در کنار خانه کعبه‬
‫‪ -9‬به ارث بردن زنان ‪ ،‬ازدواج با همسر پدر و محرومیت زنان از ارث‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 28

‫برخی از نمودهای جاهلیت از دیدگاه امام علی ( ع )‬
‫‪ -1‬لجاجت در برابر حق‬
‫‪ -2‬تعصب بی جا و شیطانی‬
‫‪ -3‬خودپسندی و غرور‬
‫‪ -4‬ترک اندیشه و فهم دینی‬
‫‪ -5‬عدم استفاده از هرگونه خرد در خدا شناس ی‬
‫‪ -6‬به ارث بردن فرهنگ منحط گذشته‬
‫‪ -7‬پیروی از پیشوایان ستمگر‬
‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 29

‫امپراتوری ایران در آستانه بعثت‬
‫یکی از دو همسایه بزرگ شبه جزیره عربستان بود با‬
‫جمعیتی بیش از ‪ 140‬میلیون نفر‬
‫بخش هایی از عراق ‪ ،‬قفقاز ‪ ،‬بخارا ‪ ،‬سمرقند ‪ ،‬خوارزم و‬
‫غزنه را نیز در بر می گرفت ‪.‬‬
‫از یازده قرن قبل از اسالم از حکومت برخوردار بود ‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 30

‫الف‪ -‬حکومت و سازمان جامعه‬

‫حکومت سلطنتی و استبدادی بود و پادشاهان ساسانی خود را موجوداتی برتر از‬
‫بشر ‪،‬فرزندان خدا و دارای شخصیت ربانی می دانستند ‪.‬‬
‫خسرو پرویز می گوید ‪ « :‬من آدمی فنا ناپذیر از میان خدایان و خدای بسیار جلیل‬
‫در میان مردمان و صاحب شهرتی بسیار و کس ی که در طلوع با آفتاب قرین‬
‫است هستم ‪».‬‬
‫نظام طبقاتی به گونه ای بود که هر کس ی فقط می توانست در حد طبقه ی خود‬
‫باقی بماند یعنی برخی دارای فره ایزدی و شایسته پادشاهی بودند گروهی‬
‫شایسته دبیری و ارتش ی ‪ ،‬گروهی بازرگان ‪،‬گروهی کشاورز و ‪. . .‬‬
‫اردشیر بابکان قانونی وضع کرد که هر فرزندی فقط حق دارد پیشه ی پدر خود را‬
‫ادامه دهد و جز طبقه اشراف کس ی حق درس خواندن هم نداشت و بعض ی‬
‫طبقات حق مالکیت هم نداشتند ‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 31

‫ب) نظام خانوادگی‬

‫مرد ریاست مطلق داشت و چند همسری به صورت نامحدود بود و ازدواج با‬
‫محارم هم رواج داشت ‪ .‬پدر می توانست کودکانش را مانند شیئ و برده به‬
‫دیگران بفروشد ‪.‬‬

‫ج) وضعیت مذهب‬
‫ادیان زرتشتی ‪ ،‬یهودی ‪ ،‬مسیحی ‪ ،‬مانوی ‪ ،‬صابئی و مزدکی در ایران ‪.‬‬
‫دین رسمی زرتشت بود که با خرافات چنان آمیخته شده بود که حتی روحانیان زرتشت هم‬
‫نگران بودند ‪ .‬اعتقاد به ثنویت ( مبدأ خیر و شر ) یا ( اهورا مزدا و اهریمن ) که گفته می‬
‫شود از تعالیم مانی وارد در آیین زرتشت شده جزو ویژگیهای اصلی آن شده بود ‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 32

‫امپراتوری روم شرقی درآستانه بعثت‬

‫همسایه شمالی جزیره العرب که شامل آسیای صغیر ‪ ،‬شامات ‪ ،‬مصر و بخش عمده ای از اروپای فعلی بود‬
‫پایتخت آن قسطنطنیه ‪.‬‬
‫نظام آن سلطنتی و تشکیالت اداری بسیار پیچیده و گسترده ای داشت ‪.‬‬
‫مالیات سنگین ‪،‬تبعیض نژادی ‪ ،‬انحطاط خالقی و جنگ های طاقت فرسا موجب نارضایتی مردم از حکومت‬
‫شده بود ‪.‬‬

‫الف ) سازمان جامعه‬

‫نظام طبقاتی شامل اشراف ‪ ،‬شوالیه ها ‪ ،‬بردگان و طبقه ی متوسط بود و هر فردی با هر درجه از شایستگی یا بی‬
‫لیاقتی فقط از مزایای مخصوص طبقه خود بهره مند می شد ‪.‬‬

‫ب) وضعیت مذهب‬

‫از آغاز قرن چهارم میالدی به وسیله قسطنطین ‪ ،‬مسیحیت به عنوان دین رسمی اعالم شد ‪ .‬دعوای عقیدتی میان‬
‫آریوس و آتاناسیوس بر سراینکه حضرت عیس ی مخلوق است یا خدا به آشوب و غوغا و بی نظمی در شهرها‬
‫منتهی شد ‪ .‬قسطنطین شورایی از ‪ 300‬اسقف مسیحی را مأمور رسیدگی به استداللهای طرفین کرد ‪ .‬این شورا‬
‫ادعاهای آریوس را رد کرده و اعتقادنامه ای ( اعتقاد نامه نیقیه ) صادر کرد که در آن به صورت رسمی تثلیث را‬
‫وارد دین مسیحیت کرد و باعث پیامدهای بعدی مانند سکوالریسم ‪،‬دین گریزی ‪ ،‬تجربه زدگی افراطی و نامعقول‬
‫و ‪ . . .‬شد ‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 33

‫فصل سوم ‪:‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 34

‫تاریخ پیامبر اسالم ( والدت ‪ ،‬بعثت و دعوت )‬
‫کودکی و نوجوانی ‪:‬‬

‫تولد در روز هفدهم ربیع االول سال ‪ 570‬میالدی ( عام الفیل )‬
‫همراه حلیمه سعدیه برای چهار سال به روستا فرستاده شد ( ناکافی بودن شیر مادرش ‪ ،‬رسم بزرگان عرب ‪ ،‬آموختن‬
‫لهجه فصیح عربی ‪ ،‬دوری از بیماری وبای رایج در شهر )‬
‫پدر‪ :‬عبدا‪ ...‬که قبل از تولد پیامبر رحلت کرد ‪.‬‬
‫مادر‪ :‬آمنه که در شش سالگی پیامبر رحلت کرد ‪.‬‬
‫جد پدری‪ :‬عبداملطلب که در هشت سالگی پیامبر رحلت کرد ‪.‬‬
‫از آن پس ابوطالب عمومی پیامبر که از نظر مالی هم فقیر بود او را سرپرستی کرد ‪.‬‬
‫از نوجوانی برای کمک به معاش خانواده به شبانی مشغول شد ‪.‬‬
‫جوانی ‪:‬‬
‫در محیط فساد آلود مکه که نوشیدن شراب ‪ ،‬انجام قمار و فساد اخالقی رایج بود خود را آلوده ی آنها نکرد بلکه به‬
‫قدری امانتدار ‪ ،‬راستگو ‪ ،‬با وقار ‪ ،‬خوش خلق و شرافتمند بود که به لقب امین معروف شد ‪.‬‬
‫در ‪ 20‬سالگی با شرکت در پیمان « جوانمردی و نیکوکاری » به کمک ستمدیدگان برخاست ‪ .‬در ‪ 25‬سالگی در جریان‬
‫تعمیر کعبه با خردمندی طوری داوری کرد که از وقوع جنگ بین قبیله ها جلوگیری شد ‪.‬‬
‫درطول سال خصوصا درماه رمضان بارها برای تفکر ونیایش با خدای خود به غار حرا می رفت‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 35

‫ازدواج ‪:‬‬
‫در ‪ 25‬سالگی با خدیجه که ‪ 40‬سال داشت و دو شوهر قبلی او از دنیا رفته بودند ازدواج کرد و‬
‫‪ 25‬سال از جوانی اش را با او زندگی کرد ‪.‬‬

‫دلیل ازدواج خدیجه با پیامبر‬

‫خدیجه زنی ثروتمندواشرافی بود که بزرگانی از مکه خواستگارودرآرزوی ازدواج بااوبودند ومطمئنا زندگی توام بارفاه‬
‫وآسایش رابه اوارزانی میکردند ولی عشق وی به فضایل ‪،‬آرامش ‪،‬صداقت‪ ،‬وقارومعرفت محمدباعث شد‬
‫که تمامی جاه وجالل اشرافی رابازندگی بامردی تهیدست که همراه باانواع سختی ها وسرزنش ها بودعوض‬
‫کرده وتاآخرعمر خودنیز آنها راتحمل کند‪.‬‬

‫بعثت ‪:‬‬

‫در ‪ 27‬رجب سال ‪ 610‬میالدی در چهل سالگی نیمه شبی در غار حرا جبرئیل برایشان نازل شده و با فرمان « بخوان‬
‫» به رسالت مبعوث شد ‪.‬‬
‫اولین کسانی که ایمان آوردند ‪ :‬خدیجه ‪ ،‬علی ( ع ) ‪ ،‬زیدبن حارثه ‪ ،‬زینب ‪،‬رقیه‪ ،‬ام کلثوم ( دختران پیامبر ) ‪،‬‬
‫ابوبکر ‪ ،‬بالل ‪ ،‬یاسر ‪ ،‬سمیه ‪ ،‬عمار ‪ ،‬مقداد ‪ ،‬ابوذر ‪ ،‬زبیر بن عوام ‪ ،‬عثمان ‪ ،‬طلحه ‪ ،‬عبدالرحمن بن‬
‫عوف ‪ ،‬مصعب بن عمیر و سعد بن وقاص ‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 36

‫دعوت خصوص ی ‪:‬‬
‫به دلیل آلودگی شدید مکه به شرک و بت پرستی اعالن یکباره دعوت توحیدی میسر نبود لذا‬
‫پیامبر سه سال به دعوت پنهانی می پرداخت و قریش هر چند از ادعاهای او خبر داشتند‬
‫ولی چون در مجامع عمومی سخنی نمی گفت از محتوای دعوت او چیزی نشنیده بودند و‬
‫واکنش ی هم نشان نمی دادند ‪.‬‬

‫سه مسلمان نخست ‪:‬‬
‫خدیجه ‪ ،‬علی و زیدبن حارثه‬
‫در جامعه جاهلی آن روز مکه اصالت و برتری به سه چیز بود ‪:‬‬
‫‪ -1‬مرد بودن‪ :‬زنان از ارج و قرب اجتماعی محروم بودند‪.‬‬
‫‪ -2‬سن باال ‪:‬یکی از عوامل افزایش اعتبار بود ‪ ( .‬مثال از چهل سالگی به بعد شخص‬
‫در تصمیم گیری های قبیله شرکت داشت)‪.‬‬
‫‪ -3‬آزادگی ‪ :‬غالمان هیچ اختیاری نداشتند ‪.‬‬
‫لذا این سه تن به نوعی برعلیه مالکهای جامعه ی جاهلی قیام کرده ومالکهای‬
‫دیگری جایگزین شد‪.‬‬
‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 37

‫انذار خویشاوندان و دعوت آشکار‬
‫بیش از‪ 40‬تن از نزدیکان و فرزندان عبداملطلب – که ابوطالب ‪ ،‬حمزه و ابولهب از آن جمله اند به‬
‫مهمانی دعوت شدند و علی ( ع ) به دستور رسول خدا سفره ای گسترد که ابولهب ناسپاس ی‬
‫کردو محفل را با جمله محمد شما را جادو کرده است ‪ ،‬بر هم زد در مجلس بعدی رسول‬
‫خدا بعد از غذا فرمود ‪ :‬در میان عرب کس ی را نمی شناسم که ارمغانی برتر از ارمغان من‬
‫برای شما آورده باشد کدام یک از شما مر ا در این امر یاری می کند تا برادر ‪ ،‬وص ی و‬
‫جانشین من باشد ؟‬
‫جز علی ( ع ) هیچ کس پاسخ نداد رسول خدا سخن خود را تکرار کرد و این بار هم فقط علی لبیک‬
‫گفت و بار سوم هم تکرار شد و رسول خدا هم فرمودعلی ‪ ،‬برادر و جانشین من در میان‬
‫شماست ‪.‬‬

‫دعوت عمومی و آغاز صف بندی موحدان و مشرکان در مکه‬
‫رسول خدا در سومین مرحله از مأموریت خود در دعوت اجتماعی و گذر از جامعه جاهلی گامی بلند برداشت و پس از‬
‫آنکه فرشته ی وحی فرمان هدایت عمومی را به وی ابالغ کرد ‪ ،‬طنین او در کوه صفا پیچید ‪.‬‬
‫ابولهب این بار هم باتوهین به پیامبر گفتارش را دروغ خواند در این هنگام فرشته وحی با فرود آوردن سوره ی تبت‬
‫وسرزنش ابولهب جبهه حق را یاری رساند ‪.‬‬
‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 38

‫منطق نیرومند پیامبر بر سه محوراستوار بود ‪:‬‬
‫‪ -1‬یکتایی خدا‬
‫‪ -2‬پرستش خدا ی واحد و سرزنش بت پرستی‬
‫‪ -3‬رستگاری در پرتوی توحید‬

‫افرادی که از این دعوت آشفته شدند ‪:‬‬

‫‪ -1‬آنها که کور کورانه از نیاکان اطاعت می کردند ‪.‬‬
‫‪ -2‬آنان که دل به دنیا و خوش ی ها آن سپرده و به منافع خویش فکر می کردند ‪.‬‬
‫‪-3‬افرادی که خود را از طبقه پایین تر برترمی دانستند‪.‬‬
‫‪ -4‬آنان که اعتقاد به جبر را دست مایه کار خود قرارداده بودند ‪.‬‬
‫‪ -5‬گروهی که برا ثر رذایل اخالقی نمی توانستند موقعیت وارزش پیامبر و خاندان وی را بپذیرند ‪.‬‬
‫‪ -6‬آنان که لجاجت و تعصب بیجا شخصیت انسانی شان را مسخ کرده بود‪ .‬نه تنها خود نمی‬
‫اندیشیدند بلکه بیداری سایر انسانها را نیز نمی خواستند ‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 39

‫مخالفان دعوت توحیدی پیامبر ‪:‬‬
‫‪ -1‬مشرکان‬

‫‪ -2‬یهودیان‬

‫‪ -3‬منافقان‬

‫مهمترین علل مخالفت و نپذیرفتن اسالم ‪:‬‬
‫‪ -1‬مخالفت اسالم با الهه اعراب و دین رایج و موروثی حاکم بر مکه‬
‫‪ -2‬نتیجه جهت گیری اجتماعی دعوت و اسالم آوردن محرومان و جوانان ‪ ،‬فروپاش ی نظام اجتماعی حاکم‬
‫بود ‪.‬‬
‫‪ -3‬جهت گیری اقتصادی‬
‫‪ -4‬رقابت های قبیلگی و حسادت ورزیدن به موقعیت ارزش ی بنی هاشم و فرزندان عبدمناف‬
‫‪ -5‬بشر بودن پیامبر‬
‫‪ -6‬روی آوردن مستضعفان به آن حضرت‬
‫‪ -7‬اعتقاد به جبر‬
‫‪ -8‬درخواست های نابجا و ناممکن‬
‫‪ -9‬اطاعت کورکورانه از نیاکان‬
‫‪ -10‬دلدادگی به دنیا‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 40

‫اقدامات مشرکان ‪:‬‬

‫‪ -1‬شگرد مساملت آمیز ‪ :‬شورای قریش برای بار دوم نزد ابوطالب شتافت و سخنگوی قریشیان گفت ‪ :‬تو در‬
‫میان ما مقام بزرگی داری و احترام می گذاریم قبال از تو خواستیم کردار برادرزاده ات را زیر نظر‬
‫بگیری و تو توجه نکردی ‪ ،‬نمی توانیم پست شمردن افکار خود و خدایانمان را تحمل کنیم باید‬
‫محمد را از این کار بازداری و گرنه با تو پیکار می کنیم ابوطالب که دریافت مقصود آنان چیست این‬
‫موضوع رابامحمد درمیان گذاشت‪،‬‬
‫پیامبرفرمود ‪ :‬به خدا سوگند اگر خورشید را در دست راستم و ماه را در دست چپم قرار دهند و بخواهند من‬
‫از پی گیری هدفم که تبلیغ اسالم است دست بردارم هرگز چنین نخواهم کرد تا پیروز و یا کشته‬
‫شوم‪.‬‬
‫‪ -2‬بعد از اینکه مشرکان از تأثیر در ابوطالب نومید شدند پنداشتند که با وعده فرمانروایی ‪ ،‬ثروت و همسر‬
‫زیبا رسول خدا را از رسالت باز دارند ‪.‬‬
‫‪-3‬بعد از ناامیدی تصمیم به تخریب واستهزای پیامبر گرفتند که بسیار ناجوانمردانه بودو باعث سبک شمردن‬
‫پیامبر و پیامش می شد ‪.‬‬
‫‪-4‬شکنجه های جسمی وروانی‬
‫‪-5‬بهانه گیری های بی پایه‬
‫‪-6‬درخواست انجام کارهای فرابشری‬
‫‪-7‬پرسش های نامعقول وبی منطق‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 41

‫شیوه های مبارزه سپاه جهل علیه شخصیت نبی اکرم (علیه السالم)‬
‫‪ -1‬شکنجه های جسمی و روانی‬
‫‪ -2‬بهانه گیری های بی پایه‬
‫‪ -3‬درخواست انجام کارهای فرابشری‬
‫‪ -4‬پرسش های بی منطق و نامعقول‬
‫‪ -5‬تهمت جنون‬

‫اقدامات علیه بنیان فکری نهضت (آیات قرآن)‪:‬‬
‫کارسازترین سالحَرسولَخداَدرَدعوتَ‪َ،‬پیامَنهفتهَدرَآیاتَقرآنَبودَ‪.‬‬
‫‪ -1‬تحریمَشنیدنَقرآنَ‪ :‬زیراَسختَترینَدشمنانَایشانَهمَبعدَازَشنیدنَآیاتَقرآنَایمانَ‬
‫میَآوردندَ‪.‬‬
‫‪ -2‬ایجادَهیاهوَوَجنجالَهنگامَتالوتَقرآنَ‬
‫‪ -3‬افسانهَوَشعرَشمردنَقرآنَ‬
‫‪ -4‬سرگرمَکردنَمردمَبوسیلهَمعرکهَگیرانَ‬
‫‪ -5‬تردیدَدرَوحیانی بودنَقرآنَ‬
‫‪ -6‬ترویجَافسانهَهایَغیرَواقعی‬
‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 42

‫اقدمات علیه حامیان نهضت‪:‬‬
‫یکی از راه های جلوگیری از گسترش نهضت نوین اسالم و مخالفت با گرویدن به آن دشوار‬
‫سازی شرایط زندگی اسالم آورندگان و آزار آنان بود ‪.‬‬

‫اثرات این شگرد ‪:‬‬
‫‪ -1‬بازگشت تازه اسالم آوردگان به دامان کفر و شرک‬
‫‪ -2‬کاهش یا از میان رفتن گرایش به پیامبر در مردم عادی‬
‫شیوه های اجرایی این شگرد ‪:‬‬
‫‪ -1‬تفتیش عقاید نومسلمانان‪.‬‬
‫‪-2‬در صورت بازرگان بودن ‪،‬تحریم اقتصادی ‪ ،‬تاراج اموال و ورشکستگی ‪.‬‬
‫‪-3‬در صورت متوسط و تهیدست بودن شکنجه‪،‬آزار ‪،‬سرزنش و برخی اوقات کشتن آنان‪.‬‬

‫انزوای سیاس ی و محاصره اقتصادی‪:‬‬

‫مبارزه منفی راهی آسان برای به زانو در آوردن اقلیت ها در هر جامعه است زیرا بر خالف مبارزه عادی‬
‫به مقدمات چندانی نیاز ندارد و با بسیج عمومی اجرا شدنی است سران قریش عهدنامه ای را‬
‫تصویب و در کعبه آویزان کردند که بندهای این پیمان شامل ‪:‬‬
‫‪ -1‬هرگونه خرید و فروش با هواداران محمد متوقف گردد ‪.‬‬
‫‪ -2‬معاشرت و پیوند زناشویی با مسلمانان ممنوع است ‪.‬‬
‫‪ -3‬جبهه مخالف محمد در تمام حوادث باید حمایت شود ‪.‬‬
‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 43

‫بهَناچارَتمامَفعالیتَهایَبنیَهاشمَوَبنیَعبدالمطلب درَمحدودهَشعبَابوطالب متمرکزَشدَوَ‬
‫سختَترینَفشارهاَراَمسلمانانَتحملَکردندَ‪.‬بعدَازسه سالَزندگیَسختَ‬
‫درشعب‪،‬ابوطالب نزدَسرانَقریشَرفتهَواعالم کردَکهَبرادرزادهَامَخبرداده عهدنامهَ‬
‫راموریانه خوردهَاستَوفقط نامَخداسالم ماندهَاست‪،‬ببینیدَاگرراست گفتَمحاصرهَ‬
‫رابشکنیدواگردروغ بودمن اورابه شماتسلیم میَکنم‪.‬‬
‫قریشیان وقتیَدرستیَسخنَمحمدَرادیدندباتوجه بهَزمینهَهایَپیشَآمدهَیَدیگرمحاصره‬
‫راشکسته وپیمان نامهَرانقض کردند‪.‬‬
‫مرگ ابوطالب وخدیجه‬
‫درهمین سالَمرگَابوطالب عمویَپیامبروبزرگترین حامیَایشانَونیزحضرت خدیجه کهَحامیَ‬
‫ومونس سختیهایَایشانَبودضربه یَسختیَبهَپیامبرواردکردبطوریکه سالَدهمَبعثتَ‬
‫راعام الحزن نامیدند‪.‬‬
‫زمینه های هجرت به مدینه ‪:‬‬
‫پیامبرَبهَهیچَوجهَنتوانستهَبودَبیشترَمردمَمکهَراَبهَپیرویَازَدینَوَمضامینَالهیَواَداردَوَ‬
‫احتمالَمیَدادَکهَباَتوجهَبهَتشدیدَبرخیَکینهَورزیَهاَوَدشمنیَهاَاصلَدعوتَ‬
‫متوقفَشودَ‪،‬لذابه دنبالَپایگاههایی درخارج ازَمکهَبودَتادعوت خودرابه‬

‫آنجاَمنتقلَکند‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 44

‫اقدامات پیامبر برای فراتر بردن دامنه دعوت از مکه‬
‫‪ -1‬ازَطریقَعرضهَاسالمَبهَقبایلیَکهَبرایَحجَوتجارت بهَمکهَمیَآمدند(مانندَدعوتَبهَ‬
‫اسالمَقبیلهَیَخزرج کهَازیثرب بهَمکهَآمدهَبودند)‬
‫‪ -2‬رفتنَبهَخارجَمکهَوَتبلیغَاسالمَدرَنقاطَدیگر(مانندطائف)‬
‫اینَاقداماتَسرانجامَباعثَشدکه تعدادیَازیثربیان دعوتَپیامبرَراقبول کنندوایشان مصعبَبنَ‬
‫عمیر رابرای تبلیغَاسالمَبهَیثرب فرستادوبه اینَترتیبَیثرب بهَطورَکاملَازدعوت‬
‫پیامبرَمطلعَشد‪.‬‬
‫دیدارَ‪75‬نفرَازَیثربیان باپیامبر دربلندی عقبهَوبستن پیمانَعقبهَبرایَدفاعَازپیامبر زمینهَیَ‬
‫هجرتَپیامبرَوتشکیل پیایگاه دیگریَدرخارج مکهَرافراهم نمود‪.‬‬

‫هجرت پیامبر به یثرب(مدینه)‬
‫مشرکانَقریشَدردارالندوه باشورومشورت سهَنظریهَرادرمورد پیامبرَمطرحَکردند‪:‬‬
‫‪-1‬بهَزنجیرکشیدن پیامبر‬
‫‪-2‬تبعیدَپیامبرَبهَنقطهَایَدوردست‬
‫‪-3‬کشتنَپیامبربوسیله یَنمایندگانَهرقبیله‬
‫نظرَسومَتصویبَشدوافرادی ازَتمامَقبایلَآمادهَشدندَتاشب هنگامَحضرتَرابه قتلَبرسانند‪.‬‬
‫خداوندَبهَپیامبرخبردادوشب علیَ(ع)بجایَپیامبرَدربسترشان خوابیدهَوپیامبر بااستفاده ازَاینَ‬
‫فرصتَبهَسمتَمدینهَحرکتَکرد‪.‬‬
‫اینَفداکاریَعلیَ(ع)آنقدرَبااهمیتَوخالصانه بودَکهَآیهَایَدرقرآن همَبهَآنَاختصاصَ‬
‫پیداکرد‪،‬واین شبَبهَلیلة المبیت معروفَشد‪.‬‬
‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 45

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 46

‫تاسیس ملت‬

‫هجرت‬

‫رسول اکرم (ص) درروز دوشنبه به دهکده قبا در دو فرسخی (حدود ‪ 12‬کیلومتری)مدینه‬
‫رسید و مورد استقبال گروهی از مردم مدینه قرار گرفت و تا روز جمعه که منتظراهل بیت‬
‫و دیگر مسلمانان بود اولین مسجد را در آنجا بنا نهاد‪.‬‬
‫در روز جمعه وارد مدینه شدند و انبوه مردم از ایشان استقبال کرده و هر کدام می‬
‫خواستند که افتخار میزبانی از ایشان را خود داشته باشند ولی پیامبر فرمود افسار شتر را‬
‫رها سازید هر کجا که زانو زد همانجا خانه ی من است ‪.‬‬
‫شتر در زمین دو یتیم زانو زد و مسلمانان شروع به ساختن خانه و مسجدی در آن مکان‬
‫کردند‪.‬‬
‫پیامبر هم به طور موقت در خانه ی ابو ایوب انصاری که در کناران بود ساکن شده و‬
‫اولین نماز جمعه را برپا کردند‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 47

‫وحدت جامعه با عقد اخوت مسلمانان‬
‫الف)دالیل این اقدام ‪:‬‬

‫‪-1‬اختالف میان دو قبیله اوس و خزرج‬
‫‪-2‬تعصب همشهری گری یثربیان و مکیان‬
‫‪-3‬تعصبات اعراب بادیه نشین و گوناگونی زبان و نژادو زادگاه آنها‬
‫‪ -4‬وضعیت معیشتی مهاجران و قرار دادن آنها در سر پرستی انصار‬
‫‪-5‬احساس مسئولیت مسلمانان در برابر تنگدستی‪,‬بیماری ودشواریهای سیاس ی اجتماعی‬
‫یکدیگر‬

‫ب‪:‬دلیل انتخاب امام علی به عنوان برادر پیامبر اکرم‬

‫‪-1‬تاکید بر همتایی علی(ع)با پیامبر در فضایل و کرامات‬
‫‪ -2‬جلوگیری از بروز بحران و تعصبات جاهلی میان اوس و خزرج (در صورتی که پیامبر با‬
‫یکی از افراد این دو قبیله پیمان می بست باعث تحریک عواطف آن دو می شد‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 48

‫اولین قانون اساس ی‬

‫الف)دالیل ایجاداین قانون‪:‬‬

‫‪-1‬وجودعقاید متضاد در درون خانه های مدینه وبحران آفرین بودن آن در درازمدت‬
‫‪-2‬وجود یهودیان درشهروپراکنده بودن گروههای آنان و هم پیمانی هرکدام با تیره هایی از‬
‫اوس وخزرج‬
‫‪-3‬عالقه جدی رسول اکرم به همزیستی وایجاد زمینه های اجتماعی برای توسعه ی طبیعی‬
‫اسالم‬
‫‪-4‬مقابله با خطر جدی بدویان واشراف قریش‬
‫‪-5‬ایجاد محیطی مطلوب بر ای ارتباط فکری منطقی با مشرکان وامکان گفتگو ودعوت‬
‫آنان‬
‫‪-6‬ترسیم خط سیر حرکتهای سیاس ی اجتماعی مسلمانان وتبیین مواضع اسالم در برخورد با‬
‫ستمگران وهم پیمانان‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 49

‫ب)سه بخش اصلی این قانون‬
‫‪-1‬روابط مسلمانان نسبت به هم(اوس وخزرج‪,‬انصارو مهاجران)‬
‫‪-2‬ترک تعرض بین مسلمانان ویهود‬

‫‪-3‬بخش عمومی وجهانی برای وحدت مسلمانان در همه ی زمانها‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 50

‫ج)برخی بندهای این قانون‪:‬‬
‫‪-1‬مسلمانان ملتی واحدند‪.‬‬
‫‪-2‬مسلمانان باید عدالت پیشه باشند‪.‬‬
‫‪-3‬مسلمانان بایدیار وغمخوارهم و یاری کننده بینوایان باشند‪.‬‬
‫‪-4‬خون همه مسلمانان ارزش یکسان دارد‪.‬‬
‫‪-5‬هر مسلمانی که به کس ی پناه دهد‪,‬پناه او نزد همه مسلمانها محترم است‪.‬‬
‫‪-6‬اگر مسلمانی مسلمان دیگر را بکشد باید قصاص شود‪.‬‬
‫‪-7‬هیچ مسلمانی حق ندارد بدون حضور دیگران پیمان صلح منعقد کند‪.‬‬
‫‪-8‬اگر فردی از یهود اسالم آورد با مسلمانان دیگر تفاوتی ندارد‪.‬‬
‫‪-9‬یهودیان با مومنان در حکم یک امتند جز اینکه یهود به دین خود عمل می کند‬
‫ومسلمانان به دین خود‪.‬‬
‫‪-10‬اگر مسلمانی پیمان بست حق ندارد پیمان شکنی کند‪.‬‬
‫‪-11‬تنها مرجع اختالفات قضایی حقوقی وجنایی رسول خداست‪.‬‬
‫‪-12‬امضاکنندگان این پیمان دفاع مشترک از یثرب را به عهده دارند‪.‬‬
‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 51

‫جهتَدهیَمناسباتَاقتصادیَبهَسویَعدالت‪:‬‬
‫‪-1‬پرداختَزکاتَوپیوند آنَباَتزکیهَنفس‬
‫‪-2‬مشخصَکردنَقلمروَمالکیتَمسلمانان‬
‫‪-3‬تعیینَثروتهای عمومی‬
‫‪-4‬قانونَخمس‬
‫‪-5‬کیفیتَتقسیمَغنایمَجنگی‬
‫‪-6‬تحریمَتدریجیَربا‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 52

‫ماهیتَجنگهایَپیامبر‬
‫وجودَشرورَوَمفاسدی مثلَجنگَ‪,‬الزمهَوجودی طبیعتَوَتزاحمات مادیَ‬‫است‪.‬‬
‫خودَخواهیَ‪,‬جهلَوَمنفعتَطلبیَباعثَتزاحم بینَمنافعَافرادَجامعهَمیَشود‪.‬‬‫ستمَپیشگی وَناسپاسیَانسانَ‪,‬پرخاشگریَوَپیرویَازَشیطانَسببَنزاعَ‬‫میشودَ‪.‬‬
‫جلوگیریَازَخودَکامگیَستمکارانَ‪,‬نجاتَمحرومان وَمظلومانَوَبرداشتنَ‬‫مانعَازسر راهَتکاملَانسانهاَ‪،‬جنگَراَضروریَمیَسازد‪.‬‬
‫ازَنظرَقرآنَوَمنابعَدینیَجنگَتنهاَبرایَجلوگیریَازَآلودگیَوفساد زمینَ‬‫‪,‬محفوظَماندنَپرستشگاهها وجلوگیری ازَخطرَویرانیَمرکزَحقَ‪,‬جلوگیریَ‬
‫ازَستمگریَوَدفاعَازَمظلومانَمجازَشمردهَشدهَاستَ‪.‬‬
‫پس‬
‫جنگ در اسالم ‪,‬برای برقراری عدالت و تامین مصالح واقعی و آزادیهای مردم‬
‫براساس ارزشهای انسانی و دینی است و نه کشور گشایی ‪,‬مقاصد پست دنیوی‬
‫‪,‬انتقام ‪,‬تجاوز و اختالفات دینی‪.‬‬
‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 53

‫بسیج نیروها توسط پیامبر‪:‬‬

‫‪-1‬استقبال از رزمندگان و بدرقه آنان‬
‫‪ -2‬برخورد جدی با کانونهای تبلیغاتی ضد جنگ و شایعه سازان‬
‫‪-3‬نوید پیروزی و تشویق رزمندگان‬
‫‪ -4‬پیشگام نمودن خویشان در صف مقدم جبهه‬
‫‪-5‬طرح مسئله شهادت به عنوان کمال آرمانی انسان‬
‫‪ -6‬استفاده از ابزارهای تبلیغاتی (اشعار‪،‬سرودها ‪,‬تالوت قرآن)‬
‫‪-7‬مانورهای نظامی و تبلیغاتی در هنگام اعزام نیرو‬
‫‪-8‬دعا برای پیروزی رزمندگان‬
‫‪-9‬استقامت و پایداری کم نظیر در میدان‬
‫‪-10‬سخنرانی قبل از اعزام نیرو‬
‫‪ -11‬سهیم گرداندن زنان در تشویق مجاهدان‬
‫‪ -12‬دیدار با مجروحان و دلجویی از آنان‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 54

‫اصول و تدابیر جنگی پیامبر‪:‬‬
‫‪-1‬شناسایی دقیق وکامل دشمن‬
‫‪-2‬اجتناب از جنگ های همزمان در چند جبهه‬
‫‪ -3‬رعایت اصل غافلگیری و مخفی نگه داشتن اسرار نظامی‬
‫‪ -4‬فشاراقتصادی بر دشمن‬
‫‪ -5‬بهره گیری از نیروهای تهاجمی و ضربتی‬
‫‪-6‬پیشگامی در تمامی لحظات بحرانی وشدید نبرد‬
‫‪-7‬مراقبت از وحدت مجاهدان‬
‫‪-8‬بهره گیری مناسب ازشیوه جنگ روانی‬
‫‪-9‬توجه به اصول اخالقی وانسانی‬
‫‪-10‬توجه به نظرات وپیشنهادات فرماندهان نظامی‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 55

‫عوامل پیروزی مسلمانان در جنگها‬

‫الف)فرماندهی هوشمندانه پیامبر‬

‫‪-1‬تصمیم گیری سریع وصحیح‬
‫‪-2‬شجاعت فردی وقدرت جسمی‬
‫‪-3‬اراده نیرومند‬
‫‪-4‬روحیه تزلزل ناپذیر‬
‫‪-5‬دوراندیش ی‬
‫‪-6‬شناخت روحیات واستعدادها‬
‫‪-7‬اعتماد متقابل ودوستی دو جانبه‬
‫‪-8‬رعایت مساوات‬
‫‪-9‬بهره گیری از شیوه های نو‬
‫‪-10‬آشنایی وبه کارگیری اصول جنگ مانند اصل غافلگیری‪,‬تمرکزنیروها ورازداری‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 56

‫ب) روحیه ایمانی و جنگاوری مجاهدان ‪:‬‬
‫‪-1‬هدف وانگیزه ی توحیدی‬
‫‪-2‬توکل به خدا‬
‫‪ -3‬یقین به نصرت و یاری خدا‬
‫‪-4‬انضباط‬
‫‪ -5‬آموزش و سازماندهی صحیح‬
‫‪ -6‬سالح مناسب‬
‫‪ -7‬دلدادگی سربازان به فرمانده‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 57

‫ج) رعایت عدالت در جنگ با دشمن‬
‫‪-1‬دفاعی بودن تمام نبردهای پیامبر (ص)‬
‫‪ -2‬غیر نژادی و غیر مادی بودن انگیزه ی نبردها‬
‫‪ -3‬پایبندی به اصول انسانی مانند مراعات حقوق اسیران‬
‫‪,‬مراقبت از مجروحان و عدم تعرض به بی گناهان ‪,‬زنان و‬
‫کودکان‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 58

‫رفتار پیامبر با مخالفان‪:‬‬
‫الف) یهودیان‬

‫محققان یکی از علل مهم مهاجرت یهودیان به سرزمین حجاز را مسئله انتظار منجی موعود و‬
‫پیامبر آخر الزمان می دانند‬
‫برخی از آنها به پیامبر ایمان آوردند مانند مخیریق‪.‬‬
‫پیامبر با یهودیان پیمان ترک تعرض و همزیستی مساملت آمیز امضا کرد ولی‪:‬‬
‫بنی قینقاع با تجاوز به حقوق یک زن مسلمان‪،‬آتش درگیری با مسلمانان را شعله ور ساخت‪.‬‬
‫بنی نضیر جنگ احزاب را با توطئه و تحریک براه انداخت‪.‬‬
‫بنی قریظه در جنگ احزاب به نفع قریش وارد نبرد شد‪.‬‬

‫ب)منافقان‬

‫محل به وجود آمدن نفاق در مدینه و علت آن هم پدید آمدن قدرت متشکل و سازمان‬
‫سیاس ی و اجتماعی دولت درآن شهر بود‪.‬‬
‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 59

‫برخی کارشکنیهای منافقان‪:‬‬

‫‪ -1‬در جنگ احد سیصد نفر از منافقان به فرماندهی عبدهللا ابن ابی از سپاه اسالم جداشده و با‬
‫تبلیغات و شایعه پراکنی ‪،‬زمینه ی آشفتگی را در سپاه مسلمانان فراهم کرد‪.‬‬
‫‪ -2‬پس از پیروزی مسلمانان در جنگ بنی املصطلق عبدهللا ابن ابی سر کرده ی منافقین طرحی ارائه داد‬
‫که با تحریم اقتصادی پیامبر و مسلمانان اصحاب رااز گرد ایشان پراکنده و باعث ترک مدینه توسط‬
‫آنان شود که پیامبر او را بخشید ‪.‬‬
‫‪ -3‬در آستانه جنگ تبوک گروهی از منافقان در منزل سویلم یهودی جمع شده و راههای جلوگیری از‬
‫شرکت مسلمانان در جهاد را بررس ی می کردند که پیامبر توسط گروهی آنها را پراکنده ساخت‪.‬‬
‫‪ -4‬در جنگ تبوک منافقان که حدود یک سوم لشکر اسالم بودند از میانه ی راه باز گشتند‪.‬‬
‫‪ -5‬در هنگامی که لشکر اسالم برای جنگ تبوک رفته بود منافقان می خواستند مدینه را به کمک اعراب‬
‫بیابان نشین تصرف کنند که با حضور امام علی(ع)در مدینه موفق نشدند‪.‬‬
‫‪ -6‬در جنگ خندق به توطئه و کار شکنی پرداختند‪.‬‬
‫‪ -7‬توطئه برای کشتن پیامبر به وسیله ی گروه دوازده نفری‬
‫‪ -8‬هم پیمان شدن با یهودیان بنی نضیر‬
‫‪ -9‬مسخره کردن مسلمانان‬
‫‪ -10‬بی احترامی به پیامبر‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 60

‫اعالم جهانی رسالت‬

‫الف) آیات در مورد رسالت جهانی پیامبر‪:‬‬
‫سوره ی سبا آیه ‪ :28‬و ما تو را نفرستادیم جز برای اینکه عموم انسانها را بشارت و بیم دهی‪.‬‬
‫سوره ی اعراف آیه ‪:158‬به همه انسانها بگو که من فرستاده ی خدا به سوی همه ی شما هستم‪.‬‬
‫ب)تعداد نامه های پیامبر برای پادشاهان ‪,‬بزرگان قبایل و راهبان ‪ 68‬نامه است‪.‬‬
‫ج)نامه ی پیامبر به خسرو پرویز ‪:‬‬

‫بنام خداوند بخشنده مهربان‬
‫از محمد فرستاده خدا به کسرای بزرگ ایران ‪.‬‬
‫درود بر آنکه حقیقت جوید و به خدا و پیامبر ایمان آورد‪.‬‬
‫من به فرمان خدا وند تورا به سوی او می خوانم ‪ .‬او مرا برای هدایت همه ی مردم فرستاده است تا همه را‬
‫از خشم او بترسانم و حجت را بر کافران تمام کنم‪.‬‬
‫اسالم بیاور تا در امان باش ی و اگر از ایمان و اسالم سر برتافتی ‪,‬گناه ملت مجوس بر گردن توست‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 61

‫مباهله‬
‫پیامبر نامه ای به اسقف نجران نوشت و آنها را به آیین اسالم دعوت کرد‪.‬‬
‫اسقف نجران شورایی ترتیب داده و نظر خواهی کرد ‪ .‬شورا به این نتیجه رسید که هیاتی‬
‫‪ 60‬نفره را به مدینه بفرستد تا نشانه های نبوت را بررس ی کنند ‪.‬این هیات پس از گفتگو‬
‫با پیامبر پیشنهاد مباهله کردند ‪.‬‬
‫اسقف آنها توصیه کرد اگر پیامبر با یارانش آمدمباهله کنید واگر با خاندانش آمد بدانید‬
‫برحق است ومباهله نکنید‪.‬‬
‫پیامبر اکرم به فرمان خداوند حضرت علی و حضرت فاطمه ‪,‬امام حسن و امام حسین (ع)‬
‫را به میدان مباهله آورد ‪.‬‬
‫مسیحیان که چنین دیدند منصرف شده گروهی ایمان آوردند و گروهی نیز قبول کردند‬
‫که جزیه بپردازند‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 62

‫فتح مکه‬
‫در سال ششم هجرت پیامبر با مکیان پیمان صلح را منعقد کرد‪.‬‬
‫در سایه ی این صلح تا ‪ 10‬سال جنگ بین دو طرف ممنوع شد‪,‬مبلغان اسالم با خاطر آسوده‬
‫در داخل و خارج عربستان به نشر اسالم پرداختند ‪ ,‬رفت و آمد مردم مکه و مدینه آغاز شد و‬
‫سران قریش با اخالق نیک ورفتار منصفانه پیامبر آشنا شدند ‪.‬‬
‫در سال هشتم قریش مکه علیه هم پیمانان پیامبر وارد جنگ شده و موارد صلح را نقض‬
‫کردند ‪.‬‬
‫لذا پیامبر با ‪ 10‬هزار نفر از یارانش در ماه رمضان سال هشتم وارد مکه شده و آنجا را کامال‬
‫آرام و بدون درگیری فتح کرد‪.‬‬
‫پیامبر تمامی اهل مکه را بخشید و ندای اسالم در مکه طنین انداز شد و بت های کعبه‬
‫شکسته شد ‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 63

‫حج برائت‬
‫در سال نهم آیات سوره برائت بر پیامبر نازل شده وپیامبر ماموریت‬
‫یافت از مشرکانی که تا آن زمان بر اساس آداب ورسوم جاهلی درحج‬
‫حاضر می شدند اعالن بیزاری کند‪ .‬ابتدا پیامبر ابوبکر را مامور این کار‬
‫ساخت ولی وحی الهی دستور داد که یا خود پیامبر یاکس ی که از پیامبر‬
‫است این آیات را باید ابالغ کند ‪.‬لذا پیامبر امام علی را مامور کرد که‬
‫به سمت مکه حرکت کند و در راه آیات را از ابو بکر گرفته در اجتماع‬
‫حاجیان در روز عید قربان ابالغ کند ‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 64

‫حج والیت‬
‫در سال دهم جمعیتی حدود ‪ 90‬یا ‪ 120‬هزار مسلمان از مدینه و اطراف آن‬
‫عازم حج شدند ‪.‬‬
‫پس از پایان مراسم حج وحی الهی رسید که آنچه از خدا بر تو نازل شد به‬
‫خلق برسان که اگر نرسانی تبلیغ رسالت نکرده ای و خداوند تو را از شر وآزار‬
‫مردم حفظ می کند‪.‬‬
‫لذا پیامبر مردم را در منطقه غدیر خم گرد آورد پس از نماز ظهر بر روی منبر‬
‫رفته نزدیک بودن رحلت خود را اعالم کرد وفرمودند‪:‬‬
‫"کتاب خدا وعترت من بعد از من دوش به دوش هم راهبر شمایند شما باید‬
‫به درستی پیرو آنها باشید تا گمراه نشویدآنگاه دست علی را بلند کرد و‬
‫فرمود‪":‬هر که من موالی اویم‪,‬علی موالی اوست"‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 65

‫چند نکته درمورد حدیث غدیر‬

‫اوال‬

‫حدیث غدیرنه اولین ونه آخرین سندبر والیت علی(ع)است‪،‬بلکه موضوع والیت حضرت‬
‫علی(ع)ازابتدای رسالت پیامبر(ص)درمهمانی خویشاوندان تا آخرین روز حیات‬
‫پیامبر(ص)دربسترمرگ‪،‬اعالم شد‪.‬‬

‫ثانیا‬

‫کلمه مولی در این حدیث نمی تواندبه معنای دوست‪،‬یاور و‪...‬باشدچون مستلزم‬
‫کذب‪،‬کفر‪،‬محال‪،‬لغو‪،‬بی فایده بودن یاسخیف بودن آن می شود‪.‬‬

‫وتنها می توان به معنی "اولی بالش ی"یعنی والیت الهیه وامامت باشد‪.‬‬
‫مانندآیات زیر‪:‬‬
‫بل هللا مولیکم وهوخیرالنصرین‪(.‬آل عمران‪)150‬‬‫ذالک بان هللا مولی الذین آمنووان الکافرین ال مولی لهم‪(.‬محمد‪)11‬‬‫‪-‬واعتصموباهلل هو مولیکم فنعم املولی ونعم النصیر‪(.‬حج‪)78‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 66

‫اصول واهداف حکومت پیامبر(ص)‪:‬‬
‫‪ -1‬اندیشه تربیتی پیامبر فراترازمحدودیت های قومی بود‪.‬‬
‫‪ -2‬باایجادروحیه اخوت وبرادری میان مسلمانان‪،‬همدلی را ایجاد کرد‪.‬‬
‫‪ -3‬پیروی کورکورانه از آباء واجداد را گمراهی دانست وشخصیت مسلمان را مستقل‬
‫ازخاندان وطایفه شکل داد‪.‬‬
‫‪ -4‬تبعیض نژادی را محکوم وافتخارات جاهلی را ناروا شمرد‪.‬‬
‫‪ -5‬با طرح مفهوم سیاس ی بیعت از همان ابتدا بستر سازمان فکری و ایده فرهنگی واحد را‬
‫فراهم ساخت ‪.‬‬
‫ٌ‬
‫‪ – 6‬در پیمان عقبه دوم ‪ ،‬جبهه دینی واحدی متشکل از ‪ 12‬نفر از قبائل مختلف رامامور‬
‫تبلیغ اسالم ‪،‬دعوت به توحید و بیان مسئولیت مسلمانان نمود ‪.‬‬
‫‪ – 7‬هجرت از مکه به مدینه اساس ی ترین اقدام در جهت شکل گیری امت اسالمی و تثبیت‬
‫حکومت بود ‪.‬‬
‫‪ – 8‬رویه حکومت آن حضرت در ایجاد قسط و عدالت برپایه مالطفت ومنافع عمومی بنا‬
‫نهاده شد‪.‬‬
‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 67

‫‪ -9‬ازاصل مشورت درمشارکت دادن مردم درامور سیاس ی‪،‬اجتماعی‪،‬نظامی وفرهنگی بهره‬
‫گرفت‪.‬‬
‫‪ -10‬نظام اجتماعی وحکومتی خود را برپایه تعاون وهمکاری دولت وملت قرار داد‪.‬‬
‫‪ -11‬برای جلوگیری ازانباشت ثروت درمیان گروهی خاص‪،‬درکنار مالیاتهای واجب نوعی‬
‫مالیات داوطلبانه(صدقه)را نیز مورد سفارش اکید قرار داد‪.‬‬
‫‪ -12‬با تعالیم قرآن وتوجه دادن مردم به خدا وحاضر وناظر دانستن او ودعوت به پارسایی‬
‫از مردمی که تاراج مال و زن و فرزند همدیگر کار عادی و روزمره شان بود انسانهایی ساخت‬
‫که با همه ی قدرت بر تصاحب غاصبانه ی موجودی دیگران به آن حرمت گذاشته وحتی‬
‫دارایی خود را نیز به همنوعان خود می بخشیدند‪.‬‬
‫‪ -13‬به مسلمانان آموخت که به دفاع از ستم دیدگانی که در سایر کشورها از عهده دفاع‬
‫ومقابله با تجاوز بر نمی آیند واز مسلمانان کمک می خواهند نیز بشتابند‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 68

‫‪ -14‬خالصانه بودن وپیراسته بودن از تعدی وتجاوز واغراض شخص ی وسود جویانه و‬
‫سلطه طلبانه را معیار اصلی قبولی جهاد می دانست‪،‬لذا آنرا از هر گونه وحش ی گری مبرا‬
‫وفقط به دفع تجاوز متجاوزین محدود می کرد‪.‬‬
‫‪ -15‬میان گفتار و رفتارش تضادی دیده نشد‪.‬‬
‫‪ -16‬زندگی اش را بر پایه پرهیز از بخل‪،‬حسد‪،‬طمع‪،‬مردم فریبی ونیز آراستگی به اخالقیاتی‬
‫چون عفو‪،‬عطوفت‪،‬مهربانی‪،‬پارسایی و ساده زیستی بنا نهاد‪.‬‬

‫‪ -17‬تعصب عربی نداشت‪.‬‬
‫‪ -18‬با دوست مهربان ودر برابر دشمن کینه وعقده نداشت‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 69

‫عوامل گسترش اسالم‪:‬‬
‫‪ -1‬حکومت ملوک الطوایفی‬
‫‪ -2‬زندگی قبیله ای ومحوریت شیخ قبیله‬
‫‪ -3‬نبود سلطه خارجی وامنیت شبه جزیره‬
‫‪ -4‬وضعیت متمایز مکه از نظر تقدس‬
‫‪ -5‬مرکزیت تجاری‬
‫‪ -6‬ویژگی های اعراب‬
‫‪ -7‬اختالف قبیله ای در مدینه‬
‫‪ -8‬وجود پیروان ادیان بزرگ در مدینه‬
‫‪ -9‬وجود امکانات اقتصادی ورفاهی در مدینه‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 70

‫سه ویژگی قرآن وتاثیر آن در گسترش اسالم ‪:‬‬
‫‪.1‬قرآن تصویری خرد پسند وآسان فهم از خداوند ارائه می دهد که در ادیان دیگر‬
‫چنین نیست‪.‬‬
‫‪.2‬مطالبی در قرآن وجود دارد که فراتر از اوضاع و احوال وزمان ومکان است وتا انسان‬
‫انسان است این مطالب برای زندگی فردی واجتماعی او‪،‬روابطش با خود وخدا وهمنوع‬
‫وحتی طبیعت سودمند است‪.‬‬
‫‪.3‬هیچ دین ومذهبی را بطور کلی نفی نمی کند واگر با اهل کتاب هم مخالفت می کندبه‬
‫این خاطر است که به تورات وانجیل عمل نمی کنند‪.‬پس مسلمانان باید نوح‪،‬‬
‫ابراهیم‪،‬موس ی‪،‬عیس ی‪،‬را قبول و دوست داشته باشند‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 71

‫اخالق پیامبروتاثیر آن در گسترش اسالم‪:‬‬
‫ هیچ وقت دشمنانش را نیز نفرین نکرد‪.‬‬‫ هرگز انتقام شخص ی نگرفت‪.‬‬‫ در امانت خیانت نکرد‪.‬‬‫ حتی در جنگها هم ذره ای ستم روا نمی داشت‪.‬‬‫ در فتح مکه همه مکیان را عفو نمود‪.‬‬‫ در هیچ جنگی از دشمن نگریخت‪.‬‬‫می دوشید‬
‫ متواضعانه بر زمین می نشست‪،‬روی زمین غذا می خورد‪،‬گوسفندان را‬‫و دعوت غالمان را می پذیرفت‪.‬‬
‫ به کودکان سالم می کرد‪.‬‬‫ دعوتش بر اساس حکمت‪،‬اندرز نیکو وجدال احسن بود‪.‬‬‫ اغلب خندان بود‪.‬‬‫ هرگز تمایالت وهوس های جوانی او را به خود مشغول نکرد‪.‬‬‫ رهبانیت وکناره گیری از دنیا را با زیاده روی در شهوات به یک اندازه محکوم می دانست‪.‬‬‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 72

‫فصل پنجم ‪:‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 73

‫از سقیفه تا قتل عثمان‬

‫چرا بر مساله جانشینی پیامبر پافشاری می کنیم؟‬
‫انسان در پی اثبات باورهای خود است وهمه نیرو ها ی حیاتی را بسیج می‬
‫کند تا گذشت زمان موضوع مورد اعتقادش را به فراموش ی نسپارد‪.‬‬
‫حق بدان علت که حق است هر چند جنبه اعتقادی نیز داشته باشد مورد‬
‫دفاع جدی نوع بشر است‪.‬‬
‫تا آنجا که بسیاری از متفکران غیر مسلمان نیز در موضوع خالفت وجانشینی‬
‫پیامبر و بیان حق با اندیشه‪،‬منطق واستدالل وارد میدان تحقیق و اظهارنظر‬
‫شده اند‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 74

‫برخی دالیل نیاز به جانشینی پیامبر‪:‬‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫دالیل وفلسفه بعثت پیامبر برای نیاز به امام وجانشین نیز کاربرد‬
‫دارد(مانند قانون هدایت عمومی)‬
‫نیاز جامعه به زمامدار‬
‫لزوم ارتباط بین عالم ربوبی و عالم انسانی‬
‫تفسیر وبیان اصول کلی دین وآیات قرآن‬
‫تاکید های قرآن بر نقش جانشین پیامبر در تکمیل دین واتمام‬
‫نعمت‪(.‬آیه اکمال)‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 75

‫نمونه هایی از تاکید اصحاب بر لزوم تعیین جانشین‪:‬‬

‫‪ .1‬عبدا‪...‬بن عمربه پدرش گفت‪:‬مردم میگویندتونمیخواهی کس ی راجانشین‬
‫خودسازی!اگرتوساربان یاچوپانی میداشتی ‪ ،‬اونزدتومی آمدوشتران یاگوسفندانت‬
‫را همین گونه رها می کرد بی تردید می گفتی چوپان مقصراست‪.‬اگرکس ی رابرای‬
‫سرپرستی بندگان خدابه جای خویش تعیین نکنی ‪ ،‬چون نزدخداروی چه پاسخ‬
‫میدهی‪.‬‬
‫‪ .2‬ابن ابی الحدیدمعتزلی خطاب به نقیب علوی می گوید‪:‬دلم راض ی نمیشود بگویم‬
‫اصحاب پیامبرگناه کرده اندوبرخالف گفته اوگام برداشته ونص غدیر را زیرپا‬
‫گذاشته اند‪ .‬نقیب علوی درجواب گفت‪ :‬دل من هم راض ی نمی شود بگویم پیامبر‬
‫اهمال کار بودوامت راهمین گونه بی سرپرست رهاکردورفت‪ .‬چگونه ممکن است‬
‫برای پس ازمرگش کس ی را امیرمسلمانان قرارندهد‪.‬‬
‫‪ .3‬عایشه به عبدهللا بن عمر گفت‪:‬سالم مرا به پدرت برسان وبگو‪:‬امت محمد را بی‬
‫سرپرست رها مکن ‪.‬کس ی را در میان آنان جانشین خود ساز ‪.‬می ترسم آشوب بر پا‬
‫شود‪.‬‬
‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 76

‫اصرار پیامبر بر اعزام سپاه اسامه‬

‫پیامبر برای دور کردن عوامل توطئه از مدینه هنگام رحلت وطبیعی نمایاندن امارت‬
‫جوانان بر همه صحابه وخنثی کردن بهانه کم سن وسال بودن علی (ع) سپاهی‬
‫منظم از انصارومهاجر گرد آورد وافراد سر شناس ی مانند ابوبکر‪،‬عمر‪،‬ابوعبیده‬
‫وسعدوقاص را دستور جداگانه برای شرکت در آن داد‪.‬حضرت علی را از این سپاه‬
‫مستثنی کرده وفرماندهی آن را به جوانی بیست ساله به نام اسامه سپرد‪.‬حتی وقتی‬
‫اسامه از پیامبر خواست حرکت سپاه را به بعد از رهایی پیامبر از بیماری بیندازد‬
‫پیامبر تاکید کرد که سریع حرکت کنند‪.‬‬
‫ولی همان افراد سرشناس که پیامبر جداگانه تاکید بر شرکت آنها کرده بود از‬
‫همراهی سپاه طفره می رفتند لذاپیامبر به مسجد رفته وبر منبر فرمود خدا لعنت‬
‫کند کسانی را که از سپاه اسامه کناره گیری کردند‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 77

‫پیامبر در بستر مرگ‬
‫پیامبر اکرم در آخرین فرصت قبل از رحلت خود کاغذ وقلمی‬
‫خواست تا نامه ای بنویسد که بعد از ایشان هرگز گمراه‬
‫نشوند ولی عمر گفت‪:‬هذیان می گوید قرآن نزد ماست وبرای‬
‫ما کافی است‪.‬‬
‫بین حاضرین اختالف نظر پیش آمد وپیامبر نیز ناچار برای‬
‫اینکه اصل دین و قرآن تهدید نشود بر نوشتن آن پا فشاری‬
‫نکرد‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 78

‫خالفت ابوبکر‬

‫خبر رحلت پیامبر که پخش شد مردم همگی جمع شدند وبا حال اندوهگین به ناله وگریه پرداختند که ناگهان‬
‫عمر فریاد زد که این چه حماقتی است که شما دارید چرا می گویید پیامبر مرده است پیامبر نمرده‪،‬این سخن‬
‫منافقان است‪،‬هر کس بگوید او مرده است با شمشیر گردنش را میزنم‪.‬‬
‫ابن عباس این آیه را خواند که‪":‬و ما محمد اال رسول قد خلت من قبله الرسل افان مات او قتل انقلبتم علی‬
‫اعقابکم"(آل عمران‪)144‬‬
‫عمر قانع نشد وباز تهدید کرد‪:‬اگر کس ی بگوید پیامبر مرده است دست وپایش را قطع میکنم پیامبر به آسمانها‬
‫رفته است وباز می گردد‪.‬‬
‫ابوبکر از راه رسیده وهمان آیه را که ابن عباس قبال خوانده بود تالوت کرد وگفت‪:‬پیامبر در گذشت اما‬
‫خدایش زنده است‪ .‬عمر این بار پذیرفت وگفت گویا این آیه را نشنیده بودم‪.‬‬
‫پس از چندی وقبل از اینکه مراسم کفن ودفن پیامبر شروع شود پیکی آهسته به ابوبکر گفت‪:‬عمر تورا می‬
‫خواند ‪.‬ابوبکر ابتدا اعتنا نکرد ولی دوباره پیام تکرار شد لذا ابوبکر به همراه عمر وابوعبیده روانه سقیفه‬
‫شد‪.‬‬
‫در سقیفه استداللهایی مانند مهاجر بودن‪،‬قریش ی بودن‪،‬دوستی با پیامبر وکهنسالی مطرح شد وابوبکر به‬
‫عنوان جانشین پیامبر نام برده شد وبرخی بیعت کردند وبعد هم با ورود طایفه بنی اسلم که با جاروجنجال و‬
‫به شکل پلیس ی به یکباره وارد مدینه شده ومستقیما به سقیفه آمدند وبا ابوبکر بیعت کردند‪،‬خالفت او‬
‫قطعی شد‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 79

‫جنگ های رده‬

‫بحران پس از رحلت مجال تازه ای برای مدعیان دروغین نبوت پدید‬
‫آورد که سبب تردید عده ای از مسلمانان نسبت به اصل دین شد‬
‫که پدیده ارتداد وبازگشت ازدین بوجودآمد‪.‬ونیزبرخی به علت اینکه‬
‫دستگاه خالفت رامشروع نمی دانستند ازپرداخت زکات خودداری‬
‫کردند‪.‬‬
‫حکومت بااین پدیده باشدت وقدرت برخوردکردبه طوری که‬
‫اعتراض دیگرمسلمانان رادرپی داشت (نمونه آن حمله کردن‬
‫خالدابن ولیدبه قبیله مالک بن نویره بودکه خود درزمان رسول‬
‫اکرم مامورجمع آوری زکات بود)‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 80

‫بیعت اجباری از امام علی(ع)‬
‫علی(ع)وقتی از موضوع سقیفه آگاه شدکه ابوبکر با خالفت تثبیت شده اش به همراه‬
‫طرفداران به مسجد آمد‪.‬گروهی از شیعیان امام علی درخانه وی گرد آمده بودند ودر مورد این‬
‫قضیه گفتگومی کردند که ابوبکر وعمر وطرفداران آنها مسلحانه خانه امام را محاصره کردند‬
‫وخواستند با زور از امام بیعت بگیرند وتهدید کردند که که اگر بیعت نکنی خانه را به آتش می‬
‫کشند‪.‬امام بیرون آمد واعتراض کرد‪.‬خلیفه وهمدستانش خواستند به زور وارد خانه شوند که‬
‫حضرت زهرا در مقابلشان ایستاد وفرمود‪:‬‬
‫"شما پیکر رسول خدا(ص) را زمین نهادید و بدون مشورت ومحترم شمردن حقوق ما تصمیم‬
‫گرفتید‪.‬در پیشگاه خداوند میگویم که سریع از اینجا بیرون روید وگرنه نفرینتان می کنم‪".‬این‬
‫امر باعث شد که این گروه آنجا را ترک کنند وبار دیگر‪،‬این قضیه تکرار شد وامام علی را با‬
‫دستان بسته کشان کشان به مسجد بردند وبه اجبار از وی بیعت گرفتند‪.‬‬
‫برخی دیگر از کسانی که خالفت ابوبکر را قبول نداشته واعتراض داشتند عبارتند از‪:‬‬
‫حذیفه ابن یمان‪،‬خزیمه بن ثابت‪،‬ابوایوب انصاری‪،‬سهل وعثمان بن حنیف‪،‬براءبن عازب‪ ،‬بالل‪،‬‬
‫ابوذر‪،‬عمار‪،‬مقداد‪،‬سلمان فارس ی وخالد بن سعید‪.‬‬
‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 81

‫فدک‬

‫سرزمینی در فاصله ‪250‬کیلومتری شمال مدینه ودر جنوب خیبر که آب فراوان و نخلستانهای‬
‫بسیار دارد پس از شکست یهودیان خیبر در سال هفتم هجری‪،‬اهالی فدک با پیشنهاد واگذاری‬
‫نیمی از اراض ی خود به پیامبر تقاضا ی صلح کردند وچون بدون درگیری بدست آمد جزو‬
‫اموال خاص پیامبر شد‪.‬پیامبر همان زمان آن را به فاطمه بخشید‪.‬‬
‫ابوبکر موقعی که به خالفت رسیدآن را از حضرت پس گرفت وآنجا را تصرف کرد‪.‬‬
‫حضرت زهرا همراه زنان بنی هاشم به مسجد آمد‪.‬ابوبکر با گروهی از مهاجر وانصار نشسته‬
‫بودند‪.‬‬
‫حضرت صحبتی مفصل نمودند واستداللهای محکمی بیان کردند‪.‬ابوبکر تحت تاثیر قرار‬
‫گرفت وجوابی نداشت‪.‬لذا سند فدک را به ایشان داد ولی عمر زمانی که از قضیه آگاه شد‬
‫درب خانه حضرت رفته وسند را دوباره با زور و بی احترامی فراوان از ایشان پس گرفت‪.‬‬
‫سالها بعد عمربن عبد العزیزسپس ابوالعباس سفاح‪،‬مهدی عباس ی ومامون عباس ی هم فدک‬
‫را به فرزندان فاطمه(س)باز گرداندند ودوباره غصب می شد‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 82

‫دیگر اقدامات مهم خلیفه اول‬

‫‪ -1‬اعزام سپاه اسامه به مرزهای روم که اجرای فرمان زمین مانده پیامبر‬
‫اکرم به شمار می رفت‪.‬‬
‫هرچند که درگیری رخ نداد ولی فوایدی داشت مانند‪:‬‬
‫الف) تقویت روحیه مسلمانان که در نتیجه ی آشوب های داخلی ونگرانی‬
‫های پس از رحلت ضعیف شده بود‪.‬‬
‫ب) نشان دادن قدرت مسلمانان به دشمنان خارجی که گمان می کردند پس‬
‫از رحلت پیامبر‪ ،‬آسیب پذیر شده اند‪.‬‬
‫‪ -2‬فتح ناحیه حیره در سال ‪12‬هجری‬
‫‪ -3‬فتح سرزمین شام وبخش هایی از روم‬
‫‪ -4‬تعیین رسمی خلیفه بعد از خود در بستر بیماری ودر حال تب و بیهوش ی های‬
‫مکرر‬
‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 83

‫خالفت عمربن خطاب‬

‫در سال سیزدهم هجری وبه وصیت ابوبکر خلیفه شد‪.‬نزدیک ده‬
‫سال خالفت کرد‪.‬‬
‫به اشرافی گری وجمع آوری طال ونقره دلبستگی نداشت‪،‬در غذا‬
‫قناعت داشت وساده زندگی می کرد‪.‬‬
‫به اتفاق مورخان تندخو وسختگیر بود وخودش اعتراف داشت که‬
‫مردم از تندی اش وحشت بسیار دارند‪.‬‬
‫توسط ابولولو به سبب بی توجهی شکایتش از اربابش مغیرة ابن‬
‫شعبه که حاکم کوفه بود کشته شد‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 84

‫اهم اقدامات عمر‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫وضع مقررات درباره اهل ذمه‬
‫قرار دادن دیوان ودفتر برای مالیات وبیت المال‬
‫ایجاد پایگاه های نظامی‬
‫تسخیر سراسر جزیرة العرب‬
‫جدا کردن شام ومصر از چنگ امپراتوری روم‬
‫فتح ایران‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 85

‫ضرورت وپیامدهای فتوحات‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫لشکر کشی وجنگ برای گسترش فتوحات ونفوذ در اسالم با دیدگاه نظری وسیره‬
‫عملی پیامبرمبنی بر فتح دلها وانقالب درونی نیروهای ناسازگار است‪.‬‬
‫هدف بعثت وحکومت پیامبران گسترش عدالت اجتماعی وتربیت معنوی مردم‬
‫است نه تاسیس امپراتوری واستثمار وغنیمت گرفتن‪.‬‬
‫مسلمانان نوپا در آغاز مسلمانی خود غرق در غنیمت ها وثمرات مادی پیروزی ها‬
‫شدند‪.‬‬
‫در تمام طول سیزده سال دعوت پیامبر در مکه به هیچ کس حتی اجازه دفاع هم‬
‫نمی داد وفقط بحث آموزش اسالم ونفوذ فرهنگ اسالم درجان مسلمانان مورد‬
‫اهتمام بود‪.‬‬
‫با گشودن دروازه های اسالم به روی انبوه مردم کشورهای مغلوب‪،‬تازه اسالم‬
‫آوردگان بسیار زیادی پدید آمدندکه با فرهنگ اسالم آشنا نشدند ومورد استفاده نا‬
‫بجا توسط خلفای بنی امیه وبنی عباس قرار می گرفتند وابزار قدرتمندان برای‬
‫تامین منافع شخصی آنها شدند‪.‬‬
‫بسیاری از صحابه در سایه مقام وثروت به فساد گراییده وحکومت اسالمی نیز به‬
‫امپراتوری هایی چون ایران وروم تبدیل شد‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 86

‫دالیل پیروزی مسلمانان‬

‫الف) دالیل پیروزی مسلمانان بر سپاه ساسانی‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬

‫ناخشنودی مردم از حکومت ساسانی‬
‫بیدادگری شاهان‬
‫تجمل پرستی کارگزاران‬
‫تبعیض ها وامتیازات طبقاتی‬
‫بی روح شدن آیین زرتشت‬
‫فقدان انگیزه های دفاعی در سطوح مختلف‬
‫همراهی فعال مسیحیان عرب مجاور مرزها با عرب های مسلمان‬
‫مجذوبیت اصول وحدت وبرابری و عدالت خواهی اسالم‬
‫ایمان جنگجویان مسلمان وتعصب به اعتقادات وماموریت خود‬
‫ستاره شناس ی رستم فرمانده سپاه ایرانی و وزیدن طوفانی شدید در جهت مقابل‬
‫سپاه آنان‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 87

‫ب) دالیل پیروزی مسلمانان بر سپاه روم‬

‫‪‬ظلم وستم بی حد رومیان‬
‫‪‬جذابیت اصول وحدت وبرابری اسالم‬
‫‪‬رفتار ومنش سپاه اسالم‬
‫‪‬عدم سرکوب عقاید مردم‬
‫‪‬عدم تحمیل اسالم به مردم‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 88

‫ممنوعیت نگارش حدیث‬

‫از زمان خلیفه اول آغاز شده وبا بخشنامه خلیفه دوم شدت یافت‪.‬‬
‫با بهانه ی حمایت از قرآن احادیث نبوی را سوزاندند وبا این عمل فضایل اهل بیت را در‬
‫پرده فراموش ی قرار دادند‪.‬‬

‫برخی از تبعیضات خلیفه دوم‬
‫‪ .1‬تبعیضات قومی میان مهاجران وانصار در تقسیم اموال‬
‫‪ .2‬تفاوت نهادن میان مسیحیان عرب وغیر عرب‬
‫‪ .3‬جلوگیری از ورود غیر عرب به مدینه‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 89

‫خالفت عثمان‬

‫برخالف دو خلیفه قبل از خود به خوش نشینی وتجمالت عالقه فراوان داشت برای خود‬
‫خانه ای خوب ساخت ورخت وکاالی بسیار فراهم آورد‪ .‬در رسیدگی به خویشان اهتمام‬
‫زیادی می کرد‪.‬در مقابل انتقاد بزرگان به سختی برخورد می کرد ومنتقدان را با تنبیه‬
‫وتبعید پاسخ می گفت‪.‬‬
‫در روز عروس ی دخترش ‪100‬هزار درهم از بیت املال به دامادش هدیه داد‪.‬‬
‫اطرافیان او مانند زبیر نیز به قدری مال جمع آوری کردندکه هزاران دینار طال‪،‬صدها کنیز‬
‫وکاخ هایی بزرگ برای خود فراهم کردند‪.‬‬
‫در آخر به خاطردالیل زیر خشم عمومی را علیه خود شعله ور ساخته که منجر به قتل او‬
‫شد‪:‬‬
‫خطاهای بسیار خود وکارگزارانش‪،‬‬
‫سستی اراده وضعف در اداره کشور‪،‬‬
‫کنار گذاشتن بسیاری از سنتهای معمول شیخین‪،‬‬
‫عزل والیان شایسته ‪،‬‬
‫قرار دادن خویشاوندان و بنی امیه در مناصب کلیدی‪.‬‬
‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 90

‫کارگزارانَخلفا‬
‫الف) خلیفهَاول‬
‫عمربن خطاب‪ :‬مشاور وقاضی‬
‫ابوعبیده جراح‪ :‬متولی بیت المال‬
‫زید بن ثابت‪ :‬کاتب‬
‫عثمان بن عفان‪ :‬نگارنده اخبار‬
‫خالد بن ولید‪ :‬فرمانده نظامیان(دشمن رسول خدا در جنگها خصوصا جنگ احد ومشهور به‬
‫میگساری وفساد)‬
‫عتاب ابن اسید‪،‬عثمان ابن ابی العاص‪،‬زید بن ابی سفیان وعمروبن عاص‬
‫ب) خلیفه دوم‬
‫ابوهریره‪ :‬فرماندار نواحی بحرین(معروف به دروغگویی و تدلیس)‬
‫عمرو بن عاص‪ :‬فرماندار مصر‬
‫معاویه‪ :‬فرماندار شامات‬
‫ج) خلیفه سوم‬
‫معاویه‪ :‬فرماندار شامات‬
‫ولید بن عقبه‪ :‬فرماندار کوفه‬
‫مروان بن حکم‪ : :‬مشاور و وزیر عثمان‬
‫عبدهللا بن سعد‪،‬عبدهللا بن عامر‪،‬عبدهللا بن سعد بن ابی سرح‪،‬سعید بن عاص‬
‫(همگی یا از بستگان نزدیک خلیفه بودند ویا از نفرین شدگان وتبعید شدگان پیامبر)‬
‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 91

‫فصل ششم‪:‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 92

‫‪.‬‬

‫نگاهی به حکومت امام علی(ع)‬
‫الف) دوره ی همراهی امام علی (ع)با پیامبر(ص)‪:‬‬
‫در سیزدهم رجب س ی سال بعد از عام الفیل یا ‪599‬میالدی در کعبه به دنیا امد‪.‬‬
‫دوره کودکی ونوجوانی را در خانه پیامبر وتحت تربیت ایشان گذراند‪.‬‬
‫اولین مردی بود که اسالم را پذیرفت واین ارزش ی بود که در قرآن هم بدان اشاره شده‬
‫است‪.‬هیچگاه بت پرست نبوده واز ابتدا خدای یگانه را می پرستید‪.‬‬
‫در اولین دعوت عمومی پیامبراز جمع خویشان‪ ،‬فقط او به پشتیبانی پیامبربرخاست‪.‬‬
‫درلیله املبیت‪،‬فداکاری ایشان سبب خشنودی خداوند ونزول آیه ای در این باب شد‪.‬در‬
‫پیمان اخوت اسالمی‪،‬پیامبر او را به برادری خود انتخاب کرد‪.‬‬
‫شایستگی همسری حضرت فاطمه (ص) نشانه ای از جایگاه معنوی ایشان است‪.‬‬
‫دالوری وشجاعت آن حضرت در همه غزوات زبانزد شیعه وسنی است‪.‬‬
‫نماینده مخصوص پیامبر برای اعالن یکی از بزرگترین مواضع اصولی اسالم یعنی برائت از‬
‫مشرکین بود‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 93

‫ب)برخورد امام علی با غصب خال فت‪:‬‬
‫امام علی دو راه برای برگرداندن خالفت پیش رو داشت‪:‬‬
‫‪ -1‬تالش فرهنگی وبیان دالیل وشواهد موجود بر این امر ویادآوری خاطرات‬
‫ودر نتیجه همراه کردن افکارعمومی وحمایت های مردمی‪.‬‬
‫‪ -2‬برخورد قهرآمیزوخشونت آمیزبا جریان شکل گرفته‪.‬‬
‫دالیل امام علی برای انتخاب راه اول وپرهیزازراه دوم‪:‬‬
‫‪ -1‬حفظ دین نوپای اسالم وجلوگیری ازانحراف ونابودی آن‬
‫‪ -2‬پرهیزازجا افتادن استفاده ازخشونت به عنوان پلی برای رسیدن به قدرت‬
‫در دوره های بعد‬
‫‪ -3‬گسترش ارتداد ومدعیان دروغین نبوت درسال های پس از رحلت پیامبر‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 94

‫ج) مهمترین فعالیتهای امام علی در دوران خلفا‪:‬‬
‫‪ -1‬تفسیرقرآن وبیان مراد واقعی بسیاری از آیات‬
‫‪ -2‬پاسخ به پرسشهای دانشمندان به ویژه دانشمندان اهل کتاب‬
‫‪ -3‬بیان حکم شرعی رویدادهای تازه وقضایای پیچیده ای که قضات از داوری‬
‫آنها ناتوان بودند‬
‫‪ -4‬پرورش انسانهای پاک مانند ابن عباس‪،‬ابوذر‪،‬مقداد‪،‬اویس قرنی‪،‬عمار‪،‬مالک‬
‫اشتر‪،‬کمیل‪،‬میثم تمار‪،‬حبیب ابن مظاهرومسلم بن عوسجه‬
‫‪ -5‬کوشش برای تامین زندگی بینوایان ودرماندگان بااحداث باغ ها‪،‬حفرقناتها‬
‫وچاهها‬
‫‪ -6‬شرکت درنشست های رایزنی خلفا وارائه صادقانه راه حل‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 95

‫د) چگونگی انتخاب ابوبکراز زبان عمر‪:‬‬
‫پس ازرحلت رسول خدا(ص) به ما خبردادند که انصارهمراه سعدبن عباده درسقیفه بنی ساعده‬
‫اجتماع کرده اند‪.‬‬
‫من‪،‬ابوبکروابوعبیده به آنجا رفتیم‪.‬‬
‫سخنران انصار گفت‪ :‬ماانصارلشکرمنسجم اسالم هستیم وشما ای قریش گروهی ازما واقلیتی‬
‫درمیان مایید‪.‬‬
‫من خواستم سخن بگویم ‪،‬ابوبکر مانع شده وگفت‪ :‬البته آنچه شما انصاردرباره ی خود می‬
‫گویید درست است ولی عرب‪،‬این امر(جانشینی پیامبر)را جز برای قریش نمی شناسد‪.‬آنان‬
‫ازنظرنسب واصالت خانوادگی برترین عرب شمرده می شوند‪.‬پیشنهاد میکنم باعمریا ابوعبیده‬
‫بیعت کنیم‪.‬‬
‫سخنگوی انصاراعتراض کرد ودرنهایت گفت‪ :‬امیری ازما وامیری ازشما باشد‬
‫من پاسخ دادم دو شمشیردریک غالف جای نخواهند گرفت‪.‬‬
‫آنگاه دست ابوبکرراگرفته با اوبیعت کردم پس انصارهم با او بیعت کردند‪.‬‬
‫ما بیم آن داشتیم که ازآن جمع جدا شویم وآنان با دیگری بیعت کنند وما مجبور شویم نا‬
‫خواسته با او بیعت کنیم یا با مخالفت خود فسادی پدید آوریم ‪.‬البته بیعت با ابوبکر ناگهانی‬
‫وبدون دور اندیش ی بود‪ ،‬اما خداوند شرآن را برطرف کرد‪.‬‬
‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 96

‫مخالفین بیعت با ابوبکر‪:‬‬
‫علی (ع)‪،‬عباس عموی پیامبر(ص)‪،‬زبیربن عوام‪ ،‬خالدبن سعید‪ ،‬مقداد بن عمر‪،‬سلمان‬
‫فارس ی‪،‬براء بن عازب‪،‬ابی بن کعب وابوذرغفاری‬
‫جانشینی ابوبکر‪:‬‬
‫ابوبکردربستربیماری با دوتن درباره جانشینی خود مشورت کرد‪ :‬عبدالرحمن بن عوف‬
‫وعثمان‬
‫ابوبکربه آنها گفت‪ :‬که برای جلوگیری ازفتنه درصدد است عمر را جانشین خود سازد‪.‬‬
‫عبدالرحمن ضمن ستایش ازابوبکر‪ ،‬عمرراشخص ی عصبی خواند ابوبکرجواب داد‪:‬‬
‫اگرسرکاربیاید آرام خواهد بود‪.‬‬
‫عثمان گفت‪ :‬باطن عمرازظاهرش بهتراست‪.‬‬
‫ابوبکر به عثمان ماموریت داد که عهدنامه جانشینی را بنویسد عثمان آنرا نوشت درحالی‬
‫که ابوبکر بیهوش شده بود پس از اینکه به هوش آمد آنرا تایید کرده وبه عمر داد تا همراه‬
‫یکی از غالمانش به مسجد برود واعالم خالفت کند‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 97

‫جانشینی عمر‪:‬‬
‫عمردرسخنرانی اش درمدینه برای اولین بار به یک حقیقت اعتراف کرد ‪:‬آن انتخاب (انتخاب ابوبکر) با‬
‫مشورت مومنان نبوده ازاین پس باید خالفت برپایه مشورت با مومنان باشد واگرکس ی بدون مشورت ‪،‬با‬
‫فردی بیعت کرد باید همراه بیعت شونده کشته شود‪.‬‬
‫وقتی از طرف دخترش مورد اعتراض واقع شد که چرا برنامه ای برای تعیین جانشین ندارد‪.‬عمرجواب داد‬
‫‪:‬اگرجانشین انتخاب نکند مانند پیامبرعمل کرده واگرانتخاب کند مانند ابوبکر‪.‬‬
‫اما واقعیات نشان می دهد که عمربرای جانشینی خود برنامه ریزی وتدبیرموشکافانه ای اندیشید‪.‬‬

‫شورایی شش نفره متشکل ازعلی(ع)‪ ،‬زبیربن عوام‪ ،‬سعدبن ابی وقاص‪ ،‬عبدالرحمن بن عوف‪،‬‬
‫عثمان وطلحه بن عبیدهللا که همه از مهاجران بودند باید درخانه ای گرد آیند وپنجاه نظامی‬
‫انصارازآنان مراقبت کنند تا این گروه یک نفررا ازمیان خود برگزینند‪.‬‬
‫اگر پنج نفر کس ی را انتخاب می کردند ویک نفر مخالفت می کرد آن مخالف کشته می شد‪،‬اگر‬
‫دونفرمخالفت می کردند باز هم کشته می شدندواگرسه نفر یک نفررا انتخاب می کردند وسه‬
‫نفردیگریک نفر دیگر‪،‬باید به داوری عبدهللا بن عمررجوع می کردند ویا رای گروهی که عبد‬
‫الرحمن در میان آنان بود پذیرفته می شد وسه نفردیگرهم درصورت مخالفت کشته می شدند‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 98

‫وقایع اتفاق افتاده درشورای جانشینی پس ازمرگ عمر‬
‫گفتگوها برسرتعیین جانشین عمرآغازشد وعبدالرحمن به علی(ع) گفت‬
‫‪:‬اگرباتوبیعت کنیم می پذیری که به کتاب خدا وسنت پیامبرو روش شیخین‬
‫عمل کنی؟‬
‫امام علی(ع) جواب داد‪:‬من به دانش خود‪،‬کتاب خدا وسنت پیامبررفتارمی‬
‫کنم‪.‬‬
‫عبدالرحمن همان صحبت را با عثمان که برادرخوانده اش بود درمیان‬
‫گذاشت اوپذیرفت‪.‬‬
‫سپس عبدالرحمن با اوبیعت کرد وبقیه اعضاهم با اوموافقت کردند‪ .‬امام‬
‫علی هرچند درابتدا با عثمان بیعت نکرد ولی شرط عمردرکشتن‬
‫مخالف‪،‬ایشان رامجبوربه بیعت نمود‪.‬‬
‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 99

‫نحوه ی به حکومت رسیدن امام علی(ع)‬
‫پس از کشته شدن عثمان ‪،‬بسیاری ازصحابه‪،‬همه ی زندگان‬
‫اصحاب بدر‪،‬قاریان کوفه ‪،‬انصار و‪....‬به خانه امام علی هجوم‬
‫آورده از امام خواستند خالفت را بپذیرد‪.‬‬
‫امام علی مکرر فرمود‪:‬مرارها کنید وبه غیر ازمن التماس کنید‬
‫وفرمود‪ :‬من وزیرشما باشم بهترازآن است که امیرشما باشم‪.‬‬
‫آنها گفتند‪ :‬جزبیعت با توچیزی نمی پذیریم‪.‬‬
‫حضرت فرمود‪ :‬بیعت نمی تواند پنهانی باشد وباید درمسجد انجام‬
‫شود‪.‬‬
‫سپس به مسجد رفتند وهمگی با امام بیعت کردند چند نفری مانند‬
‫کعب بن مالک‪ ،‬عبدهللا بن عمر و‪....‬بیعت نکردند وکسی متعرض‬
‫آنها نشد‪.‬‬
‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 100

‫چند نکته‬
‫‪ -1‬مشارکت مردم در انتخاب امام علی(ع) به خالفت درحد اعال واتم بود وبه‬
‫معنای واقعی مردمی بود چنانکه عالوه بر انصار ومهاجران‪ ،‬نمایندگان مردم‬
‫عراق ومصرنیز در آن شرکت داشتند در حالی که درانتخاب خلیفه ی اول‬
‫محدود به دونفر از مهاجران وگروهی ازانصار(یعنی حاضران سقیفه)‪،‬‬
‫درانتخاب خلیفه دوم تنها با نصب شخص ابوبکر ودرانتخاب خلیفه سوم با‬
‫نظرشورای شش نفره بود‪.‬‬
‫‪ -2‬پا فشاری امام بر لزوم علنی بودن بیعت در مسجد توهم هرگونه توطئه ی‬
‫قبلی را نفی می کرد‪.‬‬

‫‪ -3‬رد کردن تقاضاها ومجال اندیشه دادن به مردم پندارناگهانی بودن بیعت را‬
‫از بین می برد‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 101

‫‪.‬‬

‫‪ -4‬با آنکه امام می توانست طبق روال جاری وسنت خلفای قبلی غیر موافقان‬
‫را به تسلیم وبیعت وادار کند ولی هرگز کسی را به این امر مجبور نساخت‪.‬‬
‫‪ -5‬امام عمل به کتاب خدا وسنت رسول خدارا مالک قرار داده وروش دوخلیفه‬
‫اول را نیز مشروط به موافقت آنها می دانست‪.‬‬
‫‪ -6‬امام درنطق رسمی خود در دومین روز انتخاب فرمود‪:‬‬
‫آن گروهی که برای خویش امالک ونهرها واسبان عالی وکنیزکان تهیه کرده‬
‫اند‪ ،‬فردا وقتی همه ی اینها را از آنان می گیریم وبه بیت المال بر می گردانم‬
‫وبه اندازه حقشان به آنها می دهم‪ ،‬نگویند علی مارا فریفت اول چیزی می گفت‬
‫وحاال به گونه ای دیگرعمل می کند‪.‬‬
‫من از همین حاال برنامه روشن خود را اعالم می کنم‪.‬‬
‫‪ .1‬من منکر فضیلت صحابی بودن وسابقه خدمت افراد نیستم اما اینها‬
‫چیزهایی است که خداوند خود پاداش آنرا خواهد داد ‪.‬این امور نباید مالک‬
‫تبعیض واقع شود‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 102

‫مشکالت حکومت امام علی(ع)‬
‫‪ -1‬عدالت اقتصادی‪:‬‬
‫خلیفه دوم دیوان را بر اساس سوابق اسالمی افراد وترکیب قبیله ای‬
‫قرار داده بود‪.‬قریشی بودن‪،‬مهاجر بودن وعربیت امتیاز محسوب‬
‫می شد بخشش های خلیفه سوم به افرادخاص نیز برفاصله بین غنی‬
‫وفقیرمی افزود‪.‬‬
‫امام علی سیاست مالی برگرفته از رسول خدا را مطرح کرده‬
‫وتمامی کسانی که دعوت اسالم را پذیرفته و روبه قبله مسلمانان‬
‫نماز گزاردند را از تمامی حقوق به صورت مساوی بهره مند داشت‬
‫وحدود اسالم را هم برای همه یکسان خواند‪.‬‬
‫مخالفتها از همین جا آغاز واز سنت عمر دلیل می آورند ولی امام‬
‫فرمود‪ :‬آیا روش وسنت پیامبر شایست پیروی است یا روش عمر؟‬
‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 103

‫‪ -2‬عدالت اجتماعی‪:‬‬

‫یکی از پیامدهای فتوحات‪ ،‬اختالط نژادهای مختلف بود‪ .‬موالی(غیرعربها که‬
‫درجامعه اعراب زندگی می کردند وتحت حمایت یک قبیله ازعربها قرارمی‬
‫گرفتند) واسیران آزاد شده درقیاس با عربها ازحرمت اجتماعی وحقوق مدنی‬
‫کمتری برخورداربودند‪.‬عمردستورداده بود فقط بردگان عرب را از بیت املال‬
‫آزاد کنند‪.‬‬
‫امام علی (ع) از نظر دینی هیچ دلیلی بردرستی این تبعیض نداشت وتفاوتی‬
‫میان بردگان عرب وغیر عرب نمی گذاشت ومی فرمود‪":‬حضرت آدم نه غالم‬
‫به دنیا آورد نه کنیز‪،‬بندگان خدا همه آزادند ‪،‬اکنون مالی نزد من است ومن‬
‫میان سفید وسیاه فرقی نخواهم گذاشت "ونیز فرمود‪:‬من درقرآن برتری عرب‬
‫برعجم را ندیده ام‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 104

‫‪.‬‬

‫‪ -3‬انحرافها وبدعتها‬

‫بسیاری ازسخنان پیامبر متروک وجابجا شده بود‪.‬بنیان این انحرافها در کنار بستر بیماری‬
‫پیامبربا گفتن جمله"حسبنا کتاب ا‪"...‬گذاشته شد‪.‬‬
‫خلیفه اول درتوجیه اشتباهاتش می گفت‪":‬پیامبر با وحی یاری می شد ولی دست من از وحی‬
‫کوتاه است وبه مصلحت اندیش ی واجتهاد خودم عمل می کنم"‬
‫نقل ونوشتن احادیث پیامبر ممنوع شده بود‪.‬‬
‫در نتیجه ی این انحرافات‪ ،‬راه برای نفوذ شبهه ها وانحراف آموزه های اسالم از مسیر‬
‫اصلی باز شد‪.‬‬
‫امام در نامه خود به مالک راجع به آن سالها می فرماید ‪:‬دین اسیردست شروران بود‪،‬‬
‫هوسها ودنیای خود را ازآن طلب می کردند ‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 105

‫ رفاه گرایی وتضعیف ارزشهای دینی‬‫خلیفه دوم تبعیض درتوزیع بیت املال را بدعت گذاری کرد‪.‬‬
‫بر تری جویی های قومی دوباره فراگیر شد‪،‬تحقیرملتهای غیرعرب وراه ندادن آنها به مدینه‬
‫بنا نهاده شد‪.‬‬
‫برخی ثروتمندان مانند مروان ‪،‬سعید بن عاص ‪،‬عبدهللا بن زبیر‪،‬طلحه ‪ ،‬زبیر و ولید بیعت‬
‫خود را مشروط به این دانستند که امام با ثروتی که در دوران عثمان به دست آورده‬
‫بودند کاری نداشته باشد‪.‬‬
‫که امام فرمود من حق ندارم که نه از شما ونه از غیر شما حق حقدار را باز نستانم ‪.‬‬
‫فرهنگ رفاه گرایی در زمان خلیفه سوم فراگیر شده بود ‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 106

‫ابن مسعود تنها به خاطر دفاع از بیت املال تنبیه و رانده شده بود ‪.‬‬
‫عمار یاسربه خاطرانتقاد از کارگزاران حکومت مورد اهانت وضرب وشتم قرار گرفته بودند‪.‬‬
‫ابوذر به خاطر حمایت از حقوق ستمدیدگان به صحرایی خشک تبعید شده بود‪.‬‬
‫ودرعوض عبدهللا بن عامر که پسر خاله خلیفه ی سوم بود با تمام بیگانگی با اسالم‬
‫فرماندار شده بود ‪.‬‬
‫عبدهللا بن سعد بن ابی سرح که مورد غضب خدا ورسولش بود والی مصر شده بود‪.‬‬
‫مروان بن حکم که رانده شده ی پیامبر وشیخین بود مشاور خلیفه سوم شده بود‪.‬‬
‫امام علی میفرمود‪” :‬شما در زمانی بسر می برید که گوینده حق اندک است ‪،‬زبان درگفتن‬
‫سخن راست ناتوان است ‪،‬طرفداران حق ‪،‬خوار ومردم به نافرمانی گرفتارند‪ ،‬جوان‬
‫جامعه بدخو وپیرش گنهکاراست ‪ ،‬دانشمند مردم دورو وقاری آنها سودجوست ‪،‬نه خردشان‬
‫ساملند را حرمت می نهد ونه توانگرش مستمند را یاری می کند‪“.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 107

‫علل ناخشنودی ناراضیان ازحکومت امام علی(ع)‬

‫•موضع سرسخت امام علی(ع) درجهت اجرای کامل عدالت‬
‫•کنارنهادن روش شیخین درتقسیم بیت املال‬
‫•مساوات درحقوق‬
‫•رعایت استحقاق ها‬
‫•برتری ندادن اشراف برمردم عادی‬
‫•برتری ندادن عرب برغیرعرب‬
‫•ترک تسامح دربرابر سران قبایل‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 108

‫تشکیل جبهه ی مخالفان حکومت‬
‫‪ -1‬درمکه افراد سرشناس‪ ،‬سرمایه داران‪،‬سیاسیون برکنار شده‪ ،‬مجرمان‬
‫وناراضیان از عدالت گرد آمده وبه تجهیز سپاه علیه امام پرداختند‪.‬‬
‫طلحه وزبیر به همراه عایشه همسر پیامبر سران این گروه بودند که جنگ جمل را‬
‫راه انداختند‪.‬‬
‫‪ -2‬معاویه که از زیر سلطه بردن تمام قلمرو اسالم ناامید شده بود پیشنهاد‬
‫حکومت مصر وشام را داد تا خالفت امام را به رسمیت بشناسد ولی امام قبول‬
‫نکرد‪ .‬معاویه نیز به بهانه ی خونخواهی عثمان جنگ صفین را براه انداخت‪.‬‬
‫‪ -3‬خوارج که از ضعف فکری وجهالت وتعصب خشک برخوردار بودند ابزار دست‬
‫سودجویان قرار گرفته وشکاف بزرگی در جبهه امام ایجاد کردند‪ .‬حدود هشت‬
‫هزارنفر آنان در پی سخنرانی امام ونمایندگان امام پشیمان شده واز جنگ دست‬
‫برداشتند‪ .‬ولی بقیه با امام جنگ نهروان را براه انداختند که درآن جنگ‬
‫چهارهزارنفرازخوارج کشته شدند‪.‬‬
‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 109

‫سیره عملی امام علی(ع)‬
‫‪ -1‬زدودن انحرافات ازجامعه‬
‫‪ -2‬آزاد گذاشتن ناراضیان در بیعت کردن یا بیعت نکردن‬
‫‪ -3‬آزاد گذاشتن مخالفان در پیوستن به معاویه‬
‫‪ -4‬دادن سهم بیت املال به مخالفان مانند خوارج‬
‫‪ -5‬تاخیر جنگ تا نهایت مدت برای برگشتن مخالفان‬
‫‪ -6‬آغاز نکردن جنگ تا وقتی طرف مقابل جنگ را شروع کند‬
‫‪ -7‬ساده زیستی وجلوگیری از آداب ورسوم پادشاهانه‬
‫‪ -8‬شفاف سازی رابطه حاکم ومردم وآگاهی دادن به مردم درجهت حقوق‬
‫وتکالیف خود‬
‫‪ -9‬مراقبت ازعدالت درتوزیع غنیمت وثروت‬
‫‪ -10‬نظارت برعملکرد کارگزاران خود‬
‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 110

‫‪ -11‬سخت نگرفتن برمردم دراخذ مالیات و زکات‬
‫‪ -12‬محورقراردادن قرآن به عنوان قانون اساس ی‬

‫‪ -13‬رعایت حرمت مسلمانان وجلوگیری از ستم به یکدیگر‬
‫‪ -14‬آزاد گذاشتن اشخاص در طرزتفکرات خود‬

‫‪ -15‬باز گذاشتن فضا برای انتقاد ازحکومت‬
‫‪ -16‬توسعه فرهنگی قلمرو حکومت خود‬
‫‪ -17‬توسعه مسائل علمی حتی درمیادین جنگ‬
‫‪ -18‬پرورش شاگردانی معنوی وعرفانی همچون اویس قرنی‪،‬کمیل بن زیاد ومیثم تمار‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 111

‫فرازهایی از وصیت نامه امام علی(ع)‬
‫علی به وحدانیت خداوند ونبوت محمد اقرارمی کند‪.‬‬
‫نماز وعبادت وحیات وممات من برای خداست‪.‬‬
‫تقوای الهی را درنظر داشته باشید وجز به آیین اسالم زندگی را به آخرنرسانید‪.‬‬
‫به ریسمان خداوند چنگ بزنید وازتفرقه وخودرایی بپرهیزید‪.‬‬
‫خویشاوندان را فراموش نکنید وبا آنان نیکی واحسان کنید تا خداوند حساب را برشما‬
‫آسان سازد‪.‬‬
‫خدا را خدا را درباره ایتام که مبادا گرسنه وبی سرپرست بمانند‪.‬‬
‫همسایگان را مراعات کنید‪.‬‬
‫مبادا دیگران درعمل به قرآن از شما پیش ی بگیرند‪.‬‬
‫نمازرا بپا دارید که ستون دین شماست‪.‬‬
‫تا زنده اید خانه پروردگارتان را خالی نگذارید زیرا اگرکعبه از زائرخالی بماند مهلت داده‬
‫نخواهید شد وبه شما نگاه لطف نخواهد شد‪.‬‬
‫روزه ی ماه رمضان را اهتمام کنید زیرا روزه سپر آتش جهنم است‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 112

‫‪.‬‬

‫جهاد در راه خدا با مالها وجانهایتان را فراموش نکنید‪.‬‬
‫فقرا وبینوایان را در شادی خود شریک قرار دهید‪.‬‬
‫آنان که زیر دست شما هستند را مراعات کنید ‪.‬‬
‫به خاطر خدا از نکوهش هیچ مالمت گری نهراسید‪.‬‬
‫با مردم به خوشرویی روبرو شوید همان گونه که خدای شما فرموده است‪.‬‬
‫امربه معرف ونهی ازمنکر را رها نکنید که درغیر این صورت قدرت از چنگ‬
‫شما خارج شده ودیگر دعای شما نیز مستجاب نخواهد شد‪.‬‬
‫هدیه بدهید وبه دیگران خیررسانید‪.‬‬
‫در تقوا واحسان به دیگران‪ ،‬یارهم باشید ودرگناه وستم از یکدیگرپشتیبانی‬
‫نکنید‪.‬‬

‫دفتر نهاد رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخش ی‬


Slide 113

‫موفق باشید‬