Slide 1

เสภาขุนช้ างขุนแผน
ภาพสะท้ อน
วัฒนธรรมประเพณี
และวิถีชีวิต
ของคนไทยสมัย
รั ตนโกสินทร์ ตอนต้ น


Slide 2

ภูมหิ ลังเสภาขุนช้ างขุนแผน
-ความหมายของคาว่ าเสภา
- ที่มาของเสภาเรื่ องขุนช้ างขุนแผน
- เนือ้ เรื่ องของเสภาขุนช้ างขุนแผน


Slide 3

ประเพณีเกี่ยวกับชีวิต


Slide 4

ประเพณีการเกิด


Slide 5

ตอนตัง้ ครรภ์
จาศีลภาวนาเป็ นเนืองนิจ
น้ อมจิตนบนิว้ ขึน้ เหนือหัว
ภาวนาบูชาด้ วยดอกบัว
ไม่ กลัวที่จะเป็ นอันตราย


Slide 6

การแพ้ท้อง
จะกล่าวถึงนางเทพทอง
ท้องนั้นโตใหญ่ข้ ึนค้ าหน้า
ลุกนัง่ อึดอัดถัดไปมา
ให้อยากเหล้าเนื้อพล่าตัวสัน่ รัว
น้ าลายไหลรี ดงั ผีกระสื อ


Slide 7

ร้องไห้ครางฮืออ้อนวอนผัว
เหมือนหนึ่งตาหลวงเข้าประจาตัว
ยิง่ ให้กินตะละยัง่ ยิง่ เป็ นไป
ปลาไหลไก่กบตั้งเตาฝา
แย้บ้ ึงอึ่งนาไม่พอไส้
หยิบคาโตโต้โม้เข้าไป
ประเดี๋ยวเหล้าสิ้ นไหไม่ซ้ือทัน


Slide 8

การคลอด


Slide 9

บ้ างเร่ งหมอตาแยอย่ าแชเชือน
ข่ มท้ องร้ องเตือนลูกขวางตัว
.............................
ท่ านย่ าทองประศรี บนผีสาง
ได้ ยนิ ศรี มาลาครางแกตัวสั่น


Slide 10

บ้างก็เสกมงคลโปรยข้าวสาร
เอาเบี้ยบนลนลานเหน็บฝาเกลื่อน
บ้างเร่ งหมอตาแยอย่าแชเชือน
ข่มท้องร้องเตือนลูกขวางตัว


Slide 11


Slide 12

ประเพณีทาขวัญ


Slide 13

ขวัญพ่ อพลายงามทรามสวาดิ
มาชมภาชนะทองอันผ่ องใส
ล้ วนของขวัญจันทน์ จวงพวงมาลัย
ขวัญอย่ าไปป่ าเขาลาเนาเนิน
เห็นแต่ เนือ้ สิงห์ ฝูงลิงค่ าง
จะอ้ างว้ างเวียนวกระหกระเหิน
ขวัญมาหาย่ าเถิดอย่ าเพลิดเพลิน
จงเจริญร้ อยปี อย่ ามีภัย


Slide 14

บายศรี


Slide 15

สารับอาหาร


Slide 16

ประเพณีการโกนจุก
แม่ อ้ ุมท้ องครองเลีย้ งถึงเพียงนี ้
ได้ สิบปี เศษแล้ วจะแคล้ วกัน
จะกินนอนวอนแม่ ไม่ แหห่ าง
จะอ้ างว้ างเปล่ าใจในไพรสัณฑ์
ทัง้ จุกไรใครเล่ าจะเกล้ าพัน
จะนับวันนับเดือนไปเลื่อนลับ


Slide 17


Slide 18

จนอายุพลายงามสิบสามขวบ ดูขาวอวบอ้ วนท้ วนเป็ นนวลหน้ า
...........................
.................................
ทองประศรีดีใจไล่ ฤกษ์ ยาม
ได้ สิบสามปี แล้ วหลานแก้ วกู
จะโกนจุกสุกดิบขึน้ สิบค่า
แกทานา้ ยาจีนต้ มตีนหมู
พวกเพื่อนบ้ านวานมาผ่ าหมากพลู บ้ างปั ดปูเสื่อสาดลาดพรหมเจียม


Slide 19


Slide 20

ครัน้ รุ่ งเช้ าเจ้ าพลายก็โกนจุก
เป็ นพ้ นทุกข์ พ้นร้ อนนอนหลับใหล
จนผมยาวเจ้ าได้ ตัดมหาดไทย
คิดจะใคร่ เป็ นข้ าฝ่ าธุลี


Slide 21

ประเพณีการบวช
(การบวชเรียน)
การบวชเณร

การบวชพระ


Slide 22

การบวชเณร


Slide 23

อยากจะเป็ นทหารชาญชัย
ให้ เหมือนพ่ อขุนไกรที่เป็ นผี
จึงอ้ อนวอนมารดาได้ ปรานี
ลูกนีจ้ ะใคร่ ร้ ูวิชาการ
พระสงฆ์ องค์ ใดวิชาดี
แม่ จงพาลูกนีไ้ ปฝากท่ าน
ให้ เป็ นอุปัชฌาย์ อาจารย์
อธิษฐานบวชลูกเป็ นเณรไว้


Slide 24

ว่ าแล้ วจึงสั่งพวกบ่ าวข้ า
ช่ วยกันเร็วหวาอย่ าช้ าได้
กูจะบวชลูกชายสายสุดใจ
เอ็งจงไปเที่ยวหาผ้ าเนือ้ ดี
ทาจีวรสบงสไบลาด
หาทัง้ ย่ ามบาตรมาตามที่
ลงมือพร้ อมกันในวันนี ้
อ้ ายถีอีล่ามาช่ วยกู


Slide 25

เจ้ าอุตส่ าห์ ศึกษาวิชาการ
เขียนอ่ านท่ องได้ แล้ วไต่ ถาม
ตารับใหญ่ พชิ ัยสงคราม
สูรย์ จันทร์ ฤกษ์ ยามก็รอบรู้
อยู่ยงคงกระพันล่ องหน
ภาพยนต์ ผูกใช้ ให้ ต่อสู้
รักทัง้ เรียนเสกเป่ าเป็ นเจ้ าชู้
ผูกจิตหญิงอยู่ไม่ เคลื่อนคลาย


Slide 26

ระบบการศึกษา
ผู้สอน
ผู้เรี ยน
สถานที่เรียน
วิชาที่เรียน
จุดประสงค์

เป็ นภิกษุ
ต้ องบวชก่ อน
เรียนที่วัด
หนังสือไทย หนังสือขอม ไสยศาสตร์
เพื่อรับราชการ


Slide 27

การแต่ งงาน


Slide 28

ในสังคมไทยแบ่ งการแต่ งงานหรือการสมรสออกเป็ น 2 ประเภท
วิวาหมงคล เป็ นพิธีส มรสที่บ้า นฝ่ ายหญิงและเมื่อสมรสแล้ วฝ่ าย
ชายจะไปอยู่บ้านฝ่ ายหญิง โดยอยู่ร่วมกับพ่ อตา แม่
ยาย
อาวาหมงคล เป็ นพิธีสมรสที่บ้านฝ่ ายชายและเมื่อสมรสแล้ ว ฝ่ าย
หญิงจะอยู่กับฝ่ ายชาย โดยอยู่ร่วมกับพ่ อแม่ ของสามี


Slide 29

ประเพณีการทาบทามสู่ขอ
จะขอพันธุ์ฟักแฟงแตงนา้ เต้ า
ที่ออเจ้ าไปปลูกในไร่ ข้า
ทัง้ อัตขัดขัดสนจนเงินตรา
จะมาขายออแก้ วให้ ช่วงใช้
อยู่รองเท้ านึกเอาว่ าเกือกหนัง
ไม่ เชื่อฟั งก็จะหาประกันให้
ได้ บากบั่นมาถึงเรือนอย่ าเบือนไป
จะได้ ฤๅไม่ ได้ ให้ ว่ามา


Slide 30

คุณสมบัตขิ องฝ่ ายชาย
ถึงยากจนอย่ างไรก็ไม่ ว่า
แต่ พร้ าขัดหลังมาจะยกให้
อุตส่ าห์ ทามาหากินไป
รู้ ทารู้ ได้ ด้วยง่ ายดาย
ถึงเงินทองเป็ นของพ่ อแม่ ให้
ไม่ ร้ ู รักษาไว้ กฉ็ ิบหาย
ตูจะขอถามความท่ านยาย
ลูกชายนัน้ ดีหรื ออย่ างไร
ไม่ เล่ นเบีย้ กินเหล้ าเมากัญชา
ฝิ่ นฝามันสูบบ้ างหรื อไม่
จะสูงต่าดาขาวสักคราวใคร
ตูยังไม่ เห็นแก่ ตาว่ าตามจริง


Slide 31

สินสอด
ข้ าจะให้ ลูกข้ าสิบห้ าชั่ง ขันหมากมั่งน้ อยมากไม่ จ้ จู ี ้
ผ้ าไหว้ สารับหนึ่งก็พอดี
หอมีห้าห้ องฝากระดาน


Slide 32


Slide 33

การปลูกเรื อนหอ
ครานัน้ จึงโฉมเจ้ าพลายแก้ ว
ครั น้ ถึงกาหนดแล้ วจึงนัดหมาย
บอกแขกปลูกเรื อนเพื่อนผู้ชาย
มายังบ้ านท่ านยายศรี ประจัน
ให้ ขุดหลุมระดับชักปั กเสาหมอ
เอาเครื่ องเรื อนมารอไว้ ท่ นี ่ ัน
ตีสิบเอ็ดใกล้ ร่ ุ งฤกษ์ สาคัญ
ก็ทาขวัญเสาเสร็จเจ็ดนาที
...................................
ศรี ประจันแกเรี ยกบ่ าวข้ า
ให้ ยกสารั บมาทัง้ คาวหวาน
เลีย้ งดูสับสนคนทางาน
อิ่มแล้ วไปบ้ านด้ วยทันใด


Slide 34

การยกขันหมาก
ครัน้ รุ่ งเช้ าขึน้ พลันเป็ นวันดี
ทองประศรีจัดเรือกัญญาใหญ่
เอาขันหมากลงบรรทุกขลุกขลุ่ยไป
หามโหรีใส่ ท้ายกัญญา
ขันหมากเอกเลือกเอาที่รูปสวย
นุ่งยกห่ มผวยจับผิวหน้ า
ก็ออกเรือด้ วยพลันทันเวลา
ครู่หนึ่งถึงท่ าศรี ประจัน


Slide 35

การรดนา้
และ
การแจกของชาร่ วย


Slide 36

พระสงฆ์ สวดมนต์ ร่ ากระหน่ าไป
เอานา้ ซัดสาดให้ อยู่ฉานฉ่ า
........................
ศรีประจันให้ ยกทัง้ หวานคาว
เลีย้ งพวกเจ้ าบ่ าวอยู่องึ มี่
กินอิ่มแล้ วพลันทันที
เอาของที่แถมพกยกออกมา
ตลับถมตะทองกระทงเมี่ยง
มาวางเรียงส่ งให้ ได้ พร้ อมหน้ า


Slide 37


Slide 38

ประเพณีงานศพ
ครั น้ เสร็จก็ชักทัง้ สองศพ
เวียนประจบแล้ วตัง้ ในเมรุ ใหญ่
ปี่ กลองคร่ าเคร่ งโหม่ งเหม่ งไป
ค่าจุดดอกไม้ ไฟพะเนียง
...................................
ครั น้ แสงทองส่ องฟ้าเพลาสว่ าง
พระสงฆ์ ลงสามสร้ างไม่ ช้าได้
มีโขนหุ่นชักขวักไขว่
เลีย้ งพระถวายไตรไทยทาน
ครั น้ ครบสามวันก็ปลงศพ
ญาติกามาครบอลหม่ าน
ฉลองธาตุถวายกระจาดท่ านสมภาร
แล้ วเลิกกลับเข้ าบ้ านในทันที


Slide 39

โขนละครมอญราฉ่ าชูใจ
ร้ องรับกรับไม้ นัน้ พร้ อมเพรียง
พวกหุ่นเชิดชักยักย้ ายท่ า
คนเจรจาสองข้ างต่ างถุ้งเถียง
จาอวดเอาอ้ ายค่ อมเข้ าด้ อมเมียง
พูดจาฮาเสียงสนั่นโรง


Slide 40

ประเพณีอ่ นื ๆ


Slide 41

อยู่มาปี ระกาสัปตศก
ทายกในเมืองสุพรรณนั่น
ถึงเดือนสิบจวนสารทยังขาดวัน
คิดกันจะมีเทศน์ ด้วยศรัทธา
พระมหาชาติทงั ้ สิบสามกัณฑ์
วัดป่ าเลไลยนัน้ วันพระหน้ า
ตาปะขาวเฒ่ าแก่ แซ่ กันมา
พร้ อมกันนั่งปรึกษาที่วัดนัน้


Slide 42


Slide 43

ประเพณีสงกรานต์


Slide 44

ทีนีจ้ ะกล่ าวเรื่องเมืองสุพรรณ
ยามสงกรานต์ คนนัน้ ก็พร้ อมหน้ า
จะทาบุญให้ ทานการศรัทธา
ต่ างมาที่วัดป่ าเลไลย
หญิงชายน้ อยใหญ่ ไปแออัด
ขนทรายเข้ าวัดอยู่ขวักไขว่
ก่ อพระเจดีย์ทรายเรี่ยรายไป
จะเลีย้ งพระกะไว้ ในพรุ่ งนี ้


Slide 45

ประเพณีการแต่ งกาย
นุ่งยกลายกระหนกพืน้ แดง
ก้ านแย่ งทองระยับจับตาพราย
ชัน้ ในห่ มสไบชมพูน่ ิม
สีทบั ทิมนอกดูเฉิดฉาย
ริว้ ทองกรองดอกพรรณราย
ชายเห็นเป็ นที่เจริญใจ


Slide 46


Slide 47

เกล้ าผมสมทรงกะทัดรั ด
ดอกไม้ ทองแซมทัดสะบัดไหว
เกีย้ วกระหวัดปิ่ นพลอยลอยวิไล
สอดใส่ ดอกมะเขือทองคาพราย
ห้ อยสายระย้ าเพชรเก็จก่ อง
สังวาลทองพลอยพริง้ สะอิง้ สาย
เด่ นดวงกุด่ นั พรรณราย
กาไลสวมขวาซ้ ายสอดพร้ อม


Slide 48

การแต่ งกายของคนแก่
ศรีประจันครัน้ แลเห็นลูกสาว
กูนีห้ วั หงอกขาวมันพ้ นที่
จะตกแต่ งตัวไปทาไมมี
คว้ าผ้ ายกตานีห่มดอกคา


Slide 49

การกินหมาก
ครัน้ รุ่ งแจ้ งแสงสางสว่ างหล้ า
ทองประศรีต่ นื ตาหาช้ าใหม่
ล้ างหน้ าตาหมากใส่ ปากไว้
นั่งเคีย้ วไบ่ ไบ่ แล้ วตรองการ


Slide 50

วิถีชีวิต


Slide 51

การเมืองการปกครอง

การปกครองระบอบ
สมบูรณาญาสิทธิราช


Slide 52

เร่ งเร็วเหวยพระยายมราช
ไปฟั นฟาดเสียให้ มันเป็ นผี
อกเอาขวานผ่ าอย่ าปรานี
อย่ าให้ มีโลหิตติดดินกู


Slide 53

ครอบครั ว


Slide 54

บิดตัวเรี ยกผัวหาพ่ อแม่
ร้ องเปื ้ อนเชือนแชไม่ ส่าได้
ฝ่ ายผัวพ่ อแม่ แลข้ าไท
วิ่งวุ่นครุ่ นไปที่บนเรื อน


Slide 55

บ้ านเรือน


Slide 56

โจนลงกลางชานร้ านดอกไม้
ของขุนช้ างปลูกไว้ อยู่ดาษดื่น
รวยรสเกสรเมื่อค่ อนคืน
ชื่นชื่นลมชายสบายใจ
กระถางแถวแก้ วเกดพิกุลแกม
ยี่ส่ ุนแซมมะสังดัดดูไสว
สมอรัดดัดทรงสมละไม
ตะขบข่ อยดัดไว้ จังหวะกัน
ตะโกนาทิง้ กิ่งประดับยอด
แทงทวยทอดอินพรหมนมสวรรค์
บ้ างผลิดอกออกช่ อขึน้ ชูชัน
แสงพระจันทร์ จับแจ้ งกระจ่ างตา


Slide 57

การประกอบอาชีพ

อยากจะเป็ นทหารชาญชัย
ให้ เหมือนพ่ อขุนไกรที่เป็ นผี
จึงอ้ อนวอนมารดาด้ วยปรานี
ลูกนีจ้ ะใคร่ ร้ ูวิชาการ


Slide 58

ครั น้ ไปพบพวกพ้ องของขุนไกร
เขาก็ทาเรื อนให้ มไิ ด้ ช้า
นางค่ อยทามาหากิน
เงินทองทรั พย์ สินค่ อยเก็บหา
ช่ วยคนบ่ าวไพร่ ทาไร่ นา
ซือ้ ที่ทางช้ างมาแลวัวควาย
มีคนนับหน้ าถือตา
ทรั พย์ สินได้ มาด้ วยค้ าขาย
ค่ อยตัง้ ตัวทากินเป็ นถิ่นสบาย
อยู่กับลูกชายมาหลายปี


Slide 59

อาหารการกิน


Slide 60

พลายแก้ วบิแล้ วเอาเข้ าเคีย้ ว
แห้ งเหนียวพ้ นใจร้ องไห้ ดนิ ้
แกงอยู่ไหนแม่ จ๋าขอทาลิน้
ข้ าวติดคอตาปลิน้ ไม่ กินแล้ ว


Slide 61

นิมนต์ สงฆ์ สวดมนต์ เวลาบ่ าย
ต่ างฉลองพระทรายอยู่องึ มี่
แล้ วกลับบ้ านเตรี ยมการเลีย้ งเจ้ าชี
ปิ ้ งจี่สารพัดจัดแจงไว้
ทานา้ ยาแกงขมต้ มแกง
ผ่ าฟั กจักแฟงพะแนงไก่
บ้ างทาห่ อหมกปกปิ ดไว้
ต้ มไก่ ผัดปลาแห้ งทัง้ แกงบวน
บ้ างก็ทาวุ้นชาสาคู
ข้ าวเหนียวหน้ าหมูไว้ ถ่ ถี ้ วน
หน้ าเตียงเรี ยงเล็ดข้ าวเม่ ากวน
ของสวนส้ มสูกทัง้ ลูกไม้
มะปรางลางสาดลูกหวายหว้ า
ส้ มโอส้ มซ่ าทัง้ กล้ วยไข่
ทุกบ้ านอลหม่ านกันทั่วไป
จนดึกดื่นหลับใหลไปฉับพลัน


Slide 62


Slide 63


Slide 64


Slide 65

ศิลปะและความบันเทิง


Slide 66

โขนละครมอญราฉ่ าชูใจ
พวกหุ่นเชิดชักยักย้ ายท่ า
จาอวดเอาอ้ ายค่ อมเข้ าด้ อมเมียง
พวกงิว้ ถือล้ วนแต่ ทวนง้ าว
บ้ างรบรุ กคลุกคลีตีต้มโมง
นายแจ้ งก็มาเล่ นเต้ นปรบไก่
ราแต้ แก้ ไขกับยายมา

ร้ องรั บกรั บไม้ นัน้ พร้ อมเพรี ยง
คนเจรจาสองข้ างต่ างถุ้งเถียง
พูดจาฮาเสียงสนั่นโรง
หน้ าขาวหน้ าแดงแต่ โอ่ โถง
บ้ างเข้ าโรงบ้ างออกกลอกหน้ าตา
ยกไหล่ ใส่ ทานองร้ องฉ่ าฉ่ า
เฮฮาครื น้ ครั่ นสนั่นไป


Slide 67


Slide 68


Slide 69


Slide 70

สวัสดี