Slide 1

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 2

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 3

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 4

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 5

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 6

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 7

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 8

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 9

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 10

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 11

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 12

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 13

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 14

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 15

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 16

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 17

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 18

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 19

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 20

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 21

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 22

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 23

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 24

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 25

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 26

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 27

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 28

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 29

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 30

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 31

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 32

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 33

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 34

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 35

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 36

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 37

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 38

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 39

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 40

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 41

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 42

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 43

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 44

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 45

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 46

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 47

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 48

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 49

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 50

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 51

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 52

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 53

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 54

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 55

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 56

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 57

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 58

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 59

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 60

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 61

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 62

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 63

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 64

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 65

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 66

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 67

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 68

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 69

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 70

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 71

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 72

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 73

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 74

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 75

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 76

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 77

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 78

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 79

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 80

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 81

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 82

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 83

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 84

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 85

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 86

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 87

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 88

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 89

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 90

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 91

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 92

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 93

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 94

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 95

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 96

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 97

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 98

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬


Slide 99

‫كارگاه آموزشی‬

‫شيوه نگارش مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫مدت كارگاه‪ :‬يك روز‬
‫دی‪1390‬‬

‫رحمت هللا فتاحي‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪www.um.ac.ir/~fattahi/‬‬

‫چه خواهيم آموخت؟‬
‫‪ .1‬چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫‪ .2‬ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫‪ .3‬جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫‪ .4‬پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن (انگيزه و خواست‪،‬‬
‫تالش براي دانش افزايي‪)...،‬‬
‫‪ .5‬نگاهي به برخي مسائل نوشتن از ديدگاه صاحب نظران‬
‫‪ .6‬انواع مقاله ها‪ ،‬هدفهاي هر نوع‪ ،‬نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله‬
‫‪ .7‬مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و نكات‬
‫مورد توجه در هر مرحله‬
‫‪ .8‬معيارهاي ارزيابي و داوری نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ .9‬تحليل چند مقاله پژوهشي‬

‫تمرينهاي اين كارگاه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله‬
‫نوشتن برخي مالحظات در كار نوشتن‬
‫تحليل يك مقاله‬
‫نوشتن معيارهای ارزيابی مقاله علمی‪-‬پژوهشی‬
‫نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين‬
‫نوشتن چکيده – تحليل چکيده‬
‫نوشتن مرور پيشينه پژوهش‬
‫نوشتن پاراگرافهای انتهايی‬
‫تحليل چند مقاله به لحاظ ساختار‪ ،‬محتوا‪ ،‬سبک نگارش‪،‬‬
‫چگونگی پروراندن موضوع‪ ،‬چگونگی ادامه‪ ،‬چگونگی‬
‫جمعبندی و مانند آنها‬

‫چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش‬
‫• ارزش نوشتن و نشر (با توجه به شرايط شخصي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫حرفه اي)‬
‫– نوشتن به منزله بهترين و پايدارترين نوع ارتباط‬

‫• جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬
‫–‬

‫پر کردن فضاهای خالی در تحقيقات‬
‫رشد آگاهي هاي انسان‬
‫ايجاد انگيزش در جامعه‬
‫توسعه ايده هاي نو‬
‫توسعه پژوهش هاي بيشتر‬

‫• افزايش توان کتابداران در تاليف و نشر‬
‫• افزايش پويايی در حرفه‬
‫• مطرح کردن انديشه های خود‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .1‬انگيزه و خواست قوی و پايدار داشته باشيد‬
‫– پذيرفته شدن در جواهع علمی‬
‫– مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای‬
‫– نياز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفيع‬
‫– نياز به کسب مدرک‬
‫– نياز به ماديات و کسب درآمد‬
‫– نياز به ادای سهم و مشارکت در پيشبرد دانش‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .2‬اعتماد بنفس داشته باشيد‬
‫ خودتان حرف اصلی را بزنيد‪ ،‬پشت سر ديگران پنهان‬‫نشويد‬
‫ تا حد امکان از ترجمه و گردآوری پرهيز کنيد‬‫‪ .3‬به اندازه کافی مطالعه داشته باشيد‬
‫ از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنيد‬‫ به شکلی تحليلی و انتقادی مطالعه کنيد‬‫‪ -‬هميشه خود را در جريان مطالب جديد قرار دهيد‬

‫پيشنياز نوشتن‪ :‬مالحظات كلي در باره نوشتن‬
‫‪ .4‬در عين حال‪ ،‬واقع بينانه کار کنيد و بنويسيد‬
‫‪ .5‬جدی باشيد و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنيد‬
‫‪ .6‬خود را به جاي خوانندگان و داوران كه كارتان را مي‬
‫خواند بگذاريد‬
‫‪ .7‬از ارزش و اهميت مقاله تان مطمئن باشيد‬
‫‪ .8‬حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشيد‬
‫‪ .9‬يا حتما از زاويه و رويکرد جديدی به موضوع نگاه کنيد‬
‫‪ .10‬همواره در شرايطی کار کنيد که تمرکز داشته باشيد‬

‫چند نکته‪...‬‬
‫– نوشتن بهتر از ننوشتن است‬
‫– کم نوشتن بهتر از زياد نوشتن است‬
‫– کوتاه نوشتن بهتر از طوالنی نوشتن است‬
‫– واضح نوشتن بهتر از مبهم نوشتن است‬
‫– هدفمند نوشتن بهتر از بی هدف نوشتن است‬

‫چند نکته ‪...‬‬
‫• الگوهای نگارش از رشته ای به رشته ديگر تا‬
‫حدودی فرق می کند‬
‫• مقاله ها دارای ساختارهای مختلف‪ ،‬الگوهای‬
‫استنادی مختلف و ‪ ...‬هستند‬
‫• به نظر شما مقاالت رشته شما چه ويژگيهايي دارد؟‬

‫‪10‬‬

‫انواع مقاله‬
Report paper/
‫مقاله گزارشی‬
Work in progress
Descriptive paper
‫مقاله توصيفي‬
Analytical paper
‫مقاله تحليلي‬
Theoretical/conceptual paper ‫مقاله نظری‬
Critical paper
‫مقاله انتقادي‬
Review paper
‫مقاله مروري‬
Research paper
‫مقاله پژوهشی‬
‫ترکيبی از اين انواع‬

•
•
•
•
•
•
•
•

‫مراحل نگارش و ملزومات آن‬
‫• ؟؟؟؟؟‬
‫• تمرين‬
‫ معموالً چطور شروع به نوشتن مقاله می کنيد؟‬‫‪ -‬کدام قسمت را اول می نويسيد؟‬

‫مرحله اول‪ :‬مالحظات و نكات اوليه‬
‫• نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله‬
‫‪ .1‬مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد عالقه و‬
‫مهم‬
‫‪ .2‬جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت‬
‫های زير در حوزه مورد نظر‪:‬‬
‫"موضوعات پژوهشي" )‪(research topics‬‬
‫اولويت هاي پژوهشي" )‪(research priorities‬‬
‫"مباحث پژوهشي" )‪( issues for research‬‬
‫"پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر”‬
‫)‪(further research‬‬
‫)‪(research agenda‬‬

:‫مثال‬
immigration research topics
Research issues in immigration
Further research in immigration
“Research priorities in immigration”

‫‪ .3‬مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي‬
‫بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از‬
‫موضوع هاي بالقوه مناسب‬
‫‪ .4‬مرور و کنجکاوی در فهرست مندرجات مجالت علمی‬
‫‪ .5‬مرور محورهاي پيشنهادي همايشهاي ملي و جهاني‬
‫‪ .6‬مرور و کنجکاوی در فهرست مقاالت همايشها‬

‫‪ .7‬صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در‬
‫باره موضوع هاي مطرح‬
‫‪ .8‬مشورت با صاحب نظران و ساير همکاران آگاه و‬
‫منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح‬

‫• مرحله دوم‪ :‬بررسي و تحليل مقوله ها و نكات‬
‫مورد توجه در انتخاب موضوع‬
‫‪ .1‬عالقمند بودن به موضوع‬
‫‪ .2‬نو بودن موضوع (تكراري و يا تقليدي صرف نباشد)‬
‫‪ .3‬ارزشمند بودن موضوع‪ :‬مطرح بودن در سطح‬
‫سازمانی‪ ،‬ملي‪ ،‬منطقه اي يا جهاني‬
‫‪ .4‬كاربردي بودن (در مورد پژوهشهاي غيربنيادي)‪:‬‬
‫امكان استفاده از نتايج در كوتاه مدت يا ميان مدت‬
‫(بتواند به يك نياز مهم پاسخ دهد)‬

‫‪ .5‬مطرح بودن به منزله مسئله (امكان تعريف يك مسئله جديد مبتني‬
‫بر پيشينه پژوهش يا تجربيات حرفه اي و شخصي)‬
‫‪ .6‬امكان طرح و تعريف سؤال يا فرضيه بر اساس مسائل عملي يا‬
‫نظري‬
‫‪ .7‬براي پاسخ به سئوالها‪ ،‬راه حل علمي و روش مناسب وجود‬
‫داشته باشد‬

‫‪ .8‬امكان عملي اجراي پژوهش‬
‫• انجام مراحل تحقيق با دشواري غيرعادي همراه نباشد‬
‫• مطالعات نظري و دستيابي به منابع براي مطالعه امكان پذير‬
‫باشد‬
‫• نمونه جامعه پژوهش قابل دسترس باشد‬
‫• شيوه گردآوري اطالعات (توزيع پرسشنامه و يا مصاحبه و‬
‫يا راه هاي ديگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد‬
‫• امكان انجام پژوهش‪ ،‬به لحاظ روش تحقيق (وجود يك يا چند روش‬
‫براي آزمون كردن) وجود داشته باشد‬

‫‪ .9‬امكان ادامه پژوهشهاي بيشتر در همان زمينه‬
‫‪ .10‬پيشنهادهاي جديدي را بتوان از دل پژوهش براي‬
‫پژوهش هاي آتي مطرح كرد‬
‫‪ .11‬امكان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمينه (توليد‬
‫دانش جديد)‬

‫• مرحله سوم‪ :‬تصميم گيري كلي‬
‫‪ .1‬تدوين يك فهرست از موضوع هاي مناسب بر اساس‬
‫توجه به معيارهاي مرحله دوم‬
‫‪ .2‬بررسي مجدد تك تك موضوع ها با نگاه منطقي و واقع‬
‫بينانه‬
‫‪ .3‬حذف برخي از موضوع ها كه امكان انجام تحقيق و‬
‫رسيدن به نتيجه مطلوب در آنها دشوار است‬
‫‪ .4‬انتخاب حداكثر دو يا سه موضوع مناسب براي تحقيق‬
‫‪ .5‬بررسي هر يك از موضوع ها به لحاظ وجود منابع‬
‫اطالعاتي و وجود صاحب نظرانی در آن موضوع ها‬

‫‪ .6‬مشورت با يك يا دو صاحب نظر در باره موضوع هاي‬
‫پيشنهادي و مسائل مرتبط با آنها‬
‫‪ .7‬گرفتن تائيد اوليه از يك يا دو صاحب نظر در مورد‬
‫مناسب بودن يكي از موضوع ها‬

‫• مرحله چهارم‪ :‬محدودكردن دامنه موضوع‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫مطالعه متون علمي جديد براي پي بردن به فضاهاي‬
‫خالي تحقيق در آن موضوع‬
‫بيان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله)‬
‫مشورت مجدد با صاحب نظران مربوطه در مورد‬
‫موضوع محدود شده‬
‫تائيد موضوع نهايي پس از انجام اصالحات الزم در‬
‫عنوان‬
‫مطالعه مجدد متون علمي براي يافتن و تدوين مسئله‬
‫پژوهش‬
‫تدوين سئوالها و يا فرضيه هاي متناسب با موضوع‬

‫مرحله پنجم‪ :‬طرح ريزي مقدماتي و تدوين‬
‫ساختار كلي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫بررسی الگوی برخی مقاله های مشابه‬
‫بررسي الگوي پيشنهادي مجالت و همايشهاي داخلي‪،‬‬
‫خارجي‬
‫نوشتن يک فهرست از بخشهای مورد نظر‬
‫مشورت با يك يا دو صاحب نظر‬

‫مرحله ششم‪ :‬تعيين يك برنامه (جدول) زماني‬
‫براي انجام كار‬
‫‪ .1‬بدون وجود يک برنامه زمان بندی شده ممکن است‬
‫هرگز مقاله ای را نتوان نوشت‬
‫‪ .2‬تدوين برنامه با توجه به واقعيتها و شرايط‬

‫مرحله هفتم‪ :‬جست و جو براي يافتن منابع پايه‬
‫و اطالعات زمينه اي‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله هشتم‪ :‬جست و جو براي يافتن‬
‫اطالعات مرتبط و تخصصی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬

‫جستجو در پايگاههاي اطالعاتي‬
‫جستجو در وب‬
‫جستجو در فهرست كتابخانه‬
‫جستجو در منابع مرجع بويژه كتابشناسي ها و دانشنامه‬
‫ها‬

‫مرحله نهم‪ :‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي‬
‫محدود كردن موضوع و مشخص کردن رويكرد‬
‫مقاله‬

‫‪ .1‬دقت در محتواي منابع و ايده گرفتن براي‪:‬‬
‫‪ .2‬محدود كردن موضوع از ديدگاههايي مانند‪:‬‬
‫– موضوع تخصصي‬
‫– جامعه مورد بررسي‬
‫– رويكرد و روش شناسي پژوهش‬
‫– بازه زماني‬
‫– بازه مكاني‬

‫مرحله دهم‪ :‬مطالعه عميق منابع در موضوع‬
‫تخصصي و يادداشت برداري از آنها‬
‫‪ .1‬استفاده از شيوه مطالعه مروري‬
‫‪ .2‬استفاده از شيوه مطالعه تحليلي‬
‫‪ .3‬استفاده از شيوه مطالعه انتقادي‬
‫‪ .4‬يادداشت برداري به شيوه درست‬
‫‪ .5‬يادداشت برداري دستي و يا رايانه اي‬

‫لزوم آشنايی با تکنيک يادداشت برداری‬
‫انواع يادداشتها‬
‫ نقل مستقيم‬‫ نقل غيرمستقيم‬‫ اقتباس (برگرفتن)‬‫ تحليل‬‫ برداشت (استنباط)‬‫‪ -‬انتقاد‬

‫مرحله يازدهم‪ :‬تنظيم يادداشتها بر اساس‬
‫فهرست مطالب‬

‫مرحله دوازدهم‪ :‬نوشتن متن مقاله‬
‫(تدوين نسخه اوليه)‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫خود را کامال درگير (غرق در) نوشتن کنيد‬
‫به هدفها و رويکرد مورد نظر توجه کنيد‬
‫معيارهای ارزيابی را از همان ابتدا در نظر بگيريد‬
‫به درست نوشتن‪ ،‬درست استناد کردن و ‪ ..‬اهميت بدهيد‬
‫زياد نقل قول نکنيد‬
‫مطالبی را بنويسيد که در چارچوب هدفها و موضوع‬
‫مقاله باشد‬

‫مرحله سيزدهم‪ :‬مرور متن اوليه و اصالح آن‬
‫(تهيه نسخه دوم)‬

‫مرحله چهاردهم‪ :‬مشورت با يك صاحب نظر‬
‫برای اصالح مقاله‬

‫مرحله پانزدهم‪ :‬نوشتن متن نهايي‬
‫(تدوين نسخه نهايي)‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .1‬فهرست منابع را بر اساس يكي از شيوه نامه هاي رايج‬
‫تدوين كنيد‬

‫مرحله شانزدهم‪ :‬تدوين چكيده‬
‫‪ .1‬چكيده را بر اساس يكي از روشهاي استاندارد تهيه كنيد‬

‫مرحله هفدهم‪ :‬انتخاب عنوان نهايی‪ ،‬گويا و‬
‫مناسب‬
‫• ‪ .1‬در باره شيوه انتخاب و تدوين عنوان مطالبي بخوانيد‬

‫مرحله هجدهم‪ :‬ارسال مقاله براي مجله يا‬
‫همايش‬

‫مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي با توجه به مالحظات و‬
‫نكات مورد توجه در هر مرحله‬

‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬

‫تصميم به تحقيق‪ ،‬و مشخص كردن موضوع كلي‬
‫بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان‬
‫پذيري‬
‫طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن‬
‫فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب‬
‫نظر)‬
‫تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار‬
‫جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطالعات زمينه اي‬

‫‪ .6‬جست و جو براي يافتن اطالعات مرتبط (تهيه كتابشناسي‬
‫مقدماتي)‬
‫‪ .7‬مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع‬
‫و رويكرد مقاله‬
‫‪ .8‬مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت‬
‫برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست‬
‫‪ .9‬تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در‬
‫آنها با هدف پااليش آن‬
‫‪ .10‬نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)‬

‫‪ .11‬مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫‪ .12‬مشورت با يك صاحب نظر و اصالح مقاله‬
‫‪ .13‬نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)‬
‫‪ .14‬تدوين فهرست منابع‬
‫‪ .15‬تدوين چكيده‬
‫‪ .16‬انتخاب عنوان گويا و مناسب‬
‫‪ .17‬ارسال برای مجله يا همايش‬

‫تمرين‬
‫• به نظر شما‪ ،‬مقاله های علمی‪-‬پژوهشی را بر پايه چه‬
‫معيارهايی می توان ارزيابی (داوری) کرد؟‬

‫بخشهای معمول يک مقاله پژوهشی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫•‬

‫عنوان‬
‫نام نويسنده‪/‬نويسندگان‬
‫مدرک و سمت نويسندگان‬
‫نشانی ها‬
‫چکيده و کليدواژه ها‬
‫متن (مقدمه – مرور پيشينه نظری و پژوهشی– بيان‬
‫مسئله و يا مشکل تحقيقاتی – سئوال و يا فرضيه ‪ -‬روش‬
‫تحقيق ‪ -‬يافته ها و تحليل و بحث – نتيجه گيری‬
‫منابع (و پيوست ها)‬

‫ساختار مقاله پژوهشی‬
‫• براي خوب نوشتن در ابتدا بايد يك طرح كلي داشته باشيد‪.‬‬
‫نوشته هاي جالب‪ ،‬رسا و موثر‪ ،‬داراي ساختار و نظم‬
‫مشخص مي باشند‬
‫• برای آشنايی با ساختار مقاله پژوهشی‪ ،‬می توان به‬
‫ساختار مقاالت برخی مجالت معروف مراجعه کرد و از‬
‫آنها الگو گرفت‬
‫• در عين حال‪ ،‬می توان خالقيت هم داشت‬

‫سئواالتي كه در حين طرح ريزي ساختار‬
‫مقاله بايد به آنها پاسخ داد‬
‫(‪ )1‬ـ دليل انجام كار تحقيقي چيست؟‬
‫(‪ )2‬ـ قبل از انجام تحقيق چه چيزهايي معلوم و چه چيزهايي‬
‫مجهول بوده و چه سير منطقي را براي طراحي وانجام‬
‫مطالعه بايد طي نمود؟‬
‫(‪ )3‬ـ چه سئوالها و فرضياتي تحت مطالعه قرار خواهد گرفت‬
‫و چه نتايجي از بررسی آنها انتظار مي رود؟‬
‫(‪ )4‬ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟‬
‫(‪ )5‬ـ طرح و مدل مفهومي پژوهش مورد نظر چيست؟‬

‫(‪ )6‬ـ کدام روش برای پاسخ به پرسشها و يا فرضيه ها‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )7‬ـ اطالعات چطور جمع آوري خواهد شد؟‬
‫(‪ )8‬ـ کدام روش برای تحليل اطالعات و کدام تكنيك آماري‬
‫مناسب است؟‬
‫(‪ )9‬ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت نتايج مطمئن شد؟‬
‫(‪ )10‬ـ چه نتايج جالبی از يافته ها انتظار داريم؟‬

‫يک ساختار نمونه‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫عنوان‪ :‬مشخص‪ ،‬معنادار و جالب (جذب کننده)‪،‬‬
‫خالصه ‪ ،‬دقيق ‪ ،‬پرمحتوا و خبري‪ ،‬فاقد كلمات اضافي ـ‬
‫مهمترين عبارت آن بايد توصيفي يا گزارشي يا سئوالي‬
‫باشد‬
‫نام نويسندگان‪ ،‬سمت و نشانی آنها‪ :‬به صورت دقيق و‬
‫مستند ارائه شود‬
‫چکيده و کليدواژه ها‪ :‬مفاد اصلی و عمده در باره‬
‫هدف‪ ،‬دامنه کار‪ ،‬مسئله اصلی‪ ،‬روش مورد استفاده‪ ،‬و‬
‫يافته های عمده به روشی استاندارد بيان شود‬
‫مقدمه‪ :‬شامل بيان اهميت و هدف موضوع مورد‬
‫مطالعه‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله‪ ،‬بيان نظريه زيربنايی‬

‫تمرين‬
‫• يك عنوان نمونه بنويسيد‬

‫مقدمه‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫برای بيشتر خوانندکان و داوران‪ ،‬مقدمه بسيار مهم است‬
‫چارچوب‪ ،‬هدفها‪ ،‬دامنه و رويکرد مقاله را به زبان گويا‬
‫توضيح دهيد‬
‫زيربنای نظری مورد توجه مقاله را ارائه دهيد‬
‫برای بيان مسئله پژوهش‪ ،‬زمينه چينی کنيد‬
‫در مجموع‪ ،‬بايد خواننده را به آنچه انجام داده ايد و می‬
‫خواهيد گزارش کنيد سوق دهيد‬
‫از بحثهای کلی شروع کنيد و به سمت موضوع تخصصی‬
‫پيش برويد‬

‫تمرين‬
‫• يک پاراگراف برای مقدمه بنويسيد‬

‫‪55‬‬

‫مرور مبانی نظری و پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫خالصه نظريه های مطرح و نيز پژوهشهای گذشته‬
‫را در يک ساختار مناسب ارائه دهيد‬

‫اجزای پيشينه پژوهش‪:‬‬
‫ مقدمه و اشاره به اهميت موضوع‬‫ بيان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی‬‫ ارائه يک تصوير کلی از وضعيت پژوهشها‬‫ معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به يافته های عمده‬‫آنها‪ ،‬روشهای مورد استفاده‪... ،‬‬
‫ استنتاج از مرور پيشينه و اشاره به يافته های مهم و‬‫بيان نقاط خالی پژوهش‬

‫• نشان دهيد که به ادبيات پژوهش تسلط داريد‬
‫• نشان دادن جامعيت و گستره کار‬
‫• نشان دادن مهمترين و تخصصی ترين و مرتبط ترين نظريه‬
‫ها و پژوهشها‬
‫• تنها به استناد کردن و نقل قول کردن اکتفا نکنيد‬
‫• آنچه را مطرح کنيد که واقعا از آنها در راستای پژوهش‬
‫خود استفاده کرده ايد‬
‫• به انسجام اين بخش و ارتباط آن با مسئله پژوهش‪ ،‬سئوالها‬
‫و فرضيه ها‪ ،‬و نيز يافته های مورد انتظار بينديشيد‬
‫‪57‬‬

‫تمرين‬
‫• يك مقدمه براي پيشينه پژوهش بنويسيد‬

‫نمونه‬
‫• با گسترش وب و بويژه توسعه موتورهاي كاوش‪،‬‬
‫دسترسي كاربران به اطالعات افزايش چشمگيري يافته‬
‫است‪ .‬در اين زمينه‪ ،‬هرچند كه كاربران تالش مي كنند با‬
‫استفاده از انواع قابليتهاي موتورهاي كاوش به جستجو و‬
‫بازيابي اطالعات مورد نياز خود بپردازند اما‪ ،‬در درجه‬
‫نخست اين وظيفه طراحان موتورهاي كاوش است كه از‬
‫پيش راههاي مناسب كمك به كاربران را براي جستجوي‬
‫كارآمد در نظر گرفته و پياده سازي كنند‪.‬‬

‫• با توجه به اهميت چنين امري‪ ،‬حوزه پژوهش در زمينه‬
‫موتورهاي كاوش در دهه اخير بسيار پويا شده و ادبيات‬
‫آن بسيار غني است‪ .‬در عين حال‪ ،‬فضاهاي خالي پژوهش‬
‫همچنان در برخي زمينه از جمله چگونگي بسط جستجو با‬
‫استفاده از كليدواژه هاي پيشنهادي موتورهاي كاوش‬
‫وجود دارد‪ .‬در اين بخش از پژوش‪ ،‬به مرور برخي‬
‫تحقيقات عمده و يافته هاي آنها مي پردازيم‪.‬‬

‫نمونه ديگر‬
‫• پيشينه تحقيق در حوزه مرور وب‬
‫• چند دهه گذشته‪ ،‬تالش های گسترده ای برای به کار گیری‬
‫نظام های فرامتن در اطالع جویی صورت گرفته است‪ .‬در‬
‫حال حاضر اطالع جویی در وب تا حد زیادی تکیه بر‬
‫پیوندها دارد و فراپیوندها در نگاه کلی ممکن است نقشی‬
‫شبیه واژگان در جستجو داشته باشد اما برخالف‬
‫راهبردهای جستجو‪ ،‬رفتار پیوند گزینی چندان مورد تفحص‬
‫و مطالعه قرار نگرفته است‪.‬‬

‫• مطالعه در مورد این که چگونه افراد در وب مرور می‬
‫کنند مهم است‪ ،‬زیرا در درجه نخست‪ ،‬طراحی و اجرای‬
‫سیستمی که مرور را پشتیبانی کند‪ ،‬می باید بر اساس‬
‫توانایی ها و گرایشات افراد انجام گیرد و نتیجه آن می‬
‫تواند به طراحی رابط های کاربر مرور وب کمک کند که‬
‫عملکرد بهتر مرور در وب را منجر می شود‪ .‬در حالی که‬
‫بررسی های کیفی و کمی در مورد رفتار مرور سودمندی‬
‫هایی را در پی دارد‪ ،‬تحقیقات اندکی در رابطه با مدل‬
‫سازی و تحلیل فرآیند مرور انجام گرفته است (لوسی‪،‬‬
‫‪ ،1997‬اسمیت و همکاران‪.)1997 ،‬‬

‫برخي واژه ها وعبارتهاي الزم در مرور نوشتار و‬
‫پيشينه پژوهش‬
‫• واژه های آغاز بحث‪ :‬يکی از مهمترين مسائلی که ‪...‬‬
‫در آغاز قرن بيست و يکم‪ ....‬با گسترش وب‪...‬‬
‫• واژه های ارتباطی‪ ,‬اتصالی‪ ,‬پيگيری و تداوم بحث‪ :‬بنابر‬
‫اين‪.... ,‬به همين دليل‪ ,‬بررسی عوامل موثر بر‪ ...‬ضروری‬
‫به نظر می رسدبديهی است که‪...‬همان گونه که‪....‬در همين‬
‫راستا‪...,‬از آنجا که‪....‬بدين جهت‪,‬نظر به اين که‪....‬با اين‬
‫وجود‪...,‬پيش از آن که‪...‬همواره‪...‬بر طبق‪....‬بر‬
‫اساس‪...‬پيامد عمده اين تحوالت آنست که‪....‬در ارتباط با‬
‫‪....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه)‪:‬‬
‫نظير اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬اعتقاد دارد که‪..‬‬
‫در همين راستا‪ ,‬اسميت (‪ )1998‬دست به آزمون ‪....‬زد و‬
‫مانند اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬نيز‪...‬‬
‫تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون ‪....‬‬
‫وجود دارد‬
‫به همين نحو‪ ..... ,‬پژوهشهای اسميت (‪ )1998‬و‬
‫لنکستر (‪ )2002‬رويکرد يکسانی را در ارزيابی ‪ ...‬نشان‬
‫می دهد‬
‫بر پايه همين رويکرد و نظريه‪... ,‬‬

‫•‬
‫•‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫در مقایسه با‬

‫واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد)‪:‬‬
‫اسمیت (‪.... ,)1998‬‬
‫بر خالف اسميت (‪ ,)1998‬لنکستر (‪ )2002‬به عوامل‬
‫ديگری اشاره دارد‬
‫در مقابل‪.... ,‬‬
‫علی رغم آن که‪...‬‬
‫از سوی ديگر‪ ...‬از ديدگاه ديگر‪ ... ,‬اما ‪ .....‬از‬
‫جهتی‪ ....,‬با اين حال‪.... ,‬‬
‫واژه های تشکيک‪ :‬بايد اين سئوال را مطرح که ‪....‬‬
‫جای تعجب آن که ‪ ....‬پرسشی که به ذهن می رسد آن‬
‫که‪ ...‬مشخص نيست که اسميت (‪ )1998‬چگونه ‪.....‬‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫واژه های نتيجه گيری‪:‬‬
‫در نتيجه‪.... ،‬‬
‫در مجموع‪.... ،‬‬
‫در پايان‪.... ،‬‬
‫حاصل کالم آن که ‪...‬‬
‫می توان نتيجه گرفت که‪....‬‬
‫کوتاه سخن آن که ‪....‬‬

‫روش تحقيق‪ :‬چگونگی و مراحل انجام‬
‫تحقيق به صورت نظام مند بيان شود‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نوع تحقيق (کاربردی‪ ،‬بنيادی‪ ،‬توسعه ای)‬
‫جامعه مورد بررسی (ويژگيها‪ ،‬نمونه ‪)...‬‬
‫روش مورد استفاده (تاريخی‪ ،‬کتابخانه ای‪ ،‬تحليل‬
‫محتوا‪ ،‬توصيفی‪-‬پيمايشی‪ ،‬تجربی‪ ،‬ميدانی‪ ،‬علی‪-‬‬
‫مقايسه ای ‪ -‬تركيبي)‬
‫مدل مفهومي پژوهش‬
‫محدوديتهای پژوهش (با مشكالت اشتباه نشود)‬

‫• ابزار گردآوری اطالعات (پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬مشاهده‪،‬‬
‫سياهه وارسی ‪)....‬‬
‫• روايي ابزار‬
‫• پايايي ابزار‬

‫تدوين مدل مفهومي‬
‫• چرا مدل مفهومي؟‬
‫• بصري كردن عناصر دخيل در پژوهش و نشان دادن‬
‫ارتباط آنها با هم‬

‫موقعیت‬
‫نياز‬

‫مانع‬

‫اطالع جویی‬
‫• راهبرد‬
‫• منبع‬
‫• اطالعات‬

‫استفاده‬

‫)‪(Kari, 1999‬مدل فرایندی توسعه یافته (‪ )3‬الگوی معنابخشی در موقعیت اطالع جویی خاص‬

‫مدل معنابخشی دروين )‪(Dervin, 1972‬‬
‫سؤاالت پاسخ داده شده‬
‫ايده های ساختار يافته‬
‫منابع تهيه شده‬

‫پل‬
‫استفاده (کمک)‬

‫موقعيت‬

‫شکاف مواجه شده‬
‫(انسداد‪/‬مانع)‬
‫‪Savolainen, 2006‬‬

‫راهبردهای بکارگرفته شده‬

‫کاربر‬
‫عالقه مند به موضوع پست مدرنیزم‬
‫استفاده از نظام‬
‫اطالعاتی‬

‫استفاده از سایر ابزارها‬

‫کاربر با کلیدواژه زیر جستجو می کند‬
‫‪Postmodernism‬‬
‫موتور كاوش عبارتها و کلیدواژه‬
‫های را پیشنهاد میدهد‬

‫براساس قضاوت ربط‬

‫رضایت کاربر‬

‫رضایت کاربر‬
‫براساس بسامد استفاده‬
‫رتبه بندی و نمایش‬

‫نظام هیچ پیشنهادی درباره کلیدواژه‬
‫ندارد‬

‫عدم استفاده از بسط‬
‫جستجو‬

‫کاربر عبارت زیر را انتخاب می کند‬
‫‪Postmodernism definition‬‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫بسط جستجوی دوباره‬

‫مخزن نمایه‬
‫های پیشنهادی‬

‫مدل مفهومي بسط جستجو‬

‫عدم رضایت کاربر‬

‫تحليل داده ها و ارائه يافته ها (نتايج)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫بخش مهم هر کار پژوهشی‬
‫استفاده از جدول و يا نمودار برای ارائه داده ها‬
‫تحليل داده ها (آماری)‬
‫تحليل همراه با توصيف و برداشت‬
‫نتيجه گيری از يافته ها‬
‫نوع و سطح تحليل ها‬

‫بحث و نتيجه گيری نهايی‬
‫• ارائه نتايج عمده‬
‫– در راستاي هدفهاي پژوهش‬

‫• بحث و تفسير نتايج‬
‫– توليد دانش نو‬

‫• مقايسه نتايج با نتايج ساير پژوهشهای مشابه‬
‫– نشان دادن تفاوتها‬
‫– نشان دادن دانش نو‬

‫نکته ها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫تنها ارائه نتايج يا خالصه آنها کافی نيست‬
‫دوباره به مسئله پژوهش‪ ،‬هدفها‪ ،‬سئوالها و يا فرضيه ها به‬
‫شکل کوتاه اشاراه کنيد‬
‫از متون و نظريه ها نيز به موقع استفاده کنيد و آنها را با کار‬
‫خود پيوند زنيد‬
‫سهم خود را در توليد دانش نو بيان کنيد‬
‫در نهايت‪ ،‬به محدوديتهای کار خود بازهم اشاره کنيد‬

‫برجسته کردن نتايج اصلی‬
‫– بيان ويژگي منحصر بفرد يافته ها‬

‫– تاكيد بر ارزش يافته ها از نظر پر كردن خالء تحقيق و از نظر‬
‫توليد دانش نو‬

‫پيشنهاد برای پژوهشهای آينده‬
‫– اشاره به نقاط خالی (شكاف يا خالء پژوهشي)‬
‫– ارائه هر پيشنهاد به شكل توجيهي‬
‫– ارائه پيشنهادها به شكل معقول و با توجه به امكان سنجي آنها‬

‫• با وجود توسعه چشمگیر پایگاههاي اطالعاتي در دو دهه‬
‫گذشته‪ ،‬فعالیتهاي پژوهشي در زمینه جنبه هاي گوناگون‬
‫محیط رابط كاربر‪ ،‬بویژه بررسي تاثیر عوامل مختلف بر‬
‫این محیط از رشد قابل مالحظه برخوردار نبوده است‪.‬‬
‫• پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده تأثیر عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬زبانی‪ ،‬شناختی و جسمی کاربران نیز در میزان‬
‫درک آنان از محیط رابط مورد بررسی قرار گیرد زیرا‬
‫همانطور که نیلسن (‪ )1997‬در مؤلفه قابلیت انعطاف و‬
‫کارایی بیان کرده است این عوامل در میزان استفادهپذیری‬
‫و کارایی محیط رابط تأثیر بسیاری دارد‪.‬‬

‫مرور متن اوليه و اصالح آن (تهيه نسخه دوم)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫كنار گذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز‪ ،‬يك‬
‫هفته ‪)...‬‬
‫تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه‬
‫بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن‬
‫حذف واژه ها‪ ،‬جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري‬
‫توجه به هدف‪ ،‬چارچوب و گستره مقاله‬
‫توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون‬
‫متني‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ آيا تمام قسمت هاي مقاله بدرستي توصيف شده اند؟‬‫ــ آيا به تغييراتي كلي و اساسي نياز است؟‬
‫ــ آيا سير و آهنگ مقاله يا نوشته‪ ،‬منطقي است؟‬
‫ــ آيا نحوة بيان‪ ،‬رسا و كافي است؟‬
‫ــ آيا تمام متن نوشته شده الزم است حفظ شود؟‬

‫تصحيح و بازنگري اولين دست نوشته‬
‫(ادامه)‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫ــ آيا نمي توان هيچ يك از شكلها و يا جداول را حذف‬
‫و يا درهم ادغام نمود ؟‬
‫ــ آيا قسمت هاي متن در جاي صحيح و درست خود‬
‫قرار گرفته اند ؟‬
‫ــ آيا توالي پاراگرافها صحيح است ؟‬
‫ــ آيا تعداد عنوان ها و قسمت هاي كوچكتر آنها كافي‬
‫است ؟‬

‫رويکرد و سبک نگارش مقاله‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫فعلها را درست به کار ببريد‬
‫چکيده و خالصه مقاله‪ :‬زمان گذشته‬
‫مقدمه‪ :‬زمان حال‬
‫مرور پيشينه‪ :‬زمان گذشته و يا گذشته نقلی‬
‫روش شناسی پژوهش‪ :‬زبان گذشته‬
‫تحليل داده ها‪ :‬زمان گذشته و حال‬
‫نتيجه گيری و بحث‪ :‬زبان گذشته و حال‬
‫واقعيتها و تعميم دادن‪ :‬زمان حال‬

‫تمرين‬
‫• يک عنوان برای مقاله فرض ی خود بنويسيد‬

‫‪83‬‬

‫تمرين‬
‫• يك چكيده براي مقاله فرضي خود بنويسيد‬

‫‪84‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫• استفاده از يک شيوه نامه استنادی‪Citation manual OR :‬‬
‫‪Style manual‬‬
‫ــ اسم كوچك و فاميل تمام نويسندگان‪.‬‬
‫ــ سال انتشار مقاله‪.‬‬
‫ــ عنوان كامل مقاله (گاهي اوقات الزم نيست )‪.‬‬
‫ــ عنوان مخفف نشدة مجله ‪ ،‬همچنين عنوان مخفف شده آن (اين‬
‫عنوان عموما ً در داخل مجله ذكرشده است) همچنين شمارة سري‬
‫مجله در صورت وجود‪.‬‬
‫ــ شماره جلد مجله (گاهي بصورت شمارة نشر يا شمارة انتشار ذكر‬
‫ميشود)‬
‫ــ شمارة صفحات مورد استفاده بصورت ذكر اولين و آخرين صفحه‪.‬‬
‫بعضي مجالت در قسمت منابعتنها به ذكر شمارة صفحة ّاول مقاله‬
‫مورد استفاده اكتفا نموده و از شما ميخواهند كه به اين‬
‫صورتعمل نمائيد ‪.‬‬

‫نمونه ها‬
‫مقاله مجله‪:‬‬
‫اخوتی‪ ،‬مريم (‪ .)1383‬مفهوم ربط در نظام های بازيابی‬
‫اطالعات‪ :‬مروری بر نظريه ها و ادبيات موجود‪.‬‬
‫اطالعشناسی‪.24-45 )1(2 ،‬‬
‫كتاب‪:‬‬
‫ايزاک‪ ،‬استفان (‪ .)1376‬راهنمای تحقيق و ارزشيابی در‬
‫روانشناسی و علوم تربيتی‪ .‬ترجمه علی دالور‪ .‬تهران‪:‬‬
‫ارسباران‪.‬‬

‫پايان نامه‪:‬‬
‫رمضاني درح‪ ،‬عباسعلي (‪ .)1384‬معيارهاي قضاوت ربط‬

‫مدارک الکترونيکي از ديدگاه دانشجويان تحصيالت‬
‫تکميلي دانشگاه فردوسي و مقايسه آن با الگوريتمهاي‬
‫رتبهبندي موتورهاي کاوش‪ .‬پاياننامه کارشناسی‪ ،‬ارشد‬
‫دانشکده علوم تربيتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی‬
‫مشهد‪.‬‬

:‫مقاله اینترنتي‬
Joint Information Systems Committee. (2003).
JISC Circular 6/03 (revised): An invitation for
expressions of interest to establish a new Digital
Curation Centre for research into and support of
the curation and preservation of digital data and
publications. Retrieved December 15, 2005
from:
http://www.jisc.ac.uk/uploaded_documents/603%20Circular.doc

‫پيوستها‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫نمونه اي از پرسشنامه‬
‫نمونه اي از سياهه وارسي‬
‫نمونه اي از آزمايشات‬
‫‪.......‬‬

‫مکاتبه و ارتباط علمی برای نشر مقاله در‬
‫مجالت‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫آشنايی با اصول مکاتبه و ارتباط علمی‬
‫شناخت انواع مجالت‬
‫شناخت پيشينه آنها (محورها‪ ،‬گرايشها‪ ،‬محدوديتها‪،‬‬
‫فرمت‪ ،‬فرايند داوری‪ ،‬مدت زمان داوری‪ ،‬مالحظات ديگر)‬
‫شناخت سردبيران‬
‫شناخت داوران‬

‫ارزيابی و داوری مقاله‬
‫• آگاهي از معيارها و فرايند داوري‪:‬‬
‫– براي ارزيابي كار خود‬
‫– براي داوري كار ديگران‬

‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬

‫چرا ارزيابی؟‬
‫چه کسانی ارزيابی می کنند؟‬
‫وجود انواع سياهه های وارسی برای ارزيابی و داوری‬
‫تنوع سياهه ها و معيارها بر اساس نوع مقاله‬

‫معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي‬
‫‪ 1‬ـ آيا عنوان مقاله جلب توجه مي كند؟ (نو و خالقانه است؟)‬
‫‪ 2‬ـ آيا عنوان مقاله دقيق و رسا است؟ (محتوا را به خوبي نشان‬
‫مي دهد؟)‬
‫‪ 3‬ـ آيا مقاله چكيده مناسب و گويا دارد؟ (اصول چكيده نويسي‬
‫رعايت شده و چكيده محتوا را به خوبي نشان مي دهد؟)‬
‫‪ 4‬ـ آيا جامعه پژوهش و روشهاي مورد استفاده بخوبي شرح‬
‫داده شده است؟‬
‫‪ 5‬ـ آيا ابزار گردآوری اطالعات بدرستي طراحي شده است؟‬

‫‪ 6‬ـ آيا نتايج معتبر هستند ؟‬
‫‪ 7‬ـ آيا نتايج بدرستي بيان و توصيف شدهاند؟‬
‫‪ 8‬ـ آيا قسمتهايي از مقاله احتياج به حذف و كوتاه شدن و يا‬
‫اضافه كردن مطالب و طوالنيتر شدن ندارند؟‬
‫‪ 9‬ـ آيا اطالعات بيان شده‪ ،‬حقايق و ادعاهايي را كه در مورد‬
‫بررسيها اظهار شده تائيد مينمايند؟‬
‫‪ 10‬ـ آيا نتايج در پژوهشهای قبلی بحث نشده است ؟‬

‫‪ 11‬ـ آيا مقاله به قدر كافي از منابع معتبر استفاده نموده و‬
‫نام آنها را ذكر كرده است ؟‬
‫‪ 12‬ـ آيا اشكال ‪ ،‬جداول و تصويرهايي كه وجود دارند‬
‫ضروري هستند ؟‬
‫‪ 13‬ـ آيا مقاله را از وضعيتی که دارد ميتوان بهتر نمود ؟‬
‫‪ -14‬آيا مقاله دانش نويی را ارائه می کند؟‬
‫‪ -15‬در مجموع‪ ،‬آيا مخاطبان مورد نظر‪ ،‬از خواندن مقاله‬
‫رضايت خواهند داشت؟‬

‫تحليل يک مقاله نمونه‬
‫•‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬

‫بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت‬
‫است از مطالعه و تحليل چند مقاله‪:‬‬
‫پي بردن به ساختار و اجزاي آن‬
‫پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار‬
‫پي بردن به سبک نگارش‬
‫پي بردن به انسجام متن‬
‫پي بردن به رويکرد مباحث (مباني نظري‪ ،‬پيشينه‬
‫پژوهش‪ ،‬مدل مفهومي‪)...‬‬
‫پي بردن به چگونگي استدالل‪ ،‬استنتاج و پايان دادن به‬
‫مقاله‬

‫از خودتان و ديگران بپرسيد ‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتيد نشان دهد‪،‬‬
‫آيا مقاله توانسته است تصوير درست و نسبتا کاملی از‬
‫موضوع را ارائه دهد؟‬
‫آيا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟‬
‫آيا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟‬
‫آيا مقاله به هدف مطرح شده دست يافته است؟‬
‫آيا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد‬
‫نظر می باشد؟‬
‫آيا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫آيا ساختار و متن مقاله از انسجام الزم و وحدت رويه‬
‫و سبک برخوردار است؟‬
‫آيا مرور پيشينه بدرستی انجام گرفته است؟‬
‫آيا متن مقاله از پيشرفت منطقی برخوردار است؟‬
‫آيا جمله های آغازين‪ ،‬ميانی‪ ،‬و پايانی بدرستي تدوين‬
‫شده است؟‬
‫آيا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده‬
‫اند؟‬
‫آيا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟‬
‫آيا چکيده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟‬
‫آيا کليدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟‬

‫نکته پايانی‬
‫متفكرانه و هدفمند بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‪ ،‬بخوانيد‬
‫تحليلی و انتقادي بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‪ ،‬بينديشيد‬
‫به شيوه اي خالقانه بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‪ ،‬بنويسيد‬

‫بهروز و پاينده باشيد‬