Slide 1

‫دانشگاه آزاد اسالمی واحد بناب‬

‫گروه عمران‬
‫کارشناس ی ارشد مهندس ی عمران – مهندس ی و مدیریت ساخت‬
‫عنوان پژوهش‪ :‬نقش مهندس ی ایمنی در پروژ ه های عمرانی‬
‫استاد راهنما ‪ :‬آقای دکتر سالمی‬
‫گردآورنده ‪ :‬حامد یزدانی دیزگوین‬

‫نقش مهندس ايمني در كارگاه هاي عمراني‬
‫با نگرشي خاص به موارد ايمني در تونل ها‬
‫امروزه بحث تونلهاي بلند در مراكز دانشگاهي و تحقيقاتي و‬

‫دستگاههاي اجرايي كشور با اهداف مختلفي مطرح و پيگيري می گردد‪،‬‬
‫بطوريكه رشد قابل توجهي در طرح و اجراي تونلهاي بلند در سالهاي‬
‫اخير ديده مي شود‪ .‬بديهي است بدون توجه به مسائل ايمني و عدم‬
‫رعايت دقيق موارد ايمني و يا عدم شناخت صحيح از خطرات ويژه‬

‫محيط هاي كاري زير زميني‪ ،‬مي تواند مشكالت جبران ناپذيري ايجاد‬
‫نموده و هزينه هاي سنگيني به هر سيستمي تحميل نمايد‪.‬‬
‫آگاهي از مراحل مختلف عمليات اجرايي ساخت تونل و شناسايي‬
‫خطرات وحوادث بالقوه در همه مراحل‪ ،‬به ايجاد شرايط امن براي‬
‫فعاليت كارگران در داخل تونل كمك موثري خواهد نمود ‪ .‬در اين‬
‫مطالعه با تعريف ايمني و اهميت آن ‪ ،‬نقش مهندس ايمني و شرح‬
‫‪4‬‬
‫وظايف آن در پروژه هاي عمراني بخصوص در كارگاههاي زيرزميني‬

‫حوادث زمان ساخت تونل در گذشته به ازاي هر ‪ ٨٠٠‬متر طول تونل‬
‫معمو ًال حيات يك نفر را به مخاطره مي انداخت‪ .‬امروزه افزايش‬
‫آگاهي در زمينه احداث تونل منجر به بهبود شرايط كاري در‬
‫كارگاههاي زير زميني شده است طوريكه آمار حوادث مرگبار و‬
‫خطرناك بطور قابل مالحظه اي كاهش پيدا كرده است در امريكا نشان‬
‫مي دهد كه آمار حوادث خطرناك و حوادث منجر به مرگ درموسسه‬
‫‪OSHA‬آمار سال ‪ ١٩٨٦‬مركزفضاهاي زير زميني ‪ ٢‬تا ‪ ٣‬برابر د يگر‬
‫كارگاههاي عمراني بوده است ‪ .‬بديهي است امروزه با گسترش ساخت‬
‫و ساز در كشور‪ ،‬در راستاي بهبود شرايط امن براي پرسنل فعال در‬
‫كارگاههاي زير زميني اعم از تونل كاران يا معدن كاران نياز‬
‫بيشتري احساس می شود‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ايمني و اثرات آن‬
‫حوادث و اتفاقات در مباحث ايمني به دو دسته كلي بشرح زيرتقسيم‬

‫ميشوند ‪:‬‬
‫‪ -١‬حوادثي كه نمی توان از وقوع آن جلوگيري كرد ‪.‬‬
‫‪ -٢‬حوادث قابل پيش بيني كه براي جلوگيري از رخداد يا كاهش‬
‫خطرات آن بايد هزينه صرف نمود‪.‬‬

‫بطور كلي علل رخداد هرگونه حادثه در كارگاههاي عمراني بشرح‬
‫ذيل م يباشد ‪:‬‬
‫ تماس كنترل نشدة شخص با مواد و ماشين آالت‪.‬‬‫‪ -‬شكست و خرابي بناهاي موقت‪.‬‬

‫ خطرات ذاتي فعاليتهاي عمراني نظير استفادة از مواد ناريه‪.‬‬‫ عدم رعايت موارد ايمني يا كم دقتي افراد شاغل در‬‫‪6‬‬

‫كارگاه‪.‬‬

‫پرسنل كارگاه بايد با علل فوق آشنا بوده و هرگونه قوانين‪،‬‬
‫آئين نامه و دستورالعمل ياراهنمايي مورد نياز را كه منجر به‬
‫كاهش خطرات گردد‪،‬رعايت نمايد ‪ .‬كاهش تعداد و درجه خطرناكي‬
‫حوادث كارگاهي عالوه بر كاهش مشكالت و هزينه هاي مرتبط با بيمه‬
‫‪ ،‬معمو‬

‫ال منجر به كاهش ديگر هزينه هاي مستقيم و غير مستقيم‬

‫حادثه مي شود‪ .‬وقتي حادثه اي رخ مي دهد يك سري هزينه هاي‬
‫آشكار و پنهان بشرح زير به سيستم تحميل می شود ‪:‬‬
‫‪ -١‬هدر رفتن وقت مفيد فرد صدمه ديده در طول درمان‪.‬‬
‫‪ -٢‬توقف يا تأخير كار تيمي كه عضو آسيب ديده در آن فعال بوده‬

‫است‪.‬‬
‫‪ -٣‬مدت زماني كه امدادگر جهت كمك و مراقبت از فرد مصدوم صرف‬
‫مي كند‪.‬‬
‫‪ -٤‬هزينه ها و زمان مورد نياز جهت بررسي ها و تهيه گزارش‬
‫‪7‬حادثه‪.‬‬

‫مهندسي ايمني و برنامه ايمني‬
‫براي پروژه ها و كارگاههاي زير زميني ‪ ،‬ضروري است پيمانكار‬
‫نسبت به استخدام يك مهندس ايمني با تجربه و آشنا به مشكالت خاص‬
‫پروژه‬

‫اقدام‬

‫نمايد‬

‫‪.‬‬

‫الزم‬

‫است‬

‫در‬

‫همان‬

‫پروژه‬

‫كارفرما‬

‫و‬

‫مشاوربصورت جداگانه جهت انجام بازرسيهاي ادواري و ناگهاني از‬

‫شرايط ايمني كارگاه يك مهندس ايمني در نظربگيرد‪.‬مهندس ايمني‬
‫پيمانكار در گام نخست بايد يك برنامه ايمني مناسب براي كارگاه‬
‫طراحي نمايد ‪.‬الزم است همه پرسنل متعهدانه برنامه ايمني را پذيرا‬
‫باشند ‪ .‬حتي توصيه مي گردد كه پيمانكار جهت تشويق و ايجاد‬

‫انگيزه براي رعايت منظم تدابير ايمني يك سري پاداش و جوايزي در‬
‫نظر بگيرد ‪.‬‬
‫همه پرسنل بايددر زمينه آشنايي با خطرات و رعايت نكات ايمني‬
‫آموزش‬

‫كافي‬

‫ديده‬

‫باشند‬

‫و‬

‫لوازم‬

‫محافظت‬

‫كننده و اضطراري‬

‫در‬

‫نزديكترين مكان براي دسترسي آسان پيش بيني شده باشد‪.‬وقتي پرسنل‬
‫‪8‬‬

‫در كارگاههاي زيرزميني فعاليت دارند الزم است كه تعداد‪ ،‬نوع و‬

‫پوشش محافظ‬
‫پرسنل تونل بايد كاله ايمني‪ ،‬كفش ايمني و ديگر پوششهاي‬
‫ويژه و مناسب محيط كار تونل نظيرعينك هاي ايمني ‪ ،‬دستكش و‬
‫ماسك مناسب داشته باشند ‪ .‬بخصوص زمانيكه با مواد سمي و‬
‫ساينده و خطرات سروكار داشته باشند ‪ .‬پوششهاي مقاوم و ضد‬
‫آتش و ماسك در زمان فعاليتهاي جوشكاري و كار با مواد داغ‬
‫وفلزات با درجه حرارت باال الزامي مي باشد ‪ .‬بنابراين هر‬

‫محيط كاري با توجه به شرايط خاص و نوع فعاليتهاي حاكم در‬
‫محيط ‪ ،‬لباسهاي ايمني ويژ هاي را نياز خواهد داشت‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫مقدمات ايمني در تونلها‬
‫محيط هاي كاري مخصوص ساخت فضاهاي زير زميني‪ ،‬خطرات خاص و منحصر‬
‫به فردي رادارا مي باشند كه پرسنل فعال در آنها بايد آگاهي هاي‬
‫الزم را نسبت به اين خطرات داشته باشند‪ .‬اين حوادث بايد در برنامه‬
‫ايمني كارگاه شناخته شده و پيش بيني هاي الزم ارائه گردد‪.‬سقف و‬

‫ديواره ها و سينه كار در هر جبهه كاري تونل بايد بطور مداوم مورد‬
‫بررسي قرارگرفته و سنگهاي ضعيف پس از لق گيري مناسب و تحكيمات‬
‫با استفاده‬

‫اوليه اجرا شوند پيچ سنگ ها با يد بطور مرتب‬

‫از‬

‫آچارهاي مناسب مورد آزمايش قرار بگيرند‪ .‬قابها و ديگر نگهدارنده‬

‫هاي‬

‫مناسب‬

‫به‬

‫منظور‬

‫جلوگيري‬

‫از‬

‫جابجايي‬

‫حركات‬

‫و‬

‫بلوكهاي‬

‫سنگي‪،‬بطور اصولي و صحيح نصب شوند ‪ .‬نگهدارنده هاي آسيب ديده و‬
‫تغيير شكل يافته در اسرع وقت تعمير و ياتعويض شوند ‪ .‬صفحه ها و‬
‫سپرهاي‬

‫نگهدا‬

‫رنده‬

‫مناسب‬

‫براي‬

‫زمينهاي‬

‫ضعيف‬

‫و‬

‫سست‬

‫طراحي‬

‫و‬

‫مورداستفادة قرار گيرد ‪ .‬ديواره ها و نگهدارنده ها پس از انفجار‬
‫‪10‬‬
‫در سينه كار بطور مرتب بازرسي و نسبت به اصالح سطوح آسيب ديده‬

‫حفاري‬
‫لق گيري سقف و ديواره هاي تونل قبل از شروع حفاري‪ ،‬توسط كارگر‬
‫با تجربه بدقت انجام گرفته و با بازرسي هاي دقيق‪ ،‬اطمينان الزم‬
‫از ايمن بودن شرايط نسبت به پتانسيل هاي بالقوه و خطرناك حاصل‬
‫گردد‪ .‬همه پرسنل آگاهي الزم در زمينه خطرات ناشي از انفجارات‬
‫قبلي بصورت مواد ناريه باقيمانده و عمل نكرده داشته باشند از‬
‫نزديك شدن افراد به بوم دستگا ه جامبو در زمان حفاري جلوگيري‬

‫شود و بجز اپراتور جامبو بر روي جامبوي فعال يا در حال حركت فرد‬
‫ديگري نبايد باشد ‪ .‬وقتي جامبو شروع به حركت می کند بامراقبتهاي‬
‫دقيق از تجهيزات ‪ ،‬بوم دستگاه در يك موقعيت مناسب قرار گيرد ‪.‬‬
‫خطوط هوا ‪ ،‬برق ‪ ،‬آب درجبهه كاري مشخص شده باشند‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫جابجايي و نگهداري مواد ناريه‬
‫آتشبار عالوه بر دارا بودن تجربه كافي در زمينه كاربرد صحيح و‬

‫ايمن مواد منفجره‪ ،‬بايد داراي گواهينامه و مجوز اشتغال باشد ‪.‬‬
‫حمل و نقل مواد ناريه با استفادة از ماشين مخصوص انجام پذيرد ‪.‬‬
‫اپراتورماشين حمل مواد ناريه دقت الزم را اعمال نمايد تا حمل و‬
‫جابجايي‬

‫مواد‬

‫ناريه‬

‫با‬

‫پرسنل‬

‫‪،‬‬

‫مواد‬

‫مصرفي‬

‫‪،‬چاشني‬

‫و‬

‫ديگر‬

‫تجهيزات همزمان انجام نگيرد ‪ .‬حمل مواد ناريه با وسيله نقليه‬
‫مشخص و داراي تابلوي مخصوص و عالئم هشداردهنده انجام گرفته و‬
‫حداقل فواصل بين ديناميت و چاشني ها (با فاصله ‪ ٢٤‬اينچ )در زمان‬
‫حمل رعايت گردد ‪ .‬وسيله نقليه مورد استفادة براي حمل مواد ناريه‬
‫در داخل تونل از نظر سيستم الكتريكي مورد بازرسي دقيق قرار‬
‫گرفته و نتايج حاصل از بازرسي ها در دفتر كارگاه ثبت گردد‬

‫‪12‬‬

‫انبار مواد ناريه‬
‫انبار‬

‫‪ CFR‬مواد ناريه براساس نوع كاربرد آنها و بادر نظر‬

‫گرفتن آئين نامه ( ‪)181‬‬

‫انبار کردن مواد ناريه در کا رگاههاي‬

‫زير زميني و در نزديكي محل فعاليت كارگرها ممنوع مي باشد‬
‫انبار دائمي مواد ناريه بايد حداقل ‪ ١٠٠‬متر از محل فعاليت هاي‬
‫كارگاهي ‪ ،‬سازه هايي نظير شفت ها و محل تردد پرسنل فاصله‬
‫داشته باشد ‪ .‬از سيگار كشيدن و آتش روشن كردن در فواصل كمتر‬

‫از ‪ ١٥‬متر از انبار مواد ناريه جلوگير بعمل آيد ‪ .‬مواد نار يه‬
‫با توجه به انواع مختلف و كاربرد آنها در انبار نگهداري‬
‫ميگردد ‪ .‬بطور مثال معمو ال رعايت فاصله ‪ ١٥‬متري بين محل‬
‫نگهداري چاشني ها و ديگر مواد ناريه در انبار توصيه ميگردد ‪٠‬‬

‫‪13‬‬

‫مواد ايمني در زمان توقف كار‬
‫تردد در كارگاههاي زير زميني در زمان عدم فعاليت بايد كنترل‬
‫و تدابير الزم نظير احداث نگهباني‪ ،‬حصار كشي و نصب عالئم هشدار‬
‫دهنده‬

‫بكار‬

‫گيرد‬

‫‪.‬‬

‫در‬

‫توقف‬

‫هاي‬

‫موقتي‬

‫و‬

‫كوتاه‬

‫مدت‬

‫حفاري‬

‫تونل‪،‬ضروري است كه سينه كار به خوبي تحكيم شود و بازرسي هاي‬
‫متوالي در زمان توقف‪ ،‬از جبهه كار و شرايط سينه كار انجام بگيرد‬
‫‪ .‬در توقف هاي بلند مدت فعاليت هاي تونل زني‪ ،‬الزم است كه ديواره‬
‫ايي محكم درسينه كار ايجاد گردد و دريچه اي براي خروج آب براي‬
‫كاهش بار اعمال شده به ديواره از طرف سينه كارپيش بيني گردد‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫كمك هاي اوليه‬
‫‪ -1‬تجهيزات‬
‫جعبه كمكهاي اوليه مقاوم تهيه و در يك مكان مناسبي در كارگاه نصب گردد‪.‬‬
‫محتويات جعبه زير نظر پزشك و بارعايت استانداردهاي جهاني ( صليب سرخ )‬
‫تهيه و همه بسته بندي ها با يد داراي برچسپ دستور العمل بوده باشند ‪.‬‬
‫قبل از رخداد هرگونه حادثه‪ ،‬تجهيزات مربوط به كمك هاي اوليه بايدتوسط‬

‫مهندس ايمني كارگاه حداقل به صورت هفتگي كنترل شده و اقالم مصرفي جايگزين‬
‫شود ‪ .‬تجهيزات مناسب جهت حمل فرد مصدوم به يك پزشك يا بيمارستان به‬
‫وسيله آمبوالنس با سرويس دهي مناسب پيش بيني گردد ‪ .‬درآئين نامه نيويورك‬
‫و بعضي از اياالت آمريكا به ازاي هرصد نفر كارگر در يك كارگاه زيرزميني‬
‫پيش بيني يك تخت با البسه و لوازم مناسب جهت حمل فرد مصدوم توصيه شده‬
‫است‪.‬‬

‫‪ -٢‬حضور امداد رسان‬
‫ضروري است كه يك فرد آموزش ديده و با تجربه كافي جهت ارائه كمكهاي اوليه‬
‫در كارگاه دردسترس بوده باشد ‪ .‬تعداد اين افراد و محل استقرار آنها در‬
‫كارگاه و نحوه دسترسي به آنها براساس پيچيد گي هاي نوع فعاليت ‪ ،‬ساسيت‬
‫‪15‬‬

‫تهويه‬
‫حوادث‬

‫ناگوار‬

‫ناشي‬

‫از‬

‫انفجار‬

‫درتونلها‬

‫در‬

‫فواصل‬

‫زماني ‪ ١٩٧٠‬تا ‪ ١٩٨٠‬در امريكا منجر به تنظيم‪ .‬آئين نامه‬
‫‪OSHA‬تكميل و ارائه آئين نامه ايمني براي كارگاه هاي زير‬
‫زميني به نام آئين نامه تعريف جامع و جداگانه اي براي‬
‫انواع زمينهاي گازدار و زمينهاي با پتانسيل گازدار و غير‬
‫گازدار ارائه نموده وبراي هركدام رهنمود هاي ايمني ويژه‬

‫اي ارائه مي نمايد ‪ .‬مديريت پروژه بايد از شرايط گازدار‬
‫بودن طبقات زمين و خطرات بالقوه آن آگاهي كامل داشته و‬
‫آئين نامه يا دستورالعمل هاي مناسبي جهت ايجاد شرايط امن‬
‫براي پرسنل صادر نمايد ‪.‬آزمايش هاي الزم بطور پيوسته جهت‬
‫ارزيابي مقدار گاز ها درمحل انجام گرفته و مقادير مجاز‬
‫‪16‬‬

‫وجود و مقادير گازهاي سمي و قابل احتراق‪ ،‬ميزان گرد و غبار‬
‫و بخارات اندازه گيري و اگر تجمع آنها از يك و نيم درصد تجاوز‬
‫كرد‪ ،‬در اين صورت همه پرسنل بايد محدوده مورد نظر را ترك كنند‬

‫تا اقدام مناسب دراسرع وقت جهت كاهش مقدارگازهاي فوق به مقدار‬
‫كمتر از يك درصد انجا م گيرد همه آزمايشهاو نتايج اقدامات در‬
‫دفتر كارگاه ثبت ميشود ‪ .‬تجهيزات رد يابي و اندازه گيري مقادير‬
‫گازها به طورچشمگيري مورد بازنگري قرارگرفته و از نظر كاربري‬

‫بسيار آسان ميباشند ‪ ،‬همه رديابها هشدار دهنده هايسمعي و بصري‬
‫داشته و اغلب خروجي ديجيتالي دارند‪.‬‬
‫انتخاب تجهيزات مورد نياز جهت ثبت وكنترل مقادير گازها با‬
‫توجه به اهميت وخطرات پروژه يكي از مهمترين وظايف مهندس ايمني‬
‫كارگاه مي باشد ‪ ،‬سيستم تهويه تونل بايد با توجه به نوع پروژه‬
‫به صورت علمي‪ ،‬طراحي شده و به صورت جدي و مداوم مورد بازنگري و‬
‫بازرسي قرار گيرد ‪ .‬اگر تهويه تونل به هردليلي قطع گردد‪ ،‬تمامي‬
‫‪17‬‬

‫برق رساني درتونل‬
‫خدمات مهندسي برق در تونل بسيارحياتي بوده و درصورت طراحي‬
‫نامناسب برق رساني در اكثرفعاليت ها اختالل ايجاد ميشود ‪ .‬همه‬
‫كابل هاي برق رساني به داخل تونل بايد كامال ” روكش شده و با‬
‫پوششهاي مقاوم به طور كامل پوشانده شود ‪ .‬خطوط فشارقوي مورد‬
‫نياز ماشين آالت حفاري از قبل به صورت مشخص و كامال” جدا از ديگر‬
‫خطوط پشتيباني نظير خطوط انتقال آب ‪ ،TBM,ROAD HEADER‬هوا و‬
‫تلفن( از دهانه تا سينه كار تونل ) بوده و معموال” در سقف تونل‬
‫نصب مي گردد ‪ .‬ترانسفورماتور ها در يك محدوده مجزا و با حصار‬
‫كشي مناسب و مقاوم در برابر آتش مورد استفاده قرارگرفته و‬
‫ژنراتور هاي مورد نياز پروژه جهت تامين برق ضطراري درصورت قطع‬
‫برق سراسري از قبل تهيه و آماده بكار در كارگاه وجود داشته‬
‫باشد ‪.‬‬
‫‪18‬‬

‫خطرات آتش سوزي‬
‫حتي المقدور از حمل و به کار گيري مواد مشتعل و قابل احتراق‬
‫دركارگاههاي زير زميني بخصوص در داخل تونل ها‪ ،‬جلوگيري بعمل‬
‫آيد‪ ،‬بخصوص درجبهه هاي كاري كه به روش انفجاري حفاري ميشوند‬
‫‪.‬بنابراين مواد مختلف با پتانسيل باال براي احتراق و مواد سوختي‬
‫نظير گازوئيل نبايد به داخل جبهه كاري منتقل گر دد‪ .‬از تجمع‬
‫زباله هاي مختلف و قابل احتراق نظير الستيك هاي مستعمل ماشين‬
‫آالت در محل و محكم استفاده كرده و در شرايط ايمن و با رعايت‬
‫فاصله مناسب از مناطق حساس نگهد اري شود ‪،‬درصورت استفاده از‬
‫كپسول يا سيلندر هاي گاز‪ ،‬با رعايت شرايط ايمني درداخل محفظه‬
‫هاي محكم ومقاوم نگهداري شوند ‪ .‬موانع مقاوم به صورت صفحات‬
‫حايل درشفت ها براي جداكردن محدوده اي كه فعاليت جوشكار انجام‬
‫ميگيرد نصب گردد ‪ .‬يك شخص آتش نشان با تجهيزات مناسب درزمان‬
‫‪19‬‬
‫جوشكاري وحتي پس از ‪ ٣٠‬دقيقه از اتمام جوشكاري جهت انجام‬

‫نتيجه و پيشنهادات‬
‫تدوين و ارائه آيين نامه ايمني دقيق و كارآمد براي كارگاه‬
‫هاي تونل سازي امري ضروري است‪.‬رعايت اصول و مقرارت ايمن ي در‬
‫كارگاه هاي زيرزميني عالوه بر كاهش خطرات تهديد كننده زندگي‬
‫انسان ها از نظر اقتصادي نيز به نفع جامعه و منافع ملي است‬
‫‪.‬تنظيم و ارائه استانداردهاي ايمني براي كارگاهها و پيگيري آن‬
‫از طرف كارفرما ها و مشاور و ملزم بودن پيمانكار به آن در‬
‫پيشبرد يك پروژه اهميت خاصي داشته و در اين راستا الزم است كه‬
‫تعريف مناسب از جايگاه مهندس ايمني در همه كارگاه ها ارائه گردد‬
‫خطرات خاص و منحصر بفرد هر كارگاه با توجه به نوع پروژه و‬
‫شرايط حاكم بر آن بررسي شده وآگاهي هاي الزم توسط مهندس ايمني به‬
‫همه پرسنل ارائه شود ‪ .‬در اين راستا آموزشهاي كافي و مناسب‬
‫درزمينه خطرات بالقوه موجود در كارگاه به افراد تازه استخدام با‬
‫‪20‬‬
‫برنامه ريزي مناسب ارائه گردد‪.‬شرايط الزم براي فعاليت مستقل و‬


Slide 2

‫دانشگاه آزاد اسالمی واحد بناب‬

‫گروه عمران‬
‫کارشناس ی ارشد مهندس ی عمران – مهندس ی و مدیریت ساخت‬
‫عنوان پژوهش‪ :‬نقش مهندس ی ایمنی در پروژ ه های عمرانی‬
‫استاد راهنما ‪ :‬آقای دکتر سالمی‬
‫گردآورنده ‪ :‬حامد یزدانی دیزگوین‬

‫نقش مهندس ايمني در كارگاه هاي عمراني‬
‫با نگرشي خاص به موارد ايمني در تونل ها‬
‫امروزه بحث تونلهاي بلند در مراكز دانشگاهي و تحقيقاتي و‬

‫دستگاههاي اجرايي كشور با اهداف مختلفي مطرح و پيگيري می گردد‪،‬‬
‫بطوريكه رشد قابل توجهي در طرح و اجراي تونلهاي بلند در سالهاي‬
‫اخير ديده مي شود‪ .‬بديهي است بدون توجه به مسائل ايمني و عدم‬
‫رعايت دقيق موارد ايمني و يا عدم شناخت صحيح از خطرات ويژه‬

‫محيط هاي كاري زير زميني‪ ،‬مي تواند مشكالت جبران ناپذيري ايجاد‬
‫نموده و هزينه هاي سنگيني به هر سيستمي تحميل نمايد‪.‬‬
‫آگاهي از مراحل مختلف عمليات اجرايي ساخت تونل و شناسايي‬
‫خطرات وحوادث بالقوه در همه مراحل‪ ،‬به ايجاد شرايط امن براي‬
‫فعاليت كارگران در داخل تونل كمك موثري خواهد نمود ‪ .‬در اين‬
‫مطالعه با تعريف ايمني و اهميت آن ‪ ،‬نقش مهندس ايمني و شرح‬
‫‪4‬‬
‫وظايف آن در پروژه هاي عمراني بخصوص در كارگاههاي زيرزميني‬

‫حوادث زمان ساخت تونل در گذشته به ازاي هر ‪ ٨٠٠‬متر طول تونل‬
‫معمو ًال حيات يك نفر را به مخاطره مي انداخت‪ .‬امروزه افزايش‬
‫آگاهي در زمينه احداث تونل منجر به بهبود شرايط كاري در‬
‫كارگاههاي زير زميني شده است طوريكه آمار حوادث مرگبار و‬
‫خطرناك بطور قابل مالحظه اي كاهش پيدا كرده است در امريكا نشان‬
‫مي دهد كه آمار حوادث خطرناك و حوادث منجر به مرگ درموسسه‬
‫‪OSHA‬آمار سال ‪ ١٩٨٦‬مركزفضاهاي زير زميني ‪ ٢‬تا ‪ ٣‬برابر د يگر‬
‫كارگاههاي عمراني بوده است ‪ .‬بديهي است امروزه با گسترش ساخت‬
‫و ساز در كشور‪ ،‬در راستاي بهبود شرايط امن براي پرسنل فعال در‬
‫كارگاههاي زير زميني اعم از تونل كاران يا معدن كاران نياز‬
‫بيشتري احساس می شود‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ايمني و اثرات آن‬
‫حوادث و اتفاقات در مباحث ايمني به دو دسته كلي بشرح زيرتقسيم‬

‫ميشوند ‪:‬‬
‫‪ -١‬حوادثي كه نمی توان از وقوع آن جلوگيري كرد ‪.‬‬
‫‪ -٢‬حوادث قابل پيش بيني كه براي جلوگيري از رخداد يا كاهش‬
‫خطرات آن بايد هزينه صرف نمود‪.‬‬

‫بطور كلي علل رخداد هرگونه حادثه در كارگاههاي عمراني بشرح‬
‫ذيل م يباشد ‪:‬‬
‫ تماس كنترل نشدة شخص با مواد و ماشين آالت‪.‬‬‫‪ -‬شكست و خرابي بناهاي موقت‪.‬‬

‫ خطرات ذاتي فعاليتهاي عمراني نظير استفادة از مواد ناريه‪.‬‬‫ عدم رعايت موارد ايمني يا كم دقتي افراد شاغل در‬‫‪6‬‬

‫كارگاه‪.‬‬

‫پرسنل كارگاه بايد با علل فوق آشنا بوده و هرگونه قوانين‪،‬‬
‫آئين نامه و دستورالعمل ياراهنمايي مورد نياز را كه منجر به‬
‫كاهش خطرات گردد‪،‬رعايت نمايد ‪ .‬كاهش تعداد و درجه خطرناكي‬
‫حوادث كارگاهي عالوه بر كاهش مشكالت و هزينه هاي مرتبط با بيمه‬
‫‪ ،‬معمو‬

‫ال منجر به كاهش ديگر هزينه هاي مستقيم و غير مستقيم‬

‫حادثه مي شود‪ .‬وقتي حادثه اي رخ مي دهد يك سري هزينه هاي‬
‫آشكار و پنهان بشرح زير به سيستم تحميل می شود ‪:‬‬
‫‪ -١‬هدر رفتن وقت مفيد فرد صدمه ديده در طول درمان‪.‬‬
‫‪ -٢‬توقف يا تأخير كار تيمي كه عضو آسيب ديده در آن فعال بوده‬

‫است‪.‬‬
‫‪ -٣‬مدت زماني كه امدادگر جهت كمك و مراقبت از فرد مصدوم صرف‬
‫مي كند‪.‬‬
‫‪ -٤‬هزينه ها و زمان مورد نياز جهت بررسي ها و تهيه گزارش‬
‫‪7‬حادثه‪.‬‬

‫مهندسي ايمني و برنامه ايمني‬
‫براي پروژه ها و كارگاههاي زير زميني ‪ ،‬ضروري است پيمانكار‬
‫نسبت به استخدام يك مهندس ايمني با تجربه و آشنا به مشكالت خاص‬
‫پروژه‬

‫اقدام‬

‫نمايد‬

‫‪.‬‬

‫الزم‬

‫است‬

‫در‬

‫همان‬

‫پروژه‬

‫كارفرما‬

‫و‬

‫مشاوربصورت جداگانه جهت انجام بازرسيهاي ادواري و ناگهاني از‬

‫شرايط ايمني كارگاه يك مهندس ايمني در نظربگيرد‪.‬مهندس ايمني‬
‫پيمانكار در گام نخست بايد يك برنامه ايمني مناسب براي كارگاه‬
‫طراحي نمايد ‪.‬الزم است همه پرسنل متعهدانه برنامه ايمني را پذيرا‬
‫باشند ‪ .‬حتي توصيه مي گردد كه پيمانكار جهت تشويق و ايجاد‬

‫انگيزه براي رعايت منظم تدابير ايمني يك سري پاداش و جوايزي در‬
‫نظر بگيرد ‪.‬‬
‫همه پرسنل بايددر زمينه آشنايي با خطرات و رعايت نكات ايمني‬
‫آموزش‬

‫كافي‬

‫ديده‬

‫باشند‬

‫و‬

‫لوازم‬

‫محافظت‬

‫كننده و اضطراري‬

‫در‬

‫نزديكترين مكان براي دسترسي آسان پيش بيني شده باشد‪.‬وقتي پرسنل‬
‫‪8‬‬

‫در كارگاههاي زيرزميني فعاليت دارند الزم است كه تعداد‪ ،‬نوع و‬

‫پوشش محافظ‬
‫پرسنل تونل بايد كاله ايمني‪ ،‬كفش ايمني و ديگر پوششهاي‬
‫ويژه و مناسب محيط كار تونل نظيرعينك هاي ايمني ‪ ،‬دستكش و‬
‫ماسك مناسب داشته باشند ‪ .‬بخصوص زمانيكه با مواد سمي و‬
‫ساينده و خطرات سروكار داشته باشند ‪ .‬پوششهاي مقاوم و ضد‬
‫آتش و ماسك در زمان فعاليتهاي جوشكاري و كار با مواد داغ‬
‫وفلزات با درجه حرارت باال الزامي مي باشد ‪ .‬بنابراين هر‬

‫محيط كاري با توجه به شرايط خاص و نوع فعاليتهاي حاكم در‬
‫محيط ‪ ،‬لباسهاي ايمني ويژ هاي را نياز خواهد داشت‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫مقدمات ايمني در تونلها‬
‫محيط هاي كاري مخصوص ساخت فضاهاي زير زميني‪ ،‬خطرات خاص و منحصر‬
‫به فردي رادارا مي باشند كه پرسنل فعال در آنها بايد آگاهي هاي‬
‫الزم را نسبت به اين خطرات داشته باشند‪ .‬اين حوادث بايد در برنامه‬
‫ايمني كارگاه شناخته شده و پيش بيني هاي الزم ارائه گردد‪.‬سقف و‬

‫ديواره ها و سينه كار در هر جبهه كاري تونل بايد بطور مداوم مورد‬
‫بررسي قرارگرفته و سنگهاي ضعيف پس از لق گيري مناسب و تحكيمات‬
‫با استفاده‬

‫اوليه اجرا شوند پيچ سنگ ها با يد بطور مرتب‬

‫از‬

‫آچارهاي مناسب مورد آزمايش قرار بگيرند‪ .‬قابها و ديگر نگهدارنده‬

‫هاي‬

‫مناسب‬

‫به‬

‫منظور‬

‫جلوگيري‬

‫از‬

‫جابجايي‬

‫حركات‬

‫و‬

‫بلوكهاي‬

‫سنگي‪،‬بطور اصولي و صحيح نصب شوند ‪ .‬نگهدارنده هاي آسيب ديده و‬
‫تغيير شكل يافته در اسرع وقت تعمير و ياتعويض شوند ‪ .‬صفحه ها و‬
‫سپرهاي‬

‫نگهدا‬

‫رنده‬

‫مناسب‬

‫براي‬

‫زمينهاي‬

‫ضعيف‬

‫و‬

‫سست‬

‫طراحي‬

‫و‬

‫مورداستفادة قرار گيرد ‪ .‬ديواره ها و نگهدارنده ها پس از انفجار‬
‫‪10‬‬
‫در سينه كار بطور مرتب بازرسي و نسبت به اصالح سطوح آسيب ديده‬

‫حفاري‬
‫لق گيري سقف و ديواره هاي تونل قبل از شروع حفاري‪ ،‬توسط كارگر‬
‫با تجربه بدقت انجام گرفته و با بازرسي هاي دقيق‪ ،‬اطمينان الزم‬
‫از ايمن بودن شرايط نسبت به پتانسيل هاي بالقوه و خطرناك حاصل‬
‫گردد‪ .‬همه پرسنل آگاهي الزم در زمينه خطرات ناشي از انفجارات‬
‫قبلي بصورت مواد ناريه باقيمانده و عمل نكرده داشته باشند از‬
‫نزديك شدن افراد به بوم دستگا ه جامبو در زمان حفاري جلوگيري‬

‫شود و بجز اپراتور جامبو بر روي جامبوي فعال يا در حال حركت فرد‬
‫ديگري نبايد باشد ‪ .‬وقتي جامبو شروع به حركت می کند بامراقبتهاي‬
‫دقيق از تجهيزات ‪ ،‬بوم دستگاه در يك موقعيت مناسب قرار گيرد ‪.‬‬
‫خطوط هوا ‪ ،‬برق ‪ ،‬آب درجبهه كاري مشخص شده باشند‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫جابجايي و نگهداري مواد ناريه‬
‫آتشبار عالوه بر دارا بودن تجربه كافي در زمينه كاربرد صحيح و‬

‫ايمن مواد منفجره‪ ،‬بايد داراي گواهينامه و مجوز اشتغال باشد ‪.‬‬
‫حمل و نقل مواد ناريه با استفادة از ماشين مخصوص انجام پذيرد ‪.‬‬
‫اپراتورماشين حمل مواد ناريه دقت الزم را اعمال نمايد تا حمل و‬
‫جابجايي‬

‫مواد‬

‫ناريه‬

‫با‬

‫پرسنل‬

‫‪،‬‬

‫مواد‬

‫مصرفي‬

‫‪،‬چاشني‬

‫و‬

‫ديگر‬

‫تجهيزات همزمان انجام نگيرد ‪ .‬حمل مواد ناريه با وسيله نقليه‬
‫مشخص و داراي تابلوي مخصوص و عالئم هشداردهنده انجام گرفته و‬
‫حداقل فواصل بين ديناميت و چاشني ها (با فاصله ‪ ٢٤‬اينچ )در زمان‬
‫حمل رعايت گردد ‪ .‬وسيله نقليه مورد استفادة براي حمل مواد ناريه‬
‫در داخل تونل از نظر سيستم الكتريكي مورد بازرسي دقيق قرار‬
‫گرفته و نتايج حاصل از بازرسي ها در دفتر كارگاه ثبت گردد‬

‫‪12‬‬

‫انبار مواد ناريه‬
‫انبار‬

‫‪ CFR‬مواد ناريه براساس نوع كاربرد آنها و بادر نظر‬

‫گرفتن آئين نامه ( ‪)181‬‬

‫انبار کردن مواد ناريه در کا رگاههاي‬

‫زير زميني و در نزديكي محل فعاليت كارگرها ممنوع مي باشد‬
‫انبار دائمي مواد ناريه بايد حداقل ‪ ١٠٠‬متر از محل فعاليت هاي‬
‫كارگاهي ‪ ،‬سازه هايي نظير شفت ها و محل تردد پرسنل فاصله‬
‫داشته باشد ‪ .‬از سيگار كشيدن و آتش روشن كردن در فواصل كمتر‬

‫از ‪ ١٥‬متر از انبار مواد ناريه جلوگير بعمل آيد ‪ .‬مواد نار يه‬
‫با توجه به انواع مختلف و كاربرد آنها در انبار نگهداري‬
‫ميگردد ‪ .‬بطور مثال معمو ال رعايت فاصله ‪ ١٥‬متري بين محل‬
‫نگهداري چاشني ها و ديگر مواد ناريه در انبار توصيه ميگردد ‪٠‬‬

‫‪13‬‬

‫مواد ايمني در زمان توقف كار‬
‫تردد در كارگاههاي زير زميني در زمان عدم فعاليت بايد كنترل‬
‫و تدابير الزم نظير احداث نگهباني‪ ،‬حصار كشي و نصب عالئم هشدار‬
‫دهنده‬

‫بكار‬

‫گيرد‬

‫‪.‬‬

‫در‬

‫توقف‬

‫هاي‬

‫موقتي‬

‫و‬

‫كوتاه‬

‫مدت‬

‫حفاري‬

‫تونل‪،‬ضروري است كه سينه كار به خوبي تحكيم شود و بازرسي هاي‬
‫متوالي در زمان توقف‪ ،‬از جبهه كار و شرايط سينه كار انجام بگيرد‬
‫‪ .‬در توقف هاي بلند مدت فعاليت هاي تونل زني‪ ،‬الزم است كه ديواره‬
‫ايي محكم درسينه كار ايجاد گردد و دريچه اي براي خروج آب براي‬
‫كاهش بار اعمال شده به ديواره از طرف سينه كارپيش بيني گردد‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫كمك هاي اوليه‬
‫‪ -1‬تجهيزات‬
‫جعبه كمكهاي اوليه مقاوم تهيه و در يك مكان مناسبي در كارگاه نصب گردد‪.‬‬
‫محتويات جعبه زير نظر پزشك و بارعايت استانداردهاي جهاني ( صليب سرخ )‬
‫تهيه و همه بسته بندي ها با يد داراي برچسپ دستور العمل بوده باشند ‪.‬‬
‫قبل از رخداد هرگونه حادثه‪ ،‬تجهيزات مربوط به كمك هاي اوليه بايدتوسط‬

‫مهندس ايمني كارگاه حداقل به صورت هفتگي كنترل شده و اقالم مصرفي جايگزين‬
‫شود ‪ .‬تجهيزات مناسب جهت حمل فرد مصدوم به يك پزشك يا بيمارستان به‬
‫وسيله آمبوالنس با سرويس دهي مناسب پيش بيني گردد ‪ .‬درآئين نامه نيويورك‬
‫و بعضي از اياالت آمريكا به ازاي هرصد نفر كارگر در يك كارگاه زيرزميني‬
‫پيش بيني يك تخت با البسه و لوازم مناسب جهت حمل فرد مصدوم توصيه شده‬
‫است‪.‬‬

‫‪ -٢‬حضور امداد رسان‬
‫ضروري است كه يك فرد آموزش ديده و با تجربه كافي جهت ارائه كمكهاي اوليه‬
‫در كارگاه دردسترس بوده باشد ‪ .‬تعداد اين افراد و محل استقرار آنها در‬
‫كارگاه و نحوه دسترسي به آنها براساس پيچيد گي هاي نوع فعاليت ‪ ،‬ساسيت‬
‫‪15‬‬

‫تهويه‬
‫حوادث‬

‫ناگوار‬

‫ناشي‬

‫از‬

‫انفجار‬

‫درتونلها‬

‫در‬

‫فواصل‬

‫زماني ‪ ١٩٧٠‬تا ‪ ١٩٨٠‬در امريكا منجر به تنظيم‪ .‬آئين نامه‬
‫‪OSHA‬تكميل و ارائه آئين نامه ايمني براي كارگاه هاي زير‬
‫زميني به نام آئين نامه تعريف جامع و جداگانه اي براي‬
‫انواع زمينهاي گازدار و زمينهاي با پتانسيل گازدار و غير‬
‫گازدار ارائه نموده وبراي هركدام رهنمود هاي ايمني ويژه‬

‫اي ارائه مي نمايد ‪ .‬مديريت پروژه بايد از شرايط گازدار‬
‫بودن طبقات زمين و خطرات بالقوه آن آگاهي كامل داشته و‬
‫آئين نامه يا دستورالعمل هاي مناسبي جهت ايجاد شرايط امن‬
‫براي پرسنل صادر نمايد ‪.‬آزمايش هاي الزم بطور پيوسته جهت‬
‫ارزيابي مقدار گاز ها درمحل انجام گرفته و مقادير مجاز‬
‫‪16‬‬

‫وجود و مقادير گازهاي سمي و قابل احتراق‪ ،‬ميزان گرد و غبار‬
‫و بخارات اندازه گيري و اگر تجمع آنها از يك و نيم درصد تجاوز‬
‫كرد‪ ،‬در اين صورت همه پرسنل بايد محدوده مورد نظر را ترك كنند‬

‫تا اقدام مناسب دراسرع وقت جهت كاهش مقدارگازهاي فوق به مقدار‬
‫كمتر از يك درصد انجا م گيرد همه آزمايشهاو نتايج اقدامات در‬
‫دفتر كارگاه ثبت ميشود ‪ .‬تجهيزات رد يابي و اندازه گيري مقادير‬
‫گازها به طورچشمگيري مورد بازنگري قرارگرفته و از نظر كاربري‬

‫بسيار آسان ميباشند ‪ ،‬همه رديابها هشدار دهنده هايسمعي و بصري‬
‫داشته و اغلب خروجي ديجيتالي دارند‪.‬‬
‫انتخاب تجهيزات مورد نياز جهت ثبت وكنترل مقادير گازها با‬
‫توجه به اهميت وخطرات پروژه يكي از مهمترين وظايف مهندس ايمني‬
‫كارگاه مي باشد ‪ ،‬سيستم تهويه تونل بايد با توجه به نوع پروژه‬
‫به صورت علمي‪ ،‬طراحي شده و به صورت جدي و مداوم مورد بازنگري و‬
‫بازرسي قرار گيرد ‪ .‬اگر تهويه تونل به هردليلي قطع گردد‪ ،‬تمامي‬
‫‪17‬‬

‫برق رساني درتونل‬
‫خدمات مهندسي برق در تونل بسيارحياتي بوده و درصورت طراحي‬
‫نامناسب برق رساني در اكثرفعاليت ها اختالل ايجاد ميشود ‪ .‬همه‬
‫كابل هاي برق رساني به داخل تونل بايد كامال ” روكش شده و با‬
‫پوششهاي مقاوم به طور كامل پوشانده شود ‪ .‬خطوط فشارقوي مورد‬
‫نياز ماشين آالت حفاري از قبل به صورت مشخص و كامال” جدا از ديگر‬
‫خطوط پشتيباني نظير خطوط انتقال آب ‪ ،TBM,ROAD HEADER‬هوا و‬
‫تلفن( از دهانه تا سينه كار تونل ) بوده و معموال” در سقف تونل‬
‫نصب مي گردد ‪ .‬ترانسفورماتور ها در يك محدوده مجزا و با حصار‬
‫كشي مناسب و مقاوم در برابر آتش مورد استفاده قرارگرفته و‬
‫ژنراتور هاي مورد نياز پروژه جهت تامين برق ضطراري درصورت قطع‬
‫برق سراسري از قبل تهيه و آماده بكار در كارگاه وجود داشته‬
‫باشد ‪.‬‬
‫‪18‬‬

‫خطرات آتش سوزي‬
‫حتي المقدور از حمل و به کار گيري مواد مشتعل و قابل احتراق‬
‫دركارگاههاي زير زميني بخصوص در داخل تونل ها‪ ،‬جلوگيري بعمل‬
‫آيد‪ ،‬بخصوص درجبهه هاي كاري كه به روش انفجاري حفاري ميشوند‬
‫‪.‬بنابراين مواد مختلف با پتانسيل باال براي احتراق و مواد سوختي‬
‫نظير گازوئيل نبايد به داخل جبهه كاري منتقل گر دد‪ .‬از تجمع‬
‫زباله هاي مختلف و قابل احتراق نظير الستيك هاي مستعمل ماشين‬
‫آالت در محل و محكم استفاده كرده و در شرايط ايمن و با رعايت‬
‫فاصله مناسب از مناطق حساس نگهد اري شود ‪،‬درصورت استفاده از‬
‫كپسول يا سيلندر هاي گاز‪ ،‬با رعايت شرايط ايمني درداخل محفظه‬
‫هاي محكم ومقاوم نگهداري شوند ‪ .‬موانع مقاوم به صورت صفحات‬
‫حايل درشفت ها براي جداكردن محدوده اي كه فعاليت جوشكار انجام‬
‫ميگيرد نصب گردد ‪ .‬يك شخص آتش نشان با تجهيزات مناسب درزمان‬
‫‪19‬‬
‫جوشكاري وحتي پس از ‪ ٣٠‬دقيقه از اتمام جوشكاري جهت انجام‬

‫نتيجه و پيشنهادات‬
‫تدوين و ارائه آيين نامه ايمني دقيق و كارآمد براي كارگاه‬
‫هاي تونل سازي امري ضروري است‪.‬رعايت اصول و مقرارت ايمن ي در‬
‫كارگاه هاي زيرزميني عالوه بر كاهش خطرات تهديد كننده زندگي‬
‫انسان ها از نظر اقتصادي نيز به نفع جامعه و منافع ملي است‬
‫‪.‬تنظيم و ارائه استانداردهاي ايمني براي كارگاهها و پيگيري آن‬
‫از طرف كارفرما ها و مشاور و ملزم بودن پيمانكار به آن در‬
‫پيشبرد يك پروژه اهميت خاصي داشته و در اين راستا الزم است كه‬
‫تعريف مناسب از جايگاه مهندس ايمني در همه كارگاه ها ارائه گردد‬
‫خطرات خاص و منحصر بفرد هر كارگاه با توجه به نوع پروژه و‬
‫شرايط حاكم بر آن بررسي شده وآگاهي هاي الزم توسط مهندس ايمني به‬
‫همه پرسنل ارائه شود ‪ .‬در اين راستا آموزشهاي كافي و مناسب‬
‫درزمينه خطرات بالقوه موجود در كارگاه به افراد تازه استخدام با‬
‫‪20‬‬
‫برنامه ريزي مناسب ارائه گردد‪.‬شرايط الزم براي فعاليت مستقل و‬


Slide 3

‫دانشگاه آزاد اسالمی واحد بناب‬

‫گروه عمران‬
‫کارشناس ی ارشد مهندس ی عمران – مهندس ی و مدیریت ساخت‬
‫عنوان پژوهش‪ :‬نقش مهندس ی ایمنی در پروژ ه های عمرانی‬
‫استاد راهنما ‪ :‬آقای دکتر سالمی‬
‫گردآورنده ‪ :‬حامد یزدانی دیزگوین‬

‫نقش مهندس ايمني در كارگاه هاي عمراني‬
‫با نگرشي خاص به موارد ايمني در تونل ها‬
‫امروزه بحث تونلهاي بلند در مراكز دانشگاهي و تحقيقاتي و‬

‫دستگاههاي اجرايي كشور با اهداف مختلفي مطرح و پيگيري می گردد‪،‬‬
‫بطوريكه رشد قابل توجهي در طرح و اجراي تونلهاي بلند در سالهاي‬
‫اخير ديده مي شود‪ .‬بديهي است بدون توجه به مسائل ايمني و عدم‬
‫رعايت دقيق موارد ايمني و يا عدم شناخت صحيح از خطرات ويژه‬

‫محيط هاي كاري زير زميني‪ ،‬مي تواند مشكالت جبران ناپذيري ايجاد‬
‫نموده و هزينه هاي سنگيني به هر سيستمي تحميل نمايد‪.‬‬
‫آگاهي از مراحل مختلف عمليات اجرايي ساخت تونل و شناسايي‬
‫خطرات وحوادث بالقوه در همه مراحل‪ ،‬به ايجاد شرايط امن براي‬
‫فعاليت كارگران در داخل تونل كمك موثري خواهد نمود ‪ .‬در اين‬
‫مطالعه با تعريف ايمني و اهميت آن ‪ ،‬نقش مهندس ايمني و شرح‬
‫‪4‬‬
‫وظايف آن در پروژه هاي عمراني بخصوص در كارگاههاي زيرزميني‬

‫حوادث زمان ساخت تونل در گذشته به ازاي هر ‪ ٨٠٠‬متر طول تونل‬
‫معمو ًال حيات يك نفر را به مخاطره مي انداخت‪ .‬امروزه افزايش‬
‫آگاهي در زمينه احداث تونل منجر به بهبود شرايط كاري در‬
‫كارگاههاي زير زميني شده است طوريكه آمار حوادث مرگبار و‬
‫خطرناك بطور قابل مالحظه اي كاهش پيدا كرده است در امريكا نشان‬
‫مي دهد كه آمار حوادث خطرناك و حوادث منجر به مرگ درموسسه‬
‫‪OSHA‬آمار سال ‪ ١٩٨٦‬مركزفضاهاي زير زميني ‪ ٢‬تا ‪ ٣‬برابر د يگر‬
‫كارگاههاي عمراني بوده است ‪ .‬بديهي است امروزه با گسترش ساخت‬
‫و ساز در كشور‪ ،‬در راستاي بهبود شرايط امن براي پرسنل فعال در‬
‫كارگاههاي زير زميني اعم از تونل كاران يا معدن كاران نياز‬
‫بيشتري احساس می شود‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ايمني و اثرات آن‬
‫حوادث و اتفاقات در مباحث ايمني به دو دسته كلي بشرح زيرتقسيم‬

‫ميشوند ‪:‬‬
‫‪ -١‬حوادثي كه نمی توان از وقوع آن جلوگيري كرد ‪.‬‬
‫‪ -٢‬حوادث قابل پيش بيني كه براي جلوگيري از رخداد يا كاهش‬
‫خطرات آن بايد هزينه صرف نمود‪.‬‬

‫بطور كلي علل رخداد هرگونه حادثه در كارگاههاي عمراني بشرح‬
‫ذيل م يباشد ‪:‬‬
‫ تماس كنترل نشدة شخص با مواد و ماشين آالت‪.‬‬‫‪ -‬شكست و خرابي بناهاي موقت‪.‬‬

‫ خطرات ذاتي فعاليتهاي عمراني نظير استفادة از مواد ناريه‪.‬‬‫ عدم رعايت موارد ايمني يا كم دقتي افراد شاغل در‬‫‪6‬‬

‫كارگاه‪.‬‬

‫پرسنل كارگاه بايد با علل فوق آشنا بوده و هرگونه قوانين‪،‬‬
‫آئين نامه و دستورالعمل ياراهنمايي مورد نياز را كه منجر به‬
‫كاهش خطرات گردد‪،‬رعايت نمايد ‪ .‬كاهش تعداد و درجه خطرناكي‬
‫حوادث كارگاهي عالوه بر كاهش مشكالت و هزينه هاي مرتبط با بيمه‬
‫‪ ،‬معمو‬

‫ال منجر به كاهش ديگر هزينه هاي مستقيم و غير مستقيم‬

‫حادثه مي شود‪ .‬وقتي حادثه اي رخ مي دهد يك سري هزينه هاي‬
‫آشكار و پنهان بشرح زير به سيستم تحميل می شود ‪:‬‬
‫‪ -١‬هدر رفتن وقت مفيد فرد صدمه ديده در طول درمان‪.‬‬
‫‪ -٢‬توقف يا تأخير كار تيمي كه عضو آسيب ديده در آن فعال بوده‬

‫است‪.‬‬
‫‪ -٣‬مدت زماني كه امدادگر جهت كمك و مراقبت از فرد مصدوم صرف‬
‫مي كند‪.‬‬
‫‪ -٤‬هزينه ها و زمان مورد نياز جهت بررسي ها و تهيه گزارش‬
‫‪7‬حادثه‪.‬‬

‫مهندسي ايمني و برنامه ايمني‬
‫براي پروژه ها و كارگاههاي زير زميني ‪ ،‬ضروري است پيمانكار‬
‫نسبت به استخدام يك مهندس ايمني با تجربه و آشنا به مشكالت خاص‬
‫پروژه‬

‫اقدام‬

‫نمايد‬

‫‪.‬‬

‫الزم‬

‫است‬

‫در‬

‫همان‬

‫پروژه‬

‫كارفرما‬

‫و‬

‫مشاوربصورت جداگانه جهت انجام بازرسيهاي ادواري و ناگهاني از‬

‫شرايط ايمني كارگاه يك مهندس ايمني در نظربگيرد‪.‬مهندس ايمني‬
‫پيمانكار در گام نخست بايد يك برنامه ايمني مناسب براي كارگاه‬
‫طراحي نمايد ‪.‬الزم است همه پرسنل متعهدانه برنامه ايمني را پذيرا‬
‫باشند ‪ .‬حتي توصيه مي گردد كه پيمانكار جهت تشويق و ايجاد‬

‫انگيزه براي رعايت منظم تدابير ايمني يك سري پاداش و جوايزي در‬
‫نظر بگيرد ‪.‬‬
‫همه پرسنل بايددر زمينه آشنايي با خطرات و رعايت نكات ايمني‬
‫آموزش‬

‫كافي‬

‫ديده‬

‫باشند‬

‫و‬

‫لوازم‬

‫محافظت‬

‫كننده و اضطراري‬

‫در‬

‫نزديكترين مكان براي دسترسي آسان پيش بيني شده باشد‪.‬وقتي پرسنل‬
‫‪8‬‬

‫در كارگاههاي زيرزميني فعاليت دارند الزم است كه تعداد‪ ،‬نوع و‬

‫پوشش محافظ‬
‫پرسنل تونل بايد كاله ايمني‪ ،‬كفش ايمني و ديگر پوششهاي‬
‫ويژه و مناسب محيط كار تونل نظيرعينك هاي ايمني ‪ ،‬دستكش و‬
‫ماسك مناسب داشته باشند ‪ .‬بخصوص زمانيكه با مواد سمي و‬
‫ساينده و خطرات سروكار داشته باشند ‪ .‬پوششهاي مقاوم و ضد‬
‫آتش و ماسك در زمان فعاليتهاي جوشكاري و كار با مواد داغ‬
‫وفلزات با درجه حرارت باال الزامي مي باشد ‪ .‬بنابراين هر‬

‫محيط كاري با توجه به شرايط خاص و نوع فعاليتهاي حاكم در‬
‫محيط ‪ ،‬لباسهاي ايمني ويژ هاي را نياز خواهد داشت‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫مقدمات ايمني در تونلها‬
‫محيط هاي كاري مخصوص ساخت فضاهاي زير زميني‪ ،‬خطرات خاص و منحصر‬
‫به فردي رادارا مي باشند كه پرسنل فعال در آنها بايد آگاهي هاي‬
‫الزم را نسبت به اين خطرات داشته باشند‪ .‬اين حوادث بايد در برنامه‬
‫ايمني كارگاه شناخته شده و پيش بيني هاي الزم ارائه گردد‪.‬سقف و‬

‫ديواره ها و سينه كار در هر جبهه كاري تونل بايد بطور مداوم مورد‬
‫بررسي قرارگرفته و سنگهاي ضعيف پس از لق گيري مناسب و تحكيمات‬
‫با استفاده‬

‫اوليه اجرا شوند پيچ سنگ ها با يد بطور مرتب‬

‫از‬

‫آچارهاي مناسب مورد آزمايش قرار بگيرند‪ .‬قابها و ديگر نگهدارنده‬

‫هاي‬

‫مناسب‬

‫به‬

‫منظور‬

‫جلوگيري‬

‫از‬

‫جابجايي‬

‫حركات‬

‫و‬

‫بلوكهاي‬

‫سنگي‪،‬بطور اصولي و صحيح نصب شوند ‪ .‬نگهدارنده هاي آسيب ديده و‬
‫تغيير شكل يافته در اسرع وقت تعمير و ياتعويض شوند ‪ .‬صفحه ها و‬
‫سپرهاي‬

‫نگهدا‬

‫رنده‬

‫مناسب‬

‫براي‬

‫زمينهاي‬

‫ضعيف‬

‫و‬

‫سست‬

‫طراحي‬

‫و‬

‫مورداستفادة قرار گيرد ‪ .‬ديواره ها و نگهدارنده ها پس از انفجار‬
‫‪10‬‬
‫در سينه كار بطور مرتب بازرسي و نسبت به اصالح سطوح آسيب ديده‬

‫حفاري‬
‫لق گيري سقف و ديواره هاي تونل قبل از شروع حفاري‪ ،‬توسط كارگر‬
‫با تجربه بدقت انجام گرفته و با بازرسي هاي دقيق‪ ،‬اطمينان الزم‬
‫از ايمن بودن شرايط نسبت به پتانسيل هاي بالقوه و خطرناك حاصل‬
‫گردد‪ .‬همه پرسنل آگاهي الزم در زمينه خطرات ناشي از انفجارات‬
‫قبلي بصورت مواد ناريه باقيمانده و عمل نكرده داشته باشند از‬
‫نزديك شدن افراد به بوم دستگا ه جامبو در زمان حفاري جلوگيري‬

‫شود و بجز اپراتور جامبو بر روي جامبوي فعال يا در حال حركت فرد‬
‫ديگري نبايد باشد ‪ .‬وقتي جامبو شروع به حركت می کند بامراقبتهاي‬
‫دقيق از تجهيزات ‪ ،‬بوم دستگاه در يك موقعيت مناسب قرار گيرد ‪.‬‬
‫خطوط هوا ‪ ،‬برق ‪ ،‬آب درجبهه كاري مشخص شده باشند‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫جابجايي و نگهداري مواد ناريه‬
‫آتشبار عالوه بر دارا بودن تجربه كافي در زمينه كاربرد صحيح و‬

‫ايمن مواد منفجره‪ ،‬بايد داراي گواهينامه و مجوز اشتغال باشد ‪.‬‬
‫حمل و نقل مواد ناريه با استفادة از ماشين مخصوص انجام پذيرد ‪.‬‬
‫اپراتورماشين حمل مواد ناريه دقت الزم را اعمال نمايد تا حمل و‬
‫جابجايي‬

‫مواد‬

‫ناريه‬

‫با‬

‫پرسنل‬

‫‪،‬‬

‫مواد‬

‫مصرفي‬

‫‪،‬چاشني‬

‫و‬

‫ديگر‬

‫تجهيزات همزمان انجام نگيرد ‪ .‬حمل مواد ناريه با وسيله نقليه‬
‫مشخص و داراي تابلوي مخصوص و عالئم هشداردهنده انجام گرفته و‬
‫حداقل فواصل بين ديناميت و چاشني ها (با فاصله ‪ ٢٤‬اينچ )در زمان‬
‫حمل رعايت گردد ‪ .‬وسيله نقليه مورد استفادة براي حمل مواد ناريه‬
‫در داخل تونل از نظر سيستم الكتريكي مورد بازرسي دقيق قرار‬
‫گرفته و نتايج حاصل از بازرسي ها در دفتر كارگاه ثبت گردد‬

‫‪12‬‬

‫انبار مواد ناريه‬
‫انبار‬

‫‪ CFR‬مواد ناريه براساس نوع كاربرد آنها و بادر نظر‬

‫گرفتن آئين نامه ( ‪)181‬‬

‫انبار کردن مواد ناريه در کا رگاههاي‬

‫زير زميني و در نزديكي محل فعاليت كارگرها ممنوع مي باشد‬
‫انبار دائمي مواد ناريه بايد حداقل ‪ ١٠٠‬متر از محل فعاليت هاي‬
‫كارگاهي ‪ ،‬سازه هايي نظير شفت ها و محل تردد پرسنل فاصله‬
‫داشته باشد ‪ .‬از سيگار كشيدن و آتش روشن كردن در فواصل كمتر‬

‫از ‪ ١٥‬متر از انبار مواد ناريه جلوگير بعمل آيد ‪ .‬مواد نار يه‬
‫با توجه به انواع مختلف و كاربرد آنها در انبار نگهداري‬
‫ميگردد ‪ .‬بطور مثال معمو ال رعايت فاصله ‪ ١٥‬متري بين محل‬
‫نگهداري چاشني ها و ديگر مواد ناريه در انبار توصيه ميگردد ‪٠‬‬

‫‪13‬‬

‫مواد ايمني در زمان توقف كار‬
‫تردد در كارگاههاي زير زميني در زمان عدم فعاليت بايد كنترل‬
‫و تدابير الزم نظير احداث نگهباني‪ ،‬حصار كشي و نصب عالئم هشدار‬
‫دهنده‬

‫بكار‬

‫گيرد‬

‫‪.‬‬

‫در‬

‫توقف‬

‫هاي‬

‫موقتي‬

‫و‬

‫كوتاه‬

‫مدت‬

‫حفاري‬

‫تونل‪،‬ضروري است كه سينه كار به خوبي تحكيم شود و بازرسي هاي‬
‫متوالي در زمان توقف‪ ،‬از جبهه كار و شرايط سينه كار انجام بگيرد‬
‫‪ .‬در توقف هاي بلند مدت فعاليت هاي تونل زني‪ ،‬الزم است كه ديواره‬
‫ايي محكم درسينه كار ايجاد گردد و دريچه اي براي خروج آب براي‬
‫كاهش بار اعمال شده به ديواره از طرف سينه كارپيش بيني گردد‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫كمك هاي اوليه‬
‫‪ -1‬تجهيزات‬
‫جعبه كمكهاي اوليه مقاوم تهيه و در يك مكان مناسبي در كارگاه نصب گردد‪.‬‬
‫محتويات جعبه زير نظر پزشك و بارعايت استانداردهاي جهاني ( صليب سرخ )‬
‫تهيه و همه بسته بندي ها با يد داراي برچسپ دستور العمل بوده باشند ‪.‬‬
‫قبل از رخداد هرگونه حادثه‪ ،‬تجهيزات مربوط به كمك هاي اوليه بايدتوسط‬

‫مهندس ايمني كارگاه حداقل به صورت هفتگي كنترل شده و اقالم مصرفي جايگزين‬
‫شود ‪ .‬تجهيزات مناسب جهت حمل فرد مصدوم به يك پزشك يا بيمارستان به‬
‫وسيله آمبوالنس با سرويس دهي مناسب پيش بيني گردد ‪ .‬درآئين نامه نيويورك‬
‫و بعضي از اياالت آمريكا به ازاي هرصد نفر كارگر در يك كارگاه زيرزميني‬
‫پيش بيني يك تخت با البسه و لوازم مناسب جهت حمل فرد مصدوم توصيه شده‬
‫است‪.‬‬

‫‪ -٢‬حضور امداد رسان‬
‫ضروري است كه يك فرد آموزش ديده و با تجربه كافي جهت ارائه كمكهاي اوليه‬
‫در كارگاه دردسترس بوده باشد ‪ .‬تعداد اين افراد و محل استقرار آنها در‬
‫كارگاه و نحوه دسترسي به آنها براساس پيچيد گي هاي نوع فعاليت ‪ ،‬ساسيت‬
‫‪15‬‬

‫تهويه‬
‫حوادث‬

‫ناگوار‬

‫ناشي‬

‫از‬

‫انفجار‬

‫درتونلها‬

‫در‬

‫فواصل‬

‫زماني ‪ ١٩٧٠‬تا ‪ ١٩٨٠‬در امريكا منجر به تنظيم‪ .‬آئين نامه‬
‫‪OSHA‬تكميل و ارائه آئين نامه ايمني براي كارگاه هاي زير‬
‫زميني به نام آئين نامه تعريف جامع و جداگانه اي براي‬
‫انواع زمينهاي گازدار و زمينهاي با پتانسيل گازدار و غير‬
‫گازدار ارائه نموده وبراي هركدام رهنمود هاي ايمني ويژه‬

‫اي ارائه مي نمايد ‪ .‬مديريت پروژه بايد از شرايط گازدار‬
‫بودن طبقات زمين و خطرات بالقوه آن آگاهي كامل داشته و‬
‫آئين نامه يا دستورالعمل هاي مناسبي جهت ايجاد شرايط امن‬
‫براي پرسنل صادر نمايد ‪.‬آزمايش هاي الزم بطور پيوسته جهت‬
‫ارزيابي مقدار گاز ها درمحل انجام گرفته و مقادير مجاز‬
‫‪16‬‬

‫وجود و مقادير گازهاي سمي و قابل احتراق‪ ،‬ميزان گرد و غبار‬
‫و بخارات اندازه گيري و اگر تجمع آنها از يك و نيم درصد تجاوز‬
‫كرد‪ ،‬در اين صورت همه پرسنل بايد محدوده مورد نظر را ترك كنند‬

‫تا اقدام مناسب دراسرع وقت جهت كاهش مقدارگازهاي فوق به مقدار‬
‫كمتر از يك درصد انجا م گيرد همه آزمايشهاو نتايج اقدامات در‬
‫دفتر كارگاه ثبت ميشود ‪ .‬تجهيزات رد يابي و اندازه گيري مقادير‬
‫گازها به طورچشمگيري مورد بازنگري قرارگرفته و از نظر كاربري‬

‫بسيار آسان ميباشند ‪ ،‬همه رديابها هشدار دهنده هايسمعي و بصري‬
‫داشته و اغلب خروجي ديجيتالي دارند‪.‬‬
‫انتخاب تجهيزات مورد نياز جهت ثبت وكنترل مقادير گازها با‬
‫توجه به اهميت وخطرات پروژه يكي از مهمترين وظايف مهندس ايمني‬
‫كارگاه مي باشد ‪ ،‬سيستم تهويه تونل بايد با توجه به نوع پروژه‬
‫به صورت علمي‪ ،‬طراحي شده و به صورت جدي و مداوم مورد بازنگري و‬
‫بازرسي قرار گيرد ‪ .‬اگر تهويه تونل به هردليلي قطع گردد‪ ،‬تمامي‬
‫‪17‬‬

‫برق رساني درتونل‬
‫خدمات مهندسي برق در تونل بسيارحياتي بوده و درصورت طراحي‬
‫نامناسب برق رساني در اكثرفعاليت ها اختالل ايجاد ميشود ‪ .‬همه‬
‫كابل هاي برق رساني به داخل تونل بايد كامال ” روكش شده و با‬
‫پوششهاي مقاوم به طور كامل پوشانده شود ‪ .‬خطوط فشارقوي مورد‬
‫نياز ماشين آالت حفاري از قبل به صورت مشخص و كامال” جدا از ديگر‬
‫خطوط پشتيباني نظير خطوط انتقال آب ‪ ،TBM,ROAD HEADER‬هوا و‬
‫تلفن( از دهانه تا سينه كار تونل ) بوده و معموال” در سقف تونل‬
‫نصب مي گردد ‪ .‬ترانسفورماتور ها در يك محدوده مجزا و با حصار‬
‫كشي مناسب و مقاوم در برابر آتش مورد استفاده قرارگرفته و‬
‫ژنراتور هاي مورد نياز پروژه جهت تامين برق ضطراري درصورت قطع‬
‫برق سراسري از قبل تهيه و آماده بكار در كارگاه وجود داشته‬
‫باشد ‪.‬‬
‫‪18‬‬

‫خطرات آتش سوزي‬
‫حتي المقدور از حمل و به کار گيري مواد مشتعل و قابل احتراق‬
‫دركارگاههاي زير زميني بخصوص در داخل تونل ها‪ ،‬جلوگيري بعمل‬
‫آيد‪ ،‬بخصوص درجبهه هاي كاري كه به روش انفجاري حفاري ميشوند‬
‫‪.‬بنابراين مواد مختلف با پتانسيل باال براي احتراق و مواد سوختي‬
‫نظير گازوئيل نبايد به داخل جبهه كاري منتقل گر دد‪ .‬از تجمع‬
‫زباله هاي مختلف و قابل احتراق نظير الستيك هاي مستعمل ماشين‬
‫آالت در محل و محكم استفاده كرده و در شرايط ايمن و با رعايت‬
‫فاصله مناسب از مناطق حساس نگهد اري شود ‪،‬درصورت استفاده از‬
‫كپسول يا سيلندر هاي گاز‪ ،‬با رعايت شرايط ايمني درداخل محفظه‬
‫هاي محكم ومقاوم نگهداري شوند ‪ .‬موانع مقاوم به صورت صفحات‬
‫حايل درشفت ها براي جداكردن محدوده اي كه فعاليت جوشكار انجام‬
‫ميگيرد نصب گردد ‪ .‬يك شخص آتش نشان با تجهيزات مناسب درزمان‬
‫‪19‬‬
‫جوشكاري وحتي پس از ‪ ٣٠‬دقيقه از اتمام جوشكاري جهت انجام‬

‫نتيجه و پيشنهادات‬
‫تدوين و ارائه آيين نامه ايمني دقيق و كارآمد براي كارگاه‬
‫هاي تونل سازي امري ضروري است‪.‬رعايت اصول و مقرارت ايمن ي در‬
‫كارگاه هاي زيرزميني عالوه بر كاهش خطرات تهديد كننده زندگي‬
‫انسان ها از نظر اقتصادي نيز به نفع جامعه و منافع ملي است‬
‫‪.‬تنظيم و ارائه استانداردهاي ايمني براي كارگاهها و پيگيري آن‬
‫از طرف كارفرما ها و مشاور و ملزم بودن پيمانكار به آن در‬
‫پيشبرد يك پروژه اهميت خاصي داشته و در اين راستا الزم است كه‬
‫تعريف مناسب از جايگاه مهندس ايمني در همه كارگاه ها ارائه گردد‬
‫خطرات خاص و منحصر بفرد هر كارگاه با توجه به نوع پروژه و‬
‫شرايط حاكم بر آن بررسي شده وآگاهي هاي الزم توسط مهندس ايمني به‬
‫همه پرسنل ارائه شود ‪ .‬در اين راستا آموزشهاي كافي و مناسب‬
‫درزمينه خطرات بالقوه موجود در كارگاه به افراد تازه استخدام با‬
‫‪20‬‬
‫برنامه ريزي مناسب ارائه گردد‪.‬شرايط الزم براي فعاليت مستقل و‬


Slide 4

‫دانشگاه آزاد اسالمی واحد بناب‬

‫گروه عمران‬
‫کارشناس ی ارشد مهندس ی عمران – مهندس ی و مدیریت ساخت‬
‫عنوان پژوهش‪ :‬نقش مهندس ی ایمنی در پروژ ه های عمرانی‬
‫استاد راهنما ‪ :‬آقای دکتر سالمی‬
‫گردآورنده ‪ :‬حامد یزدانی دیزگوین‬

‫نقش مهندس ايمني در كارگاه هاي عمراني‬
‫با نگرشي خاص به موارد ايمني در تونل ها‬
‫امروزه بحث تونلهاي بلند در مراكز دانشگاهي و تحقيقاتي و‬

‫دستگاههاي اجرايي كشور با اهداف مختلفي مطرح و پيگيري می گردد‪،‬‬
‫بطوريكه رشد قابل توجهي در طرح و اجراي تونلهاي بلند در سالهاي‬
‫اخير ديده مي شود‪ .‬بديهي است بدون توجه به مسائل ايمني و عدم‬
‫رعايت دقيق موارد ايمني و يا عدم شناخت صحيح از خطرات ويژه‬

‫محيط هاي كاري زير زميني‪ ،‬مي تواند مشكالت جبران ناپذيري ايجاد‬
‫نموده و هزينه هاي سنگيني به هر سيستمي تحميل نمايد‪.‬‬
‫آگاهي از مراحل مختلف عمليات اجرايي ساخت تونل و شناسايي‬
‫خطرات وحوادث بالقوه در همه مراحل‪ ،‬به ايجاد شرايط امن براي‬
‫فعاليت كارگران در داخل تونل كمك موثري خواهد نمود ‪ .‬در اين‬
‫مطالعه با تعريف ايمني و اهميت آن ‪ ،‬نقش مهندس ايمني و شرح‬
‫‪4‬‬
‫وظايف آن در پروژه هاي عمراني بخصوص در كارگاههاي زيرزميني‬

‫حوادث زمان ساخت تونل در گذشته به ازاي هر ‪ ٨٠٠‬متر طول تونل‬
‫معمو ًال حيات يك نفر را به مخاطره مي انداخت‪ .‬امروزه افزايش‬
‫آگاهي در زمينه احداث تونل منجر به بهبود شرايط كاري در‬
‫كارگاههاي زير زميني شده است طوريكه آمار حوادث مرگبار و‬
‫خطرناك بطور قابل مالحظه اي كاهش پيدا كرده است در امريكا نشان‬
‫مي دهد كه آمار حوادث خطرناك و حوادث منجر به مرگ درموسسه‬
‫‪OSHA‬آمار سال ‪ ١٩٨٦‬مركزفضاهاي زير زميني ‪ ٢‬تا ‪ ٣‬برابر د يگر‬
‫كارگاههاي عمراني بوده است ‪ .‬بديهي است امروزه با گسترش ساخت‬
‫و ساز در كشور‪ ،‬در راستاي بهبود شرايط امن براي پرسنل فعال در‬
‫كارگاههاي زير زميني اعم از تونل كاران يا معدن كاران نياز‬
‫بيشتري احساس می شود‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ايمني و اثرات آن‬
‫حوادث و اتفاقات در مباحث ايمني به دو دسته كلي بشرح زيرتقسيم‬

‫ميشوند ‪:‬‬
‫‪ -١‬حوادثي كه نمی توان از وقوع آن جلوگيري كرد ‪.‬‬
‫‪ -٢‬حوادث قابل پيش بيني كه براي جلوگيري از رخداد يا كاهش‬
‫خطرات آن بايد هزينه صرف نمود‪.‬‬

‫بطور كلي علل رخداد هرگونه حادثه در كارگاههاي عمراني بشرح‬
‫ذيل م يباشد ‪:‬‬
‫ تماس كنترل نشدة شخص با مواد و ماشين آالت‪.‬‬‫‪ -‬شكست و خرابي بناهاي موقت‪.‬‬

‫ خطرات ذاتي فعاليتهاي عمراني نظير استفادة از مواد ناريه‪.‬‬‫ عدم رعايت موارد ايمني يا كم دقتي افراد شاغل در‬‫‪6‬‬

‫كارگاه‪.‬‬

‫پرسنل كارگاه بايد با علل فوق آشنا بوده و هرگونه قوانين‪،‬‬
‫آئين نامه و دستورالعمل ياراهنمايي مورد نياز را كه منجر به‬
‫كاهش خطرات گردد‪،‬رعايت نمايد ‪ .‬كاهش تعداد و درجه خطرناكي‬
‫حوادث كارگاهي عالوه بر كاهش مشكالت و هزينه هاي مرتبط با بيمه‬
‫‪ ،‬معمو‬

‫ال منجر به كاهش ديگر هزينه هاي مستقيم و غير مستقيم‬

‫حادثه مي شود‪ .‬وقتي حادثه اي رخ مي دهد يك سري هزينه هاي‬
‫آشكار و پنهان بشرح زير به سيستم تحميل می شود ‪:‬‬
‫‪ -١‬هدر رفتن وقت مفيد فرد صدمه ديده در طول درمان‪.‬‬
‫‪ -٢‬توقف يا تأخير كار تيمي كه عضو آسيب ديده در آن فعال بوده‬

‫است‪.‬‬
‫‪ -٣‬مدت زماني كه امدادگر جهت كمك و مراقبت از فرد مصدوم صرف‬
‫مي كند‪.‬‬
‫‪ -٤‬هزينه ها و زمان مورد نياز جهت بررسي ها و تهيه گزارش‬
‫‪7‬حادثه‪.‬‬

‫مهندسي ايمني و برنامه ايمني‬
‫براي پروژه ها و كارگاههاي زير زميني ‪ ،‬ضروري است پيمانكار‬
‫نسبت به استخدام يك مهندس ايمني با تجربه و آشنا به مشكالت خاص‬
‫پروژه‬

‫اقدام‬

‫نمايد‬

‫‪.‬‬

‫الزم‬

‫است‬

‫در‬

‫همان‬

‫پروژه‬

‫كارفرما‬

‫و‬

‫مشاوربصورت جداگانه جهت انجام بازرسيهاي ادواري و ناگهاني از‬

‫شرايط ايمني كارگاه يك مهندس ايمني در نظربگيرد‪.‬مهندس ايمني‬
‫پيمانكار در گام نخست بايد يك برنامه ايمني مناسب براي كارگاه‬
‫طراحي نمايد ‪.‬الزم است همه پرسنل متعهدانه برنامه ايمني را پذيرا‬
‫باشند ‪ .‬حتي توصيه مي گردد كه پيمانكار جهت تشويق و ايجاد‬

‫انگيزه براي رعايت منظم تدابير ايمني يك سري پاداش و جوايزي در‬
‫نظر بگيرد ‪.‬‬
‫همه پرسنل بايددر زمينه آشنايي با خطرات و رعايت نكات ايمني‬
‫آموزش‬

‫كافي‬

‫ديده‬

‫باشند‬

‫و‬

‫لوازم‬

‫محافظت‬

‫كننده و اضطراري‬

‫در‬

‫نزديكترين مكان براي دسترسي آسان پيش بيني شده باشد‪.‬وقتي پرسنل‬
‫‪8‬‬

‫در كارگاههاي زيرزميني فعاليت دارند الزم است كه تعداد‪ ،‬نوع و‬

‫پوشش محافظ‬
‫پرسنل تونل بايد كاله ايمني‪ ،‬كفش ايمني و ديگر پوششهاي‬
‫ويژه و مناسب محيط كار تونل نظيرعينك هاي ايمني ‪ ،‬دستكش و‬
‫ماسك مناسب داشته باشند ‪ .‬بخصوص زمانيكه با مواد سمي و‬
‫ساينده و خطرات سروكار داشته باشند ‪ .‬پوششهاي مقاوم و ضد‬
‫آتش و ماسك در زمان فعاليتهاي جوشكاري و كار با مواد داغ‬
‫وفلزات با درجه حرارت باال الزامي مي باشد ‪ .‬بنابراين هر‬

‫محيط كاري با توجه به شرايط خاص و نوع فعاليتهاي حاكم در‬
‫محيط ‪ ،‬لباسهاي ايمني ويژ هاي را نياز خواهد داشت‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫مقدمات ايمني در تونلها‬
‫محيط هاي كاري مخصوص ساخت فضاهاي زير زميني‪ ،‬خطرات خاص و منحصر‬
‫به فردي رادارا مي باشند كه پرسنل فعال در آنها بايد آگاهي هاي‬
‫الزم را نسبت به اين خطرات داشته باشند‪ .‬اين حوادث بايد در برنامه‬
‫ايمني كارگاه شناخته شده و پيش بيني هاي الزم ارائه گردد‪.‬سقف و‬

‫ديواره ها و سينه كار در هر جبهه كاري تونل بايد بطور مداوم مورد‬
‫بررسي قرارگرفته و سنگهاي ضعيف پس از لق گيري مناسب و تحكيمات‬
‫با استفاده‬

‫اوليه اجرا شوند پيچ سنگ ها با يد بطور مرتب‬

‫از‬

‫آچارهاي مناسب مورد آزمايش قرار بگيرند‪ .‬قابها و ديگر نگهدارنده‬

‫هاي‬

‫مناسب‬

‫به‬

‫منظور‬

‫جلوگيري‬

‫از‬

‫جابجايي‬

‫حركات‬

‫و‬

‫بلوكهاي‬

‫سنگي‪،‬بطور اصولي و صحيح نصب شوند ‪ .‬نگهدارنده هاي آسيب ديده و‬
‫تغيير شكل يافته در اسرع وقت تعمير و ياتعويض شوند ‪ .‬صفحه ها و‬
‫سپرهاي‬

‫نگهدا‬

‫رنده‬

‫مناسب‬

‫براي‬

‫زمينهاي‬

‫ضعيف‬

‫و‬

‫سست‬

‫طراحي‬

‫و‬

‫مورداستفادة قرار گيرد ‪ .‬ديواره ها و نگهدارنده ها پس از انفجار‬
‫‪10‬‬
‫در سينه كار بطور مرتب بازرسي و نسبت به اصالح سطوح آسيب ديده‬

‫حفاري‬
‫لق گيري سقف و ديواره هاي تونل قبل از شروع حفاري‪ ،‬توسط كارگر‬
‫با تجربه بدقت انجام گرفته و با بازرسي هاي دقيق‪ ،‬اطمينان الزم‬
‫از ايمن بودن شرايط نسبت به پتانسيل هاي بالقوه و خطرناك حاصل‬
‫گردد‪ .‬همه پرسنل آگاهي الزم در زمينه خطرات ناشي از انفجارات‬
‫قبلي بصورت مواد ناريه باقيمانده و عمل نكرده داشته باشند از‬
‫نزديك شدن افراد به بوم دستگا ه جامبو در زمان حفاري جلوگيري‬

‫شود و بجز اپراتور جامبو بر روي جامبوي فعال يا در حال حركت فرد‬
‫ديگري نبايد باشد ‪ .‬وقتي جامبو شروع به حركت می کند بامراقبتهاي‬
‫دقيق از تجهيزات ‪ ،‬بوم دستگاه در يك موقعيت مناسب قرار گيرد ‪.‬‬
‫خطوط هوا ‪ ،‬برق ‪ ،‬آب درجبهه كاري مشخص شده باشند‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫جابجايي و نگهداري مواد ناريه‬
‫آتشبار عالوه بر دارا بودن تجربه كافي در زمينه كاربرد صحيح و‬

‫ايمن مواد منفجره‪ ،‬بايد داراي گواهينامه و مجوز اشتغال باشد ‪.‬‬
‫حمل و نقل مواد ناريه با استفادة از ماشين مخصوص انجام پذيرد ‪.‬‬
‫اپراتورماشين حمل مواد ناريه دقت الزم را اعمال نمايد تا حمل و‬
‫جابجايي‬

‫مواد‬

‫ناريه‬

‫با‬

‫پرسنل‬

‫‪،‬‬

‫مواد‬

‫مصرفي‬

‫‪،‬چاشني‬

‫و‬

‫ديگر‬

‫تجهيزات همزمان انجام نگيرد ‪ .‬حمل مواد ناريه با وسيله نقليه‬
‫مشخص و داراي تابلوي مخصوص و عالئم هشداردهنده انجام گرفته و‬
‫حداقل فواصل بين ديناميت و چاشني ها (با فاصله ‪ ٢٤‬اينچ )در زمان‬
‫حمل رعايت گردد ‪ .‬وسيله نقليه مورد استفادة براي حمل مواد ناريه‬
‫در داخل تونل از نظر سيستم الكتريكي مورد بازرسي دقيق قرار‬
‫گرفته و نتايج حاصل از بازرسي ها در دفتر كارگاه ثبت گردد‬

‫‪12‬‬

‫انبار مواد ناريه‬
‫انبار‬

‫‪ CFR‬مواد ناريه براساس نوع كاربرد آنها و بادر نظر‬

‫گرفتن آئين نامه ( ‪)181‬‬

‫انبار کردن مواد ناريه در کا رگاههاي‬

‫زير زميني و در نزديكي محل فعاليت كارگرها ممنوع مي باشد‬
‫انبار دائمي مواد ناريه بايد حداقل ‪ ١٠٠‬متر از محل فعاليت هاي‬
‫كارگاهي ‪ ،‬سازه هايي نظير شفت ها و محل تردد پرسنل فاصله‬
‫داشته باشد ‪ .‬از سيگار كشيدن و آتش روشن كردن در فواصل كمتر‬

‫از ‪ ١٥‬متر از انبار مواد ناريه جلوگير بعمل آيد ‪ .‬مواد نار يه‬
‫با توجه به انواع مختلف و كاربرد آنها در انبار نگهداري‬
‫ميگردد ‪ .‬بطور مثال معمو ال رعايت فاصله ‪ ١٥‬متري بين محل‬
‫نگهداري چاشني ها و ديگر مواد ناريه در انبار توصيه ميگردد ‪٠‬‬

‫‪13‬‬

‫مواد ايمني در زمان توقف كار‬
‫تردد در كارگاههاي زير زميني در زمان عدم فعاليت بايد كنترل‬
‫و تدابير الزم نظير احداث نگهباني‪ ،‬حصار كشي و نصب عالئم هشدار‬
‫دهنده‬

‫بكار‬

‫گيرد‬

‫‪.‬‬

‫در‬

‫توقف‬

‫هاي‬

‫موقتي‬

‫و‬

‫كوتاه‬

‫مدت‬

‫حفاري‬

‫تونل‪،‬ضروري است كه سينه كار به خوبي تحكيم شود و بازرسي هاي‬
‫متوالي در زمان توقف‪ ،‬از جبهه كار و شرايط سينه كار انجام بگيرد‬
‫‪ .‬در توقف هاي بلند مدت فعاليت هاي تونل زني‪ ،‬الزم است كه ديواره‬
‫ايي محكم درسينه كار ايجاد گردد و دريچه اي براي خروج آب براي‬
‫كاهش بار اعمال شده به ديواره از طرف سينه كارپيش بيني گردد‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫كمك هاي اوليه‬
‫‪ -1‬تجهيزات‬
‫جعبه كمكهاي اوليه مقاوم تهيه و در يك مكان مناسبي در كارگاه نصب گردد‪.‬‬
‫محتويات جعبه زير نظر پزشك و بارعايت استانداردهاي جهاني ( صليب سرخ )‬
‫تهيه و همه بسته بندي ها با يد داراي برچسپ دستور العمل بوده باشند ‪.‬‬
‫قبل از رخداد هرگونه حادثه‪ ،‬تجهيزات مربوط به كمك هاي اوليه بايدتوسط‬

‫مهندس ايمني كارگاه حداقل به صورت هفتگي كنترل شده و اقالم مصرفي جايگزين‬
‫شود ‪ .‬تجهيزات مناسب جهت حمل فرد مصدوم به يك پزشك يا بيمارستان به‬
‫وسيله آمبوالنس با سرويس دهي مناسب پيش بيني گردد ‪ .‬درآئين نامه نيويورك‬
‫و بعضي از اياالت آمريكا به ازاي هرصد نفر كارگر در يك كارگاه زيرزميني‬
‫پيش بيني يك تخت با البسه و لوازم مناسب جهت حمل فرد مصدوم توصيه شده‬
‫است‪.‬‬

‫‪ -٢‬حضور امداد رسان‬
‫ضروري است كه يك فرد آموزش ديده و با تجربه كافي جهت ارائه كمكهاي اوليه‬
‫در كارگاه دردسترس بوده باشد ‪ .‬تعداد اين افراد و محل استقرار آنها در‬
‫كارگاه و نحوه دسترسي به آنها براساس پيچيد گي هاي نوع فعاليت ‪ ،‬ساسيت‬
‫‪15‬‬

‫تهويه‬
‫حوادث‬

‫ناگوار‬

‫ناشي‬

‫از‬

‫انفجار‬

‫درتونلها‬

‫در‬

‫فواصل‬

‫زماني ‪ ١٩٧٠‬تا ‪ ١٩٨٠‬در امريكا منجر به تنظيم‪ .‬آئين نامه‬
‫‪OSHA‬تكميل و ارائه آئين نامه ايمني براي كارگاه هاي زير‬
‫زميني به نام آئين نامه تعريف جامع و جداگانه اي براي‬
‫انواع زمينهاي گازدار و زمينهاي با پتانسيل گازدار و غير‬
‫گازدار ارائه نموده وبراي هركدام رهنمود هاي ايمني ويژه‬

‫اي ارائه مي نمايد ‪ .‬مديريت پروژه بايد از شرايط گازدار‬
‫بودن طبقات زمين و خطرات بالقوه آن آگاهي كامل داشته و‬
‫آئين نامه يا دستورالعمل هاي مناسبي جهت ايجاد شرايط امن‬
‫براي پرسنل صادر نمايد ‪.‬آزمايش هاي الزم بطور پيوسته جهت‬
‫ارزيابي مقدار گاز ها درمحل انجام گرفته و مقادير مجاز‬
‫‪16‬‬

‫وجود و مقادير گازهاي سمي و قابل احتراق‪ ،‬ميزان گرد و غبار‬
‫و بخارات اندازه گيري و اگر تجمع آنها از يك و نيم درصد تجاوز‬
‫كرد‪ ،‬در اين صورت همه پرسنل بايد محدوده مورد نظر را ترك كنند‬

‫تا اقدام مناسب دراسرع وقت جهت كاهش مقدارگازهاي فوق به مقدار‬
‫كمتر از يك درصد انجا م گيرد همه آزمايشهاو نتايج اقدامات در‬
‫دفتر كارگاه ثبت ميشود ‪ .‬تجهيزات رد يابي و اندازه گيري مقادير‬
‫گازها به طورچشمگيري مورد بازنگري قرارگرفته و از نظر كاربري‬

‫بسيار آسان ميباشند ‪ ،‬همه رديابها هشدار دهنده هايسمعي و بصري‬
‫داشته و اغلب خروجي ديجيتالي دارند‪.‬‬
‫انتخاب تجهيزات مورد نياز جهت ثبت وكنترل مقادير گازها با‬
‫توجه به اهميت وخطرات پروژه يكي از مهمترين وظايف مهندس ايمني‬
‫كارگاه مي باشد ‪ ،‬سيستم تهويه تونل بايد با توجه به نوع پروژه‬
‫به صورت علمي‪ ،‬طراحي شده و به صورت جدي و مداوم مورد بازنگري و‬
‫بازرسي قرار گيرد ‪ .‬اگر تهويه تونل به هردليلي قطع گردد‪ ،‬تمامي‬
‫‪17‬‬

‫برق رساني درتونل‬
‫خدمات مهندسي برق در تونل بسيارحياتي بوده و درصورت طراحي‬
‫نامناسب برق رساني در اكثرفعاليت ها اختالل ايجاد ميشود ‪ .‬همه‬
‫كابل هاي برق رساني به داخل تونل بايد كامال ” روكش شده و با‬
‫پوششهاي مقاوم به طور كامل پوشانده شود ‪ .‬خطوط فشارقوي مورد‬
‫نياز ماشين آالت حفاري از قبل به صورت مشخص و كامال” جدا از ديگر‬
‫خطوط پشتيباني نظير خطوط انتقال آب ‪ ،TBM,ROAD HEADER‬هوا و‬
‫تلفن( از دهانه تا سينه كار تونل ) بوده و معموال” در سقف تونل‬
‫نصب مي گردد ‪ .‬ترانسفورماتور ها در يك محدوده مجزا و با حصار‬
‫كشي مناسب و مقاوم در برابر آتش مورد استفاده قرارگرفته و‬
‫ژنراتور هاي مورد نياز پروژه جهت تامين برق ضطراري درصورت قطع‬
‫برق سراسري از قبل تهيه و آماده بكار در كارگاه وجود داشته‬
‫باشد ‪.‬‬
‫‪18‬‬

‫خطرات آتش سوزي‬
‫حتي المقدور از حمل و به کار گيري مواد مشتعل و قابل احتراق‬
‫دركارگاههاي زير زميني بخصوص در داخل تونل ها‪ ،‬جلوگيري بعمل‬
‫آيد‪ ،‬بخصوص درجبهه هاي كاري كه به روش انفجاري حفاري ميشوند‬
‫‪.‬بنابراين مواد مختلف با پتانسيل باال براي احتراق و مواد سوختي‬
‫نظير گازوئيل نبايد به داخل جبهه كاري منتقل گر دد‪ .‬از تجمع‬
‫زباله هاي مختلف و قابل احتراق نظير الستيك هاي مستعمل ماشين‬
‫آالت در محل و محكم استفاده كرده و در شرايط ايمن و با رعايت‬
‫فاصله مناسب از مناطق حساس نگهد اري شود ‪،‬درصورت استفاده از‬
‫كپسول يا سيلندر هاي گاز‪ ،‬با رعايت شرايط ايمني درداخل محفظه‬
‫هاي محكم ومقاوم نگهداري شوند ‪ .‬موانع مقاوم به صورت صفحات‬
‫حايل درشفت ها براي جداكردن محدوده اي كه فعاليت جوشكار انجام‬
‫ميگيرد نصب گردد ‪ .‬يك شخص آتش نشان با تجهيزات مناسب درزمان‬
‫‪19‬‬
‫جوشكاري وحتي پس از ‪ ٣٠‬دقيقه از اتمام جوشكاري جهت انجام‬

‫نتيجه و پيشنهادات‬
‫تدوين و ارائه آيين نامه ايمني دقيق و كارآمد براي كارگاه‬
‫هاي تونل سازي امري ضروري است‪.‬رعايت اصول و مقرارت ايمن ي در‬
‫كارگاه هاي زيرزميني عالوه بر كاهش خطرات تهديد كننده زندگي‬
‫انسان ها از نظر اقتصادي نيز به نفع جامعه و منافع ملي است‬
‫‪.‬تنظيم و ارائه استانداردهاي ايمني براي كارگاهها و پيگيري آن‬
‫از طرف كارفرما ها و مشاور و ملزم بودن پيمانكار به آن در‬
‫پيشبرد يك پروژه اهميت خاصي داشته و در اين راستا الزم است كه‬
‫تعريف مناسب از جايگاه مهندس ايمني در همه كارگاه ها ارائه گردد‬
‫خطرات خاص و منحصر بفرد هر كارگاه با توجه به نوع پروژه و‬
‫شرايط حاكم بر آن بررسي شده وآگاهي هاي الزم توسط مهندس ايمني به‬
‫همه پرسنل ارائه شود ‪ .‬در اين راستا آموزشهاي كافي و مناسب‬
‫درزمينه خطرات بالقوه موجود در كارگاه به افراد تازه استخدام با‬
‫‪20‬‬
‫برنامه ريزي مناسب ارائه گردد‪.‬شرايط الزم براي فعاليت مستقل و‬


Slide 5

‫دانشگاه آزاد اسالمی واحد بناب‬

‫گروه عمران‬
‫کارشناس ی ارشد مهندس ی عمران – مهندس ی و مدیریت ساخت‬
‫عنوان پژوهش‪ :‬نقش مهندس ی ایمنی در پروژ ه های عمرانی‬
‫استاد راهنما ‪ :‬آقای دکتر سالمی‬
‫گردآورنده ‪ :‬حامد یزدانی دیزگوین‬

‫نقش مهندس ايمني در كارگاه هاي عمراني‬
‫با نگرشي خاص به موارد ايمني در تونل ها‬
‫امروزه بحث تونلهاي بلند در مراكز دانشگاهي و تحقيقاتي و‬

‫دستگاههاي اجرايي كشور با اهداف مختلفي مطرح و پيگيري می گردد‪،‬‬
‫بطوريكه رشد قابل توجهي در طرح و اجراي تونلهاي بلند در سالهاي‬
‫اخير ديده مي شود‪ .‬بديهي است بدون توجه به مسائل ايمني و عدم‬
‫رعايت دقيق موارد ايمني و يا عدم شناخت صحيح از خطرات ويژه‬

‫محيط هاي كاري زير زميني‪ ،‬مي تواند مشكالت جبران ناپذيري ايجاد‬
‫نموده و هزينه هاي سنگيني به هر سيستمي تحميل نمايد‪.‬‬
‫آگاهي از مراحل مختلف عمليات اجرايي ساخت تونل و شناسايي‬
‫خطرات وحوادث بالقوه در همه مراحل‪ ،‬به ايجاد شرايط امن براي‬
‫فعاليت كارگران در داخل تونل كمك موثري خواهد نمود ‪ .‬در اين‬
‫مطالعه با تعريف ايمني و اهميت آن ‪ ،‬نقش مهندس ايمني و شرح‬
‫‪4‬‬
‫وظايف آن در پروژه هاي عمراني بخصوص در كارگاههاي زيرزميني‬

‫حوادث زمان ساخت تونل در گذشته به ازاي هر ‪ ٨٠٠‬متر طول تونل‬
‫معمو ًال حيات يك نفر را به مخاطره مي انداخت‪ .‬امروزه افزايش‬
‫آگاهي در زمينه احداث تونل منجر به بهبود شرايط كاري در‬
‫كارگاههاي زير زميني شده است طوريكه آمار حوادث مرگبار و‬
‫خطرناك بطور قابل مالحظه اي كاهش پيدا كرده است در امريكا نشان‬
‫مي دهد كه آمار حوادث خطرناك و حوادث منجر به مرگ درموسسه‬
‫‪OSHA‬آمار سال ‪ ١٩٨٦‬مركزفضاهاي زير زميني ‪ ٢‬تا ‪ ٣‬برابر د يگر‬
‫كارگاههاي عمراني بوده است ‪ .‬بديهي است امروزه با گسترش ساخت‬
‫و ساز در كشور‪ ،‬در راستاي بهبود شرايط امن براي پرسنل فعال در‬
‫كارگاههاي زير زميني اعم از تونل كاران يا معدن كاران نياز‬
‫بيشتري احساس می شود‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ايمني و اثرات آن‬
‫حوادث و اتفاقات در مباحث ايمني به دو دسته كلي بشرح زيرتقسيم‬

‫ميشوند ‪:‬‬
‫‪ -١‬حوادثي كه نمی توان از وقوع آن جلوگيري كرد ‪.‬‬
‫‪ -٢‬حوادث قابل پيش بيني كه براي جلوگيري از رخداد يا كاهش‬
‫خطرات آن بايد هزينه صرف نمود‪.‬‬

‫بطور كلي علل رخداد هرگونه حادثه در كارگاههاي عمراني بشرح‬
‫ذيل م يباشد ‪:‬‬
‫ تماس كنترل نشدة شخص با مواد و ماشين آالت‪.‬‬‫‪ -‬شكست و خرابي بناهاي موقت‪.‬‬

‫ خطرات ذاتي فعاليتهاي عمراني نظير استفادة از مواد ناريه‪.‬‬‫ عدم رعايت موارد ايمني يا كم دقتي افراد شاغل در‬‫‪6‬‬

‫كارگاه‪.‬‬

‫پرسنل كارگاه بايد با علل فوق آشنا بوده و هرگونه قوانين‪،‬‬
‫آئين نامه و دستورالعمل ياراهنمايي مورد نياز را كه منجر به‬
‫كاهش خطرات گردد‪،‬رعايت نمايد ‪ .‬كاهش تعداد و درجه خطرناكي‬
‫حوادث كارگاهي عالوه بر كاهش مشكالت و هزينه هاي مرتبط با بيمه‬
‫‪ ،‬معمو‬

‫ال منجر به كاهش ديگر هزينه هاي مستقيم و غير مستقيم‬

‫حادثه مي شود‪ .‬وقتي حادثه اي رخ مي دهد يك سري هزينه هاي‬
‫آشكار و پنهان بشرح زير به سيستم تحميل می شود ‪:‬‬
‫‪ -١‬هدر رفتن وقت مفيد فرد صدمه ديده در طول درمان‪.‬‬
‫‪ -٢‬توقف يا تأخير كار تيمي كه عضو آسيب ديده در آن فعال بوده‬

‫است‪.‬‬
‫‪ -٣‬مدت زماني كه امدادگر جهت كمك و مراقبت از فرد مصدوم صرف‬
‫مي كند‪.‬‬
‫‪ -٤‬هزينه ها و زمان مورد نياز جهت بررسي ها و تهيه گزارش‬
‫‪7‬حادثه‪.‬‬

‫مهندسي ايمني و برنامه ايمني‬
‫براي پروژه ها و كارگاههاي زير زميني ‪ ،‬ضروري است پيمانكار‬
‫نسبت به استخدام يك مهندس ايمني با تجربه و آشنا به مشكالت خاص‬
‫پروژه‬

‫اقدام‬

‫نمايد‬

‫‪.‬‬

‫الزم‬

‫است‬

‫در‬

‫همان‬

‫پروژه‬

‫كارفرما‬

‫و‬

‫مشاوربصورت جداگانه جهت انجام بازرسيهاي ادواري و ناگهاني از‬

‫شرايط ايمني كارگاه يك مهندس ايمني در نظربگيرد‪.‬مهندس ايمني‬
‫پيمانكار در گام نخست بايد يك برنامه ايمني مناسب براي كارگاه‬
‫طراحي نمايد ‪.‬الزم است همه پرسنل متعهدانه برنامه ايمني را پذيرا‬
‫باشند ‪ .‬حتي توصيه مي گردد كه پيمانكار جهت تشويق و ايجاد‬

‫انگيزه براي رعايت منظم تدابير ايمني يك سري پاداش و جوايزي در‬
‫نظر بگيرد ‪.‬‬
‫همه پرسنل بايددر زمينه آشنايي با خطرات و رعايت نكات ايمني‬
‫آموزش‬

‫كافي‬

‫ديده‬

‫باشند‬

‫و‬

‫لوازم‬

‫محافظت‬

‫كننده و اضطراري‬

‫در‬

‫نزديكترين مكان براي دسترسي آسان پيش بيني شده باشد‪.‬وقتي پرسنل‬
‫‪8‬‬

‫در كارگاههاي زيرزميني فعاليت دارند الزم است كه تعداد‪ ،‬نوع و‬

‫پوشش محافظ‬
‫پرسنل تونل بايد كاله ايمني‪ ،‬كفش ايمني و ديگر پوششهاي‬
‫ويژه و مناسب محيط كار تونل نظيرعينك هاي ايمني ‪ ،‬دستكش و‬
‫ماسك مناسب داشته باشند ‪ .‬بخصوص زمانيكه با مواد سمي و‬
‫ساينده و خطرات سروكار داشته باشند ‪ .‬پوششهاي مقاوم و ضد‬
‫آتش و ماسك در زمان فعاليتهاي جوشكاري و كار با مواد داغ‬
‫وفلزات با درجه حرارت باال الزامي مي باشد ‪ .‬بنابراين هر‬

‫محيط كاري با توجه به شرايط خاص و نوع فعاليتهاي حاكم در‬
‫محيط ‪ ،‬لباسهاي ايمني ويژ هاي را نياز خواهد داشت‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫مقدمات ايمني در تونلها‬
‫محيط هاي كاري مخصوص ساخت فضاهاي زير زميني‪ ،‬خطرات خاص و منحصر‬
‫به فردي رادارا مي باشند كه پرسنل فعال در آنها بايد آگاهي هاي‬
‫الزم را نسبت به اين خطرات داشته باشند‪ .‬اين حوادث بايد در برنامه‬
‫ايمني كارگاه شناخته شده و پيش بيني هاي الزم ارائه گردد‪.‬سقف و‬

‫ديواره ها و سينه كار در هر جبهه كاري تونل بايد بطور مداوم مورد‬
‫بررسي قرارگرفته و سنگهاي ضعيف پس از لق گيري مناسب و تحكيمات‬
‫با استفاده‬

‫اوليه اجرا شوند پيچ سنگ ها با يد بطور مرتب‬

‫از‬

‫آچارهاي مناسب مورد آزمايش قرار بگيرند‪ .‬قابها و ديگر نگهدارنده‬

‫هاي‬

‫مناسب‬

‫به‬

‫منظور‬

‫جلوگيري‬

‫از‬

‫جابجايي‬

‫حركات‬

‫و‬

‫بلوكهاي‬

‫سنگي‪،‬بطور اصولي و صحيح نصب شوند ‪ .‬نگهدارنده هاي آسيب ديده و‬
‫تغيير شكل يافته در اسرع وقت تعمير و ياتعويض شوند ‪ .‬صفحه ها و‬
‫سپرهاي‬

‫نگهدا‬

‫رنده‬

‫مناسب‬

‫براي‬

‫زمينهاي‬

‫ضعيف‬

‫و‬

‫سست‬

‫طراحي‬

‫و‬

‫مورداستفادة قرار گيرد ‪ .‬ديواره ها و نگهدارنده ها پس از انفجار‬
‫‪10‬‬
‫در سينه كار بطور مرتب بازرسي و نسبت به اصالح سطوح آسيب ديده‬

‫حفاري‬
‫لق گيري سقف و ديواره هاي تونل قبل از شروع حفاري‪ ،‬توسط كارگر‬
‫با تجربه بدقت انجام گرفته و با بازرسي هاي دقيق‪ ،‬اطمينان الزم‬
‫از ايمن بودن شرايط نسبت به پتانسيل هاي بالقوه و خطرناك حاصل‬
‫گردد‪ .‬همه پرسنل آگاهي الزم در زمينه خطرات ناشي از انفجارات‬
‫قبلي بصورت مواد ناريه باقيمانده و عمل نكرده داشته باشند از‬
‫نزديك شدن افراد به بوم دستگا ه جامبو در زمان حفاري جلوگيري‬

‫شود و بجز اپراتور جامبو بر روي جامبوي فعال يا در حال حركت فرد‬
‫ديگري نبايد باشد ‪ .‬وقتي جامبو شروع به حركت می کند بامراقبتهاي‬
‫دقيق از تجهيزات ‪ ،‬بوم دستگاه در يك موقعيت مناسب قرار گيرد ‪.‬‬
‫خطوط هوا ‪ ،‬برق ‪ ،‬آب درجبهه كاري مشخص شده باشند‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫جابجايي و نگهداري مواد ناريه‬
‫آتشبار عالوه بر دارا بودن تجربه كافي در زمينه كاربرد صحيح و‬

‫ايمن مواد منفجره‪ ،‬بايد داراي گواهينامه و مجوز اشتغال باشد ‪.‬‬
‫حمل و نقل مواد ناريه با استفادة از ماشين مخصوص انجام پذيرد ‪.‬‬
‫اپراتورماشين حمل مواد ناريه دقت الزم را اعمال نمايد تا حمل و‬
‫جابجايي‬

‫مواد‬

‫ناريه‬

‫با‬

‫پرسنل‬

‫‪،‬‬

‫مواد‬

‫مصرفي‬

‫‪،‬چاشني‬

‫و‬

‫ديگر‬

‫تجهيزات همزمان انجام نگيرد ‪ .‬حمل مواد ناريه با وسيله نقليه‬
‫مشخص و داراي تابلوي مخصوص و عالئم هشداردهنده انجام گرفته و‬
‫حداقل فواصل بين ديناميت و چاشني ها (با فاصله ‪ ٢٤‬اينچ )در زمان‬
‫حمل رعايت گردد ‪ .‬وسيله نقليه مورد استفادة براي حمل مواد ناريه‬
‫در داخل تونل از نظر سيستم الكتريكي مورد بازرسي دقيق قرار‬
‫گرفته و نتايج حاصل از بازرسي ها در دفتر كارگاه ثبت گردد‬

‫‪12‬‬

‫انبار مواد ناريه‬
‫انبار‬

‫‪ CFR‬مواد ناريه براساس نوع كاربرد آنها و بادر نظر‬

‫گرفتن آئين نامه ( ‪)181‬‬

‫انبار کردن مواد ناريه در کا رگاههاي‬

‫زير زميني و در نزديكي محل فعاليت كارگرها ممنوع مي باشد‬
‫انبار دائمي مواد ناريه بايد حداقل ‪ ١٠٠‬متر از محل فعاليت هاي‬
‫كارگاهي ‪ ،‬سازه هايي نظير شفت ها و محل تردد پرسنل فاصله‬
‫داشته باشد ‪ .‬از سيگار كشيدن و آتش روشن كردن در فواصل كمتر‬

‫از ‪ ١٥‬متر از انبار مواد ناريه جلوگير بعمل آيد ‪ .‬مواد نار يه‬
‫با توجه به انواع مختلف و كاربرد آنها در انبار نگهداري‬
‫ميگردد ‪ .‬بطور مثال معمو ال رعايت فاصله ‪ ١٥‬متري بين محل‬
‫نگهداري چاشني ها و ديگر مواد ناريه در انبار توصيه ميگردد ‪٠‬‬

‫‪13‬‬

‫مواد ايمني در زمان توقف كار‬
‫تردد در كارگاههاي زير زميني در زمان عدم فعاليت بايد كنترل‬
‫و تدابير الزم نظير احداث نگهباني‪ ،‬حصار كشي و نصب عالئم هشدار‬
‫دهنده‬

‫بكار‬

‫گيرد‬

‫‪.‬‬

‫در‬

‫توقف‬

‫هاي‬

‫موقتي‬

‫و‬

‫كوتاه‬

‫مدت‬

‫حفاري‬

‫تونل‪،‬ضروري است كه سينه كار به خوبي تحكيم شود و بازرسي هاي‬
‫متوالي در زمان توقف‪ ،‬از جبهه كار و شرايط سينه كار انجام بگيرد‬
‫‪ .‬در توقف هاي بلند مدت فعاليت هاي تونل زني‪ ،‬الزم است كه ديواره‬
‫ايي محكم درسينه كار ايجاد گردد و دريچه اي براي خروج آب براي‬
‫كاهش بار اعمال شده به ديواره از طرف سينه كارپيش بيني گردد‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫كمك هاي اوليه‬
‫‪ -1‬تجهيزات‬
‫جعبه كمكهاي اوليه مقاوم تهيه و در يك مكان مناسبي در كارگاه نصب گردد‪.‬‬
‫محتويات جعبه زير نظر پزشك و بارعايت استانداردهاي جهاني ( صليب سرخ )‬
‫تهيه و همه بسته بندي ها با يد داراي برچسپ دستور العمل بوده باشند ‪.‬‬
‫قبل از رخداد هرگونه حادثه‪ ،‬تجهيزات مربوط به كمك هاي اوليه بايدتوسط‬

‫مهندس ايمني كارگاه حداقل به صورت هفتگي كنترل شده و اقالم مصرفي جايگزين‬
‫شود ‪ .‬تجهيزات مناسب جهت حمل فرد مصدوم به يك پزشك يا بيمارستان به‬
‫وسيله آمبوالنس با سرويس دهي مناسب پيش بيني گردد ‪ .‬درآئين نامه نيويورك‬
‫و بعضي از اياالت آمريكا به ازاي هرصد نفر كارگر در يك كارگاه زيرزميني‬
‫پيش بيني يك تخت با البسه و لوازم مناسب جهت حمل فرد مصدوم توصيه شده‬
‫است‪.‬‬

‫‪ -٢‬حضور امداد رسان‬
‫ضروري است كه يك فرد آموزش ديده و با تجربه كافي جهت ارائه كمكهاي اوليه‬
‫در كارگاه دردسترس بوده باشد ‪ .‬تعداد اين افراد و محل استقرار آنها در‬
‫كارگاه و نحوه دسترسي به آنها براساس پيچيد گي هاي نوع فعاليت ‪ ،‬ساسيت‬
‫‪15‬‬

‫تهويه‬
‫حوادث‬

‫ناگوار‬

‫ناشي‬

‫از‬

‫انفجار‬

‫درتونلها‬

‫در‬

‫فواصل‬

‫زماني ‪ ١٩٧٠‬تا ‪ ١٩٨٠‬در امريكا منجر به تنظيم‪ .‬آئين نامه‬
‫‪OSHA‬تكميل و ارائه آئين نامه ايمني براي كارگاه هاي زير‬
‫زميني به نام آئين نامه تعريف جامع و جداگانه اي براي‬
‫انواع زمينهاي گازدار و زمينهاي با پتانسيل گازدار و غير‬
‫گازدار ارائه نموده وبراي هركدام رهنمود هاي ايمني ويژه‬

‫اي ارائه مي نمايد ‪ .‬مديريت پروژه بايد از شرايط گازدار‬
‫بودن طبقات زمين و خطرات بالقوه آن آگاهي كامل داشته و‬
‫آئين نامه يا دستورالعمل هاي مناسبي جهت ايجاد شرايط امن‬
‫براي پرسنل صادر نمايد ‪.‬آزمايش هاي الزم بطور پيوسته جهت‬
‫ارزيابي مقدار گاز ها درمحل انجام گرفته و مقادير مجاز‬
‫‪16‬‬

‫وجود و مقادير گازهاي سمي و قابل احتراق‪ ،‬ميزان گرد و غبار‬
‫و بخارات اندازه گيري و اگر تجمع آنها از يك و نيم درصد تجاوز‬
‫كرد‪ ،‬در اين صورت همه پرسنل بايد محدوده مورد نظر را ترك كنند‬

‫تا اقدام مناسب دراسرع وقت جهت كاهش مقدارگازهاي فوق به مقدار‬
‫كمتر از يك درصد انجا م گيرد همه آزمايشهاو نتايج اقدامات در‬
‫دفتر كارگاه ثبت ميشود ‪ .‬تجهيزات رد يابي و اندازه گيري مقادير‬
‫گازها به طورچشمگيري مورد بازنگري قرارگرفته و از نظر كاربري‬

‫بسيار آسان ميباشند ‪ ،‬همه رديابها هشدار دهنده هايسمعي و بصري‬
‫داشته و اغلب خروجي ديجيتالي دارند‪.‬‬
‫انتخاب تجهيزات مورد نياز جهت ثبت وكنترل مقادير گازها با‬
‫توجه به اهميت وخطرات پروژه يكي از مهمترين وظايف مهندس ايمني‬
‫كارگاه مي باشد ‪ ،‬سيستم تهويه تونل بايد با توجه به نوع پروژه‬
‫به صورت علمي‪ ،‬طراحي شده و به صورت جدي و مداوم مورد بازنگري و‬
‫بازرسي قرار گيرد ‪ .‬اگر تهويه تونل به هردليلي قطع گردد‪ ،‬تمامي‬
‫‪17‬‬

‫برق رساني درتونل‬
‫خدمات مهندسي برق در تونل بسيارحياتي بوده و درصورت طراحي‬
‫نامناسب برق رساني در اكثرفعاليت ها اختالل ايجاد ميشود ‪ .‬همه‬
‫كابل هاي برق رساني به داخل تونل بايد كامال ” روكش شده و با‬
‫پوششهاي مقاوم به طور كامل پوشانده شود ‪ .‬خطوط فشارقوي مورد‬
‫نياز ماشين آالت حفاري از قبل به صورت مشخص و كامال” جدا از ديگر‬
‫خطوط پشتيباني نظير خطوط انتقال آب ‪ ،TBM,ROAD HEADER‬هوا و‬
‫تلفن( از دهانه تا سينه كار تونل ) بوده و معموال” در سقف تونل‬
‫نصب مي گردد ‪ .‬ترانسفورماتور ها در يك محدوده مجزا و با حصار‬
‫كشي مناسب و مقاوم در برابر آتش مورد استفاده قرارگرفته و‬
‫ژنراتور هاي مورد نياز پروژه جهت تامين برق ضطراري درصورت قطع‬
‫برق سراسري از قبل تهيه و آماده بكار در كارگاه وجود داشته‬
‫باشد ‪.‬‬
‫‪18‬‬

‫خطرات آتش سوزي‬
‫حتي المقدور از حمل و به کار گيري مواد مشتعل و قابل احتراق‬
‫دركارگاههاي زير زميني بخصوص در داخل تونل ها‪ ،‬جلوگيري بعمل‬
‫آيد‪ ،‬بخصوص درجبهه هاي كاري كه به روش انفجاري حفاري ميشوند‬
‫‪.‬بنابراين مواد مختلف با پتانسيل باال براي احتراق و مواد سوختي‬
‫نظير گازوئيل نبايد به داخل جبهه كاري منتقل گر دد‪ .‬از تجمع‬
‫زباله هاي مختلف و قابل احتراق نظير الستيك هاي مستعمل ماشين‬
‫آالت در محل و محكم استفاده كرده و در شرايط ايمن و با رعايت‬
‫فاصله مناسب از مناطق حساس نگهد اري شود ‪،‬درصورت استفاده از‬
‫كپسول يا سيلندر هاي گاز‪ ،‬با رعايت شرايط ايمني درداخل محفظه‬
‫هاي محكم ومقاوم نگهداري شوند ‪ .‬موانع مقاوم به صورت صفحات‬
‫حايل درشفت ها براي جداكردن محدوده اي كه فعاليت جوشكار انجام‬
‫ميگيرد نصب گردد ‪ .‬يك شخص آتش نشان با تجهيزات مناسب درزمان‬
‫‪19‬‬
‫جوشكاري وحتي پس از ‪ ٣٠‬دقيقه از اتمام جوشكاري جهت انجام‬

‫نتيجه و پيشنهادات‬
‫تدوين و ارائه آيين نامه ايمني دقيق و كارآمد براي كارگاه‬
‫هاي تونل سازي امري ضروري است‪.‬رعايت اصول و مقرارت ايمن ي در‬
‫كارگاه هاي زيرزميني عالوه بر كاهش خطرات تهديد كننده زندگي‬
‫انسان ها از نظر اقتصادي نيز به نفع جامعه و منافع ملي است‬
‫‪.‬تنظيم و ارائه استانداردهاي ايمني براي كارگاهها و پيگيري آن‬
‫از طرف كارفرما ها و مشاور و ملزم بودن پيمانكار به آن در‬
‫پيشبرد يك پروژه اهميت خاصي داشته و در اين راستا الزم است كه‬
‫تعريف مناسب از جايگاه مهندس ايمني در همه كارگاه ها ارائه گردد‬
‫خطرات خاص و منحصر بفرد هر كارگاه با توجه به نوع پروژه و‬
‫شرايط حاكم بر آن بررسي شده وآگاهي هاي الزم توسط مهندس ايمني به‬
‫همه پرسنل ارائه شود ‪ .‬در اين راستا آموزشهاي كافي و مناسب‬
‫درزمينه خطرات بالقوه موجود در كارگاه به افراد تازه استخدام با‬
‫‪20‬‬
‫برنامه ريزي مناسب ارائه گردد‪.‬شرايط الزم براي فعاليت مستقل و‬


Slide 6

‫دانشگاه آزاد اسالمی واحد بناب‬

‫گروه عمران‬
‫کارشناس ی ارشد مهندس ی عمران – مهندس ی و مدیریت ساخت‬
‫عنوان پژوهش‪ :‬نقش مهندس ی ایمنی در پروژ ه های عمرانی‬
‫استاد راهنما ‪ :‬آقای دکتر سالمی‬
‫گردآورنده ‪ :‬حامد یزدانی دیزگوین‬

‫نقش مهندس ايمني در كارگاه هاي عمراني‬
‫با نگرشي خاص به موارد ايمني در تونل ها‬
‫امروزه بحث تونلهاي بلند در مراكز دانشگاهي و تحقيقاتي و‬

‫دستگاههاي اجرايي كشور با اهداف مختلفي مطرح و پيگيري می گردد‪،‬‬
‫بطوريكه رشد قابل توجهي در طرح و اجراي تونلهاي بلند در سالهاي‬
‫اخير ديده مي شود‪ .‬بديهي است بدون توجه به مسائل ايمني و عدم‬
‫رعايت دقيق موارد ايمني و يا عدم شناخت صحيح از خطرات ويژه‬

‫محيط هاي كاري زير زميني‪ ،‬مي تواند مشكالت جبران ناپذيري ايجاد‬
‫نموده و هزينه هاي سنگيني به هر سيستمي تحميل نمايد‪.‬‬
‫آگاهي از مراحل مختلف عمليات اجرايي ساخت تونل و شناسايي‬
‫خطرات وحوادث بالقوه در همه مراحل‪ ،‬به ايجاد شرايط امن براي‬
‫فعاليت كارگران در داخل تونل كمك موثري خواهد نمود ‪ .‬در اين‬
‫مطالعه با تعريف ايمني و اهميت آن ‪ ،‬نقش مهندس ايمني و شرح‬
‫‪4‬‬
‫وظايف آن در پروژه هاي عمراني بخصوص در كارگاههاي زيرزميني‬

‫حوادث زمان ساخت تونل در گذشته به ازاي هر ‪ ٨٠٠‬متر طول تونل‬
‫معمو ًال حيات يك نفر را به مخاطره مي انداخت‪ .‬امروزه افزايش‬
‫آگاهي در زمينه احداث تونل منجر به بهبود شرايط كاري در‬
‫كارگاههاي زير زميني شده است طوريكه آمار حوادث مرگبار و‬
‫خطرناك بطور قابل مالحظه اي كاهش پيدا كرده است در امريكا نشان‬
‫مي دهد كه آمار حوادث خطرناك و حوادث منجر به مرگ درموسسه‬
‫‪OSHA‬آمار سال ‪ ١٩٨٦‬مركزفضاهاي زير زميني ‪ ٢‬تا ‪ ٣‬برابر د يگر‬
‫كارگاههاي عمراني بوده است ‪ .‬بديهي است امروزه با گسترش ساخت‬
‫و ساز در كشور‪ ،‬در راستاي بهبود شرايط امن براي پرسنل فعال در‬
‫كارگاههاي زير زميني اعم از تونل كاران يا معدن كاران نياز‬
‫بيشتري احساس می شود‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ايمني و اثرات آن‬
‫حوادث و اتفاقات در مباحث ايمني به دو دسته كلي بشرح زيرتقسيم‬

‫ميشوند ‪:‬‬
‫‪ -١‬حوادثي كه نمی توان از وقوع آن جلوگيري كرد ‪.‬‬
‫‪ -٢‬حوادث قابل پيش بيني كه براي جلوگيري از رخداد يا كاهش‬
‫خطرات آن بايد هزينه صرف نمود‪.‬‬

‫بطور كلي علل رخداد هرگونه حادثه در كارگاههاي عمراني بشرح‬
‫ذيل م يباشد ‪:‬‬
‫ تماس كنترل نشدة شخص با مواد و ماشين آالت‪.‬‬‫‪ -‬شكست و خرابي بناهاي موقت‪.‬‬

‫ خطرات ذاتي فعاليتهاي عمراني نظير استفادة از مواد ناريه‪.‬‬‫ عدم رعايت موارد ايمني يا كم دقتي افراد شاغل در‬‫‪6‬‬

‫كارگاه‪.‬‬

‫پرسنل كارگاه بايد با علل فوق آشنا بوده و هرگونه قوانين‪،‬‬
‫آئين نامه و دستورالعمل ياراهنمايي مورد نياز را كه منجر به‬
‫كاهش خطرات گردد‪،‬رعايت نمايد ‪ .‬كاهش تعداد و درجه خطرناكي‬
‫حوادث كارگاهي عالوه بر كاهش مشكالت و هزينه هاي مرتبط با بيمه‬
‫‪ ،‬معمو‬

‫ال منجر به كاهش ديگر هزينه هاي مستقيم و غير مستقيم‬

‫حادثه مي شود‪ .‬وقتي حادثه اي رخ مي دهد يك سري هزينه هاي‬
‫آشكار و پنهان بشرح زير به سيستم تحميل می شود ‪:‬‬
‫‪ -١‬هدر رفتن وقت مفيد فرد صدمه ديده در طول درمان‪.‬‬
‫‪ -٢‬توقف يا تأخير كار تيمي كه عضو آسيب ديده در آن فعال بوده‬

‫است‪.‬‬
‫‪ -٣‬مدت زماني كه امدادگر جهت كمك و مراقبت از فرد مصدوم صرف‬
‫مي كند‪.‬‬
‫‪ -٤‬هزينه ها و زمان مورد نياز جهت بررسي ها و تهيه گزارش‬
‫‪7‬حادثه‪.‬‬

‫مهندسي ايمني و برنامه ايمني‬
‫براي پروژه ها و كارگاههاي زير زميني ‪ ،‬ضروري است پيمانكار‬
‫نسبت به استخدام يك مهندس ايمني با تجربه و آشنا به مشكالت خاص‬
‫پروژه‬

‫اقدام‬

‫نمايد‬

‫‪.‬‬

‫الزم‬

‫است‬

‫در‬

‫همان‬

‫پروژه‬

‫كارفرما‬

‫و‬

‫مشاوربصورت جداگانه جهت انجام بازرسيهاي ادواري و ناگهاني از‬

‫شرايط ايمني كارگاه يك مهندس ايمني در نظربگيرد‪.‬مهندس ايمني‬
‫پيمانكار در گام نخست بايد يك برنامه ايمني مناسب براي كارگاه‬
‫طراحي نمايد ‪.‬الزم است همه پرسنل متعهدانه برنامه ايمني را پذيرا‬
‫باشند ‪ .‬حتي توصيه مي گردد كه پيمانكار جهت تشويق و ايجاد‬

‫انگيزه براي رعايت منظم تدابير ايمني يك سري پاداش و جوايزي در‬
‫نظر بگيرد ‪.‬‬
‫همه پرسنل بايددر زمينه آشنايي با خطرات و رعايت نكات ايمني‬
‫آموزش‬

‫كافي‬

‫ديده‬

‫باشند‬

‫و‬

‫لوازم‬

‫محافظت‬

‫كننده و اضطراري‬

‫در‬

‫نزديكترين مكان براي دسترسي آسان پيش بيني شده باشد‪.‬وقتي پرسنل‬
‫‪8‬‬

‫در كارگاههاي زيرزميني فعاليت دارند الزم است كه تعداد‪ ،‬نوع و‬

‫پوشش محافظ‬
‫پرسنل تونل بايد كاله ايمني‪ ،‬كفش ايمني و ديگر پوششهاي‬
‫ويژه و مناسب محيط كار تونل نظيرعينك هاي ايمني ‪ ،‬دستكش و‬
‫ماسك مناسب داشته باشند ‪ .‬بخصوص زمانيكه با مواد سمي و‬
‫ساينده و خطرات سروكار داشته باشند ‪ .‬پوششهاي مقاوم و ضد‬
‫آتش و ماسك در زمان فعاليتهاي جوشكاري و كار با مواد داغ‬
‫وفلزات با درجه حرارت باال الزامي مي باشد ‪ .‬بنابراين هر‬

‫محيط كاري با توجه به شرايط خاص و نوع فعاليتهاي حاكم در‬
‫محيط ‪ ،‬لباسهاي ايمني ويژ هاي را نياز خواهد داشت‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫مقدمات ايمني در تونلها‬
‫محيط هاي كاري مخصوص ساخت فضاهاي زير زميني‪ ،‬خطرات خاص و منحصر‬
‫به فردي رادارا مي باشند كه پرسنل فعال در آنها بايد آگاهي هاي‬
‫الزم را نسبت به اين خطرات داشته باشند‪ .‬اين حوادث بايد در برنامه‬
‫ايمني كارگاه شناخته شده و پيش بيني هاي الزم ارائه گردد‪.‬سقف و‬

‫ديواره ها و سينه كار در هر جبهه كاري تونل بايد بطور مداوم مورد‬
‫بررسي قرارگرفته و سنگهاي ضعيف پس از لق گيري مناسب و تحكيمات‬
‫با استفاده‬

‫اوليه اجرا شوند پيچ سنگ ها با يد بطور مرتب‬

‫از‬

‫آچارهاي مناسب مورد آزمايش قرار بگيرند‪ .‬قابها و ديگر نگهدارنده‬

‫هاي‬

‫مناسب‬

‫به‬

‫منظور‬

‫جلوگيري‬

‫از‬

‫جابجايي‬

‫حركات‬

‫و‬

‫بلوكهاي‬

‫سنگي‪،‬بطور اصولي و صحيح نصب شوند ‪ .‬نگهدارنده هاي آسيب ديده و‬
‫تغيير شكل يافته در اسرع وقت تعمير و ياتعويض شوند ‪ .‬صفحه ها و‬
‫سپرهاي‬

‫نگهدا‬

‫رنده‬

‫مناسب‬

‫براي‬

‫زمينهاي‬

‫ضعيف‬

‫و‬

‫سست‬

‫طراحي‬

‫و‬

‫مورداستفادة قرار گيرد ‪ .‬ديواره ها و نگهدارنده ها پس از انفجار‬
‫‪10‬‬
‫در سينه كار بطور مرتب بازرسي و نسبت به اصالح سطوح آسيب ديده‬

‫حفاري‬
‫لق گيري سقف و ديواره هاي تونل قبل از شروع حفاري‪ ،‬توسط كارگر‬
‫با تجربه بدقت انجام گرفته و با بازرسي هاي دقيق‪ ،‬اطمينان الزم‬
‫از ايمن بودن شرايط نسبت به پتانسيل هاي بالقوه و خطرناك حاصل‬
‫گردد‪ .‬همه پرسنل آگاهي الزم در زمينه خطرات ناشي از انفجارات‬
‫قبلي بصورت مواد ناريه باقيمانده و عمل نكرده داشته باشند از‬
‫نزديك شدن افراد به بوم دستگا ه جامبو در زمان حفاري جلوگيري‬

‫شود و بجز اپراتور جامبو بر روي جامبوي فعال يا در حال حركت فرد‬
‫ديگري نبايد باشد ‪ .‬وقتي جامبو شروع به حركت می کند بامراقبتهاي‬
‫دقيق از تجهيزات ‪ ،‬بوم دستگاه در يك موقعيت مناسب قرار گيرد ‪.‬‬
‫خطوط هوا ‪ ،‬برق ‪ ،‬آب درجبهه كاري مشخص شده باشند‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫جابجايي و نگهداري مواد ناريه‬
‫آتشبار عالوه بر دارا بودن تجربه كافي در زمينه كاربرد صحيح و‬

‫ايمن مواد منفجره‪ ،‬بايد داراي گواهينامه و مجوز اشتغال باشد ‪.‬‬
‫حمل و نقل مواد ناريه با استفادة از ماشين مخصوص انجام پذيرد ‪.‬‬
‫اپراتورماشين حمل مواد ناريه دقت الزم را اعمال نمايد تا حمل و‬
‫جابجايي‬

‫مواد‬

‫ناريه‬

‫با‬

‫پرسنل‬

‫‪،‬‬

‫مواد‬

‫مصرفي‬

‫‪،‬چاشني‬

‫و‬

‫ديگر‬

‫تجهيزات همزمان انجام نگيرد ‪ .‬حمل مواد ناريه با وسيله نقليه‬
‫مشخص و داراي تابلوي مخصوص و عالئم هشداردهنده انجام گرفته و‬
‫حداقل فواصل بين ديناميت و چاشني ها (با فاصله ‪ ٢٤‬اينچ )در زمان‬
‫حمل رعايت گردد ‪ .‬وسيله نقليه مورد استفادة براي حمل مواد ناريه‬
‫در داخل تونل از نظر سيستم الكتريكي مورد بازرسي دقيق قرار‬
‫گرفته و نتايج حاصل از بازرسي ها در دفتر كارگاه ثبت گردد‬

‫‪12‬‬

‫انبار مواد ناريه‬
‫انبار‬

‫‪ CFR‬مواد ناريه براساس نوع كاربرد آنها و بادر نظر‬

‫گرفتن آئين نامه ( ‪)181‬‬

‫انبار کردن مواد ناريه در کا رگاههاي‬

‫زير زميني و در نزديكي محل فعاليت كارگرها ممنوع مي باشد‬
‫انبار دائمي مواد ناريه بايد حداقل ‪ ١٠٠‬متر از محل فعاليت هاي‬
‫كارگاهي ‪ ،‬سازه هايي نظير شفت ها و محل تردد پرسنل فاصله‬
‫داشته باشد ‪ .‬از سيگار كشيدن و آتش روشن كردن در فواصل كمتر‬

‫از ‪ ١٥‬متر از انبار مواد ناريه جلوگير بعمل آيد ‪ .‬مواد نار يه‬
‫با توجه به انواع مختلف و كاربرد آنها در انبار نگهداري‬
‫ميگردد ‪ .‬بطور مثال معمو ال رعايت فاصله ‪ ١٥‬متري بين محل‬
‫نگهداري چاشني ها و ديگر مواد ناريه در انبار توصيه ميگردد ‪٠‬‬

‫‪13‬‬

‫مواد ايمني در زمان توقف كار‬
‫تردد در كارگاههاي زير زميني در زمان عدم فعاليت بايد كنترل‬
‫و تدابير الزم نظير احداث نگهباني‪ ،‬حصار كشي و نصب عالئم هشدار‬
‫دهنده‬

‫بكار‬

‫گيرد‬

‫‪.‬‬

‫در‬

‫توقف‬

‫هاي‬

‫موقتي‬

‫و‬

‫كوتاه‬

‫مدت‬

‫حفاري‬

‫تونل‪،‬ضروري است كه سينه كار به خوبي تحكيم شود و بازرسي هاي‬
‫متوالي در زمان توقف‪ ،‬از جبهه كار و شرايط سينه كار انجام بگيرد‬
‫‪ .‬در توقف هاي بلند مدت فعاليت هاي تونل زني‪ ،‬الزم است كه ديواره‬
‫ايي محكم درسينه كار ايجاد گردد و دريچه اي براي خروج آب براي‬
‫كاهش بار اعمال شده به ديواره از طرف سينه كارپيش بيني گردد‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫كمك هاي اوليه‬
‫‪ -1‬تجهيزات‬
‫جعبه كمكهاي اوليه مقاوم تهيه و در يك مكان مناسبي در كارگاه نصب گردد‪.‬‬
‫محتويات جعبه زير نظر پزشك و بارعايت استانداردهاي جهاني ( صليب سرخ )‬
‫تهيه و همه بسته بندي ها با يد داراي برچسپ دستور العمل بوده باشند ‪.‬‬
‫قبل از رخداد هرگونه حادثه‪ ،‬تجهيزات مربوط به كمك هاي اوليه بايدتوسط‬

‫مهندس ايمني كارگاه حداقل به صورت هفتگي كنترل شده و اقالم مصرفي جايگزين‬
‫شود ‪ .‬تجهيزات مناسب جهت حمل فرد مصدوم به يك پزشك يا بيمارستان به‬
‫وسيله آمبوالنس با سرويس دهي مناسب پيش بيني گردد ‪ .‬درآئين نامه نيويورك‬
‫و بعضي از اياالت آمريكا به ازاي هرصد نفر كارگر در يك كارگاه زيرزميني‬
‫پيش بيني يك تخت با البسه و لوازم مناسب جهت حمل فرد مصدوم توصيه شده‬
‫است‪.‬‬

‫‪ -٢‬حضور امداد رسان‬
‫ضروري است كه يك فرد آموزش ديده و با تجربه كافي جهت ارائه كمكهاي اوليه‬
‫در كارگاه دردسترس بوده باشد ‪ .‬تعداد اين افراد و محل استقرار آنها در‬
‫كارگاه و نحوه دسترسي به آنها براساس پيچيد گي هاي نوع فعاليت ‪ ،‬ساسيت‬
‫‪15‬‬

‫تهويه‬
‫حوادث‬

‫ناگوار‬

‫ناشي‬

‫از‬

‫انفجار‬

‫درتونلها‬

‫در‬

‫فواصل‬

‫زماني ‪ ١٩٧٠‬تا ‪ ١٩٨٠‬در امريكا منجر به تنظيم‪ .‬آئين نامه‬
‫‪OSHA‬تكميل و ارائه آئين نامه ايمني براي كارگاه هاي زير‬
‫زميني به نام آئين نامه تعريف جامع و جداگانه اي براي‬
‫انواع زمينهاي گازدار و زمينهاي با پتانسيل گازدار و غير‬
‫گازدار ارائه نموده وبراي هركدام رهنمود هاي ايمني ويژه‬

‫اي ارائه مي نمايد ‪ .‬مديريت پروژه بايد از شرايط گازدار‬
‫بودن طبقات زمين و خطرات بالقوه آن آگاهي كامل داشته و‬
‫آئين نامه يا دستورالعمل هاي مناسبي جهت ايجاد شرايط امن‬
‫براي پرسنل صادر نمايد ‪.‬آزمايش هاي الزم بطور پيوسته جهت‬
‫ارزيابي مقدار گاز ها درمحل انجام گرفته و مقادير مجاز‬
‫‪16‬‬

‫وجود و مقادير گازهاي سمي و قابل احتراق‪ ،‬ميزان گرد و غبار‬
‫و بخارات اندازه گيري و اگر تجمع آنها از يك و نيم درصد تجاوز‬
‫كرد‪ ،‬در اين صورت همه پرسنل بايد محدوده مورد نظر را ترك كنند‬

‫تا اقدام مناسب دراسرع وقت جهت كاهش مقدارگازهاي فوق به مقدار‬
‫كمتر از يك درصد انجا م گيرد همه آزمايشهاو نتايج اقدامات در‬
‫دفتر كارگاه ثبت ميشود ‪ .‬تجهيزات رد يابي و اندازه گيري مقادير‬
‫گازها به طورچشمگيري مورد بازنگري قرارگرفته و از نظر كاربري‬

‫بسيار آسان ميباشند ‪ ،‬همه رديابها هشدار دهنده هايسمعي و بصري‬
‫داشته و اغلب خروجي ديجيتالي دارند‪.‬‬
‫انتخاب تجهيزات مورد نياز جهت ثبت وكنترل مقادير گازها با‬
‫توجه به اهميت وخطرات پروژه يكي از مهمترين وظايف مهندس ايمني‬
‫كارگاه مي باشد ‪ ،‬سيستم تهويه تونل بايد با توجه به نوع پروژه‬
‫به صورت علمي‪ ،‬طراحي شده و به صورت جدي و مداوم مورد بازنگري و‬
‫بازرسي قرار گيرد ‪ .‬اگر تهويه تونل به هردليلي قطع گردد‪ ،‬تمامي‬
‫‪17‬‬

‫برق رساني درتونل‬
‫خدمات مهندسي برق در تونل بسيارحياتي بوده و درصورت طراحي‬
‫نامناسب برق رساني در اكثرفعاليت ها اختالل ايجاد ميشود ‪ .‬همه‬
‫كابل هاي برق رساني به داخل تونل بايد كامال ” روكش شده و با‬
‫پوششهاي مقاوم به طور كامل پوشانده شود ‪ .‬خطوط فشارقوي مورد‬
‫نياز ماشين آالت حفاري از قبل به صورت مشخص و كامال” جدا از ديگر‬
‫خطوط پشتيباني نظير خطوط انتقال آب ‪ ،TBM,ROAD HEADER‬هوا و‬
‫تلفن( از دهانه تا سينه كار تونل ) بوده و معموال” در سقف تونل‬
‫نصب مي گردد ‪ .‬ترانسفورماتور ها در يك محدوده مجزا و با حصار‬
‫كشي مناسب و مقاوم در برابر آتش مورد استفاده قرارگرفته و‬
‫ژنراتور هاي مورد نياز پروژه جهت تامين برق ضطراري درصورت قطع‬
‫برق سراسري از قبل تهيه و آماده بكار در كارگاه وجود داشته‬
‫باشد ‪.‬‬
‫‪18‬‬

‫خطرات آتش سوزي‬
‫حتي المقدور از حمل و به کار گيري مواد مشتعل و قابل احتراق‬
‫دركارگاههاي زير زميني بخصوص در داخل تونل ها‪ ،‬جلوگيري بعمل‬
‫آيد‪ ،‬بخصوص درجبهه هاي كاري كه به روش انفجاري حفاري ميشوند‬
‫‪.‬بنابراين مواد مختلف با پتانسيل باال براي احتراق و مواد سوختي‬
‫نظير گازوئيل نبايد به داخل جبهه كاري منتقل گر دد‪ .‬از تجمع‬
‫زباله هاي مختلف و قابل احتراق نظير الستيك هاي مستعمل ماشين‬
‫آالت در محل و محكم استفاده كرده و در شرايط ايمن و با رعايت‬
‫فاصله مناسب از مناطق حساس نگهد اري شود ‪،‬درصورت استفاده از‬
‫كپسول يا سيلندر هاي گاز‪ ،‬با رعايت شرايط ايمني درداخل محفظه‬
‫هاي محكم ومقاوم نگهداري شوند ‪ .‬موانع مقاوم به صورت صفحات‬
‫حايل درشفت ها براي جداكردن محدوده اي كه فعاليت جوشكار انجام‬
‫ميگيرد نصب گردد ‪ .‬يك شخص آتش نشان با تجهيزات مناسب درزمان‬
‫‪19‬‬
‫جوشكاري وحتي پس از ‪ ٣٠‬دقيقه از اتمام جوشكاري جهت انجام‬

‫نتيجه و پيشنهادات‬
‫تدوين و ارائه آيين نامه ايمني دقيق و كارآمد براي كارگاه‬
‫هاي تونل سازي امري ضروري است‪.‬رعايت اصول و مقرارت ايمن ي در‬
‫كارگاه هاي زيرزميني عالوه بر كاهش خطرات تهديد كننده زندگي‬
‫انسان ها از نظر اقتصادي نيز به نفع جامعه و منافع ملي است‬
‫‪.‬تنظيم و ارائه استانداردهاي ايمني براي كارگاهها و پيگيري آن‬
‫از طرف كارفرما ها و مشاور و ملزم بودن پيمانكار به آن در‬
‫پيشبرد يك پروژه اهميت خاصي داشته و در اين راستا الزم است كه‬
‫تعريف مناسب از جايگاه مهندس ايمني در همه كارگاه ها ارائه گردد‬
‫خطرات خاص و منحصر بفرد هر كارگاه با توجه به نوع پروژه و‬
‫شرايط حاكم بر آن بررسي شده وآگاهي هاي الزم توسط مهندس ايمني به‬
‫همه پرسنل ارائه شود ‪ .‬در اين راستا آموزشهاي كافي و مناسب‬
‫درزمينه خطرات بالقوه موجود در كارگاه به افراد تازه استخدام با‬
‫‪20‬‬
‫برنامه ريزي مناسب ارائه گردد‪.‬شرايط الزم براي فعاليت مستقل و‬


Slide 7

‫دانشگاه آزاد اسالمی واحد بناب‬

‫گروه عمران‬
‫کارشناس ی ارشد مهندس ی عمران – مهندس ی و مدیریت ساخت‬
‫عنوان پژوهش‪ :‬نقش مهندس ی ایمنی در پروژ ه های عمرانی‬
‫استاد راهنما ‪ :‬آقای دکتر سالمی‬
‫گردآورنده ‪ :‬حامد یزدانی دیزگوین‬

‫نقش مهندس ايمني در كارگاه هاي عمراني‬
‫با نگرشي خاص به موارد ايمني در تونل ها‬
‫امروزه بحث تونلهاي بلند در مراكز دانشگاهي و تحقيقاتي و‬

‫دستگاههاي اجرايي كشور با اهداف مختلفي مطرح و پيگيري می گردد‪،‬‬
‫بطوريكه رشد قابل توجهي در طرح و اجراي تونلهاي بلند در سالهاي‬
‫اخير ديده مي شود‪ .‬بديهي است بدون توجه به مسائل ايمني و عدم‬
‫رعايت دقيق موارد ايمني و يا عدم شناخت صحيح از خطرات ويژه‬

‫محيط هاي كاري زير زميني‪ ،‬مي تواند مشكالت جبران ناپذيري ايجاد‬
‫نموده و هزينه هاي سنگيني به هر سيستمي تحميل نمايد‪.‬‬
‫آگاهي از مراحل مختلف عمليات اجرايي ساخت تونل و شناسايي‬
‫خطرات وحوادث بالقوه در همه مراحل‪ ،‬به ايجاد شرايط امن براي‬
‫فعاليت كارگران در داخل تونل كمك موثري خواهد نمود ‪ .‬در اين‬
‫مطالعه با تعريف ايمني و اهميت آن ‪ ،‬نقش مهندس ايمني و شرح‬
‫‪4‬‬
‫وظايف آن در پروژه هاي عمراني بخصوص در كارگاههاي زيرزميني‬

‫حوادث زمان ساخت تونل در گذشته به ازاي هر ‪ ٨٠٠‬متر طول تونل‬
‫معمو ًال حيات يك نفر را به مخاطره مي انداخت‪ .‬امروزه افزايش‬
‫آگاهي در زمينه احداث تونل منجر به بهبود شرايط كاري در‬
‫كارگاههاي زير زميني شده است طوريكه آمار حوادث مرگبار و‬
‫خطرناك بطور قابل مالحظه اي كاهش پيدا كرده است در امريكا نشان‬
‫مي دهد كه آمار حوادث خطرناك و حوادث منجر به مرگ درموسسه‬
‫‪OSHA‬آمار سال ‪ ١٩٨٦‬مركزفضاهاي زير زميني ‪ ٢‬تا ‪ ٣‬برابر د يگر‬
‫كارگاههاي عمراني بوده است ‪ .‬بديهي است امروزه با گسترش ساخت‬
‫و ساز در كشور‪ ،‬در راستاي بهبود شرايط امن براي پرسنل فعال در‬
‫كارگاههاي زير زميني اعم از تونل كاران يا معدن كاران نياز‬
‫بيشتري احساس می شود‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ايمني و اثرات آن‬
‫حوادث و اتفاقات در مباحث ايمني به دو دسته كلي بشرح زيرتقسيم‬

‫ميشوند ‪:‬‬
‫‪ -١‬حوادثي كه نمی توان از وقوع آن جلوگيري كرد ‪.‬‬
‫‪ -٢‬حوادث قابل پيش بيني كه براي جلوگيري از رخداد يا كاهش‬
‫خطرات آن بايد هزينه صرف نمود‪.‬‬

‫بطور كلي علل رخداد هرگونه حادثه در كارگاههاي عمراني بشرح‬
‫ذيل م يباشد ‪:‬‬
‫ تماس كنترل نشدة شخص با مواد و ماشين آالت‪.‬‬‫‪ -‬شكست و خرابي بناهاي موقت‪.‬‬

‫ خطرات ذاتي فعاليتهاي عمراني نظير استفادة از مواد ناريه‪.‬‬‫ عدم رعايت موارد ايمني يا كم دقتي افراد شاغل در‬‫‪6‬‬

‫كارگاه‪.‬‬

‫پرسنل كارگاه بايد با علل فوق آشنا بوده و هرگونه قوانين‪،‬‬
‫آئين نامه و دستورالعمل ياراهنمايي مورد نياز را كه منجر به‬
‫كاهش خطرات گردد‪،‬رعايت نمايد ‪ .‬كاهش تعداد و درجه خطرناكي‬
‫حوادث كارگاهي عالوه بر كاهش مشكالت و هزينه هاي مرتبط با بيمه‬
‫‪ ،‬معمو‬

‫ال منجر به كاهش ديگر هزينه هاي مستقيم و غير مستقيم‬

‫حادثه مي شود‪ .‬وقتي حادثه اي رخ مي دهد يك سري هزينه هاي‬
‫آشكار و پنهان بشرح زير به سيستم تحميل می شود ‪:‬‬
‫‪ -١‬هدر رفتن وقت مفيد فرد صدمه ديده در طول درمان‪.‬‬
‫‪ -٢‬توقف يا تأخير كار تيمي كه عضو آسيب ديده در آن فعال بوده‬

‫است‪.‬‬
‫‪ -٣‬مدت زماني كه امدادگر جهت كمك و مراقبت از فرد مصدوم صرف‬
‫مي كند‪.‬‬
‫‪ -٤‬هزينه ها و زمان مورد نياز جهت بررسي ها و تهيه گزارش‬
‫‪7‬حادثه‪.‬‬

‫مهندسي ايمني و برنامه ايمني‬
‫براي پروژه ها و كارگاههاي زير زميني ‪ ،‬ضروري است پيمانكار‬
‫نسبت به استخدام يك مهندس ايمني با تجربه و آشنا به مشكالت خاص‬
‫پروژه‬

‫اقدام‬

‫نمايد‬

‫‪.‬‬

‫الزم‬

‫است‬

‫در‬

‫همان‬

‫پروژه‬

‫كارفرما‬

‫و‬

‫مشاوربصورت جداگانه جهت انجام بازرسيهاي ادواري و ناگهاني از‬

‫شرايط ايمني كارگاه يك مهندس ايمني در نظربگيرد‪.‬مهندس ايمني‬
‫پيمانكار در گام نخست بايد يك برنامه ايمني مناسب براي كارگاه‬
‫طراحي نمايد ‪.‬الزم است همه پرسنل متعهدانه برنامه ايمني را پذيرا‬
‫باشند ‪ .‬حتي توصيه مي گردد كه پيمانكار جهت تشويق و ايجاد‬

‫انگيزه براي رعايت منظم تدابير ايمني يك سري پاداش و جوايزي در‬
‫نظر بگيرد ‪.‬‬
‫همه پرسنل بايددر زمينه آشنايي با خطرات و رعايت نكات ايمني‬
‫آموزش‬

‫كافي‬

‫ديده‬

‫باشند‬

‫و‬

‫لوازم‬

‫محافظت‬

‫كننده و اضطراري‬

‫در‬

‫نزديكترين مكان براي دسترسي آسان پيش بيني شده باشد‪.‬وقتي پرسنل‬
‫‪8‬‬

‫در كارگاههاي زيرزميني فعاليت دارند الزم است كه تعداد‪ ،‬نوع و‬

‫پوشش محافظ‬
‫پرسنل تونل بايد كاله ايمني‪ ،‬كفش ايمني و ديگر پوششهاي‬
‫ويژه و مناسب محيط كار تونل نظيرعينك هاي ايمني ‪ ،‬دستكش و‬
‫ماسك مناسب داشته باشند ‪ .‬بخصوص زمانيكه با مواد سمي و‬
‫ساينده و خطرات سروكار داشته باشند ‪ .‬پوششهاي مقاوم و ضد‬
‫آتش و ماسك در زمان فعاليتهاي جوشكاري و كار با مواد داغ‬
‫وفلزات با درجه حرارت باال الزامي مي باشد ‪ .‬بنابراين هر‬

‫محيط كاري با توجه به شرايط خاص و نوع فعاليتهاي حاكم در‬
‫محيط ‪ ،‬لباسهاي ايمني ويژ هاي را نياز خواهد داشت‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫مقدمات ايمني در تونلها‬
‫محيط هاي كاري مخصوص ساخت فضاهاي زير زميني‪ ،‬خطرات خاص و منحصر‬
‫به فردي رادارا مي باشند كه پرسنل فعال در آنها بايد آگاهي هاي‬
‫الزم را نسبت به اين خطرات داشته باشند‪ .‬اين حوادث بايد در برنامه‬
‫ايمني كارگاه شناخته شده و پيش بيني هاي الزم ارائه گردد‪.‬سقف و‬

‫ديواره ها و سينه كار در هر جبهه كاري تونل بايد بطور مداوم مورد‬
‫بررسي قرارگرفته و سنگهاي ضعيف پس از لق گيري مناسب و تحكيمات‬
‫با استفاده‬

‫اوليه اجرا شوند پيچ سنگ ها با يد بطور مرتب‬

‫از‬

‫آچارهاي مناسب مورد آزمايش قرار بگيرند‪ .‬قابها و ديگر نگهدارنده‬

‫هاي‬

‫مناسب‬

‫به‬

‫منظور‬

‫جلوگيري‬

‫از‬

‫جابجايي‬

‫حركات‬

‫و‬

‫بلوكهاي‬

‫سنگي‪،‬بطور اصولي و صحيح نصب شوند ‪ .‬نگهدارنده هاي آسيب ديده و‬
‫تغيير شكل يافته در اسرع وقت تعمير و ياتعويض شوند ‪ .‬صفحه ها و‬
‫سپرهاي‬

‫نگهدا‬

‫رنده‬

‫مناسب‬

‫براي‬

‫زمينهاي‬

‫ضعيف‬

‫و‬

‫سست‬

‫طراحي‬

‫و‬

‫مورداستفادة قرار گيرد ‪ .‬ديواره ها و نگهدارنده ها پس از انفجار‬
‫‪10‬‬
‫در سينه كار بطور مرتب بازرسي و نسبت به اصالح سطوح آسيب ديده‬

‫حفاري‬
‫لق گيري سقف و ديواره هاي تونل قبل از شروع حفاري‪ ،‬توسط كارگر‬
‫با تجربه بدقت انجام گرفته و با بازرسي هاي دقيق‪ ،‬اطمينان الزم‬
‫از ايمن بودن شرايط نسبت به پتانسيل هاي بالقوه و خطرناك حاصل‬
‫گردد‪ .‬همه پرسنل آگاهي الزم در زمينه خطرات ناشي از انفجارات‬
‫قبلي بصورت مواد ناريه باقيمانده و عمل نكرده داشته باشند از‬
‫نزديك شدن افراد به بوم دستگا ه جامبو در زمان حفاري جلوگيري‬

‫شود و بجز اپراتور جامبو بر روي جامبوي فعال يا در حال حركت فرد‬
‫ديگري نبايد باشد ‪ .‬وقتي جامبو شروع به حركت می کند بامراقبتهاي‬
‫دقيق از تجهيزات ‪ ،‬بوم دستگاه در يك موقعيت مناسب قرار گيرد ‪.‬‬
‫خطوط هوا ‪ ،‬برق ‪ ،‬آب درجبهه كاري مشخص شده باشند‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫جابجايي و نگهداري مواد ناريه‬
‫آتشبار عالوه بر دارا بودن تجربه كافي در زمينه كاربرد صحيح و‬

‫ايمن مواد منفجره‪ ،‬بايد داراي گواهينامه و مجوز اشتغال باشد ‪.‬‬
‫حمل و نقل مواد ناريه با استفادة از ماشين مخصوص انجام پذيرد ‪.‬‬
‫اپراتورماشين حمل مواد ناريه دقت الزم را اعمال نمايد تا حمل و‬
‫جابجايي‬

‫مواد‬

‫ناريه‬

‫با‬

‫پرسنل‬

‫‪،‬‬

‫مواد‬

‫مصرفي‬

‫‪،‬چاشني‬

‫و‬

‫ديگر‬

‫تجهيزات همزمان انجام نگيرد ‪ .‬حمل مواد ناريه با وسيله نقليه‬
‫مشخص و داراي تابلوي مخصوص و عالئم هشداردهنده انجام گرفته و‬
‫حداقل فواصل بين ديناميت و چاشني ها (با فاصله ‪ ٢٤‬اينچ )در زمان‬
‫حمل رعايت گردد ‪ .‬وسيله نقليه مورد استفادة براي حمل مواد ناريه‬
‫در داخل تونل از نظر سيستم الكتريكي مورد بازرسي دقيق قرار‬
‫گرفته و نتايج حاصل از بازرسي ها در دفتر كارگاه ثبت گردد‬

‫‪12‬‬

‫انبار مواد ناريه‬
‫انبار‬

‫‪ CFR‬مواد ناريه براساس نوع كاربرد آنها و بادر نظر‬

‫گرفتن آئين نامه ( ‪)181‬‬

‫انبار کردن مواد ناريه در کا رگاههاي‬

‫زير زميني و در نزديكي محل فعاليت كارگرها ممنوع مي باشد‬
‫انبار دائمي مواد ناريه بايد حداقل ‪ ١٠٠‬متر از محل فعاليت هاي‬
‫كارگاهي ‪ ،‬سازه هايي نظير شفت ها و محل تردد پرسنل فاصله‬
‫داشته باشد ‪ .‬از سيگار كشيدن و آتش روشن كردن در فواصل كمتر‬

‫از ‪ ١٥‬متر از انبار مواد ناريه جلوگير بعمل آيد ‪ .‬مواد نار يه‬
‫با توجه به انواع مختلف و كاربرد آنها در انبار نگهداري‬
‫ميگردد ‪ .‬بطور مثال معمو ال رعايت فاصله ‪ ١٥‬متري بين محل‬
‫نگهداري چاشني ها و ديگر مواد ناريه در انبار توصيه ميگردد ‪٠‬‬

‫‪13‬‬

‫مواد ايمني در زمان توقف كار‬
‫تردد در كارگاههاي زير زميني در زمان عدم فعاليت بايد كنترل‬
‫و تدابير الزم نظير احداث نگهباني‪ ،‬حصار كشي و نصب عالئم هشدار‬
‫دهنده‬

‫بكار‬

‫گيرد‬

‫‪.‬‬

‫در‬

‫توقف‬

‫هاي‬

‫موقتي‬

‫و‬

‫كوتاه‬

‫مدت‬

‫حفاري‬

‫تونل‪،‬ضروري است كه سينه كار به خوبي تحكيم شود و بازرسي هاي‬
‫متوالي در زمان توقف‪ ،‬از جبهه كار و شرايط سينه كار انجام بگيرد‬
‫‪ .‬در توقف هاي بلند مدت فعاليت هاي تونل زني‪ ،‬الزم است كه ديواره‬
‫ايي محكم درسينه كار ايجاد گردد و دريچه اي براي خروج آب براي‬
‫كاهش بار اعمال شده به ديواره از طرف سينه كارپيش بيني گردد‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫كمك هاي اوليه‬
‫‪ -1‬تجهيزات‬
‫جعبه كمكهاي اوليه مقاوم تهيه و در يك مكان مناسبي در كارگاه نصب گردد‪.‬‬
‫محتويات جعبه زير نظر پزشك و بارعايت استانداردهاي جهاني ( صليب سرخ )‬
‫تهيه و همه بسته بندي ها با يد داراي برچسپ دستور العمل بوده باشند ‪.‬‬
‫قبل از رخداد هرگونه حادثه‪ ،‬تجهيزات مربوط به كمك هاي اوليه بايدتوسط‬

‫مهندس ايمني كارگاه حداقل به صورت هفتگي كنترل شده و اقالم مصرفي جايگزين‬
‫شود ‪ .‬تجهيزات مناسب جهت حمل فرد مصدوم به يك پزشك يا بيمارستان به‬
‫وسيله آمبوالنس با سرويس دهي مناسب پيش بيني گردد ‪ .‬درآئين نامه نيويورك‬
‫و بعضي از اياالت آمريكا به ازاي هرصد نفر كارگر در يك كارگاه زيرزميني‬
‫پيش بيني يك تخت با البسه و لوازم مناسب جهت حمل فرد مصدوم توصيه شده‬
‫است‪.‬‬

‫‪ -٢‬حضور امداد رسان‬
‫ضروري است كه يك فرد آموزش ديده و با تجربه كافي جهت ارائه كمكهاي اوليه‬
‫در كارگاه دردسترس بوده باشد ‪ .‬تعداد اين افراد و محل استقرار آنها در‬
‫كارگاه و نحوه دسترسي به آنها براساس پيچيد گي هاي نوع فعاليت ‪ ،‬ساسيت‬
‫‪15‬‬

‫تهويه‬
‫حوادث‬

‫ناگوار‬

‫ناشي‬

‫از‬

‫انفجار‬

‫درتونلها‬

‫در‬

‫فواصل‬

‫زماني ‪ ١٩٧٠‬تا ‪ ١٩٨٠‬در امريكا منجر به تنظيم‪ .‬آئين نامه‬
‫‪OSHA‬تكميل و ارائه آئين نامه ايمني براي كارگاه هاي زير‬
‫زميني به نام آئين نامه تعريف جامع و جداگانه اي براي‬
‫انواع زمينهاي گازدار و زمينهاي با پتانسيل گازدار و غير‬
‫گازدار ارائه نموده وبراي هركدام رهنمود هاي ايمني ويژه‬

‫اي ارائه مي نمايد ‪ .‬مديريت پروژه بايد از شرايط گازدار‬
‫بودن طبقات زمين و خطرات بالقوه آن آگاهي كامل داشته و‬
‫آئين نامه يا دستورالعمل هاي مناسبي جهت ايجاد شرايط امن‬
‫براي پرسنل صادر نمايد ‪.‬آزمايش هاي الزم بطور پيوسته جهت‬
‫ارزيابي مقدار گاز ها درمحل انجام گرفته و مقادير مجاز‬
‫‪16‬‬

‫وجود و مقادير گازهاي سمي و قابل احتراق‪ ،‬ميزان گرد و غبار‬
‫و بخارات اندازه گيري و اگر تجمع آنها از يك و نيم درصد تجاوز‬
‫كرد‪ ،‬در اين صورت همه پرسنل بايد محدوده مورد نظر را ترك كنند‬

‫تا اقدام مناسب دراسرع وقت جهت كاهش مقدارگازهاي فوق به مقدار‬
‫كمتر از يك درصد انجا م گيرد همه آزمايشهاو نتايج اقدامات در‬
‫دفتر كارگاه ثبت ميشود ‪ .‬تجهيزات رد يابي و اندازه گيري مقادير‬
‫گازها به طورچشمگيري مورد بازنگري قرارگرفته و از نظر كاربري‬

‫بسيار آسان ميباشند ‪ ،‬همه رديابها هشدار دهنده هايسمعي و بصري‬
‫داشته و اغلب خروجي ديجيتالي دارند‪.‬‬
‫انتخاب تجهيزات مورد نياز جهت ثبت وكنترل مقادير گازها با‬
‫توجه به اهميت وخطرات پروژه يكي از مهمترين وظايف مهندس ايمني‬
‫كارگاه مي باشد ‪ ،‬سيستم تهويه تونل بايد با توجه به نوع پروژه‬
‫به صورت علمي‪ ،‬طراحي شده و به صورت جدي و مداوم مورد بازنگري و‬
‫بازرسي قرار گيرد ‪ .‬اگر تهويه تونل به هردليلي قطع گردد‪ ،‬تمامي‬
‫‪17‬‬

‫برق رساني درتونل‬
‫خدمات مهندسي برق در تونل بسيارحياتي بوده و درصورت طراحي‬
‫نامناسب برق رساني در اكثرفعاليت ها اختالل ايجاد ميشود ‪ .‬همه‬
‫كابل هاي برق رساني به داخل تونل بايد كامال ” روكش شده و با‬
‫پوششهاي مقاوم به طور كامل پوشانده شود ‪ .‬خطوط فشارقوي مورد‬
‫نياز ماشين آالت حفاري از قبل به صورت مشخص و كامال” جدا از ديگر‬
‫خطوط پشتيباني نظير خطوط انتقال آب ‪ ،TBM,ROAD HEADER‬هوا و‬
‫تلفن( از دهانه تا سينه كار تونل ) بوده و معموال” در سقف تونل‬
‫نصب مي گردد ‪ .‬ترانسفورماتور ها در يك محدوده مجزا و با حصار‬
‫كشي مناسب و مقاوم در برابر آتش مورد استفاده قرارگرفته و‬
‫ژنراتور هاي مورد نياز پروژه جهت تامين برق ضطراري درصورت قطع‬
‫برق سراسري از قبل تهيه و آماده بكار در كارگاه وجود داشته‬
‫باشد ‪.‬‬
‫‪18‬‬

‫خطرات آتش سوزي‬
‫حتي المقدور از حمل و به کار گيري مواد مشتعل و قابل احتراق‬
‫دركارگاههاي زير زميني بخصوص در داخل تونل ها‪ ،‬جلوگيري بعمل‬
‫آيد‪ ،‬بخصوص درجبهه هاي كاري كه به روش انفجاري حفاري ميشوند‬
‫‪.‬بنابراين مواد مختلف با پتانسيل باال براي احتراق و مواد سوختي‬
‫نظير گازوئيل نبايد به داخل جبهه كاري منتقل گر دد‪ .‬از تجمع‬
‫زباله هاي مختلف و قابل احتراق نظير الستيك هاي مستعمل ماشين‬
‫آالت در محل و محكم استفاده كرده و در شرايط ايمن و با رعايت‬
‫فاصله مناسب از مناطق حساس نگهد اري شود ‪،‬درصورت استفاده از‬
‫كپسول يا سيلندر هاي گاز‪ ،‬با رعايت شرايط ايمني درداخل محفظه‬
‫هاي محكم ومقاوم نگهداري شوند ‪ .‬موانع مقاوم به صورت صفحات‬
‫حايل درشفت ها براي جداكردن محدوده اي كه فعاليت جوشكار انجام‬
‫ميگيرد نصب گردد ‪ .‬يك شخص آتش نشان با تجهيزات مناسب درزمان‬
‫‪19‬‬
‫جوشكاري وحتي پس از ‪ ٣٠‬دقيقه از اتمام جوشكاري جهت انجام‬

‫نتيجه و پيشنهادات‬
‫تدوين و ارائه آيين نامه ايمني دقيق و كارآمد براي كارگاه‬
‫هاي تونل سازي امري ضروري است‪.‬رعايت اصول و مقرارت ايمن ي در‬
‫كارگاه هاي زيرزميني عالوه بر كاهش خطرات تهديد كننده زندگي‬
‫انسان ها از نظر اقتصادي نيز به نفع جامعه و منافع ملي است‬
‫‪.‬تنظيم و ارائه استانداردهاي ايمني براي كارگاهها و پيگيري آن‬
‫از طرف كارفرما ها و مشاور و ملزم بودن پيمانكار به آن در‬
‫پيشبرد يك پروژه اهميت خاصي داشته و در اين راستا الزم است كه‬
‫تعريف مناسب از جايگاه مهندس ايمني در همه كارگاه ها ارائه گردد‬
‫خطرات خاص و منحصر بفرد هر كارگاه با توجه به نوع پروژه و‬
‫شرايط حاكم بر آن بررسي شده وآگاهي هاي الزم توسط مهندس ايمني به‬
‫همه پرسنل ارائه شود ‪ .‬در اين راستا آموزشهاي كافي و مناسب‬
‫درزمينه خطرات بالقوه موجود در كارگاه به افراد تازه استخدام با‬
‫‪20‬‬
‫برنامه ريزي مناسب ارائه گردد‪.‬شرايط الزم براي فعاليت مستقل و‬


Slide 8

‫دانشگاه آزاد اسالمی واحد بناب‬

‫گروه عمران‬
‫کارشناس ی ارشد مهندس ی عمران – مهندس ی و مدیریت ساخت‬
‫عنوان پژوهش‪ :‬نقش مهندس ی ایمنی در پروژ ه های عمرانی‬
‫استاد راهنما ‪ :‬آقای دکتر سالمی‬
‫گردآورنده ‪ :‬حامد یزدانی دیزگوین‬

‫نقش مهندس ايمني در كارگاه هاي عمراني‬
‫با نگرشي خاص به موارد ايمني در تونل ها‬
‫امروزه بحث تونلهاي بلند در مراكز دانشگاهي و تحقيقاتي و‬

‫دستگاههاي اجرايي كشور با اهداف مختلفي مطرح و پيگيري می گردد‪،‬‬
‫بطوريكه رشد قابل توجهي در طرح و اجراي تونلهاي بلند در سالهاي‬
‫اخير ديده مي شود‪ .‬بديهي است بدون توجه به مسائل ايمني و عدم‬
‫رعايت دقيق موارد ايمني و يا عدم شناخت صحيح از خطرات ويژه‬

‫محيط هاي كاري زير زميني‪ ،‬مي تواند مشكالت جبران ناپذيري ايجاد‬
‫نموده و هزينه هاي سنگيني به هر سيستمي تحميل نمايد‪.‬‬
‫آگاهي از مراحل مختلف عمليات اجرايي ساخت تونل و شناسايي‬
‫خطرات وحوادث بالقوه در همه مراحل‪ ،‬به ايجاد شرايط امن براي‬
‫فعاليت كارگران در داخل تونل كمك موثري خواهد نمود ‪ .‬در اين‬
‫مطالعه با تعريف ايمني و اهميت آن ‪ ،‬نقش مهندس ايمني و شرح‬
‫‪4‬‬
‫وظايف آن در پروژه هاي عمراني بخصوص در كارگاههاي زيرزميني‬

‫حوادث زمان ساخت تونل در گذشته به ازاي هر ‪ ٨٠٠‬متر طول تونل‬
‫معمو ًال حيات يك نفر را به مخاطره مي انداخت‪ .‬امروزه افزايش‬
‫آگاهي در زمينه احداث تونل منجر به بهبود شرايط كاري در‬
‫كارگاههاي زير زميني شده است طوريكه آمار حوادث مرگبار و‬
‫خطرناك بطور قابل مالحظه اي كاهش پيدا كرده است در امريكا نشان‬
‫مي دهد كه آمار حوادث خطرناك و حوادث منجر به مرگ درموسسه‬
‫‪OSHA‬آمار سال ‪ ١٩٨٦‬مركزفضاهاي زير زميني ‪ ٢‬تا ‪ ٣‬برابر د يگر‬
‫كارگاههاي عمراني بوده است ‪ .‬بديهي است امروزه با گسترش ساخت‬
‫و ساز در كشور‪ ،‬در راستاي بهبود شرايط امن براي پرسنل فعال در‬
‫كارگاههاي زير زميني اعم از تونل كاران يا معدن كاران نياز‬
‫بيشتري احساس می شود‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ايمني و اثرات آن‬
‫حوادث و اتفاقات در مباحث ايمني به دو دسته كلي بشرح زيرتقسيم‬

‫ميشوند ‪:‬‬
‫‪ -١‬حوادثي كه نمی توان از وقوع آن جلوگيري كرد ‪.‬‬
‫‪ -٢‬حوادث قابل پيش بيني كه براي جلوگيري از رخداد يا كاهش‬
‫خطرات آن بايد هزينه صرف نمود‪.‬‬

‫بطور كلي علل رخداد هرگونه حادثه در كارگاههاي عمراني بشرح‬
‫ذيل م يباشد ‪:‬‬
‫ تماس كنترل نشدة شخص با مواد و ماشين آالت‪.‬‬‫‪ -‬شكست و خرابي بناهاي موقت‪.‬‬

‫ خطرات ذاتي فعاليتهاي عمراني نظير استفادة از مواد ناريه‪.‬‬‫ عدم رعايت موارد ايمني يا كم دقتي افراد شاغل در‬‫‪6‬‬

‫كارگاه‪.‬‬

‫پرسنل كارگاه بايد با علل فوق آشنا بوده و هرگونه قوانين‪،‬‬
‫آئين نامه و دستورالعمل ياراهنمايي مورد نياز را كه منجر به‬
‫كاهش خطرات گردد‪،‬رعايت نمايد ‪ .‬كاهش تعداد و درجه خطرناكي‬
‫حوادث كارگاهي عالوه بر كاهش مشكالت و هزينه هاي مرتبط با بيمه‬
‫‪ ،‬معمو‬

‫ال منجر به كاهش ديگر هزينه هاي مستقيم و غير مستقيم‬

‫حادثه مي شود‪ .‬وقتي حادثه اي رخ مي دهد يك سري هزينه هاي‬
‫آشكار و پنهان بشرح زير به سيستم تحميل می شود ‪:‬‬
‫‪ -١‬هدر رفتن وقت مفيد فرد صدمه ديده در طول درمان‪.‬‬
‫‪ -٢‬توقف يا تأخير كار تيمي كه عضو آسيب ديده در آن فعال بوده‬

‫است‪.‬‬
‫‪ -٣‬مدت زماني كه امدادگر جهت كمك و مراقبت از فرد مصدوم صرف‬
‫مي كند‪.‬‬
‫‪ -٤‬هزينه ها و زمان مورد نياز جهت بررسي ها و تهيه گزارش‬
‫‪7‬حادثه‪.‬‬

‫مهندسي ايمني و برنامه ايمني‬
‫براي پروژه ها و كارگاههاي زير زميني ‪ ،‬ضروري است پيمانكار‬
‫نسبت به استخدام يك مهندس ايمني با تجربه و آشنا به مشكالت خاص‬
‫پروژه‬

‫اقدام‬

‫نمايد‬

‫‪.‬‬

‫الزم‬

‫است‬

‫در‬

‫همان‬

‫پروژه‬

‫كارفرما‬

‫و‬

‫مشاوربصورت جداگانه جهت انجام بازرسيهاي ادواري و ناگهاني از‬

‫شرايط ايمني كارگاه يك مهندس ايمني در نظربگيرد‪.‬مهندس ايمني‬
‫پيمانكار در گام نخست بايد يك برنامه ايمني مناسب براي كارگاه‬
‫طراحي نمايد ‪.‬الزم است همه پرسنل متعهدانه برنامه ايمني را پذيرا‬
‫باشند ‪ .‬حتي توصيه مي گردد كه پيمانكار جهت تشويق و ايجاد‬

‫انگيزه براي رعايت منظم تدابير ايمني يك سري پاداش و جوايزي در‬
‫نظر بگيرد ‪.‬‬
‫همه پرسنل بايددر زمينه آشنايي با خطرات و رعايت نكات ايمني‬
‫آموزش‬

‫كافي‬

‫ديده‬

‫باشند‬

‫و‬

‫لوازم‬

‫محافظت‬

‫كننده و اضطراري‬

‫در‬

‫نزديكترين مكان براي دسترسي آسان پيش بيني شده باشد‪.‬وقتي پرسنل‬
‫‪8‬‬

‫در كارگاههاي زيرزميني فعاليت دارند الزم است كه تعداد‪ ،‬نوع و‬

‫پوشش محافظ‬
‫پرسنل تونل بايد كاله ايمني‪ ،‬كفش ايمني و ديگر پوششهاي‬
‫ويژه و مناسب محيط كار تونل نظيرعينك هاي ايمني ‪ ،‬دستكش و‬
‫ماسك مناسب داشته باشند ‪ .‬بخصوص زمانيكه با مواد سمي و‬
‫ساينده و خطرات سروكار داشته باشند ‪ .‬پوششهاي مقاوم و ضد‬
‫آتش و ماسك در زمان فعاليتهاي جوشكاري و كار با مواد داغ‬
‫وفلزات با درجه حرارت باال الزامي مي باشد ‪ .‬بنابراين هر‬

‫محيط كاري با توجه به شرايط خاص و نوع فعاليتهاي حاكم در‬
‫محيط ‪ ،‬لباسهاي ايمني ويژ هاي را نياز خواهد داشت‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫مقدمات ايمني در تونلها‬
‫محيط هاي كاري مخصوص ساخت فضاهاي زير زميني‪ ،‬خطرات خاص و منحصر‬
‫به فردي رادارا مي باشند كه پرسنل فعال در آنها بايد آگاهي هاي‬
‫الزم را نسبت به اين خطرات داشته باشند‪ .‬اين حوادث بايد در برنامه‬
‫ايمني كارگاه شناخته شده و پيش بيني هاي الزم ارائه گردد‪.‬سقف و‬

‫ديواره ها و سينه كار در هر جبهه كاري تونل بايد بطور مداوم مورد‬
‫بررسي قرارگرفته و سنگهاي ضعيف پس از لق گيري مناسب و تحكيمات‬
‫با استفاده‬

‫اوليه اجرا شوند پيچ سنگ ها با يد بطور مرتب‬

‫از‬

‫آچارهاي مناسب مورد آزمايش قرار بگيرند‪ .‬قابها و ديگر نگهدارنده‬

‫هاي‬

‫مناسب‬

‫به‬

‫منظور‬

‫جلوگيري‬

‫از‬

‫جابجايي‬

‫حركات‬

‫و‬

‫بلوكهاي‬

‫سنگي‪،‬بطور اصولي و صحيح نصب شوند ‪ .‬نگهدارنده هاي آسيب ديده و‬
‫تغيير شكل يافته در اسرع وقت تعمير و ياتعويض شوند ‪ .‬صفحه ها و‬
‫سپرهاي‬

‫نگهدا‬

‫رنده‬

‫مناسب‬

‫براي‬

‫زمينهاي‬

‫ضعيف‬

‫و‬

‫سست‬

‫طراحي‬

‫و‬

‫مورداستفادة قرار گيرد ‪ .‬ديواره ها و نگهدارنده ها پس از انفجار‬
‫‪10‬‬
‫در سينه كار بطور مرتب بازرسي و نسبت به اصالح سطوح آسيب ديده‬

‫حفاري‬
‫لق گيري سقف و ديواره هاي تونل قبل از شروع حفاري‪ ،‬توسط كارگر‬
‫با تجربه بدقت انجام گرفته و با بازرسي هاي دقيق‪ ،‬اطمينان الزم‬
‫از ايمن بودن شرايط نسبت به پتانسيل هاي بالقوه و خطرناك حاصل‬
‫گردد‪ .‬همه پرسنل آگاهي الزم در زمينه خطرات ناشي از انفجارات‬
‫قبلي بصورت مواد ناريه باقيمانده و عمل نكرده داشته باشند از‬
‫نزديك شدن افراد به بوم دستگا ه جامبو در زمان حفاري جلوگيري‬

‫شود و بجز اپراتور جامبو بر روي جامبوي فعال يا در حال حركت فرد‬
‫ديگري نبايد باشد ‪ .‬وقتي جامبو شروع به حركت می کند بامراقبتهاي‬
‫دقيق از تجهيزات ‪ ،‬بوم دستگاه در يك موقعيت مناسب قرار گيرد ‪.‬‬
‫خطوط هوا ‪ ،‬برق ‪ ،‬آب درجبهه كاري مشخص شده باشند‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫جابجايي و نگهداري مواد ناريه‬
‫آتشبار عالوه بر دارا بودن تجربه كافي در زمينه كاربرد صحيح و‬

‫ايمن مواد منفجره‪ ،‬بايد داراي گواهينامه و مجوز اشتغال باشد ‪.‬‬
‫حمل و نقل مواد ناريه با استفادة از ماشين مخصوص انجام پذيرد ‪.‬‬
‫اپراتورماشين حمل مواد ناريه دقت الزم را اعمال نمايد تا حمل و‬
‫جابجايي‬

‫مواد‬

‫ناريه‬

‫با‬

‫پرسنل‬

‫‪،‬‬

‫مواد‬

‫مصرفي‬

‫‪،‬چاشني‬

‫و‬

‫ديگر‬

‫تجهيزات همزمان انجام نگيرد ‪ .‬حمل مواد ناريه با وسيله نقليه‬
‫مشخص و داراي تابلوي مخصوص و عالئم هشداردهنده انجام گرفته و‬
‫حداقل فواصل بين ديناميت و چاشني ها (با فاصله ‪ ٢٤‬اينچ )در زمان‬
‫حمل رعايت گردد ‪ .‬وسيله نقليه مورد استفادة براي حمل مواد ناريه‬
‫در داخل تونل از نظر سيستم الكتريكي مورد بازرسي دقيق قرار‬
‫گرفته و نتايج حاصل از بازرسي ها در دفتر كارگاه ثبت گردد‬

‫‪12‬‬

‫انبار مواد ناريه‬
‫انبار‬

‫‪ CFR‬مواد ناريه براساس نوع كاربرد آنها و بادر نظر‬

‫گرفتن آئين نامه ( ‪)181‬‬

‫انبار کردن مواد ناريه در کا رگاههاي‬

‫زير زميني و در نزديكي محل فعاليت كارگرها ممنوع مي باشد‬
‫انبار دائمي مواد ناريه بايد حداقل ‪ ١٠٠‬متر از محل فعاليت هاي‬
‫كارگاهي ‪ ،‬سازه هايي نظير شفت ها و محل تردد پرسنل فاصله‬
‫داشته باشد ‪ .‬از سيگار كشيدن و آتش روشن كردن در فواصل كمتر‬

‫از ‪ ١٥‬متر از انبار مواد ناريه جلوگير بعمل آيد ‪ .‬مواد نار يه‬
‫با توجه به انواع مختلف و كاربرد آنها در انبار نگهداري‬
‫ميگردد ‪ .‬بطور مثال معمو ال رعايت فاصله ‪ ١٥‬متري بين محل‬
‫نگهداري چاشني ها و ديگر مواد ناريه در انبار توصيه ميگردد ‪٠‬‬

‫‪13‬‬

‫مواد ايمني در زمان توقف كار‬
‫تردد در كارگاههاي زير زميني در زمان عدم فعاليت بايد كنترل‬
‫و تدابير الزم نظير احداث نگهباني‪ ،‬حصار كشي و نصب عالئم هشدار‬
‫دهنده‬

‫بكار‬

‫گيرد‬

‫‪.‬‬

‫در‬

‫توقف‬

‫هاي‬

‫موقتي‬

‫و‬

‫كوتاه‬

‫مدت‬

‫حفاري‬

‫تونل‪،‬ضروري است كه سينه كار به خوبي تحكيم شود و بازرسي هاي‬
‫متوالي در زمان توقف‪ ،‬از جبهه كار و شرايط سينه كار انجام بگيرد‬
‫‪ .‬در توقف هاي بلند مدت فعاليت هاي تونل زني‪ ،‬الزم است كه ديواره‬
‫ايي محكم درسينه كار ايجاد گردد و دريچه اي براي خروج آب براي‬
‫كاهش بار اعمال شده به ديواره از طرف سينه كارپيش بيني گردد‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫كمك هاي اوليه‬
‫‪ -1‬تجهيزات‬
‫جعبه كمكهاي اوليه مقاوم تهيه و در يك مكان مناسبي در كارگاه نصب گردد‪.‬‬
‫محتويات جعبه زير نظر پزشك و بارعايت استانداردهاي جهاني ( صليب سرخ )‬
‫تهيه و همه بسته بندي ها با يد داراي برچسپ دستور العمل بوده باشند ‪.‬‬
‫قبل از رخداد هرگونه حادثه‪ ،‬تجهيزات مربوط به كمك هاي اوليه بايدتوسط‬

‫مهندس ايمني كارگاه حداقل به صورت هفتگي كنترل شده و اقالم مصرفي جايگزين‬
‫شود ‪ .‬تجهيزات مناسب جهت حمل فرد مصدوم به يك پزشك يا بيمارستان به‬
‫وسيله آمبوالنس با سرويس دهي مناسب پيش بيني گردد ‪ .‬درآئين نامه نيويورك‬
‫و بعضي از اياالت آمريكا به ازاي هرصد نفر كارگر در يك كارگاه زيرزميني‬
‫پيش بيني يك تخت با البسه و لوازم مناسب جهت حمل فرد مصدوم توصيه شده‬
‫است‪.‬‬

‫‪ -٢‬حضور امداد رسان‬
‫ضروري است كه يك فرد آموزش ديده و با تجربه كافي جهت ارائه كمكهاي اوليه‬
‫در كارگاه دردسترس بوده باشد ‪ .‬تعداد اين افراد و محل استقرار آنها در‬
‫كارگاه و نحوه دسترسي به آنها براساس پيچيد گي هاي نوع فعاليت ‪ ،‬ساسيت‬
‫‪15‬‬

‫تهويه‬
‫حوادث‬

‫ناگوار‬

‫ناشي‬

‫از‬

‫انفجار‬

‫درتونلها‬

‫در‬

‫فواصل‬

‫زماني ‪ ١٩٧٠‬تا ‪ ١٩٨٠‬در امريكا منجر به تنظيم‪ .‬آئين نامه‬
‫‪OSHA‬تكميل و ارائه آئين نامه ايمني براي كارگاه هاي زير‬
‫زميني به نام آئين نامه تعريف جامع و جداگانه اي براي‬
‫انواع زمينهاي گازدار و زمينهاي با پتانسيل گازدار و غير‬
‫گازدار ارائه نموده وبراي هركدام رهنمود هاي ايمني ويژه‬

‫اي ارائه مي نمايد ‪ .‬مديريت پروژه بايد از شرايط گازدار‬
‫بودن طبقات زمين و خطرات بالقوه آن آگاهي كامل داشته و‬
‫آئين نامه يا دستورالعمل هاي مناسبي جهت ايجاد شرايط امن‬
‫براي پرسنل صادر نمايد ‪.‬آزمايش هاي الزم بطور پيوسته جهت‬
‫ارزيابي مقدار گاز ها درمحل انجام گرفته و مقادير مجاز‬
‫‪16‬‬

‫وجود و مقادير گازهاي سمي و قابل احتراق‪ ،‬ميزان گرد و غبار‬
‫و بخارات اندازه گيري و اگر تجمع آنها از يك و نيم درصد تجاوز‬
‫كرد‪ ،‬در اين صورت همه پرسنل بايد محدوده مورد نظر را ترك كنند‬

‫تا اقدام مناسب دراسرع وقت جهت كاهش مقدارگازهاي فوق به مقدار‬
‫كمتر از يك درصد انجا م گيرد همه آزمايشهاو نتايج اقدامات در‬
‫دفتر كارگاه ثبت ميشود ‪ .‬تجهيزات رد يابي و اندازه گيري مقادير‬
‫گازها به طورچشمگيري مورد بازنگري قرارگرفته و از نظر كاربري‬

‫بسيار آسان ميباشند ‪ ،‬همه رديابها هشدار دهنده هايسمعي و بصري‬
‫داشته و اغلب خروجي ديجيتالي دارند‪.‬‬
‫انتخاب تجهيزات مورد نياز جهت ثبت وكنترل مقادير گازها با‬
‫توجه به اهميت وخطرات پروژه يكي از مهمترين وظايف مهندس ايمني‬
‫كارگاه مي باشد ‪ ،‬سيستم تهويه تونل بايد با توجه به نوع پروژه‬
‫به صورت علمي‪ ،‬طراحي شده و به صورت جدي و مداوم مورد بازنگري و‬
‫بازرسي قرار گيرد ‪ .‬اگر تهويه تونل به هردليلي قطع گردد‪ ،‬تمامي‬
‫‪17‬‬

‫برق رساني درتونل‬
‫خدمات مهندسي برق در تونل بسيارحياتي بوده و درصورت طراحي‬
‫نامناسب برق رساني در اكثرفعاليت ها اختالل ايجاد ميشود ‪ .‬همه‬
‫كابل هاي برق رساني به داخل تونل بايد كامال ” روكش شده و با‬
‫پوششهاي مقاوم به طور كامل پوشانده شود ‪ .‬خطوط فشارقوي مورد‬
‫نياز ماشين آالت حفاري از قبل به صورت مشخص و كامال” جدا از ديگر‬
‫خطوط پشتيباني نظير خطوط انتقال آب ‪ ،TBM,ROAD HEADER‬هوا و‬
‫تلفن( از دهانه تا سينه كار تونل ) بوده و معموال” در سقف تونل‬
‫نصب مي گردد ‪ .‬ترانسفورماتور ها در يك محدوده مجزا و با حصار‬
‫كشي مناسب و مقاوم در برابر آتش مورد استفاده قرارگرفته و‬
‫ژنراتور هاي مورد نياز پروژه جهت تامين برق ضطراري درصورت قطع‬
‫برق سراسري از قبل تهيه و آماده بكار در كارگاه وجود داشته‬
‫باشد ‪.‬‬
‫‪18‬‬

‫خطرات آتش سوزي‬
‫حتي المقدور از حمل و به کار گيري مواد مشتعل و قابل احتراق‬
‫دركارگاههاي زير زميني بخصوص در داخل تونل ها‪ ،‬جلوگيري بعمل‬
‫آيد‪ ،‬بخصوص درجبهه هاي كاري كه به روش انفجاري حفاري ميشوند‬
‫‪.‬بنابراين مواد مختلف با پتانسيل باال براي احتراق و مواد سوختي‬
‫نظير گازوئيل نبايد به داخل جبهه كاري منتقل گر دد‪ .‬از تجمع‬
‫زباله هاي مختلف و قابل احتراق نظير الستيك هاي مستعمل ماشين‬
‫آالت در محل و محكم استفاده كرده و در شرايط ايمن و با رعايت‬
‫فاصله مناسب از مناطق حساس نگهد اري شود ‪،‬درصورت استفاده از‬
‫كپسول يا سيلندر هاي گاز‪ ،‬با رعايت شرايط ايمني درداخل محفظه‬
‫هاي محكم ومقاوم نگهداري شوند ‪ .‬موانع مقاوم به صورت صفحات‬
‫حايل درشفت ها براي جداكردن محدوده اي كه فعاليت جوشكار انجام‬
‫ميگيرد نصب گردد ‪ .‬يك شخص آتش نشان با تجهيزات مناسب درزمان‬
‫‪19‬‬
‫جوشكاري وحتي پس از ‪ ٣٠‬دقيقه از اتمام جوشكاري جهت انجام‬

‫نتيجه و پيشنهادات‬
‫تدوين و ارائه آيين نامه ايمني دقيق و كارآمد براي كارگاه‬
‫هاي تونل سازي امري ضروري است‪.‬رعايت اصول و مقرارت ايمن ي در‬
‫كارگاه هاي زيرزميني عالوه بر كاهش خطرات تهديد كننده زندگي‬
‫انسان ها از نظر اقتصادي نيز به نفع جامعه و منافع ملي است‬
‫‪.‬تنظيم و ارائه استانداردهاي ايمني براي كارگاهها و پيگيري آن‬
‫از طرف كارفرما ها و مشاور و ملزم بودن پيمانكار به آن در‬
‫پيشبرد يك پروژه اهميت خاصي داشته و در اين راستا الزم است كه‬
‫تعريف مناسب از جايگاه مهندس ايمني در همه كارگاه ها ارائه گردد‬
‫خطرات خاص و منحصر بفرد هر كارگاه با توجه به نوع پروژه و‬
‫شرايط حاكم بر آن بررسي شده وآگاهي هاي الزم توسط مهندس ايمني به‬
‫همه پرسنل ارائه شود ‪ .‬در اين راستا آموزشهاي كافي و مناسب‬
‫درزمينه خطرات بالقوه موجود در كارگاه به افراد تازه استخدام با‬
‫‪20‬‬
‫برنامه ريزي مناسب ارائه گردد‪.‬شرايط الزم براي فعاليت مستقل و‬


Slide 9

‫دانشگاه آزاد اسالمی واحد بناب‬

‫گروه عمران‬
‫کارشناس ی ارشد مهندس ی عمران – مهندس ی و مدیریت ساخت‬
‫عنوان پژوهش‪ :‬نقش مهندس ی ایمنی در پروژ ه های عمرانی‬
‫استاد راهنما ‪ :‬آقای دکتر سالمی‬
‫گردآورنده ‪ :‬حامد یزدانی دیزگوین‬

‫نقش مهندس ايمني در كارگاه هاي عمراني‬
‫با نگرشي خاص به موارد ايمني در تونل ها‬
‫امروزه بحث تونلهاي بلند در مراكز دانشگاهي و تحقيقاتي و‬

‫دستگاههاي اجرايي كشور با اهداف مختلفي مطرح و پيگيري می گردد‪،‬‬
‫بطوريكه رشد قابل توجهي در طرح و اجراي تونلهاي بلند در سالهاي‬
‫اخير ديده مي شود‪ .‬بديهي است بدون توجه به مسائل ايمني و عدم‬
‫رعايت دقيق موارد ايمني و يا عدم شناخت صحيح از خطرات ويژه‬

‫محيط هاي كاري زير زميني‪ ،‬مي تواند مشكالت جبران ناپذيري ايجاد‬
‫نموده و هزينه هاي سنگيني به هر سيستمي تحميل نمايد‪.‬‬
‫آگاهي از مراحل مختلف عمليات اجرايي ساخت تونل و شناسايي‬
‫خطرات وحوادث بالقوه در همه مراحل‪ ،‬به ايجاد شرايط امن براي‬
‫فعاليت كارگران در داخل تونل كمك موثري خواهد نمود ‪ .‬در اين‬
‫مطالعه با تعريف ايمني و اهميت آن ‪ ،‬نقش مهندس ايمني و شرح‬
‫‪4‬‬
‫وظايف آن در پروژه هاي عمراني بخصوص در كارگاههاي زيرزميني‬

‫حوادث زمان ساخت تونل در گذشته به ازاي هر ‪ ٨٠٠‬متر طول تونل‬
‫معمو ًال حيات يك نفر را به مخاطره مي انداخت‪ .‬امروزه افزايش‬
‫آگاهي در زمينه احداث تونل منجر به بهبود شرايط كاري در‬
‫كارگاههاي زير زميني شده است طوريكه آمار حوادث مرگبار و‬
‫خطرناك بطور قابل مالحظه اي كاهش پيدا كرده است در امريكا نشان‬
‫مي دهد كه آمار حوادث خطرناك و حوادث منجر به مرگ درموسسه‬
‫‪OSHA‬آمار سال ‪ ١٩٨٦‬مركزفضاهاي زير زميني ‪ ٢‬تا ‪ ٣‬برابر د يگر‬
‫كارگاههاي عمراني بوده است ‪ .‬بديهي است امروزه با گسترش ساخت‬
‫و ساز در كشور‪ ،‬در راستاي بهبود شرايط امن براي پرسنل فعال در‬
‫كارگاههاي زير زميني اعم از تونل كاران يا معدن كاران نياز‬
‫بيشتري احساس می شود‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ايمني و اثرات آن‬
‫حوادث و اتفاقات در مباحث ايمني به دو دسته كلي بشرح زيرتقسيم‬

‫ميشوند ‪:‬‬
‫‪ -١‬حوادثي كه نمی توان از وقوع آن جلوگيري كرد ‪.‬‬
‫‪ -٢‬حوادث قابل پيش بيني كه براي جلوگيري از رخداد يا كاهش‬
‫خطرات آن بايد هزينه صرف نمود‪.‬‬

‫بطور كلي علل رخداد هرگونه حادثه در كارگاههاي عمراني بشرح‬
‫ذيل م يباشد ‪:‬‬
‫ تماس كنترل نشدة شخص با مواد و ماشين آالت‪.‬‬‫‪ -‬شكست و خرابي بناهاي موقت‪.‬‬

‫ خطرات ذاتي فعاليتهاي عمراني نظير استفادة از مواد ناريه‪.‬‬‫ عدم رعايت موارد ايمني يا كم دقتي افراد شاغل در‬‫‪6‬‬

‫كارگاه‪.‬‬

‫پرسنل كارگاه بايد با علل فوق آشنا بوده و هرگونه قوانين‪،‬‬
‫آئين نامه و دستورالعمل ياراهنمايي مورد نياز را كه منجر به‬
‫كاهش خطرات گردد‪،‬رعايت نمايد ‪ .‬كاهش تعداد و درجه خطرناكي‬
‫حوادث كارگاهي عالوه بر كاهش مشكالت و هزينه هاي مرتبط با بيمه‬
‫‪ ،‬معمو‬

‫ال منجر به كاهش ديگر هزينه هاي مستقيم و غير مستقيم‬

‫حادثه مي شود‪ .‬وقتي حادثه اي رخ مي دهد يك سري هزينه هاي‬
‫آشكار و پنهان بشرح زير به سيستم تحميل می شود ‪:‬‬
‫‪ -١‬هدر رفتن وقت مفيد فرد صدمه ديده در طول درمان‪.‬‬
‫‪ -٢‬توقف يا تأخير كار تيمي كه عضو آسيب ديده در آن فعال بوده‬

‫است‪.‬‬
‫‪ -٣‬مدت زماني كه امدادگر جهت كمك و مراقبت از فرد مصدوم صرف‬
‫مي كند‪.‬‬
‫‪ -٤‬هزينه ها و زمان مورد نياز جهت بررسي ها و تهيه گزارش‬
‫‪7‬حادثه‪.‬‬

‫مهندسي ايمني و برنامه ايمني‬
‫براي پروژه ها و كارگاههاي زير زميني ‪ ،‬ضروري است پيمانكار‬
‫نسبت به استخدام يك مهندس ايمني با تجربه و آشنا به مشكالت خاص‬
‫پروژه‬

‫اقدام‬

‫نمايد‬

‫‪.‬‬

‫الزم‬

‫است‬

‫در‬

‫همان‬

‫پروژه‬

‫كارفرما‬

‫و‬

‫مشاوربصورت جداگانه جهت انجام بازرسيهاي ادواري و ناگهاني از‬

‫شرايط ايمني كارگاه يك مهندس ايمني در نظربگيرد‪.‬مهندس ايمني‬
‫پيمانكار در گام نخست بايد يك برنامه ايمني مناسب براي كارگاه‬
‫طراحي نمايد ‪.‬الزم است همه پرسنل متعهدانه برنامه ايمني را پذيرا‬
‫باشند ‪ .‬حتي توصيه مي گردد كه پيمانكار جهت تشويق و ايجاد‬

‫انگيزه براي رعايت منظم تدابير ايمني يك سري پاداش و جوايزي در‬
‫نظر بگيرد ‪.‬‬
‫همه پرسنل بايددر زمينه آشنايي با خطرات و رعايت نكات ايمني‬
‫آموزش‬

‫كافي‬

‫ديده‬

‫باشند‬

‫و‬

‫لوازم‬

‫محافظت‬

‫كننده و اضطراري‬

‫در‬

‫نزديكترين مكان براي دسترسي آسان پيش بيني شده باشد‪.‬وقتي پرسنل‬
‫‪8‬‬

‫در كارگاههاي زيرزميني فعاليت دارند الزم است كه تعداد‪ ،‬نوع و‬

‫پوشش محافظ‬
‫پرسنل تونل بايد كاله ايمني‪ ،‬كفش ايمني و ديگر پوششهاي‬
‫ويژه و مناسب محيط كار تونل نظيرعينك هاي ايمني ‪ ،‬دستكش و‬
‫ماسك مناسب داشته باشند ‪ .‬بخصوص زمانيكه با مواد سمي و‬
‫ساينده و خطرات سروكار داشته باشند ‪ .‬پوششهاي مقاوم و ضد‬
‫آتش و ماسك در زمان فعاليتهاي جوشكاري و كار با مواد داغ‬
‫وفلزات با درجه حرارت باال الزامي مي باشد ‪ .‬بنابراين هر‬

‫محيط كاري با توجه به شرايط خاص و نوع فعاليتهاي حاكم در‬
‫محيط ‪ ،‬لباسهاي ايمني ويژ هاي را نياز خواهد داشت‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫مقدمات ايمني در تونلها‬
‫محيط هاي كاري مخصوص ساخت فضاهاي زير زميني‪ ،‬خطرات خاص و منحصر‬
‫به فردي رادارا مي باشند كه پرسنل فعال در آنها بايد آگاهي هاي‬
‫الزم را نسبت به اين خطرات داشته باشند‪ .‬اين حوادث بايد در برنامه‬
‫ايمني كارگاه شناخته شده و پيش بيني هاي الزم ارائه گردد‪.‬سقف و‬

‫ديواره ها و سينه كار در هر جبهه كاري تونل بايد بطور مداوم مورد‬
‫بررسي قرارگرفته و سنگهاي ضعيف پس از لق گيري مناسب و تحكيمات‬
‫با استفاده‬

‫اوليه اجرا شوند پيچ سنگ ها با يد بطور مرتب‬

‫از‬

‫آچارهاي مناسب مورد آزمايش قرار بگيرند‪ .‬قابها و ديگر نگهدارنده‬

‫هاي‬

‫مناسب‬

‫به‬

‫منظور‬

‫جلوگيري‬

‫از‬

‫جابجايي‬

‫حركات‬

‫و‬

‫بلوكهاي‬

‫سنگي‪،‬بطور اصولي و صحيح نصب شوند ‪ .‬نگهدارنده هاي آسيب ديده و‬
‫تغيير شكل يافته در اسرع وقت تعمير و ياتعويض شوند ‪ .‬صفحه ها و‬
‫سپرهاي‬

‫نگهدا‬

‫رنده‬

‫مناسب‬

‫براي‬

‫زمينهاي‬

‫ضعيف‬

‫و‬

‫سست‬

‫طراحي‬

‫و‬

‫مورداستفادة قرار گيرد ‪ .‬ديواره ها و نگهدارنده ها پس از انفجار‬
‫‪10‬‬
‫در سينه كار بطور مرتب بازرسي و نسبت به اصالح سطوح آسيب ديده‬

‫حفاري‬
‫لق گيري سقف و ديواره هاي تونل قبل از شروع حفاري‪ ،‬توسط كارگر‬
‫با تجربه بدقت انجام گرفته و با بازرسي هاي دقيق‪ ،‬اطمينان الزم‬
‫از ايمن بودن شرايط نسبت به پتانسيل هاي بالقوه و خطرناك حاصل‬
‫گردد‪ .‬همه پرسنل آگاهي الزم در زمينه خطرات ناشي از انفجارات‬
‫قبلي بصورت مواد ناريه باقيمانده و عمل نكرده داشته باشند از‬
‫نزديك شدن افراد به بوم دستگا ه جامبو در زمان حفاري جلوگيري‬

‫شود و بجز اپراتور جامبو بر روي جامبوي فعال يا در حال حركت فرد‬
‫ديگري نبايد باشد ‪ .‬وقتي جامبو شروع به حركت می کند بامراقبتهاي‬
‫دقيق از تجهيزات ‪ ،‬بوم دستگاه در يك موقعيت مناسب قرار گيرد ‪.‬‬
‫خطوط هوا ‪ ،‬برق ‪ ،‬آب درجبهه كاري مشخص شده باشند‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫جابجايي و نگهداري مواد ناريه‬
‫آتشبار عالوه بر دارا بودن تجربه كافي در زمينه كاربرد صحيح و‬

‫ايمن مواد منفجره‪ ،‬بايد داراي گواهينامه و مجوز اشتغال باشد ‪.‬‬
‫حمل و نقل مواد ناريه با استفادة از ماشين مخصوص انجام پذيرد ‪.‬‬
‫اپراتورماشين حمل مواد ناريه دقت الزم را اعمال نمايد تا حمل و‬
‫جابجايي‬

‫مواد‬

‫ناريه‬

‫با‬

‫پرسنل‬

‫‪،‬‬

‫مواد‬

‫مصرفي‬

‫‪،‬چاشني‬

‫و‬

‫ديگر‬

‫تجهيزات همزمان انجام نگيرد ‪ .‬حمل مواد ناريه با وسيله نقليه‬
‫مشخص و داراي تابلوي مخصوص و عالئم هشداردهنده انجام گرفته و‬
‫حداقل فواصل بين ديناميت و چاشني ها (با فاصله ‪ ٢٤‬اينچ )در زمان‬
‫حمل رعايت گردد ‪ .‬وسيله نقليه مورد استفادة براي حمل مواد ناريه‬
‫در داخل تونل از نظر سيستم الكتريكي مورد بازرسي دقيق قرار‬
‫گرفته و نتايج حاصل از بازرسي ها در دفتر كارگاه ثبت گردد‬

‫‪12‬‬

‫انبار مواد ناريه‬
‫انبار‬

‫‪ CFR‬مواد ناريه براساس نوع كاربرد آنها و بادر نظر‬

‫گرفتن آئين نامه ( ‪)181‬‬

‫انبار کردن مواد ناريه در کا رگاههاي‬

‫زير زميني و در نزديكي محل فعاليت كارگرها ممنوع مي باشد‬
‫انبار دائمي مواد ناريه بايد حداقل ‪ ١٠٠‬متر از محل فعاليت هاي‬
‫كارگاهي ‪ ،‬سازه هايي نظير شفت ها و محل تردد پرسنل فاصله‬
‫داشته باشد ‪ .‬از سيگار كشيدن و آتش روشن كردن در فواصل كمتر‬

‫از ‪ ١٥‬متر از انبار مواد ناريه جلوگير بعمل آيد ‪ .‬مواد نار يه‬
‫با توجه به انواع مختلف و كاربرد آنها در انبار نگهداري‬
‫ميگردد ‪ .‬بطور مثال معمو ال رعايت فاصله ‪ ١٥‬متري بين محل‬
‫نگهداري چاشني ها و ديگر مواد ناريه در انبار توصيه ميگردد ‪٠‬‬

‫‪13‬‬

‫مواد ايمني در زمان توقف كار‬
‫تردد در كارگاههاي زير زميني در زمان عدم فعاليت بايد كنترل‬
‫و تدابير الزم نظير احداث نگهباني‪ ،‬حصار كشي و نصب عالئم هشدار‬
‫دهنده‬

‫بكار‬

‫گيرد‬

‫‪.‬‬

‫در‬

‫توقف‬

‫هاي‬

‫موقتي‬

‫و‬

‫كوتاه‬

‫مدت‬

‫حفاري‬

‫تونل‪،‬ضروري است كه سينه كار به خوبي تحكيم شود و بازرسي هاي‬
‫متوالي در زمان توقف‪ ،‬از جبهه كار و شرايط سينه كار انجام بگيرد‬
‫‪ .‬در توقف هاي بلند مدت فعاليت هاي تونل زني‪ ،‬الزم است كه ديواره‬
‫ايي محكم درسينه كار ايجاد گردد و دريچه اي براي خروج آب براي‬
‫كاهش بار اعمال شده به ديواره از طرف سينه كارپيش بيني گردد‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫كمك هاي اوليه‬
‫‪ -1‬تجهيزات‬
‫جعبه كمكهاي اوليه مقاوم تهيه و در يك مكان مناسبي در كارگاه نصب گردد‪.‬‬
‫محتويات جعبه زير نظر پزشك و بارعايت استانداردهاي جهاني ( صليب سرخ )‬
‫تهيه و همه بسته بندي ها با يد داراي برچسپ دستور العمل بوده باشند ‪.‬‬
‫قبل از رخداد هرگونه حادثه‪ ،‬تجهيزات مربوط به كمك هاي اوليه بايدتوسط‬

‫مهندس ايمني كارگاه حداقل به صورت هفتگي كنترل شده و اقالم مصرفي جايگزين‬
‫شود ‪ .‬تجهيزات مناسب جهت حمل فرد مصدوم به يك پزشك يا بيمارستان به‬
‫وسيله آمبوالنس با سرويس دهي مناسب پيش بيني گردد ‪ .‬درآئين نامه نيويورك‬
‫و بعضي از اياالت آمريكا به ازاي هرصد نفر كارگر در يك كارگاه زيرزميني‬
‫پيش بيني يك تخت با البسه و لوازم مناسب جهت حمل فرد مصدوم توصيه شده‬
‫است‪.‬‬

‫‪ -٢‬حضور امداد رسان‬
‫ضروري است كه يك فرد آموزش ديده و با تجربه كافي جهت ارائه كمكهاي اوليه‬
‫در كارگاه دردسترس بوده باشد ‪ .‬تعداد اين افراد و محل استقرار آنها در‬
‫كارگاه و نحوه دسترسي به آنها براساس پيچيد گي هاي نوع فعاليت ‪ ،‬ساسيت‬
‫‪15‬‬

‫تهويه‬
‫حوادث‬

‫ناگوار‬

‫ناشي‬

‫از‬

‫انفجار‬

‫درتونلها‬

‫در‬

‫فواصل‬

‫زماني ‪ ١٩٧٠‬تا ‪ ١٩٨٠‬در امريكا منجر به تنظيم‪ .‬آئين نامه‬
‫‪OSHA‬تكميل و ارائه آئين نامه ايمني براي كارگاه هاي زير‬
‫زميني به نام آئين نامه تعريف جامع و جداگانه اي براي‬
‫انواع زمينهاي گازدار و زمينهاي با پتانسيل گازدار و غير‬
‫گازدار ارائه نموده وبراي هركدام رهنمود هاي ايمني ويژه‬

‫اي ارائه مي نمايد ‪ .‬مديريت پروژه بايد از شرايط گازدار‬
‫بودن طبقات زمين و خطرات بالقوه آن آگاهي كامل داشته و‬
‫آئين نامه يا دستورالعمل هاي مناسبي جهت ايجاد شرايط امن‬
‫براي پرسنل صادر نمايد ‪.‬آزمايش هاي الزم بطور پيوسته جهت‬
‫ارزيابي مقدار گاز ها درمحل انجام گرفته و مقادير مجاز‬
‫‪16‬‬

‫وجود و مقادير گازهاي سمي و قابل احتراق‪ ،‬ميزان گرد و غبار‬
‫و بخارات اندازه گيري و اگر تجمع آنها از يك و نيم درصد تجاوز‬
‫كرد‪ ،‬در اين صورت همه پرسنل بايد محدوده مورد نظر را ترك كنند‬

‫تا اقدام مناسب دراسرع وقت جهت كاهش مقدارگازهاي فوق به مقدار‬
‫كمتر از يك درصد انجا م گيرد همه آزمايشهاو نتايج اقدامات در‬
‫دفتر كارگاه ثبت ميشود ‪ .‬تجهيزات رد يابي و اندازه گيري مقادير‬
‫گازها به طورچشمگيري مورد بازنگري قرارگرفته و از نظر كاربري‬

‫بسيار آسان ميباشند ‪ ،‬همه رديابها هشدار دهنده هايسمعي و بصري‬
‫داشته و اغلب خروجي ديجيتالي دارند‪.‬‬
‫انتخاب تجهيزات مورد نياز جهت ثبت وكنترل مقادير گازها با‬
‫توجه به اهميت وخطرات پروژه يكي از مهمترين وظايف مهندس ايمني‬
‫كارگاه مي باشد ‪ ،‬سيستم تهويه تونل بايد با توجه به نوع پروژه‬
‫به صورت علمي‪ ،‬طراحي شده و به صورت جدي و مداوم مورد بازنگري و‬
‫بازرسي قرار گيرد ‪ .‬اگر تهويه تونل به هردليلي قطع گردد‪ ،‬تمامي‬
‫‪17‬‬

‫برق رساني درتونل‬
‫خدمات مهندسي برق در تونل بسيارحياتي بوده و درصورت طراحي‬
‫نامناسب برق رساني در اكثرفعاليت ها اختالل ايجاد ميشود ‪ .‬همه‬
‫كابل هاي برق رساني به داخل تونل بايد كامال ” روكش شده و با‬
‫پوششهاي مقاوم به طور كامل پوشانده شود ‪ .‬خطوط فشارقوي مورد‬
‫نياز ماشين آالت حفاري از قبل به صورت مشخص و كامال” جدا از ديگر‬
‫خطوط پشتيباني نظير خطوط انتقال آب ‪ ،TBM,ROAD HEADER‬هوا و‬
‫تلفن( از دهانه تا سينه كار تونل ) بوده و معموال” در سقف تونل‬
‫نصب مي گردد ‪ .‬ترانسفورماتور ها در يك محدوده مجزا و با حصار‬
‫كشي مناسب و مقاوم در برابر آتش مورد استفاده قرارگرفته و‬
‫ژنراتور هاي مورد نياز پروژه جهت تامين برق ضطراري درصورت قطع‬
‫برق سراسري از قبل تهيه و آماده بكار در كارگاه وجود داشته‬
‫باشد ‪.‬‬
‫‪18‬‬

‫خطرات آتش سوزي‬
‫حتي المقدور از حمل و به کار گيري مواد مشتعل و قابل احتراق‬
‫دركارگاههاي زير زميني بخصوص در داخل تونل ها‪ ،‬جلوگيري بعمل‬
‫آيد‪ ،‬بخصوص درجبهه هاي كاري كه به روش انفجاري حفاري ميشوند‬
‫‪.‬بنابراين مواد مختلف با پتانسيل باال براي احتراق و مواد سوختي‬
‫نظير گازوئيل نبايد به داخل جبهه كاري منتقل گر دد‪ .‬از تجمع‬
‫زباله هاي مختلف و قابل احتراق نظير الستيك هاي مستعمل ماشين‬
‫آالت در محل و محكم استفاده كرده و در شرايط ايمن و با رعايت‬
‫فاصله مناسب از مناطق حساس نگهد اري شود ‪،‬درصورت استفاده از‬
‫كپسول يا سيلندر هاي گاز‪ ،‬با رعايت شرايط ايمني درداخل محفظه‬
‫هاي محكم ومقاوم نگهداري شوند ‪ .‬موانع مقاوم به صورت صفحات‬
‫حايل درشفت ها براي جداكردن محدوده اي كه فعاليت جوشكار انجام‬
‫ميگيرد نصب گردد ‪ .‬يك شخص آتش نشان با تجهيزات مناسب درزمان‬
‫‪19‬‬
‫جوشكاري وحتي پس از ‪ ٣٠‬دقيقه از اتمام جوشكاري جهت انجام‬

‫نتيجه و پيشنهادات‬
‫تدوين و ارائه آيين نامه ايمني دقيق و كارآمد براي كارگاه‬
‫هاي تونل سازي امري ضروري است‪.‬رعايت اصول و مقرارت ايمن ي در‬
‫كارگاه هاي زيرزميني عالوه بر كاهش خطرات تهديد كننده زندگي‬
‫انسان ها از نظر اقتصادي نيز به نفع جامعه و منافع ملي است‬
‫‪.‬تنظيم و ارائه استانداردهاي ايمني براي كارگاهها و پيگيري آن‬
‫از طرف كارفرما ها و مشاور و ملزم بودن پيمانكار به آن در‬
‫پيشبرد يك پروژه اهميت خاصي داشته و در اين راستا الزم است كه‬
‫تعريف مناسب از جايگاه مهندس ايمني در همه كارگاه ها ارائه گردد‬
‫خطرات خاص و منحصر بفرد هر كارگاه با توجه به نوع پروژه و‬
‫شرايط حاكم بر آن بررسي شده وآگاهي هاي الزم توسط مهندس ايمني به‬
‫همه پرسنل ارائه شود ‪ .‬در اين راستا آموزشهاي كافي و مناسب‬
‫درزمينه خطرات بالقوه موجود در كارگاه به افراد تازه استخدام با‬
‫‪20‬‬
‫برنامه ريزي مناسب ارائه گردد‪.‬شرايط الزم براي فعاليت مستقل و‬


Slide 10

‫دانشگاه آزاد اسالمی واحد بناب‬

‫گروه عمران‬
‫کارشناس ی ارشد مهندس ی عمران – مهندس ی و مدیریت ساخت‬
‫عنوان پژوهش‪ :‬نقش مهندس ی ایمنی در پروژ ه های عمرانی‬
‫استاد راهنما ‪ :‬آقای دکتر سالمی‬
‫گردآورنده ‪ :‬حامد یزدانی دیزگوین‬

‫نقش مهندس ايمني در كارگاه هاي عمراني‬
‫با نگرشي خاص به موارد ايمني در تونل ها‬
‫امروزه بحث تونلهاي بلند در مراكز دانشگاهي و تحقيقاتي و‬

‫دستگاههاي اجرايي كشور با اهداف مختلفي مطرح و پيگيري می گردد‪،‬‬
‫بطوريكه رشد قابل توجهي در طرح و اجراي تونلهاي بلند در سالهاي‬
‫اخير ديده مي شود‪ .‬بديهي است بدون توجه به مسائل ايمني و عدم‬
‫رعايت دقيق موارد ايمني و يا عدم شناخت صحيح از خطرات ويژه‬

‫محيط هاي كاري زير زميني‪ ،‬مي تواند مشكالت جبران ناپذيري ايجاد‬
‫نموده و هزينه هاي سنگيني به هر سيستمي تحميل نمايد‪.‬‬
‫آگاهي از مراحل مختلف عمليات اجرايي ساخت تونل و شناسايي‬
‫خطرات وحوادث بالقوه در همه مراحل‪ ،‬به ايجاد شرايط امن براي‬
‫فعاليت كارگران در داخل تونل كمك موثري خواهد نمود ‪ .‬در اين‬
‫مطالعه با تعريف ايمني و اهميت آن ‪ ،‬نقش مهندس ايمني و شرح‬
‫‪4‬‬
‫وظايف آن در پروژه هاي عمراني بخصوص در كارگاههاي زيرزميني‬

‫حوادث زمان ساخت تونل در گذشته به ازاي هر ‪ ٨٠٠‬متر طول تونل‬
‫معمو ًال حيات يك نفر را به مخاطره مي انداخت‪ .‬امروزه افزايش‬
‫آگاهي در زمينه احداث تونل منجر به بهبود شرايط كاري در‬
‫كارگاههاي زير زميني شده است طوريكه آمار حوادث مرگبار و‬
‫خطرناك بطور قابل مالحظه اي كاهش پيدا كرده است در امريكا نشان‬
‫مي دهد كه آمار حوادث خطرناك و حوادث منجر به مرگ درموسسه‬
‫‪OSHA‬آمار سال ‪ ١٩٨٦‬مركزفضاهاي زير زميني ‪ ٢‬تا ‪ ٣‬برابر د يگر‬
‫كارگاههاي عمراني بوده است ‪ .‬بديهي است امروزه با گسترش ساخت‬
‫و ساز در كشور‪ ،‬در راستاي بهبود شرايط امن براي پرسنل فعال در‬
‫كارگاههاي زير زميني اعم از تونل كاران يا معدن كاران نياز‬
‫بيشتري احساس می شود‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ايمني و اثرات آن‬
‫حوادث و اتفاقات در مباحث ايمني به دو دسته كلي بشرح زيرتقسيم‬

‫ميشوند ‪:‬‬
‫‪ -١‬حوادثي كه نمی توان از وقوع آن جلوگيري كرد ‪.‬‬
‫‪ -٢‬حوادث قابل پيش بيني كه براي جلوگيري از رخداد يا كاهش‬
‫خطرات آن بايد هزينه صرف نمود‪.‬‬

‫بطور كلي علل رخداد هرگونه حادثه در كارگاههاي عمراني بشرح‬
‫ذيل م يباشد ‪:‬‬
‫ تماس كنترل نشدة شخص با مواد و ماشين آالت‪.‬‬‫‪ -‬شكست و خرابي بناهاي موقت‪.‬‬

‫ خطرات ذاتي فعاليتهاي عمراني نظير استفادة از مواد ناريه‪.‬‬‫ عدم رعايت موارد ايمني يا كم دقتي افراد شاغل در‬‫‪6‬‬

‫كارگاه‪.‬‬

‫پرسنل كارگاه بايد با علل فوق آشنا بوده و هرگونه قوانين‪،‬‬
‫آئين نامه و دستورالعمل ياراهنمايي مورد نياز را كه منجر به‬
‫كاهش خطرات گردد‪،‬رعايت نمايد ‪ .‬كاهش تعداد و درجه خطرناكي‬
‫حوادث كارگاهي عالوه بر كاهش مشكالت و هزينه هاي مرتبط با بيمه‬
‫‪ ،‬معمو‬

‫ال منجر به كاهش ديگر هزينه هاي مستقيم و غير مستقيم‬

‫حادثه مي شود‪ .‬وقتي حادثه اي رخ مي دهد يك سري هزينه هاي‬
‫آشكار و پنهان بشرح زير به سيستم تحميل می شود ‪:‬‬
‫‪ -١‬هدر رفتن وقت مفيد فرد صدمه ديده در طول درمان‪.‬‬
‫‪ -٢‬توقف يا تأخير كار تيمي كه عضو آسيب ديده در آن فعال بوده‬

‫است‪.‬‬
‫‪ -٣‬مدت زماني كه امدادگر جهت كمك و مراقبت از فرد مصدوم صرف‬
‫مي كند‪.‬‬
‫‪ -٤‬هزينه ها و زمان مورد نياز جهت بررسي ها و تهيه گزارش‬
‫‪7‬حادثه‪.‬‬

‫مهندسي ايمني و برنامه ايمني‬
‫براي پروژه ها و كارگاههاي زير زميني ‪ ،‬ضروري است پيمانكار‬
‫نسبت به استخدام يك مهندس ايمني با تجربه و آشنا به مشكالت خاص‬
‫پروژه‬

‫اقدام‬

‫نمايد‬

‫‪.‬‬

‫الزم‬

‫است‬

‫در‬

‫همان‬

‫پروژه‬

‫كارفرما‬

‫و‬

‫مشاوربصورت جداگانه جهت انجام بازرسيهاي ادواري و ناگهاني از‬

‫شرايط ايمني كارگاه يك مهندس ايمني در نظربگيرد‪.‬مهندس ايمني‬
‫پيمانكار در گام نخست بايد يك برنامه ايمني مناسب براي كارگاه‬
‫طراحي نمايد ‪.‬الزم است همه پرسنل متعهدانه برنامه ايمني را پذيرا‬
‫باشند ‪ .‬حتي توصيه مي گردد كه پيمانكار جهت تشويق و ايجاد‬

‫انگيزه براي رعايت منظم تدابير ايمني يك سري پاداش و جوايزي در‬
‫نظر بگيرد ‪.‬‬
‫همه پرسنل بايددر زمينه آشنايي با خطرات و رعايت نكات ايمني‬
‫آموزش‬

‫كافي‬

‫ديده‬

‫باشند‬

‫و‬

‫لوازم‬

‫محافظت‬

‫كننده و اضطراري‬

‫در‬

‫نزديكترين مكان براي دسترسي آسان پيش بيني شده باشد‪.‬وقتي پرسنل‬
‫‪8‬‬

‫در كارگاههاي زيرزميني فعاليت دارند الزم است كه تعداد‪ ،‬نوع و‬

‫پوشش محافظ‬
‫پرسنل تونل بايد كاله ايمني‪ ،‬كفش ايمني و ديگر پوششهاي‬
‫ويژه و مناسب محيط كار تونل نظيرعينك هاي ايمني ‪ ،‬دستكش و‬
‫ماسك مناسب داشته باشند ‪ .‬بخصوص زمانيكه با مواد سمي و‬
‫ساينده و خطرات سروكار داشته باشند ‪ .‬پوششهاي مقاوم و ضد‬
‫آتش و ماسك در زمان فعاليتهاي جوشكاري و كار با مواد داغ‬
‫وفلزات با درجه حرارت باال الزامي مي باشد ‪ .‬بنابراين هر‬

‫محيط كاري با توجه به شرايط خاص و نوع فعاليتهاي حاكم در‬
‫محيط ‪ ،‬لباسهاي ايمني ويژ هاي را نياز خواهد داشت‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫مقدمات ايمني در تونلها‬
‫محيط هاي كاري مخصوص ساخت فضاهاي زير زميني‪ ،‬خطرات خاص و منحصر‬
‫به فردي رادارا مي باشند كه پرسنل فعال در آنها بايد آگاهي هاي‬
‫الزم را نسبت به اين خطرات داشته باشند‪ .‬اين حوادث بايد در برنامه‬
‫ايمني كارگاه شناخته شده و پيش بيني هاي الزم ارائه گردد‪.‬سقف و‬

‫ديواره ها و سينه كار در هر جبهه كاري تونل بايد بطور مداوم مورد‬
‫بررسي قرارگرفته و سنگهاي ضعيف پس از لق گيري مناسب و تحكيمات‬
‫با استفاده‬

‫اوليه اجرا شوند پيچ سنگ ها با يد بطور مرتب‬

‫از‬

‫آچارهاي مناسب مورد آزمايش قرار بگيرند‪ .‬قابها و ديگر نگهدارنده‬

‫هاي‬

‫مناسب‬

‫به‬

‫منظور‬

‫جلوگيري‬

‫از‬

‫جابجايي‬

‫حركات‬

‫و‬

‫بلوكهاي‬

‫سنگي‪،‬بطور اصولي و صحيح نصب شوند ‪ .‬نگهدارنده هاي آسيب ديده و‬
‫تغيير شكل يافته در اسرع وقت تعمير و ياتعويض شوند ‪ .‬صفحه ها و‬
‫سپرهاي‬

‫نگهدا‬

‫رنده‬

‫مناسب‬

‫براي‬

‫زمينهاي‬

‫ضعيف‬

‫و‬

‫سست‬

‫طراحي‬

‫و‬

‫مورداستفادة قرار گيرد ‪ .‬ديواره ها و نگهدارنده ها پس از انفجار‬
‫‪10‬‬
‫در سينه كار بطور مرتب بازرسي و نسبت به اصالح سطوح آسيب ديده‬

‫حفاري‬
‫لق گيري سقف و ديواره هاي تونل قبل از شروع حفاري‪ ،‬توسط كارگر‬
‫با تجربه بدقت انجام گرفته و با بازرسي هاي دقيق‪ ،‬اطمينان الزم‬
‫از ايمن بودن شرايط نسبت به پتانسيل هاي بالقوه و خطرناك حاصل‬
‫گردد‪ .‬همه پرسنل آگاهي الزم در زمينه خطرات ناشي از انفجارات‬
‫قبلي بصورت مواد ناريه باقيمانده و عمل نكرده داشته باشند از‬
‫نزديك شدن افراد به بوم دستگا ه جامبو در زمان حفاري جلوگيري‬

‫شود و بجز اپراتور جامبو بر روي جامبوي فعال يا در حال حركت فرد‬
‫ديگري نبايد باشد ‪ .‬وقتي جامبو شروع به حركت می کند بامراقبتهاي‬
‫دقيق از تجهيزات ‪ ،‬بوم دستگاه در يك موقعيت مناسب قرار گيرد ‪.‬‬
‫خطوط هوا ‪ ،‬برق ‪ ،‬آب درجبهه كاري مشخص شده باشند‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫جابجايي و نگهداري مواد ناريه‬
‫آتشبار عالوه بر دارا بودن تجربه كافي در زمينه كاربرد صحيح و‬

‫ايمن مواد منفجره‪ ،‬بايد داراي گواهينامه و مجوز اشتغال باشد ‪.‬‬
‫حمل و نقل مواد ناريه با استفادة از ماشين مخصوص انجام پذيرد ‪.‬‬
‫اپراتورماشين حمل مواد ناريه دقت الزم را اعمال نمايد تا حمل و‬
‫جابجايي‬

‫مواد‬

‫ناريه‬

‫با‬

‫پرسنل‬

‫‪،‬‬

‫مواد‬

‫مصرفي‬

‫‪،‬چاشني‬

‫و‬

‫ديگر‬

‫تجهيزات همزمان انجام نگيرد ‪ .‬حمل مواد ناريه با وسيله نقليه‬
‫مشخص و داراي تابلوي مخصوص و عالئم هشداردهنده انجام گرفته و‬
‫حداقل فواصل بين ديناميت و چاشني ها (با فاصله ‪ ٢٤‬اينچ )در زمان‬
‫حمل رعايت گردد ‪ .‬وسيله نقليه مورد استفادة براي حمل مواد ناريه‬
‫در داخل تونل از نظر سيستم الكتريكي مورد بازرسي دقيق قرار‬
‫گرفته و نتايج حاصل از بازرسي ها در دفتر كارگاه ثبت گردد‬

‫‪12‬‬

‫انبار مواد ناريه‬
‫انبار‬

‫‪ CFR‬مواد ناريه براساس نوع كاربرد آنها و بادر نظر‬

‫گرفتن آئين نامه ( ‪)181‬‬

‫انبار کردن مواد ناريه در کا رگاههاي‬

‫زير زميني و در نزديكي محل فعاليت كارگرها ممنوع مي باشد‬
‫انبار دائمي مواد ناريه بايد حداقل ‪ ١٠٠‬متر از محل فعاليت هاي‬
‫كارگاهي ‪ ،‬سازه هايي نظير شفت ها و محل تردد پرسنل فاصله‬
‫داشته باشد ‪ .‬از سيگار كشيدن و آتش روشن كردن در فواصل كمتر‬

‫از ‪ ١٥‬متر از انبار مواد ناريه جلوگير بعمل آيد ‪ .‬مواد نار يه‬
‫با توجه به انواع مختلف و كاربرد آنها در انبار نگهداري‬
‫ميگردد ‪ .‬بطور مثال معمو ال رعايت فاصله ‪ ١٥‬متري بين محل‬
‫نگهداري چاشني ها و ديگر مواد ناريه در انبار توصيه ميگردد ‪٠‬‬

‫‪13‬‬

‫مواد ايمني در زمان توقف كار‬
‫تردد در كارگاههاي زير زميني در زمان عدم فعاليت بايد كنترل‬
‫و تدابير الزم نظير احداث نگهباني‪ ،‬حصار كشي و نصب عالئم هشدار‬
‫دهنده‬

‫بكار‬

‫گيرد‬

‫‪.‬‬

‫در‬

‫توقف‬

‫هاي‬

‫موقتي‬

‫و‬

‫كوتاه‬

‫مدت‬

‫حفاري‬

‫تونل‪،‬ضروري است كه سينه كار به خوبي تحكيم شود و بازرسي هاي‬
‫متوالي در زمان توقف‪ ،‬از جبهه كار و شرايط سينه كار انجام بگيرد‬
‫‪ .‬در توقف هاي بلند مدت فعاليت هاي تونل زني‪ ،‬الزم است كه ديواره‬
‫ايي محكم درسينه كار ايجاد گردد و دريچه اي براي خروج آب براي‬
‫كاهش بار اعمال شده به ديواره از طرف سينه كارپيش بيني گردد‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫كمك هاي اوليه‬
‫‪ -1‬تجهيزات‬
‫جعبه كمكهاي اوليه مقاوم تهيه و در يك مكان مناسبي در كارگاه نصب گردد‪.‬‬
‫محتويات جعبه زير نظر پزشك و بارعايت استانداردهاي جهاني ( صليب سرخ )‬
‫تهيه و همه بسته بندي ها با يد داراي برچسپ دستور العمل بوده باشند ‪.‬‬
‫قبل از رخداد هرگونه حادثه‪ ،‬تجهيزات مربوط به كمك هاي اوليه بايدتوسط‬

‫مهندس ايمني كارگاه حداقل به صورت هفتگي كنترل شده و اقالم مصرفي جايگزين‬
‫شود ‪ .‬تجهيزات مناسب جهت حمل فرد مصدوم به يك پزشك يا بيمارستان به‬
‫وسيله آمبوالنس با سرويس دهي مناسب پيش بيني گردد ‪ .‬درآئين نامه نيويورك‬
‫و بعضي از اياالت آمريكا به ازاي هرصد نفر كارگر در يك كارگاه زيرزميني‬
‫پيش بيني يك تخت با البسه و لوازم مناسب جهت حمل فرد مصدوم توصيه شده‬
‫است‪.‬‬

‫‪ -٢‬حضور امداد رسان‬
‫ضروري است كه يك فرد آموزش ديده و با تجربه كافي جهت ارائه كمكهاي اوليه‬
‫در كارگاه دردسترس بوده باشد ‪ .‬تعداد اين افراد و محل استقرار آنها در‬
‫كارگاه و نحوه دسترسي به آنها براساس پيچيد گي هاي نوع فعاليت ‪ ،‬ساسيت‬
‫‪15‬‬

‫تهويه‬
‫حوادث‬

‫ناگوار‬

‫ناشي‬

‫از‬

‫انفجار‬

‫درتونلها‬

‫در‬

‫فواصل‬

‫زماني ‪ ١٩٧٠‬تا ‪ ١٩٨٠‬در امريكا منجر به تنظيم‪ .‬آئين نامه‬
‫‪OSHA‬تكميل و ارائه آئين نامه ايمني براي كارگاه هاي زير‬
‫زميني به نام آئين نامه تعريف جامع و جداگانه اي براي‬
‫انواع زمينهاي گازدار و زمينهاي با پتانسيل گازدار و غير‬
‫گازدار ارائه نموده وبراي هركدام رهنمود هاي ايمني ويژه‬

‫اي ارائه مي نمايد ‪ .‬مديريت پروژه بايد از شرايط گازدار‬
‫بودن طبقات زمين و خطرات بالقوه آن آگاهي كامل داشته و‬
‫آئين نامه يا دستورالعمل هاي مناسبي جهت ايجاد شرايط امن‬
‫براي پرسنل صادر نمايد ‪.‬آزمايش هاي الزم بطور پيوسته جهت‬
‫ارزيابي مقدار گاز ها درمحل انجام گرفته و مقادير مجاز‬
‫‪16‬‬

‫وجود و مقادير گازهاي سمي و قابل احتراق‪ ،‬ميزان گرد و غبار‬
‫و بخارات اندازه گيري و اگر تجمع آنها از يك و نيم درصد تجاوز‬
‫كرد‪ ،‬در اين صورت همه پرسنل بايد محدوده مورد نظر را ترك كنند‬

‫تا اقدام مناسب دراسرع وقت جهت كاهش مقدارگازهاي فوق به مقدار‬
‫كمتر از يك درصد انجا م گيرد همه آزمايشهاو نتايج اقدامات در‬
‫دفتر كارگاه ثبت ميشود ‪ .‬تجهيزات رد يابي و اندازه گيري مقادير‬
‫گازها به طورچشمگيري مورد بازنگري قرارگرفته و از نظر كاربري‬

‫بسيار آسان ميباشند ‪ ،‬همه رديابها هشدار دهنده هايسمعي و بصري‬
‫داشته و اغلب خروجي ديجيتالي دارند‪.‬‬
‫انتخاب تجهيزات مورد نياز جهت ثبت وكنترل مقادير گازها با‬
‫توجه به اهميت وخطرات پروژه يكي از مهمترين وظايف مهندس ايمني‬
‫كارگاه مي باشد ‪ ،‬سيستم تهويه تونل بايد با توجه به نوع پروژه‬
‫به صورت علمي‪ ،‬طراحي شده و به صورت جدي و مداوم مورد بازنگري و‬
‫بازرسي قرار گيرد ‪ .‬اگر تهويه تونل به هردليلي قطع گردد‪ ،‬تمامي‬
‫‪17‬‬

‫برق رساني درتونل‬
‫خدمات مهندسي برق در تونل بسيارحياتي بوده و درصورت طراحي‬
‫نامناسب برق رساني در اكثرفعاليت ها اختالل ايجاد ميشود ‪ .‬همه‬
‫كابل هاي برق رساني به داخل تونل بايد كامال ” روكش شده و با‬
‫پوششهاي مقاوم به طور كامل پوشانده شود ‪ .‬خطوط فشارقوي مورد‬
‫نياز ماشين آالت حفاري از قبل به صورت مشخص و كامال” جدا از ديگر‬
‫خطوط پشتيباني نظير خطوط انتقال آب ‪ ،TBM,ROAD HEADER‬هوا و‬
‫تلفن( از دهانه تا سينه كار تونل ) بوده و معموال” در سقف تونل‬
‫نصب مي گردد ‪ .‬ترانسفورماتور ها در يك محدوده مجزا و با حصار‬
‫كشي مناسب و مقاوم در برابر آتش مورد استفاده قرارگرفته و‬
‫ژنراتور هاي مورد نياز پروژه جهت تامين برق ضطراري درصورت قطع‬
‫برق سراسري از قبل تهيه و آماده بكار در كارگاه وجود داشته‬
‫باشد ‪.‬‬
‫‪18‬‬

‫خطرات آتش سوزي‬
‫حتي المقدور از حمل و به کار گيري مواد مشتعل و قابل احتراق‬
‫دركارگاههاي زير زميني بخصوص در داخل تونل ها‪ ،‬جلوگيري بعمل‬
‫آيد‪ ،‬بخصوص درجبهه هاي كاري كه به روش انفجاري حفاري ميشوند‬
‫‪.‬بنابراين مواد مختلف با پتانسيل باال براي احتراق و مواد سوختي‬
‫نظير گازوئيل نبايد به داخل جبهه كاري منتقل گر دد‪ .‬از تجمع‬
‫زباله هاي مختلف و قابل احتراق نظير الستيك هاي مستعمل ماشين‬
‫آالت در محل و محكم استفاده كرده و در شرايط ايمن و با رعايت‬
‫فاصله مناسب از مناطق حساس نگهد اري شود ‪،‬درصورت استفاده از‬
‫كپسول يا سيلندر هاي گاز‪ ،‬با رعايت شرايط ايمني درداخل محفظه‬
‫هاي محكم ومقاوم نگهداري شوند ‪ .‬موانع مقاوم به صورت صفحات‬
‫حايل درشفت ها براي جداكردن محدوده اي كه فعاليت جوشكار انجام‬
‫ميگيرد نصب گردد ‪ .‬يك شخص آتش نشان با تجهيزات مناسب درزمان‬
‫‪19‬‬
‫جوشكاري وحتي پس از ‪ ٣٠‬دقيقه از اتمام جوشكاري جهت انجام‬

‫نتيجه و پيشنهادات‬
‫تدوين و ارائه آيين نامه ايمني دقيق و كارآمد براي كارگاه‬
‫هاي تونل سازي امري ضروري است‪.‬رعايت اصول و مقرارت ايمن ي در‬
‫كارگاه هاي زيرزميني عالوه بر كاهش خطرات تهديد كننده زندگي‬
‫انسان ها از نظر اقتصادي نيز به نفع جامعه و منافع ملي است‬
‫‪.‬تنظيم و ارائه استانداردهاي ايمني براي كارگاهها و پيگيري آن‬
‫از طرف كارفرما ها و مشاور و ملزم بودن پيمانكار به آن در‬
‫پيشبرد يك پروژه اهميت خاصي داشته و در اين راستا الزم است كه‬
‫تعريف مناسب از جايگاه مهندس ايمني در همه كارگاه ها ارائه گردد‬
‫خطرات خاص و منحصر بفرد هر كارگاه با توجه به نوع پروژه و‬
‫شرايط حاكم بر آن بررسي شده وآگاهي هاي الزم توسط مهندس ايمني به‬
‫همه پرسنل ارائه شود ‪ .‬در اين راستا آموزشهاي كافي و مناسب‬
‫درزمينه خطرات بالقوه موجود در كارگاه به افراد تازه استخدام با‬
‫‪20‬‬
‫برنامه ريزي مناسب ارائه گردد‪.‬شرايط الزم براي فعاليت مستقل و‬


Slide 11

‫دانشگاه آزاد اسالمی واحد بناب‬

‫گروه عمران‬
‫کارشناس ی ارشد مهندس ی عمران – مهندس ی و مدیریت ساخت‬
‫عنوان پژوهش‪ :‬نقش مهندس ی ایمنی در پروژ ه های عمرانی‬
‫استاد راهنما ‪ :‬آقای دکتر سالمی‬
‫گردآورنده ‪ :‬حامد یزدانی دیزگوین‬

‫نقش مهندس ايمني در كارگاه هاي عمراني‬
‫با نگرشي خاص به موارد ايمني در تونل ها‬
‫امروزه بحث تونلهاي بلند در مراكز دانشگاهي و تحقيقاتي و‬

‫دستگاههاي اجرايي كشور با اهداف مختلفي مطرح و پيگيري می گردد‪،‬‬
‫بطوريكه رشد قابل توجهي در طرح و اجراي تونلهاي بلند در سالهاي‬
‫اخير ديده مي شود‪ .‬بديهي است بدون توجه به مسائل ايمني و عدم‬
‫رعايت دقيق موارد ايمني و يا عدم شناخت صحيح از خطرات ويژه‬

‫محيط هاي كاري زير زميني‪ ،‬مي تواند مشكالت جبران ناپذيري ايجاد‬
‫نموده و هزينه هاي سنگيني به هر سيستمي تحميل نمايد‪.‬‬
‫آگاهي از مراحل مختلف عمليات اجرايي ساخت تونل و شناسايي‬
‫خطرات وحوادث بالقوه در همه مراحل‪ ،‬به ايجاد شرايط امن براي‬
‫فعاليت كارگران در داخل تونل كمك موثري خواهد نمود ‪ .‬در اين‬
‫مطالعه با تعريف ايمني و اهميت آن ‪ ،‬نقش مهندس ايمني و شرح‬
‫‪4‬‬
‫وظايف آن در پروژه هاي عمراني بخصوص در كارگاههاي زيرزميني‬

‫حوادث زمان ساخت تونل در گذشته به ازاي هر ‪ ٨٠٠‬متر طول تونل‬
‫معمو ًال حيات يك نفر را به مخاطره مي انداخت‪ .‬امروزه افزايش‬
‫آگاهي در زمينه احداث تونل منجر به بهبود شرايط كاري در‬
‫كارگاههاي زير زميني شده است طوريكه آمار حوادث مرگبار و‬
‫خطرناك بطور قابل مالحظه اي كاهش پيدا كرده است در امريكا نشان‬
‫مي دهد كه آمار حوادث خطرناك و حوادث منجر به مرگ درموسسه‬
‫‪OSHA‬آمار سال ‪ ١٩٨٦‬مركزفضاهاي زير زميني ‪ ٢‬تا ‪ ٣‬برابر د يگر‬
‫كارگاههاي عمراني بوده است ‪ .‬بديهي است امروزه با گسترش ساخت‬
‫و ساز در كشور‪ ،‬در راستاي بهبود شرايط امن براي پرسنل فعال در‬
‫كارگاههاي زير زميني اعم از تونل كاران يا معدن كاران نياز‬
‫بيشتري احساس می شود‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ايمني و اثرات آن‬
‫حوادث و اتفاقات در مباحث ايمني به دو دسته كلي بشرح زيرتقسيم‬

‫ميشوند ‪:‬‬
‫‪ -١‬حوادثي كه نمی توان از وقوع آن جلوگيري كرد ‪.‬‬
‫‪ -٢‬حوادث قابل پيش بيني كه براي جلوگيري از رخداد يا كاهش‬
‫خطرات آن بايد هزينه صرف نمود‪.‬‬

‫بطور كلي علل رخداد هرگونه حادثه در كارگاههاي عمراني بشرح‬
‫ذيل م يباشد ‪:‬‬
‫ تماس كنترل نشدة شخص با مواد و ماشين آالت‪.‬‬‫‪ -‬شكست و خرابي بناهاي موقت‪.‬‬

‫ خطرات ذاتي فعاليتهاي عمراني نظير استفادة از مواد ناريه‪.‬‬‫ عدم رعايت موارد ايمني يا كم دقتي افراد شاغل در‬‫‪6‬‬

‫كارگاه‪.‬‬

‫پرسنل كارگاه بايد با علل فوق آشنا بوده و هرگونه قوانين‪،‬‬
‫آئين نامه و دستورالعمل ياراهنمايي مورد نياز را كه منجر به‬
‫كاهش خطرات گردد‪،‬رعايت نمايد ‪ .‬كاهش تعداد و درجه خطرناكي‬
‫حوادث كارگاهي عالوه بر كاهش مشكالت و هزينه هاي مرتبط با بيمه‬
‫‪ ،‬معمو‬

‫ال منجر به كاهش ديگر هزينه هاي مستقيم و غير مستقيم‬

‫حادثه مي شود‪ .‬وقتي حادثه اي رخ مي دهد يك سري هزينه هاي‬
‫آشكار و پنهان بشرح زير به سيستم تحميل می شود ‪:‬‬
‫‪ -١‬هدر رفتن وقت مفيد فرد صدمه ديده در طول درمان‪.‬‬
‫‪ -٢‬توقف يا تأخير كار تيمي كه عضو آسيب ديده در آن فعال بوده‬

‫است‪.‬‬
‫‪ -٣‬مدت زماني كه امدادگر جهت كمك و مراقبت از فرد مصدوم صرف‬
‫مي كند‪.‬‬
‫‪ -٤‬هزينه ها و زمان مورد نياز جهت بررسي ها و تهيه گزارش‬
‫‪7‬حادثه‪.‬‬

‫مهندسي ايمني و برنامه ايمني‬
‫براي پروژه ها و كارگاههاي زير زميني ‪ ،‬ضروري است پيمانكار‬
‫نسبت به استخدام يك مهندس ايمني با تجربه و آشنا به مشكالت خاص‬
‫پروژه‬

‫اقدام‬

‫نمايد‬

‫‪.‬‬

‫الزم‬

‫است‬

‫در‬

‫همان‬

‫پروژه‬

‫كارفرما‬

‫و‬

‫مشاوربصورت جداگانه جهت انجام بازرسيهاي ادواري و ناگهاني از‬

‫شرايط ايمني كارگاه يك مهندس ايمني در نظربگيرد‪.‬مهندس ايمني‬
‫پيمانكار در گام نخست بايد يك برنامه ايمني مناسب براي كارگاه‬
‫طراحي نمايد ‪.‬الزم است همه پرسنل متعهدانه برنامه ايمني را پذيرا‬
‫باشند ‪ .‬حتي توصيه مي گردد كه پيمانكار جهت تشويق و ايجاد‬

‫انگيزه براي رعايت منظم تدابير ايمني يك سري پاداش و جوايزي در‬
‫نظر بگيرد ‪.‬‬
‫همه پرسنل بايددر زمينه آشنايي با خطرات و رعايت نكات ايمني‬
‫آموزش‬

‫كافي‬

‫ديده‬

‫باشند‬

‫و‬

‫لوازم‬

‫محافظت‬

‫كننده و اضطراري‬

‫در‬

‫نزديكترين مكان براي دسترسي آسان پيش بيني شده باشد‪.‬وقتي پرسنل‬
‫‪8‬‬

‫در كارگاههاي زيرزميني فعاليت دارند الزم است كه تعداد‪ ،‬نوع و‬

‫پوشش محافظ‬
‫پرسنل تونل بايد كاله ايمني‪ ،‬كفش ايمني و ديگر پوششهاي‬
‫ويژه و مناسب محيط كار تونل نظيرعينك هاي ايمني ‪ ،‬دستكش و‬
‫ماسك مناسب داشته باشند ‪ .‬بخصوص زمانيكه با مواد سمي و‬
‫ساينده و خطرات سروكار داشته باشند ‪ .‬پوششهاي مقاوم و ضد‬
‫آتش و ماسك در زمان فعاليتهاي جوشكاري و كار با مواد داغ‬
‫وفلزات با درجه حرارت باال الزامي مي باشد ‪ .‬بنابراين هر‬

‫محيط كاري با توجه به شرايط خاص و نوع فعاليتهاي حاكم در‬
‫محيط ‪ ،‬لباسهاي ايمني ويژ هاي را نياز خواهد داشت‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫مقدمات ايمني در تونلها‬
‫محيط هاي كاري مخصوص ساخت فضاهاي زير زميني‪ ،‬خطرات خاص و منحصر‬
‫به فردي رادارا مي باشند كه پرسنل فعال در آنها بايد آگاهي هاي‬
‫الزم را نسبت به اين خطرات داشته باشند‪ .‬اين حوادث بايد در برنامه‬
‫ايمني كارگاه شناخته شده و پيش بيني هاي الزم ارائه گردد‪.‬سقف و‬

‫ديواره ها و سينه كار در هر جبهه كاري تونل بايد بطور مداوم مورد‬
‫بررسي قرارگرفته و سنگهاي ضعيف پس از لق گيري مناسب و تحكيمات‬
‫با استفاده‬

‫اوليه اجرا شوند پيچ سنگ ها با يد بطور مرتب‬

‫از‬

‫آچارهاي مناسب مورد آزمايش قرار بگيرند‪ .‬قابها و ديگر نگهدارنده‬

‫هاي‬

‫مناسب‬

‫به‬

‫منظور‬

‫جلوگيري‬

‫از‬

‫جابجايي‬

‫حركات‬

‫و‬

‫بلوكهاي‬

‫سنگي‪،‬بطور اصولي و صحيح نصب شوند ‪ .‬نگهدارنده هاي آسيب ديده و‬
‫تغيير شكل يافته در اسرع وقت تعمير و ياتعويض شوند ‪ .‬صفحه ها و‬
‫سپرهاي‬

‫نگهدا‬

‫رنده‬

‫مناسب‬

‫براي‬

‫زمينهاي‬

‫ضعيف‬

‫و‬

‫سست‬

‫طراحي‬

‫و‬

‫مورداستفادة قرار گيرد ‪ .‬ديواره ها و نگهدارنده ها پس از انفجار‬
‫‪10‬‬
‫در سينه كار بطور مرتب بازرسي و نسبت به اصالح سطوح آسيب ديده‬

‫حفاري‬
‫لق گيري سقف و ديواره هاي تونل قبل از شروع حفاري‪ ،‬توسط كارگر‬
‫با تجربه بدقت انجام گرفته و با بازرسي هاي دقيق‪ ،‬اطمينان الزم‬
‫از ايمن بودن شرايط نسبت به پتانسيل هاي بالقوه و خطرناك حاصل‬
‫گردد‪ .‬همه پرسنل آگاهي الزم در زمينه خطرات ناشي از انفجارات‬
‫قبلي بصورت مواد ناريه باقيمانده و عمل نكرده داشته باشند از‬
‫نزديك شدن افراد به بوم دستگا ه جامبو در زمان حفاري جلوگيري‬

‫شود و بجز اپراتور جامبو بر روي جامبوي فعال يا در حال حركت فرد‬
‫ديگري نبايد باشد ‪ .‬وقتي جامبو شروع به حركت می کند بامراقبتهاي‬
‫دقيق از تجهيزات ‪ ،‬بوم دستگاه در يك موقعيت مناسب قرار گيرد ‪.‬‬
‫خطوط هوا ‪ ،‬برق ‪ ،‬آب درجبهه كاري مشخص شده باشند‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫جابجايي و نگهداري مواد ناريه‬
‫آتشبار عالوه بر دارا بودن تجربه كافي در زمينه كاربرد صحيح و‬

‫ايمن مواد منفجره‪ ،‬بايد داراي گواهينامه و مجوز اشتغال باشد ‪.‬‬
‫حمل و نقل مواد ناريه با استفادة از ماشين مخصوص انجام پذيرد ‪.‬‬
‫اپراتورماشين حمل مواد ناريه دقت الزم را اعمال نمايد تا حمل و‬
‫جابجايي‬

‫مواد‬

‫ناريه‬

‫با‬

‫پرسنل‬

‫‪،‬‬

‫مواد‬

‫مصرفي‬

‫‪،‬چاشني‬

‫و‬

‫ديگر‬

‫تجهيزات همزمان انجام نگيرد ‪ .‬حمل مواد ناريه با وسيله نقليه‬
‫مشخص و داراي تابلوي مخصوص و عالئم هشداردهنده انجام گرفته و‬
‫حداقل فواصل بين ديناميت و چاشني ها (با فاصله ‪ ٢٤‬اينچ )در زمان‬
‫حمل رعايت گردد ‪ .‬وسيله نقليه مورد استفادة براي حمل مواد ناريه‬
‫در داخل تونل از نظر سيستم الكتريكي مورد بازرسي دقيق قرار‬
‫گرفته و نتايج حاصل از بازرسي ها در دفتر كارگاه ثبت گردد‬

‫‪12‬‬

‫انبار مواد ناريه‬
‫انبار‬

‫‪ CFR‬مواد ناريه براساس نوع كاربرد آنها و بادر نظر‬

‫گرفتن آئين نامه ( ‪)181‬‬

‫انبار کردن مواد ناريه در کا رگاههاي‬

‫زير زميني و در نزديكي محل فعاليت كارگرها ممنوع مي باشد‬
‫انبار دائمي مواد ناريه بايد حداقل ‪ ١٠٠‬متر از محل فعاليت هاي‬
‫كارگاهي ‪ ،‬سازه هايي نظير شفت ها و محل تردد پرسنل فاصله‬
‫داشته باشد ‪ .‬از سيگار كشيدن و آتش روشن كردن در فواصل كمتر‬

‫از ‪ ١٥‬متر از انبار مواد ناريه جلوگير بعمل آيد ‪ .‬مواد نار يه‬
‫با توجه به انواع مختلف و كاربرد آنها در انبار نگهداري‬
‫ميگردد ‪ .‬بطور مثال معمو ال رعايت فاصله ‪ ١٥‬متري بين محل‬
‫نگهداري چاشني ها و ديگر مواد ناريه در انبار توصيه ميگردد ‪٠‬‬

‫‪13‬‬

‫مواد ايمني در زمان توقف كار‬
‫تردد در كارگاههاي زير زميني در زمان عدم فعاليت بايد كنترل‬
‫و تدابير الزم نظير احداث نگهباني‪ ،‬حصار كشي و نصب عالئم هشدار‬
‫دهنده‬

‫بكار‬

‫گيرد‬

‫‪.‬‬

‫در‬

‫توقف‬

‫هاي‬

‫موقتي‬

‫و‬

‫كوتاه‬

‫مدت‬

‫حفاري‬

‫تونل‪،‬ضروري است كه سينه كار به خوبي تحكيم شود و بازرسي هاي‬
‫متوالي در زمان توقف‪ ،‬از جبهه كار و شرايط سينه كار انجام بگيرد‬
‫‪ .‬در توقف هاي بلند مدت فعاليت هاي تونل زني‪ ،‬الزم است كه ديواره‬
‫ايي محكم درسينه كار ايجاد گردد و دريچه اي براي خروج آب براي‬
‫كاهش بار اعمال شده به ديواره از طرف سينه كارپيش بيني گردد‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫كمك هاي اوليه‬
‫‪ -1‬تجهيزات‬
‫جعبه كمكهاي اوليه مقاوم تهيه و در يك مكان مناسبي در كارگاه نصب گردد‪.‬‬
‫محتويات جعبه زير نظر پزشك و بارعايت استانداردهاي جهاني ( صليب سرخ )‬
‫تهيه و همه بسته بندي ها با يد داراي برچسپ دستور العمل بوده باشند ‪.‬‬
‫قبل از رخداد هرگونه حادثه‪ ،‬تجهيزات مربوط به كمك هاي اوليه بايدتوسط‬

‫مهندس ايمني كارگاه حداقل به صورت هفتگي كنترل شده و اقالم مصرفي جايگزين‬
‫شود ‪ .‬تجهيزات مناسب جهت حمل فرد مصدوم به يك پزشك يا بيمارستان به‬
‫وسيله آمبوالنس با سرويس دهي مناسب پيش بيني گردد ‪ .‬درآئين نامه نيويورك‬
‫و بعضي از اياالت آمريكا به ازاي هرصد نفر كارگر در يك كارگاه زيرزميني‬
‫پيش بيني يك تخت با البسه و لوازم مناسب جهت حمل فرد مصدوم توصيه شده‬
‫است‪.‬‬

‫‪ -٢‬حضور امداد رسان‬
‫ضروري است كه يك فرد آموزش ديده و با تجربه كافي جهت ارائه كمكهاي اوليه‬
‫در كارگاه دردسترس بوده باشد ‪ .‬تعداد اين افراد و محل استقرار آنها در‬
‫كارگاه و نحوه دسترسي به آنها براساس پيچيد گي هاي نوع فعاليت ‪ ،‬ساسيت‬
‫‪15‬‬

‫تهويه‬
‫حوادث‬

‫ناگوار‬

‫ناشي‬

‫از‬

‫انفجار‬

‫درتونلها‬

‫در‬

‫فواصل‬

‫زماني ‪ ١٩٧٠‬تا ‪ ١٩٨٠‬در امريكا منجر به تنظيم‪ .‬آئين نامه‬
‫‪OSHA‬تكميل و ارائه آئين نامه ايمني براي كارگاه هاي زير‬
‫زميني به نام آئين نامه تعريف جامع و جداگانه اي براي‬
‫انواع زمينهاي گازدار و زمينهاي با پتانسيل گازدار و غير‬
‫گازدار ارائه نموده وبراي هركدام رهنمود هاي ايمني ويژه‬

‫اي ارائه مي نمايد ‪ .‬مديريت پروژه بايد از شرايط گازدار‬
‫بودن طبقات زمين و خطرات بالقوه آن آگاهي كامل داشته و‬
‫آئين نامه يا دستورالعمل هاي مناسبي جهت ايجاد شرايط امن‬
‫براي پرسنل صادر نمايد ‪.‬آزمايش هاي الزم بطور پيوسته جهت‬
‫ارزيابي مقدار گاز ها درمحل انجام گرفته و مقادير مجاز‬
‫‪16‬‬

‫وجود و مقادير گازهاي سمي و قابل احتراق‪ ،‬ميزان گرد و غبار‬
‫و بخارات اندازه گيري و اگر تجمع آنها از يك و نيم درصد تجاوز‬
‫كرد‪ ،‬در اين صورت همه پرسنل بايد محدوده مورد نظر را ترك كنند‬

‫تا اقدام مناسب دراسرع وقت جهت كاهش مقدارگازهاي فوق به مقدار‬
‫كمتر از يك درصد انجا م گيرد همه آزمايشهاو نتايج اقدامات در‬
‫دفتر كارگاه ثبت ميشود ‪ .‬تجهيزات رد يابي و اندازه گيري مقادير‬
‫گازها به طورچشمگيري مورد بازنگري قرارگرفته و از نظر كاربري‬

‫بسيار آسان ميباشند ‪ ،‬همه رديابها هشدار دهنده هايسمعي و بصري‬
‫داشته و اغلب خروجي ديجيتالي دارند‪.‬‬
‫انتخاب تجهيزات مورد نياز جهت ثبت وكنترل مقادير گازها با‬
‫توجه به اهميت وخطرات پروژه يكي از مهمترين وظايف مهندس ايمني‬
‫كارگاه مي باشد ‪ ،‬سيستم تهويه تونل بايد با توجه به نوع پروژه‬
‫به صورت علمي‪ ،‬طراحي شده و به صورت جدي و مداوم مورد بازنگري و‬
‫بازرسي قرار گيرد ‪ .‬اگر تهويه تونل به هردليلي قطع گردد‪ ،‬تمامي‬
‫‪17‬‬

‫برق رساني درتونل‬
‫خدمات مهندسي برق در تونل بسيارحياتي بوده و درصورت طراحي‬
‫نامناسب برق رساني در اكثرفعاليت ها اختالل ايجاد ميشود ‪ .‬همه‬
‫كابل هاي برق رساني به داخل تونل بايد كامال ” روكش شده و با‬
‫پوششهاي مقاوم به طور كامل پوشانده شود ‪ .‬خطوط فشارقوي مورد‬
‫نياز ماشين آالت حفاري از قبل به صورت مشخص و كامال” جدا از ديگر‬
‫خطوط پشتيباني نظير خطوط انتقال آب ‪ ،TBM,ROAD HEADER‬هوا و‬
‫تلفن( از دهانه تا سينه كار تونل ) بوده و معموال” در سقف تونل‬
‫نصب مي گردد ‪ .‬ترانسفورماتور ها در يك محدوده مجزا و با حصار‬
‫كشي مناسب و مقاوم در برابر آتش مورد استفاده قرارگرفته و‬
‫ژنراتور هاي مورد نياز پروژه جهت تامين برق ضطراري درصورت قطع‬
‫برق سراسري از قبل تهيه و آماده بكار در كارگاه وجود داشته‬
‫باشد ‪.‬‬
‫‪18‬‬

‫خطرات آتش سوزي‬
‫حتي المقدور از حمل و به کار گيري مواد مشتعل و قابل احتراق‬
‫دركارگاههاي زير زميني بخصوص در داخل تونل ها‪ ،‬جلوگيري بعمل‬
‫آيد‪ ،‬بخصوص درجبهه هاي كاري كه به روش انفجاري حفاري ميشوند‬
‫‪.‬بنابراين مواد مختلف با پتانسيل باال براي احتراق و مواد سوختي‬
‫نظير گازوئيل نبايد به داخل جبهه كاري منتقل گر دد‪ .‬از تجمع‬
‫زباله هاي مختلف و قابل احتراق نظير الستيك هاي مستعمل ماشين‬
‫آالت در محل و محكم استفاده كرده و در شرايط ايمن و با رعايت‬
‫فاصله مناسب از مناطق حساس نگهد اري شود ‪،‬درصورت استفاده از‬
‫كپسول يا سيلندر هاي گاز‪ ،‬با رعايت شرايط ايمني درداخل محفظه‬
‫هاي محكم ومقاوم نگهداري شوند ‪ .‬موانع مقاوم به صورت صفحات‬
‫حايل درشفت ها براي جداكردن محدوده اي كه فعاليت جوشكار انجام‬
‫ميگيرد نصب گردد ‪ .‬يك شخص آتش نشان با تجهيزات مناسب درزمان‬
‫‪19‬‬
‫جوشكاري وحتي پس از ‪ ٣٠‬دقيقه از اتمام جوشكاري جهت انجام‬

‫نتيجه و پيشنهادات‬
‫تدوين و ارائه آيين نامه ايمني دقيق و كارآمد براي كارگاه‬
‫هاي تونل سازي امري ضروري است‪.‬رعايت اصول و مقرارت ايمن ي در‬
‫كارگاه هاي زيرزميني عالوه بر كاهش خطرات تهديد كننده زندگي‬
‫انسان ها از نظر اقتصادي نيز به نفع جامعه و منافع ملي است‬
‫‪.‬تنظيم و ارائه استانداردهاي ايمني براي كارگاهها و پيگيري آن‬
‫از طرف كارفرما ها و مشاور و ملزم بودن پيمانكار به آن در‬
‫پيشبرد يك پروژه اهميت خاصي داشته و در اين راستا الزم است كه‬
‫تعريف مناسب از جايگاه مهندس ايمني در همه كارگاه ها ارائه گردد‬
‫خطرات خاص و منحصر بفرد هر كارگاه با توجه به نوع پروژه و‬
‫شرايط حاكم بر آن بررسي شده وآگاهي هاي الزم توسط مهندس ايمني به‬
‫همه پرسنل ارائه شود ‪ .‬در اين راستا آموزشهاي كافي و مناسب‬
‫درزمينه خطرات بالقوه موجود در كارگاه به افراد تازه استخدام با‬
‫‪20‬‬
‫برنامه ريزي مناسب ارائه گردد‪.‬شرايط الزم براي فعاليت مستقل و‬


Slide 12

‫دانشگاه آزاد اسالمی واحد بناب‬

‫گروه عمران‬
‫کارشناس ی ارشد مهندس ی عمران – مهندس ی و مدیریت ساخت‬
‫عنوان پژوهش‪ :‬نقش مهندس ی ایمنی در پروژ ه های عمرانی‬
‫استاد راهنما ‪ :‬آقای دکتر سالمی‬
‫گردآورنده ‪ :‬حامد یزدانی دیزگوین‬

‫نقش مهندس ايمني در كارگاه هاي عمراني‬
‫با نگرشي خاص به موارد ايمني در تونل ها‬
‫امروزه بحث تونلهاي بلند در مراكز دانشگاهي و تحقيقاتي و‬

‫دستگاههاي اجرايي كشور با اهداف مختلفي مطرح و پيگيري می گردد‪،‬‬
‫بطوريكه رشد قابل توجهي در طرح و اجراي تونلهاي بلند در سالهاي‬
‫اخير ديده مي شود‪ .‬بديهي است بدون توجه به مسائل ايمني و عدم‬
‫رعايت دقيق موارد ايمني و يا عدم شناخت صحيح از خطرات ويژه‬

‫محيط هاي كاري زير زميني‪ ،‬مي تواند مشكالت جبران ناپذيري ايجاد‬
‫نموده و هزينه هاي سنگيني به هر سيستمي تحميل نمايد‪.‬‬
‫آگاهي از مراحل مختلف عمليات اجرايي ساخت تونل و شناسايي‬
‫خطرات وحوادث بالقوه در همه مراحل‪ ،‬به ايجاد شرايط امن براي‬
‫فعاليت كارگران در داخل تونل كمك موثري خواهد نمود ‪ .‬در اين‬
‫مطالعه با تعريف ايمني و اهميت آن ‪ ،‬نقش مهندس ايمني و شرح‬
‫‪4‬‬
‫وظايف آن در پروژه هاي عمراني بخصوص در كارگاههاي زيرزميني‬

‫حوادث زمان ساخت تونل در گذشته به ازاي هر ‪ ٨٠٠‬متر طول تونل‬
‫معمو ًال حيات يك نفر را به مخاطره مي انداخت‪ .‬امروزه افزايش‬
‫آگاهي در زمينه احداث تونل منجر به بهبود شرايط كاري در‬
‫كارگاههاي زير زميني شده است طوريكه آمار حوادث مرگبار و‬
‫خطرناك بطور قابل مالحظه اي كاهش پيدا كرده است در امريكا نشان‬
‫مي دهد كه آمار حوادث خطرناك و حوادث منجر به مرگ درموسسه‬
‫‪OSHA‬آمار سال ‪ ١٩٨٦‬مركزفضاهاي زير زميني ‪ ٢‬تا ‪ ٣‬برابر د يگر‬
‫كارگاههاي عمراني بوده است ‪ .‬بديهي است امروزه با گسترش ساخت‬
‫و ساز در كشور‪ ،‬در راستاي بهبود شرايط امن براي پرسنل فعال در‬
‫كارگاههاي زير زميني اعم از تونل كاران يا معدن كاران نياز‬
‫بيشتري احساس می شود‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ايمني و اثرات آن‬
‫حوادث و اتفاقات در مباحث ايمني به دو دسته كلي بشرح زيرتقسيم‬

‫ميشوند ‪:‬‬
‫‪ -١‬حوادثي كه نمی توان از وقوع آن جلوگيري كرد ‪.‬‬
‫‪ -٢‬حوادث قابل پيش بيني كه براي جلوگيري از رخداد يا كاهش‬
‫خطرات آن بايد هزينه صرف نمود‪.‬‬

‫بطور كلي علل رخداد هرگونه حادثه در كارگاههاي عمراني بشرح‬
‫ذيل م يباشد ‪:‬‬
‫ تماس كنترل نشدة شخص با مواد و ماشين آالت‪.‬‬‫‪ -‬شكست و خرابي بناهاي موقت‪.‬‬

‫ خطرات ذاتي فعاليتهاي عمراني نظير استفادة از مواد ناريه‪.‬‬‫ عدم رعايت موارد ايمني يا كم دقتي افراد شاغل در‬‫‪6‬‬

‫كارگاه‪.‬‬

‫پرسنل كارگاه بايد با علل فوق آشنا بوده و هرگونه قوانين‪،‬‬
‫آئين نامه و دستورالعمل ياراهنمايي مورد نياز را كه منجر به‬
‫كاهش خطرات گردد‪،‬رعايت نمايد ‪ .‬كاهش تعداد و درجه خطرناكي‬
‫حوادث كارگاهي عالوه بر كاهش مشكالت و هزينه هاي مرتبط با بيمه‬
‫‪ ،‬معمو‬

‫ال منجر به كاهش ديگر هزينه هاي مستقيم و غير مستقيم‬

‫حادثه مي شود‪ .‬وقتي حادثه اي رخ مي دهد يك سري هزينه هاي‬
‫آشكار و پنهان بشرح زير به سيستم تحميل می شود ‪:‬‬
‫‪ -١‬هدر رفتن وقت مفيد فرد صدمه ديده در طول درمان‪.‬‬
‫‪ -٢‬توقف يا تأخير كار تيمي كه عضو آسيب ديده در آن فعال بوده‬

‫است‪.‬‬
‫‪ -٣‬مدت زماني كه امدادگر جهت كمك و مراقبت از فرد مصدوم صرف‬
‫مي كند‪.‬‬
‫‪ -٤‬هزينه ها و زمان مورد نياز جهت بررسي ها و تهيه گزارش‬
‫‪7‬حادثه‪.‬‬

‫مهندسي ايمني و برنامه ايمني‬
‫براي پروژه ها و كارگاههاي زير زميني ‪ ،‬ضروري است پيمانكار‬
‫نسبت به استخدام يك مهندس ايمني با تجربه و آشنا به مشكالت خاص‬
‫پروژه‬

‫اقدام‬

‫نمايد‬

‫‪.‬‬

‫الزم‬

‫است‬

‫در‬

‫همان‬

‫پروژه‬

‫كارفرما‬

‫و‬

‫مشاوربصورت جداگانه جهت انجام بازرسيهاي ادواري و ناگهاني از‬

‫شرايط ايمني كارگاه يك مهندس ايمني در نظربگيرد‪.‬مهندس ايمني‬
‫پيمانكار در گام نخست بايد يك برنامه ايمني مناسب براي كارگاه‬
‫طراحي نمايد ‪.‬الزم است همه پرسنل متعهدانه برنامه ايمني را پذيرا‬
‫باشند ‪ .‬حتي توصيه مي گردد كه پيمانكار جهت تشويق و ايجاد‬

‫انگيزه براي رعايت منظم تدابير ايمني يك سري پاداش و جوايزي در‬
‫نظر بگيرد ‪.‬‬
‫همه پرسنل بايددر زمينه آشنايي با خطرات و رعايت نكات ايمني‬
‫آموزش‬

‫كافي‬

‫ديده‬

‫باشند‬

‫و‬

‫لوازم‬

‫محافظت‬

‫كننده و اضطراري‬

‫در‬

‫نزديكترين مكان براي دسترسي آسان پيش بيني شده باشد‪.‬وقتي پرسنل‬
‫‪8‬‬

‫در كارگاههاي زيرزميني فعاليت دارند الزم است كه تعداد‪ ،‬نوع و‬

‫پوشش محافظ‬
‫پرسنل تونل بايد كاله ايمني‪ ،‬كفش ايمني و ديگر پوششهاي‬
‫ويژه و مناسب محيط كار تونل نظيرعينك هاي ايمني ‪ ،‬دستكش و‬
‫ماسك مناسب داشته باشند ‪ .‬بخصوص زمانيكه با مواد سمي و‬
‫ساينده و خطرات سروكار داشته باشند ‪ .‬پوششهاي مقاوم و ضد‬
‫آتش و ماسك در زمان فعاليتهاي جوشكاري و كار با مواد داغ‬
‫وفلزات با درجه حرارت باال الزامي مي باشد ‪ .‬بنابراين هر‬

‫محيط كاري با توجه به شرايط خاص و نوع فعاليتهاي حاكم در‬
‫محيط ‪ ،‬لباسهاي ايمني ويژ هاي را نياز خواهد داشت‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫مقدمات ايمني در تونلها‬
‫محيط هاي كاري مخصوص ساخت فضاهاي زير زميني‪ ،‬خطرات خاص و منحصر‬
‫به فردي رادارا مي باشند كه پرسنل فعال در آنها بايد آگاهي هاي‬
‫الزم را نسبت به اين خطرات داشته باشند‪ .‬اين حوادث بايد در برنامه‬
‫ايمني كارگاه شناخته شده و پيش بيني هاي الزم ارائه گردد‪.‬سقف و‬

‫ديواره ها و سينه كار در هر جبهه كاري تونل بايد بطور مداوم مورد‬
‫بررسي قرارگرفته و سنگهاي ضعيف پس از لق گيري مناسب و تحكيمات‬
‫با استفاده‬

‫اوليه اجرا شوند پيچ سنگ ها با يد بطور مرتب‬

‫از‬

‫آچارهاي مناسب مورد آزمايش قرار بگيرند‪ .‬قابها و ديگر نگهدارنده‬

‫هاي‬

‫مناسب‬

‫به‬

‫منظور‬

‫جلوگيري‬

‫از‬

‫جابجايي‬

‫حركات‬

‫و‬

‫بلوكهاي‬

‫سنگي‪،‬بطور اصولي و صحيح نصب شوند ‪ .‬نگهدارنده هاي آسيب ديده و‬
‫تغيير شكل يافته در اسرع وقت تعمير و ياتعويض شوند ‪ .‬صفحه ها و‬
‫سپرهاي‬

‫نگهدا‬

‫رنده‬

‫مناسب‬

‫براي‬

‫زمينهاي‬

‫ضعيف‬

‫و‬

‫سست‬

‫طراحي‬

‫و‬

‫مورداستفادة قرار گيرد ‪ .‬ديواره ها و نگهدارنده ها پس از انفجار‬
‫‪10‬‬
‫در سينه كار بطور مرتب بازرسي و نسبت به اصالح سطوح آسيب ديده‬

‫حفاري‬
‫لق گيري سقف و ديواره هاي تونل قبل از شروع حفاري‪ ،‬توسط كارگر‬
‫با تجربه بدقت انجام گرفته و با بازرسي هاي دقيق‪ ،‬اطمينان الزم‬
‫از ايمن بودن شرايط نسبت به پتانسيل هاي بالقوه و خطرناك حاصل‬
‫گردد‪ .‬همه پرسنل آگاهي الزم در زمينه خطرات ناشي از انفجارات‬
‫قبلي بصورت مواد ناريه باقيمانده و عمل نكرده داشته باشند از‬
‫نزديك شدن افراد به بوم دستگا ه جامبو در زمان حفاري جلوگيري‬

‫شود و بجز اپراتور جامبو بر روي جامبوي فعال يا در حال حركت فرد‬
‫ديگري نبايد باشد ‪ .‬وقتي جامبو شروع به حركت می کند بامراقبتهاي‬
‫دقيق از تجهيزات ‪ ،‬بوم دستگاه در يك موقعيت مناسب قرار گيرد ‪.‬‬
‫خطوط هوا ‪ ،‬برق ‪ ،‬آب درجبهه كاري مشخص شده باشند‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫جابجايي و نگهداري مواد ناريه‬
‫آتشبار عالوه بر دارا بودن تجربه كافي در زمينه كاربرد صحيح و‬

‫ايمن مواد منفجره‪ ،‬بايد داراي گواهينامه و مجوز اشتغال باشد ‪.‬‬
‫حمل و نقل مواد ناريه با استفادة از ماشين مخصوص انجام پذيرد ‪.‬‬
‫اپراتورماشين حمل مواد ناريه دقت الزم را اعمال نمايد تا حمل و‬
‫جابجايي‬

‫مواد‬

‫ناريه‬

‫با‬

‫پرسنل‬

‫‪،‬‬

‫مواد‬

‫مصرفي‬

‫‪،‬چاشني‬

‫و‬

‫ديگر‬

‫تجهيزات همزمان انجام نگيرد ‪ .‬حمل مواد ناريه با وسيله نقليه‬
‫مشخص و داراي تابلوي مخصوص و عالئم هشداردهنده انجام گرفته و‬
‫حداقل فواصل بين ديناميت و چاشني ها (با فاصله ‪ ٢٤‬اينچ )در زمان‬
‫حمل رعايت گردد ‪ .‬وسيله نقليه مورد استفادة براي حمل مواد ناريه‬
‫در داخل تونل از نظر سيستم الكتريكي مورد بازرسي دقيق قرار‬
‫گرفته و نتايج حاصل از بازرسي ها در دفتر كارگاه ثبت گردد‬

‫‪12‬‬

‫انبار مواد ناريه‬
‫انبار‬

‫‪ CFR‬مواد ناريه براساس نوع كاربرد آنها و بادر نظر‬

‫گرفتن آئين نامه ( ‪)181‬‬

‫انبار کردن مواد ناريه در کا رگاههاي‬

‫زير زميني و در نزديكي محل فعاليت كارگرها ممنوع مي باشد‬
‫انبار دائمي مواد ناريه بايد حداقل ‪ ١٠٠‬متر از محل فعاليت هاي‬
‫كارگاهي ‪ ،‬سازه هايي نظير شفت ها و محل تردد پرسنل فاصله‬
‫داشته باشد ‪ .‬از سيگار كشيدن و آتش روشن كردن در فواصل كمتر‬

‫از ‪ ١٥‬متر از انبار مواد ناريه جلوگير بعمل آيد ‪ .‬مواد نار يه‬
‫با توجه به انواع مختلف و كاربرد آنها در انبار نگهداري‬
‫ميگردد ‪ .‬بطور مثال معمو ال رعايت فاصله ‪ ١٥‬متري بين محل‬
‫نگهداري چاشني ها و ديگر مواد ناريه در انبار توصيه ميگردد ‪٠‬‬

‫‪13‬‬

‫مواد ايمني در زمان توقف كار‬
‫تردد در كارگاههاي زير زميني در زمان عدم فعاليت بايد كنترل‬
‫و تدابير الزم نظير احداث نگهباني‪ ،‬حصار كشي و نصب عالئم هشدار‬
‫دهنده‬

‫بكار‬

‫گيرد‬

‫‪.‬‬

‫در‬

‫توقف‬

‫هاي‬

‫موقتي‬

‫و‬

‫كوتاه‬

‫مدت‬

‫حفاري‬

‫تونل‪،‬ضروري است كه سينه كار به خوبي تحكيم شود و بازرسي هاي‬
‫متوالي در زمان توقف‪ ،‬از جبهه كار و شرايط سينه كار انجام بگيرد‬
‫‪ .‬در توقف هاي بلند مدت فعاليت هاي تونل زني‪ ،‬الزم است كه ديواره‬
‫ايي محكم درسينه كار ايجاد گردد و دريچه اي براي خروج آب براي‬
‫كاهش بار اعمال شده به ديواره از طرف سينه كارپيش بيني گردد‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫كمك هاي اوليه‬
‫‪ -1‬تجهيزات‬
‫جعبه كمكهاي اوليه مقاوم تهيه و در يك مكان مناسبي در كارگاه نصب گردد‪.‬‬
‫محتويات جعبه زير نظر پزشك و بارعايت استانداردهاي جهاني ( صليب سرخ )‬
‫تهيه و همه بسته بندي ها با يد داراي برچسپ دستور العمل بوده باشند ‪.‬‬
‫قبل از رخداد هرگونه حادثه‪ ،‬تجهيزات مربوط به كمك هاي اوليه بايدتوسط‬

‫مهندس ايمني كارگاه حداقل به صورت هفتگي كنترل شده و اقالم مصرفي جايگزين‬
‫شود ‪ .‬تجهيزات مناسب جهت حمل فرد مصدوم به يك پزشك يا بيمارستان به‬
‫وسيله آمبوالنس با سرويس دهي مناسب پيش بيني گردد ‪ .‬درآئين نامه نيويورك‬
‫و بعضي از اياالت آمريكا به ازاي هرصد نفر كارگر در يك كارگاه زيرزميني‬
‫پيش بيني يك تخت با البسه و لوازم مناسب جهت حمل فرد مصدوم توصيه شده‬
‫است‪.‬‬

‫‪ -٢‬حضور امداد رسان‬
‫ضروري است كه يك فرد آموزش ديده و با تجربه كافي جهت ارائه كمكهاي اوليه‬
‫در كارگاه دردسترس بوده باشد ‪ .‬تعداد اين افراد و محل استقرار آنها در‬
‫كارگاه و نحوه دسترسي به آنها براساس پيچيد گي هاي نوع فعاليت ‪ ،‬ساسيت‬
‫‪15‬‬

‫تهويه‬
‫حوادث‬

‫ناگوار‬

‫ناشي‬

‫از‬

‫انفجار‬

‫درتونلها‬

‫در‬

‫فواصل‬

‫زماني ‪ ١٩٧٠‬تا ‪ ١٩٨٠‬در امريكا منجر به تنظيم‪ .‬آئين نامه‬
‫‪OSHA‬تكميل و ارائه آئين نامه ايمني براي كارگاه هاي زير‬
‫زميني به نام آئين نامه تعريف جامع و جداگانه اي براي‬
‫انواع زمينهاي گازدار و زمينهاي با پتانسيل گازدار و غير‬
‫گازدار ارائه نموده وبراي هركدام رهنمود هاي ايمني ويژه‬

‫اي ارائه مي نمايد ‪ .‬مديريت پروژه بايد از شرايط گازدار‬
‫بودن طبقات زمين و خطرات بالقوه آن آگاهي كامل داشته و‬
‫آئين نامه يا دستورالعمل هاي مناسبي جهت ايجاد شرايط امن‬
‫براي پرسنل صادر نمايد ‪.‬آزمايش هاي الزم بطور پيوسته جهت‬
‫ارزيابي مقدار گاز ها درمحل انجام گرفته و مقادير مجاز‬
‫‪16‬‬

‫وجود و مقادير گازهاي سمي و قابل احتراق‪ ،‬ميزان گرد و غبار‬
‫و بخارات اندازه گيري و اگر تجمع آنها از يك و نيم درصد تجاوز‬
‫كرد‪ ،‬در اين صورت همه پرسنل بايد محدوده مورد نظر را ترك كنند‬

‫تا اقدام مناسب دراسرع وقت جهت كاهش مقدارگازهاي فوق به مقدار‬
‫كمتر از يك درصد انجا م گيرد همه آزمايشهاو نتايج اقدامات در‬
‫دفتر كارگاه ثبت ميشود ‪ .‬تجهيزات رد يابي و اندازه گيري مقادير‬
‫گازها به طورچشمگيري مورد بازنگري قرارگرفته و از نظر كاربري‬

‫بسيار آسان ميباشند ‪ ،‬همه رديابها هشدار دهنده هايسمعي و بصري‬
‫داشته و اغلب خروجي ديجيتالي دارند‪.‬‬
‫انتخاب تجهيزات مورد نياز جهت ثبت وكنترل مقادير گازها با‬
‫توجه به اهميت وخطرات پروژه يكي از مهمترين وظايف مهندس ايمني‬
‫كارگاه مي باشد ‪ ،‬سيستم تهويه تونل بايد با توجه به نوع پروژه‬
‫به صورت علمي‪ ،‬طراحي شده و به صورت جدي و مداوم مورد بازنگري و‬
‫بازرسي قرار گيرد ‪ .‬اگر تهويه تونل به هردليلي قطع گردد‪ ،‬تمامي‬
‫‪17‬‬

‫برق رساني درتونل‬
‫خدمات مهندسي برق در تونل بسيارحياتي بوده و درصورت طراحي‬
‫نامناسب برق رساني در اكثرفعاليت ها اختالل ايجاد ميشود ‪ .‬همه‬
‫كابل هاي برق رساني به داخل تونل بايد كامال ” روكش شده و با‬
‫پوششهاي مقاوم به طور كامل پوشانده شود ‪ .‬خطوط فشارقوي مورد‬
‫نياز ماشين آالت حفاري از قبل به صورت مشخص و كامال” جدا از ديگر‬
‫خطوط پشتيباني نظير خطوط انتقال آب ‪ ،TBM,ROAD HEADER‬هوا و‬
‫تلفن( از دهانه تا سينه كار تونل ) بوده و معموال” در سقف تونل‬
‫نصب مي گردد ‪ .‬ترانسفورماتور ها در يك محدوده مجزا و با حصار‬
‫كشي مناسب و مقاوم در برابر آتش مورد استفاده قرارگرفته و‬
‫ژنراتور هاي مورد نياز پروژه جهت تامين برق ضطراري درصورت قطع‬
‫برق سراسري از قبل تهيه و آماده بكار در كارگاه وجود داشته‬
‫باشد ‪.‬‬
‫‪18‬‬

‫خطرات آتش سوزي‬
‫حتي المقدور از حمل و به کار گيري مواد مشتعل و قابل احتراق‬
‫دركارگاههاي زير زميني بخصوص در داخل تونل ها‪ ،‬جلوگيري بعمل‬
‫آيد‪ ،‬بخصوص درجبهه هاي كاري كه به روش انفجاري حفاري ميشوند‬
‫‪.‬بنابراين مواد مختلف با پتانسيل باال براي احتراق و مواد سوختي‬
‫نظير گازوئيل نبايد به داخل جبهه كاري منتقل گر دد‪ .‬از تجمع‬
‫زباله هاي مختلف و قابل احتراق نظير الستيك هاي مستعمل ماشين‬
‫آالت در محل و محكم استفاده كرده و در شرايط ايمن و با رعايت‬
‫فاصله مناسب از مناطق حساس نگهد اري شود ‪،‬درصورت استفاده از‬
‫كپسول يا سيلندر هاي گاز‪ ،‬با رعايت شرايط ايمني درداخل محفظه‬
‫هاي محكم ومقاوم نگهداري شوند ‪ .‬موانع مقاوم به صورت صفحات‬
‫حايل درشفت ها براي جداكردن محدوده اي كه فعاليت جوشكار انجام‬
‫ميگيرد نصب گردد ‪ .‬يك شخص آتش نشان با تجهيزات مناسب درزمان‬
‫‪19‬‬
‫جوشكاري وحتي پس از ‪ ٣٠‬دقيقه از اتمام جوشكاري جهت انجام‬

‫نتيجه و پيشنهادات‬
‫تدوين و ارائه آيين نامه ايمني دقيق و كارآمد براي كارگاه‬
‫هاي تونل سازي امري ضروري است‪.‬رعايت اصول و مقرارت ايمن ي در‬
‫كارگاه هاي زيرزميني عالوه بر كاهش خطرات تهديد كننده زندگي‬
‫انسان ها از نظر اقتصادي نيز به نفع جامعه و منافع ملي است‬
‫‪.‬تنظيم و ارائه استانداردهاي ايمني براي كارگاهها و پيگيري آن‬
‫از طرف كارفرما ها و مشاور و ملزم بودن پيمانكار به آن در‬
‫پيشبرد يك پروژه اهميت خاصي داشته و در اين راستا الزم است كه‬
‫تعريف مناسب از جايگاه مهندس ايمني در همه كارگاه ها ارائه گردد‬
‫خطرات خاص و منحصر بفرد هر كارگاه با توجه به نوع پروژه و‬
‫شرايط حاكم بر آن بررسي شده وآگاهي هاي الزم توسط مهندس ايمني به‬
‫همه پرسنل ارائه شود ‪ .‬در اين راستا آموزشهاي كافي و مناسب‬
‫درزمينه خطرات بالقوه موجود در كارگاه به افراد تازه استخدام با‬
‫‪20‬‬
‫برنامه ريزي مناسب ارائه گردد‪.‬شرايط الزم براي فعاليت مستقل و‬


Slide 13

‫دانشگاه آزاد اسالمی واحد بناب‬

‫گروه عمران‬
‫کارشناس ی ارشد مهندس ی عمران – مهندس ی و مدیریت ساخت‬
‫عنوان پژوهش‪ :‬نقش مهندس ی ایمنی در پروژ ه های عمرانی‬
‫استاد راهنما ‪ :‬آقای دکتر سالمی‬
‫گردآورنده ‪ :‬حامد یزدانی دیزگوین‬

‫نقش مهندس ايمني در كارگاه هاي عمراني‬
‫با نگرشي خاص به موارد ايمني در تونل ها‬
‫امروزه بحث تونلهاي بلند در مراكز دانشگاهي و تحقيقاتي و‬

‫دستگاههاي اجرايي كشور با اهداف مختلفي مطرح و پيگيري می گردد‪،‬‬
‫بطوريكه رشد قابل توجهي در طرح و اجراي تونلهاي بلند در سالهاي‬
‫اخير ديده مي شود‪ .‬بديهي است بدون توجه به مسائل ايمني و عدم‬
‫رعايت دقيق موارد ايمني و يا عدم شناخت صحيح از خطرات ويژه‬

‫محيط هاي كاري زير زميني‪ ،‬مي تواند مشكالت جبران ناپذيري ايجاد‬
‫نموده و هزينه هاي سنگيني به هر سيستمي تحميل نمايد‪.‬‬
‫آگاهي از مراحل مختلف عمليات اجرايي ساخت تونل و شناسايي‬
‫خطرات وحوادث بالقوه در همه مراحل‪ ،‬به ايجاد شرايط امن براي‬
‫فعاليت كارگران در داخل تونل كمك موثري خواهد نمود ‪ .‬در اين‬
‫مطالعه با تعريف ايمني و اهميت آن ‪ ،‬نقش مهندس ايمني و شرح‬
‫‪4‬‬
‫وظايف آن در پروژه هاي عمراني بخصوص در كارگاههاي زيرزميني‬

‫حوادث زمان ساخت تونل در گذشته به ازاي هر ‪ ٨٠٠‬متر طول تونل‬
‫معمو ًال حيات يك نفر را به مخاطره مي انداخت‪ .‬امروزه افزايش‬
‫آگاهي در زمينه احداث تونل منجر به بهبود شرايط كاري در‬
‫كارگاههاي زير زميني شده است طوريكه آمار حوادث مرگبار و‬
‫خطرناك بطور قابل مالحظه اي كاهش پيدا كرده است در امريكا نشان‬
‫مي دهد كه آمار حوادث خطرناك و حوادث منجر به مرگ درموسسه‬
‫‪OSHA‬آمار سال ‪ ١٩٨٦‬مركزفضاهاي زير زميني ‪ ٢‬تا ‪ ٣‬برابر د يگر‬
‫كارگاههاي عمراني بوده است ‪ .‬بديهي است امروزه با گسترش ساخت‬
‫و ساز در كشور‪ ،‬در راستاي بهبود شرايط امن براي پرسنل فعال در‬
‫كارگاههاي زير زميني اعم از تونل كاران يا معدن كاران نياز‬
‫بيشتري احساس می شود‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ايمني و اثرات آن‬
‫حوادث و اتفاقات در مباحث ايمني به دو دسته كلي بشرح زيرتقسيم‬

‫ميشوند ‪:‬‬
‫‪ -١‬حوادثي كه نمی توان از وقوع آن جلوگيري كرد ‪.‬‬
‫‪ -٢‬حوادث قابل پيش بيني كه براي جلوگيري از رخداد يا كاهش‬
‫خطرات آن بايد هزينه صرف نمود‪.‬‬

‫بطور كلي علل رخداد هرگونه حادثه در كارگاههاي عمراني بشرح‬
‫ذيل م يباشد ‪:‬‬
‫ تماس كنترل نشدة شخص با مواد و ماشين آالت‪.‬‬‫‪ -‬شكست و خرابي بناهاي موقت‪.‬‬

‫ خطرات ذاتي فعاليتهاي عمراني نظير استفادة از مواد ناريه‪.‬‬‫ عدم رعايت موارد ايمني يا كم دقتي افراد شاغل در‬‫‪6‬‬

‫كارگاه‪.‬‬

‫پرسنل كارگاه بايد با علل فوق آشنا بوده و هرگونه قوانين‪،‬‬
‫آئين نامه و دستورالعمل ياراهنمايي مورد نياز را كه منجر به‬
‫كاهش خطرات گردد‪،‬رعايت نمايد ‪ .‬كاهش تعداد و درجه خطرناكي‬
‫حوادث كارگاهي عالوه بر كاهش مشكالت و هزينه هاي مرتبط با بيمه‬
‫‪ ،‬معمو‬

‫ال منجر به كاهش ديگر هزينه هاي مستقيم و غير مستقيم‬

‫حادثه مي شود‪ .‬وقتي حادثه اي رخ مي دهد يك سري هزينه هاي‬
‫آشكار و پنهان بشرح زير به سيستم تحميل می شود ‪:‬‬
‫‪ -١‬هدر رفتن وقت مفيد فرد صدمه ديده در طول درمان‪.‬‬
‫‪ -٢‬توقف يا تأخير كار تيمي كه عضو آسيب ديده در آن فعال بوده‬

‫است‪.‬‬
‫‪ -٣‬مدت زماني كه امدادگر جهت كمك و مراقبت از فرد مصدوم صرف‬
‫مي كند‪.‬‬
‫‪ -٤‬هزينه ها و زمان مورد نياز جهت بررسي ها و تهيه گزارش‬
‫‪7‬حادثه‪.‬‬

‫مهندسي ايمني و برنامه ايمني‬
‫براي پروژه ها و كارگاههاي زير زميني ‪ ،‬ضروري است پيمانكار‬
‫نسبت به استخدام يك مهندس ايمني با تجربه و آشنا به مشكالت خاص‬
‫پروژه‬

‫اقدام‬

‫نمايد‬

‫‪.‬‬

‫الزم‬

‫است‬

‫در‬

‫همان‬

‫پروژه‬

‫كارفرما‬

‫و‬

‫مشاوربصورت جداگانه جهت انجام بازرسيهاي ادواري و ناگهاني از‬

‫شرايط ايمني كارگاه يك مهندس ايمني در نظربگيرد‪.‬مهندس ايمني‬
‫پيمانكار در گام نخست بايد يك برنامه ايمني مناسب براي كارگاه‬
‫طراحي نمايد ‪.‬الزم است همه پرسنل متعهدانه برنامه ايمني را پذيرا‬
‫باشند ‪ .‬حتي توصيه مي گردد كه پيمانكار جهت تشويق و ايجاد‬

‫انگيزه براي رعايت منظم تدابير ايمني يك سري پاداش و جوايزي در‬
‫نظر بگيرد ‪.‬‬
‫همه پرسنل بايددر زمينه آشنايي با خطرات و رعايت نكات ايمني‬
‫آموزش‬

‫كافي‬

‫ديده‬

‫باشند‬

‫و‬

‫لوازم‬

‫محافظت‬

‫كننده و اضطراري‬

‫در‬

‫نزديكترين مكان براي دسترسي آسان پيش بيني شده باشد‪.‬وقتي پرسنل‬
‫‪8‬‬

‫در كارگاههاي زيرزميني فعاليت دارند الزم است كه تعداد‪ ،‬نوع و‬

‫پوشش محافظ‬
‫پرسنل تونل بايد كاله ايمني‪ ،‬كفش ايمني و ديگر پوششهاي‬
‫ويژه و مناسب محيط كار تونل نظيرعينك هاي ايمني ‪ ،‬دستكش و‬
‫ماسك مناسب داشته باشند ‪ .‬بخصوص زمانيكه با مواد سمي و‬
‫ساينده و خطرات سروكار داشته باشند ‪ .‬پوششهاي مقاوم و ضد‬
‫آتش و ماسك در زمان فعاليتهاي جوشكاري و كار با مواد داغ‬
‫وفلزات با درجه حرارت باال الزامي مي باشد ‪ .‬بنابراين هر‬

‫محيط كاري با توجه به شرايط خاص و نوع فعاليتهاي حاكم در‬
‫محيط ‪ ،‬لباسهاي ايمني ويژ هاي را نياز خواهد داشت‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫مقدمات ايمني در تونلها‬
‫محيط هاي كاري مخصوص ساخت فضاهاي زير زميني‪ ،‬خطرات خاص و منحصر‬
‫به فردي رادارا مي باشند كه پرسنل فعال در آنها بايد آگاهي هاي‬
‫الزم را نسبت به اين خطرات داشته باشند‪ .‬اين حوادث بايد در برنامه‬
‫ايمني كارگاه شناخته شده و پيش بيني هاي الزم ارائه گردد‪.‬سقف و‬

‫ديواره ها و سينه كار در هر جبهه كاري تونل بايد بطور مداوم مورد‬
‫بررسي قرارگرفته و سنگهاي ضعيف پس از لق گيري مناسب و تحكيمات‬
‫با استفاده‬

‫اوليه اجرا شوند پيچ سنگ ها با يد بطور مرتب‬

‫از‬

‫آچارهاي مناسب مورد آزمايش قرار بگيرند‪ .‬قابها و ديگر نگهدارنده‬

‫هاي‬

‫مناسب‬

‫به‬

‫منظور‬

‫جلوگيري‬

‫از‬

‫جابجايي‬

‫حركات‬

‫و‬

‫بلوكهاي‬

‫سنگي‪،‬بطور اصولي و صحيح نصب شوند ‪ .‬نگهدارنده هاي آسيب ديده و‬
‫تغيير شكل يافته در اسرع وقت تعمير و ياتعويض شوند ‪ .‬صفحه ها و‬
‫سپرهاي‬

‫نگهدا‬

‫رنده‬

‫مناسب‬

‫براي‬

‫زمينهاي‬

‫ضعيف‬

‫و‬

‫سست‬

‫طراحي‬

‫و‬

‫مورداستفادة قرار گيرد ‪ .‬ديواره ها و نگهدارنده ها پس از انفجار‬
‫‪10‬‬
‫در سينه كار بطور مرتب بازرسي و نسبت به اصالح سطوح آسيب ديده‬

‫حفاري‬
‫لق گيري سقف و ديواره هاي تونل قبل از شروع حفاري‪ ،‬توسط كارگر‬
‫با تجربه بدقت انجام گرفته و با بازرسي هاي دقيق‪ ،‬اطمينان الزم‬
‫از ايمن بودن شرايط نسبت به پتانسيل هاي بالقوه و خطرناك حاصل‬
‫گردد‪ .‬همه پرسنل آگاهي الزم در زمينه خطرات ناشي از انفجارات‬
‫قبلي بصورت مواد ناريه باقيمانده و عمل نكرده داشته باشند از‬
‫نزديك شدن افراد به بوم دستگا ه جامبو در زمان حفاري جلوگيري‬

‫شود و بجز اپراتور جامبو بر روي جامبوي فعال يا در حال حركت فرد‬
‫ديگري نبايد باشد ‪ .‬وقتي جامبو شروع به حركت می کند بامراقبتهاي‬
‫دقيق از تجهيزات ‪ ،‬بوم دستگاه در يك موقعيت مناسب قرار گيرد ‪.‬‬
‫خطوط هوا ‪ ،‬برق ‪ ،‬آب درجبهه كاري مشخص شده باشند‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫جابجايي و نگهداري مواد ناريه‬
‫آتشبار عالوه بر دارا بودن تجربه كافي در زمينه كاربرد صحيح و‬

‫ايمن مواد منفجره‪ ،‬بايد داراي گواهينامه و مجوز اشتغال باشد ‪.‬‬
‫حمل و نقل مواد ناريه با استفادة از ماشين مخصوص انجام پذيرد ‪.‬‬
‫اپراتورماشين حمل مواد ناريه دقت الزم را اعمال نمايد تا حمل و‬
‫جابجايي‬

‫مواد‬

‫ناريه‬

‫با‬

‫پرسنل‬

‫‪،‬‬

‫مواد‬

‫مصرفي‬

‫‪،‬چاشني‬

‫و‬

‫ديگر‬

‫تجهيزات همزمان انجام نگيرد ‪ .‬حمل مواد ناريه با وسيله نقليه‬
‫مشخص و داراي تابلوي مخصوص و عالئم هشداردهنده انجام گرفته و‬
‫حداقل فواصل بين ديناميت و چاشني ها (با فاصله ‪ ٢٤‬اينچ )در زمان‬
‫حمل رعايت گردد ‪ .‬وسيله نقليه مورد استفادة براي حمل مواد ناريه‬
‫در داخل تونل از نظر سيستم الكتريكي مورد بازرسي دقيق قرار‬
‫گرفته و نتايج حاصل از بازرسي ها در دفتر كارگاه ثبت گردد‬

‫‪12‬‬

‫انبار مواد ناريه‬
‫انبار‬

‫‪ CFR‬مواد ناريه براساس نوع كاربرد آنها و بادر نظر‬

‫گرفتن آئين نامه ( ‪)181‬‬

‫انبار کردن مواد ناريه در کا رگاههاي‬

‫زير زميني و در نزديكي محل فعاليت كارگرها ممنوع مي باشد‬
‫انبار دائمي مواد ناريه بايد حداقل ‪ ١٠٠‬متر از محل فعاليت هاي‬
‫كارگاهي ‪ ،‬سازه هايي نظير شفت ها و محل تردد پرسنل فاصله‬
‫داشته باشد ‪ .‬از سيگار كشيدن و آتش روشن كردن در فواصل كمتر‬

‫از ‪ ١٥‬متر از انبار مواد ناريه جلوگير بعمل آيد ‪ .‬مواد نار يه‬
‫با توجه به انواع مختلف و كاربرد آنها در انبار نگهداري‬
‫ميگردد ‪ .‬بطور مثال معمو ال رعايت فاصله ‪ ١٥‬متري بين محل‬
‫نگهداري چاشني ها و ديگر مواد ناريه در انبار توصيه ميگردد ‪٠‬‬

‫‪13‬‬

‫مواد ايمني در زمان توقف كار‬
‫تردد در كارگاههاي زير زميني در زمان عدم فعاليت بايد كنترل‬
‫و تدابير الزم نظير احداث نگهباني‪ ،‬حصار كشي و نصب عالئم هشدار‬
‫دهنده‬

‫بكار‬

‫گيرد‬

‫‪.‬‬

‫در‬

‫توقف‬

‫هاي‬

‫موقتي‬

‫و‬

‫كوتاه‬

‫مدت‬

‫حفاري‬

‫تونل‪،‬ضروري است كه سينه كار به خوبي تحكيم شود و بازرسي هاي‬
‫متوالي در زمان توقف‪ ،‬از جبهه كار و شرايط سينه كار انجام بگيرد‬
‫‪ .‬در توقف هاي بلند مدت فعاليت هاي تونل زني‪ ،‬الزم است كه ديواره‬
‫ايي محكم درسينه كار ايجاد گردد و دريچه اي براي خروج آب براي‬
‫كاهش بار اعمال شده به ديواره از طرف سينه كارپيش بيني گردد‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫كمك هاي اوليه‬
‫‪ -1‬تجهيزات‬
‫جعبه كمكهاي اوليه مقاوم تهيه و در يك مكان مناسبي در كارگاه نصب گردد‪.‬‬
‫محتويات جعبه زير نظر پزشك و بارعايت استانداردهاي جهاني ( صليب سرخ )‬
‫تهيه و همه بسته بندي ها با يد داراي برچسپ دستور العمل بوده باشند ‪.‬‬
‫قبل از رخداد هرگونه حادثه‪ ،‬تجهيزات مربوط به كمك هاي اوليه بايدتوسط‬

‫مهندس ايمني كارگاه حداقل به صورت هفتگي كنترل شده و اقالم مصرفي جايگزين‬
‫شود ‪ .‬تجهيزات مناسب جهت حمل فرد مصدوم به يك پزشك يا بيمارستان به‬
‫وسيله آمبوالنس با سرويس دهي مناسب پيش بيني گردد ‪ .‬درآئين نامه نيويورك‬
‫و بعضي از اياالت آمريكا به ازاي هرصد نفر كارگر در يك كارگاه زيرزميني‬
‫پيش بيني يك تخت با البسه و لوازم مناسب جهت حمل فرد مصدوم توصيه شده‬
‫است‪.‬‬

‫‪ -٢‬حضور امداد رسان‬
‫ضروري است كه يك فرد آموزش ديده و با تجربه كافي جهت ارائه كمكهاي اوليه‬
‫در كارگاه دردسترس بوده باشد ‪ .‬تعداد اين افراد و محل استقرار آنها در‬
‫كارگاه و نحوه دسترسي به آنها براساس پيچيد گي هاي نوع فعاليت ‪ ،‬ساسيت‬
‫‪15‬‬

‫تهويه‬
‫حوادث‬

‫ناگوار‬

‫ناشي‬

‫از‬

‫انفجار‬

‫درتونلها‬

‫در‬

‫فواصل‬

‫زماني ‪ ١٩٧٠‬تا ‪ ١٩٨٠‬در امريكا منجر به تنظيم‪ .‬آئين نامه‬
‫‪OSHA‬تكميل و ارائه آئين نامه ايمني براي كارگاه هاي زير‬
‫زميني به نام آئين نامه تعريف جامع و جداگانه اي براي‬
‫انواع زمينهاي گازدار و زمينهاي با پتانسيل گازدار و غير‬
‫گازدار ارائه نموده وبراي هركدام رهنمود هاي ايمني ويژه‬

‫اي ارائه مي نمايد ‪ .‬مديريت پروژه بايد از شرايط گازدار‬
‫بودن طبقات زمين و خطرات بالقوه آن آگاهي كامل داشته و‬
‫آئين نامه يا دستورالعمل هاي مناسبي جهت ايجاد شرايط امن‬
‫براي پرسنل صادر نمايد ‪.‬آزمايش هاي الزم بطور پيوسته جهت‬
‫ارزيابي مقدار گاز ها درمحل انجام گرفته و مقادير مجاز‬
‫‪16‬‬

‫وجود و مقادير گازهاي سمي و قابل احتراق‪ ،‬ميزان گرد و غبار‬
‫و بخارات اندازه گيري و اگر تجمع آنها از يك و نيم درصد تجاوز‬
‫كرد‪ ،‬در اين صورت همه پرسنل بايد محدوده مورد نظر را ترك كنند‬

‫تا اقدام مناسب دراسرع وقت جهت كاهش مقدارگازهاي فوق به مقدار‬
‫كمتر از يك درصد انجا م گيرد همه آزمايشهاو نتايج اقدامات در‬
‫دفتر كارگاه ثبت ميشود ‪ .‬تجهيزات رد يابي و اندازه گيري مقادير‬
‫گازها به طورچشمگيري مورد بازنگري قرارگرفته و از نظر كاربري‬

‫بسيار آسان ميباشند ‪ ،‬همه رديابها هشدار دهنده هايسمعي و بصري‬
‫داشته و اغلب خروجي ديجيتالي دارند‪.‬‬
‫انتخاب تجهيزات مورد نياز جهت ثبت وكنترل مقادير گازها با‬
‫توجه به اهميت وخطرات پروژه يكي از مهمترين وظايف مهندس ايمني‬
‫كارگاه مي باشد ‪ ،‬سيستم تهويه تونل بايد با توجه به نوع پروژه‬
‫به صورت علمي‪ ،‬طراحي شده و به صورت جدي و مداوم مورد بازنگري و‬
‫بازرسي قرار گيرد ‪ .‬اگر تهويه تونل به هردليلي قطع گردد‪ ،‬تمامي‬
‫‪17‬‬

‫برق رساني درتونل‬
‫خدمات مهندسي برق در تونل بسيارحياتي بوده و درصورت طراحي‬
‫نامناسب برق رساني در اكثرفعاليت ها اختالل ايجاد ميشود ‪ .‬همه‬
‫كابل هاي برق رساني به داخل تونل بايد كامال ” روكش شده و با‬
‫پوششهاي مقاوم به طور كامل پوشانده شود ‪ .‬خطوط فشارقوي مورد‬
‫نياز ماشين آالت حفاري از قبل به صورت مشخص و كامال” جدا از ديگر‬
‫خطوط پشتيباني نظير خطوط انتقال آب ‪ ،TBM,ROAD HEADER‬هوا و‬
‫تلفن( از دهانه تا سينه كار تونل ) بوده و معموال” در سقف تونل‬
‫نصب مي گردد ‪ .‬ترانسفورماتور ها در يك محدوده مجزا و با حصار‬
‫كشي مناسب و مقاوم در برابر آتش مورد استفاده قرارگرفته و‬
‫ژنراتور هاي مورد نياز پروژه جهت تامين برق ضطراري درصورت قطع‬
‫برق سراسري از قبل تهيه و آماده بكار در كارگاه وجود داشته‬
‫باشد ‪.‬‬
‫‪18‬‬

‫خطرات آتش سوزي‬
‫حتي المقدور از حمل و به کار گيري مواد مشتعل و قابل احتراق‬
‫دركارگاههاي زير زميني بخصوص در داخل تونل ها‪ ،‬جلوگيري بعمل‬
‫آيد‪ ،‬بخصوص درجبهه هاي كاري كه به روش انفجاري حفاري ميشوند‬
‫‪.‬بنابراين مواد مختلف با پتانسيل باال براي احتراق و مواد سوختي‬
‫نظير گازوئيل نبايد به داخل جبهه كاري منتقل گر دد‪ .‬از تجمع‬
‫زباله هاي مختلف و قابل احتراق نظير الستيك هاي مستعمل ماشين‬
‫آالت در محل و محكم استفاده كرده و در شرايط ايمن و با رعايت‬
‫فاصله مناسب از مناطق حساس نگهد اري شود ‪،‬درصورت استفاده از‬
‫كپسول يا سيلندر هاي گاز‪ ،‬با رعايت شرايط ايمني درداخل محفظه‬
‫هاي محكم ومقاوم نگهداري شوند ‪ .‬موانع مقاوم به صورت صفحات‬
‫حايل درشفت ها براي جداكردن محدوده اي كه فعاليت جوشكار انجام‬
‫ميگيرد نصب گردد ‪ .‬يك شخص آتش نشان با تجهيزات مناسب درزمان‬
‫‪19‬‬
‫جوشكاري وحتي پس از ‪ ٣٠‬دقيقه از اتمام جوشكاري جهت انجام‬

‫نتيجه و پيشنهادات‬
‫تدوين و ارائه آيين نامه ايمني دقيق و كارآمد براي كارگاه‬
‫هاي تونل سازي امري ضروري است‪.‬رعايت اصول و مقرارت ايمن ي در‬
‫كارگاه هاي زيرزميني عالوه بر كاهش خطرات تهديد كننده زندگي‬
‫انسان ها از نظر اقتصادي نيز به نفع جامعه و منافع ملي است‬
‫‪.‬تنظيم و ارائه استانداردهاي ايمني براي كارگاهها و پيگيري آن‬
‫از طرف كارفرما ها و مشاور و ملزم بودن پيمانكار به آن در‬
‫پيشبرد يك پروژه اهميت خاصي داشته و در اين راستا الزم است كه‬
‫تعريف مناسب از جايگاه مهندس ايمني در همه كارگاه ها ارائه گردد‬
‫خطرات خاص و منحصر بفرد هر كارگاه با توجه به نوع پروژه و‬
‫شرايط حاكم بر آن بررسي شده وآگاهي هاي الزم توسط مهندس ايمني به‬
‫همه پرسنل ارائه شود ‪ .‬در اين راستا آموزشهاي كافي و مناسب‬
‫درزمينه خطرات بالقوه موجود در كارگاه به افراد تازه استخدام با‬
‫‪20‬‬
‫برنامه ريزي مناسب ارائه گردد‪.‬شرايط الزم براي فعاليت مستقل و‬


Slide 14

‫دانشگاه آزاد اسالمی واحد بناب‬

‫گروه عمران‬
‫کارشناس ی ارشد مهندس ی عمران – مهندس ی و مدیریت ساخت‬
‫عنوان پژوهش‪ :‬نقش مهندس ی ایمنی در پروژ ه های عمرانی‬
‫استاد راهنما ‪ :‬آقای دکتر سالمی‬
‫گردآورنده ‪ :‬حامد یزدانی دیزگوین‬

‫نقش مهندس ايمني در كارگاه هاي عمراني‬
‫با نگرشي خاص به موارد ايمني در تونل ها‬
‫امروزه بحث تونلهاي بلند در مراكز دانشگاهي و تحقيقاتي و‬

‫دستگاههاي اجرايي كشور با اهداف مختلفي مطرح و پيگيري می گردد‪،‬‬
‫بطوريكه رشد قابل توجهي در طرح و اجراي تونلهاي بلند در سالهاي‬
‫اخير ديده مي شود‪ .‬بديهي است بدون توجه به مسائل ايمني و عدم‬
‫رعايت دقيق موارد ايمني و يا عدم شناخت صحيح از خطرات ويژه‬

‫محيط هاي كاري زير زميني‪ ،‬مي تواند مشكالت جبران ناپذيري ايجاد‬
‫نموده و هزينه هاي سنگيني به هر سيستمي تحميل نمايد‪.‬‬
‫آگاهي از مراحل مختلف عمليات اجرايي ساخت تونل و شناسايي‬
‫خطرات وحوادث بالقوه در همه مراحل‪ ،‬به ايجاد شرايط امن براي‬
‫فعاليت كارگران در داخل تونل كمك موثري خواهد نمود ‪ .‬در اين‬
‫مطالعه با تعريف ايمني و اهميت آن ‪ ،‬نقش مهندس ايمني و شرح‬
‫‪4‬‬
‫وظايف آن در پروژه هاي عمراني بخصوص در كارگاههاي زيرزميني‬

‫حوادث زمان ساخت تونل در گذشته به ازاي هر ‪ ٨٠٠‬متر طول تونل‬
‫معمو ًال حيات يك نفر را به مخاطره مي انداخت‪ .‬امروزه افزايش‬
‫آگاهي در زمينه احداث تونل منجر به بهبود شرايط كاري در‬
‫كارگاههاي زير زميني شده است طوريكه آمار حوادث مرگبار و‬
‫خطرناك بطور قابل مالحظه اي كاهش پيدا كرده است در امريكا نشان‬
‫مي دهد كه آمار حوادث خطرناك و حوادث منجر به مرگ درموسسه‬
‫‪OSHA‬آمار سال ‪ ١٩٨٦‬مركزفضاهاي زير زميني ‪ ٢‬تا ‪ ٣‬برابر د يگر‬
‫كارگاههاي عمراني بوده است ‪ .‬بديهي است امروزه با گسترش ساخت‬
‫و ساز در كشور‪ ،‬در راستاي بهبود شرايط امن براي پرسنل فعال در‬
‫كارگاههاي زير زميني اعم از تونل كاران يا معدن كاران نياز‬
‫بيشتري احساس می شود‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ايمني و اثرات آن‬
‫حوادث و اتفاقات در مباحث ايمني به دو دسته كلي بشرح زيرتقسيم‬

‫ميشوند ‪:‬‬
‫‪ -١‬حوادثي كه نمی توان از وقوع آن جلوگيري كرد ‪.‬‬
‫‪ -٢‬حوادث قابل پيش بيني كه براي جلوگيري از رخداد يا كاهش‬
‫خطرات آن بايد هزينه صرف نمود‪.‬‬

‫بطور كلي علل رخداد هرگونه حادثه در كارگاههاي عمراني بشرح‬
‫ذيل م يباشد ‪:‬‬
‫ تماس كنترل نشدة شخص با مواد و ماشين آالت‪.‬‬‫‪ -‬شكست و خرابي بناهاي موقت‪.‬‬

‫ خطرات ذاتي فعاليتهاي عمراني نظير استفادة از مواد ناريه‪.‬‬‫ عدم رعايت موارد ايمني يا كم دقتي افراد شاغل در‬‫‪6‬‬

‫كارگاه‪.‬‬

‫پرسنل كارگاه بايد با علل فوق آشنا بوده و هرگونه قوانين‪،‬‬
‫آئين نامه و دستورالعمل ياراهنمايي مورد نياز را كه منجر به‬
‫كاهش خطرات گردد‪،‬رعايت نمايد ‪ .‬كاهش تعداد و درجه خطرناكي‬
‫حوادث كارگاهي عالوه بر كاهش مشكالت و هزينه هاي مرتبط با بيمه‬
‫‪ ،‬معمو‬

‫ال منجر به كاهش ديگر هزينه هاي مستقيم و غير مستقيم‬

‫حادثه مي شود‪ .‬وقتي حادثه اي رخ مي دهد يك سري هزينه هاي‬
‫آشكار و پنهان بشرح زير به سيستم تحميل می شود ‪:‬‬
‫‪ -١‬هدر رفتن وقت مفيد فرد صدمه ديده در طول درمان‪.‬‬
‫‪ -٢‬توقف يا تأخير كار تيمي كه عضو آسيب ديده در آن فعال بوده‬

‫است‪.‬‬
‫‪ -٣‬مدت زماني كه امدادگر جهت كمك و مراقبت از فرد مصدوم صرف‬
‫مي كند‪.‬‬
‫‪ -٤‬هزينه ها و زمان مورد نياز جهت بررسي ها و تهيه گزارش‬
‫‪7‬حادثه‪.‬‬

‫مهندسي ايمني و برنامه ايمني‬
‫براي پروژه ها و كارگاههاي زير زميني ‪ ،‬ضروري است پيمانكار‬
‫نسبت به استخدام يك مهندس ايمني با تجربه و آشنا به مشكالت خاص‬
‫پروژه‬

‫اقدام‬

‫نمايد‬

‫‪.‬‬

‫الزم‬

‫است‬

‫در‬

‫همان‬

‫پروژه‬

‫كارفرما‬

‫و‬

‫مشاوربصورت جداگانه جهت انجام بازرسيهاي ادواري و ناگهاني از‬

‫شرايط ايمني كارگاه يك مهندس ايمني در نظربگيرد‪.‬مهندس ايمني‬
‫پيمانكار در گام نخست بايد يك برنامه ايمني مناسب براي كارگاه‬
‫طراحي نمايد ‪.‬الزم است همه پرسنل متعهدانه برنامه ايمني را پذيرا‬
‫باشند ‪ .‬حتي توصيه مي گردد كه پيمانكار جهت تشويق و ايجاد‬

‫انگيزه براي رعايت منظم تدابير ايمني يك سري پاداش و جوايزي در‬
‫نظر بگيرد ‪.‬‬
‫همه پرسنل بايددر زمينه آشنايي با خطرات و رعايت نكات ايمني‬
‫آموزش‬

‫كافي‬

‫ديده‬

‫باشند‬

‫و‬

‫لوازم‬

‫محافظت‬

‫كننده و اضطراري‬

‫در‬

‫نزديكترين مكان براي دسترسي آسان پيش بيني شده باشد‪.‬وقتي پرسنل‬
‫‪8‬‬

‫در كارگاههاي زيرزميني فعاليت دارند الزم است كه تعداد‪ ،‬نوع و‬

‫پوشش محافظ‬
‫پرسنل تونل بايد كاله ايمني‪ ،‬كفش ايمني و ديگر پوششهاي‬
‫ويژه و مناسب محيط كار تونل نظيرعينك هاي ايمني ‪ ،‬دستكش و‬
‫ماسك مناسب داشته باشند ‪ .‬بخصوص زمانيكه با مواد سمي و‬
‫ساينده و خطرات سروكار داشته باشند ‪ .‬پوششهاي مقاوم و ضد‬
‫آتش و ماسك در زمان فعاليتهاي جوشكاري و كار با مواد داغ‬
‫وفلزات با درجه حرارت باال الزامي مي باشد ‪ .‬بنابراين هر‬

‫محيط كاري با توجه به شرايط خاص و نوع فعاليتهاي حاكم در‬
‫محيط ‪ ،‬لباسهاي ايمني ويژ هاي را نياز خواهد داشت‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫مقدمات ايمني در تونلها‬
‫محيط هاي كاري مخصوص ساخت فضاهاي زير زميني‪ ،‬خطرات خاص و منحصر‬
‫به فردي رادارا مي باشند كه پرسنل فعال در آنها بايد آگاهي هاي‬
‫الزم را نسبت به اين خطرات داشته باشند‪ .‬اين حوادث بايد در برنامه‬
‫ايمني كارگاه شناخته شده و پيش بيني هاي الزم ارائه گردد‪.‬سقف و‬

‫ديواره ها و سينه كار در هر جبهه كاري تونل بايد بطور مداوم مورد‬
‫بررسي قرارگرفته و سنگهاي ضعيف پس از لق گيري مناسب و تحكيمات‬
‫با استفاده‬

‫اوليه اجرا شوند پيچ سنگ ها با يد بطور مرتب‬

‫از‬

‫آچارهاي مناسب مورد آزمايش قرار بگيرند‪ .‬قابها و ديگر نگهدارنده‬

‫هاي‬

‫مناسب‬

‫به‬

‫منظور‬

‫جلوگيري‬

‫از‬

‫جابجايي‬

‫حركات‬

‫و‬

‫بلوكهاي‬

‫سنگي‪،‬بطور اصولي و صحيح نصب شوند ‪ .‬نگهدارنده هاي آسيب ديده و‬
‫تغيير شكل يافته در اسرع وقت تعمير و ياتعويض شوند ‪ .‬صفحه ها و‬
‫سپرهاي‬

‫نگهدا‬

‫رنده‬

‫مناسب‬

‫براي‬

‫زمينهاي‬

‫ضعيف‬

‫و‬

‫سست‬

‫طراحي‬

‫و‬

‫مورداستفادة قرار گيرد ‪ .‬ديواره ها و نگهدارنده ها پس از انفجار‬
‫‪10‬‬
‫در سينه كار بطور مرتب بازرسي و نسبت به اصالح سطوح آسيب ديده‬

‫حفاري‬
‫لق گيري سقف و ديواره هاي تونل قبل از شروع حفاري‪ ،‬توسط كارگر‬
‫با تجربه بدقت انجام گرفته و با بازرسي هاي دقيق‪ ،‬اطمينان الزم‬
‫از ايمن بودن شرايط نسبت به پتانسيل هاي بالقوه و خطرناك حاصل‬
‫گردد‪ .‬همه پرسنل آگاهي الزم در زمينه خطرات ناشي از انفجارات‬
‫قبلي بصورت مواد ناريه باقيمانده و عمل نكرده داشته باشند از‬
‫نزديك شدن افراد به بوم دستگا ه جامبو در زمان حفاري جلوگيري‬

‫شود و بجز اپراتور جامبو بر روي جامبوي فعال يا در حال حركت فرد‬
‫ديگري نبايد باشد ‪ .‬وقتي جامبو شروع به حركت می کند بامراقبتهاي‬
‫دقيق از تجهيزات ‪ ،‬بوم دستگاه در يك موقعيت مناسب قرار گيرد ‪.‬‬
‫خطوط هوا ‪ ،‬برق ‪ ،‬آب درجبهه كاري مشخص شده باشند‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫جابجايي و نگهداري مواد ناريه‬
‫آتشبار عالوه بر دارا بودن تجربه كافي در زمينه كاربرد صحيح و‬

‫ايمن مواد منفجره‪ ،‬بايد داراي گواهينامه و مجوز اشتغال باشد ‪.‬‬
‫حمل و نقل مواد ناريه با استفادة از ماشين مخصوص انجام پذيرد ‪.‬‬
‫اپراتورماشين حمل مواد ناريه دقت الزم را اعمال نمايد تا حمل و‬
‫جابجايي‬

‫مواد‬

‫ناريه‬

‫با‬

‫پرسنل‬

‫‪،‬‬

‫مواد‬

‫مصرفي‬

‫‪،‬چاشني‬

‫و‬

‫ديگر‬

‫تجهيزات همزمان انجام نگيرد ‪ .‬حمل مواد ناريه با وسيله نقليه‬
‫مشخص و داراي تابلوي مخصوص و عالئم هشداردهنده انجام گرفته و‬
‫حداقل فواصل بين ديناميت و چاشني ها (با فاصله ‪ ٢٤‬اينچ )در زمان‬
‫حمل رعايت گردد ‪ .‬وسيله نقليه مورد استفادة براي حمل مواد ناريه‬
‫در داخل تونل از نظر سيستم الكتريكي مورد بازرسي دقيق قرار‬
‫گرفته و نتايج حاصل از بازرسي ها در دفتر كارگاه ثبت گردد‬

‫‪12‬‬

‫انبار مواد ناريه‬
‫انبار‬

‫‪ CFR‬مواد ناريه براساس نوع كاربرد آنها و بادر نظر‬

‫گرفتن آئين نامه ( ‪)181‬‬

‫انبار کردن مواد ناريه در کا رگاههاي‬

‫زير زميني و در نزديكي محل فعاليت كارگرها ممنوع مي باشد‬
‫انبار دائمي مواد ناريه بايد حداقل ‪ ١٠٠‬متر از محل فعاليت هاي‬
‫كارگاهي ‪ ،‬سازه هايي نظير شفت ها و محل تردد پرسنل فاصله‬
‫داشته باشد ‪ .‬از سيگار كشيدن و آتش روشن كردن در فواصل كمتر‬

‫از ‪ ١٥‬متر از انبار مواد ناريه جلوگير بعمل آيد ‪ .‬مواد نار يه‬
‫با توجه به انواع مختلف و كاربرد آنها در انبار نگهداري‬
‫ميگردد ‪ .‬بطور مثال معمو ال رعايت فاصله ‪ ١٥‬متري بين محل‬
‫نگهداري چاشني ها و ديگر مواد ناريه در انبار توصيه ميگردد ‪٠‬‬

‫‪13‬‬

‫مواد ايمني در زمان توقف كار‬
‫تردد در كارگاههاي زير زميني در زمان عدم فعاليت بايد كنترل‬
‫و تدابير الزم نظير احداث نگهباني‪ ،‬حصار كشي و نصب عالئم هشدار‬
‫دهنده‬

‫بكار‬

‫گيرد‬

‫‪.‬‬

‫در‬

‫توقف‬

‫هاي‬

‫موقتي‬

‫و‬

‫كوتاه‬

‫مدت‬

‫حفاري‬

‫تونل‪،‬ضروري است كه سينه كار به خوبي تحكيم شود و بازرسي هاي‬
‫متوالي در زمان توقف‪ ،‬از جبهه كار و شرايط سينه كار انجام بگيرد‬
‫‪ .‬در توقف هاي بلند مدت فعاليت هاي تونل زني‪ ،‬الزم است كه ديواره‬
‫ايي محكم درسينه كار ايجاد گردد و دريچه اي براي خروج آب براي‬
‫كاهش بار اعمال شده به ديواره از طرف سينه كارپيش بيني گردد‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫كمك هاي اوليه‬
‫‪ -1‬تجهيزات‬
‫جعبه كمكهاي اوليه مقاوم تهيه و در يك مكان مناسبي در كارگاه نصب گردد‪.‬‬
‫محتويات جعبه زير نظر پزشك و بارعايت استانداردهاي جهاني ( صليب سرخ )‬
‫تهيه و همه بسته بندي ها با يد داراي برچسپ دستور العمل بوده باشند ‪.‬‬
‫قبل از رخداد هرگونه حادثه‪ ،‬تجهيزات مربوط به كمك هاي اوليه بايدتوسط‬

‫مهندس ايمني كارگاه حداقل به صورت هفتگي كنترل شده و اقالم مصرفي جايگزين‬
‫شود ‪ .‬تجهيزات مناسب جهت حمل فرد مصدوم به يك پزشك يا بيمارستان به‬
‫وسيله آمبوالنس با سرويس دهي مناسب پيش بيني گردد ‪ .‬درآئين نامه نيويورك‬
‫و بعضي از اياالت آمريكا به ازاي هرصد نفر كارگر در يك كارگاه زيرزميني‬
‫پيش بيني يك تخت با البسه و لوازم مناسب جهت حمل فرد مصدوم توصيه شده‬
‫است‪.‬‬

‫‪ -٢‬حضور امداد رسان‬
‫ضروري است كه يك فرد آموزش ديده و با تجربه كافي جهت ارائه كمكهاي اوليه‬
‫در كارگاه دردسترس بوده باشد ‪ .‬تعداد اين افراد و محل استقرار آنها در‬
‫كارگاه و نحوه دسترسي به آنها براساس پيچيد گي هاي نوع فعاليت ‪ ،‬ساسيت‬
‫‪15‬‬

‫تهويه‬
‫حوادث‬

‫ناگوار‬

‫ناشي‬

‫از‬

‫انفجار‬

‫درتونلها‬

‫در‬

‫فواصل‬

‫زماني ‪ ١٩٧٠‬تا ‪ ١٩٨٠‬در امريكا منجر به تنظيم‪ .‬آئين نامه‬
‫‪OSHA‬تكميل و ارائه آئين نامه ايمني براي كارگاه هاي زير‬
‫زميني به نام آئين نامه تعريف جامع و جداگانه اي براي‬
‫انواع زمينهاي گازدار و زمينهاي با پتانسيل گازدار و غير‬
‫گازدار ارائه نموده وبراي هركدام رهنمود هاي ايمني ويژه‬

‫اي ارائه مي نمايد ‪ .‬مديريت پروژه بايد از شرايط گازدار‬
‫بودن طبقات زمين و خطرات بالقوه آن آگاهي كامل داشته و‬
‫آئين نامه يا دستورالعمل هاي مناسبي جهت ايجاد شرايط امن‬
‫براي پرسنل صادر نمايد ‪.‬آزمايش هاي الزم بطور پيوسته جهت‬
‫ارزيابي مقدار گاز ها درمحل انجام گرفته و مقادير مجاز‬
‫‪16‬‬

‫وجود و مقادير گازهاي سمي و قابل احتراق‪ ،‬ميزان گرد و غبار‬
‫و بخارات اندازه گيري و اگر تجمع آنها از يك و نيم درصد تجاوز‬
‫كرد‪ ،‬در اين صورت همه پرسنل بايد محدوده مورد نظر را ترك كنند‬

‫تا اقدام مناسب دراسرع وقت جهت كاهش مقدارگازهاي فوق به مقدار‬
‫كمتر از يك درصد انجا م گيرد همه آزمايشهاو نتايج اقدامات در‬
‫دفتر كارگاه ثبت ميشود ‪ .‬تجهيزات رد يابي و اندازه گيري مقادير‬
‫گازها به طورچشمگيري مورد بازنگري قرارگرفته و از نظر كاربري‬

‫بسيار آسان ميباشند ‪ ،‬همه رديابها هشدار دهنده هايسمعي و بصري‬
‫داشته و اغلب خروجي ديجيتالي دارند‪.‬‬
‫انتخاب تجهيزات مورد نياز جهت ثبت وكنترل مقادير گازها با‬
‫توجه به اهميت وخطرات پروژه يكي از مهمترين وظايف مهندس ايمني‬
‫كارگاه مي باشد ‪ ،‬سيستم تهويه تونل بايد با توجه به نوع پروژه‬
‫به صورت علمي‪ ،‬طراحي شده و به صورت جدي و مداوم مورد بازنگري و‬
‫بازرسي قرار گيرد ‪ .‬اگر تهويه تونل به هردليلي قطع گردد‪ ،‬تمامي‬
‫‪17‬‬

‫برق رساني درتونل‬
‫خدمات مهندسي برق در تونل بسيارحياتي بوده و درصورت طراحي‬
‫نامناسب برق رساني در اكثرفعاليت ها اختالل ايجاد ميشود ‪ .‬همه‬
‫كابل هاي برق رساني به داخل تونل بايد كامال ” روكش شده و با‬
‫پوششهاي مقاوم به طور كامل پوشانده شود ‪ .‬خطوط فشارقوي مورد‬
‫نياز ماشين آالت حفاري از قبل به صورت مشخص و كامال” جدا از ديگر‬
‫خطوط پشتيباني نظير خطوط انتقال آب ‪ ،TBM,ROAD HEADER‬هوا و‬
‫تلفن( از دهانه تا سينه كار تونل ) بوده و معموال” در سقف تونل‬
‫نصب مي گردد ‪ .‬ترانسفورماتور ها در يك محدوده مجزا و با حصار‬
‫كشي مناسب و مقاوم در برابر آتش مورد استفاده قرارگرفته و‬
‫ژنراتور هاي مورد نياز پروژه جهت تامين برق ضطراري درصورت قطع‬
‫برق سراسري از قبل تهيه و آماده بكار در كارگاه وجود داشته‬
‫باشد ‪.‬‬
‫‪18‬‬

‫خطرات آتش سوزي‬
‫حتي المقدور از حمل و به کار گيري مواد مشتعل و قابل احتراق‬
‫دركارگاههاي زير زميني بخصوص در داخل تونل ها‪ ،‬جلوگيري بعمل‬
‫آيد‪ ،‬بخصوص درجبهه هاي كاري كه به روش انفجاري حفاري ميشوند‬
‫‪.‬بنابراين مواد مختلف با پتانسيل باال براي احتراق و مواد سوختي‬
‫نظير گازوئيل نبايد به داخل جبهه كاري منتقل گر دد‪ .‬از تجمع‬
‫زباله هاي مختلف و قابل احتراق نظير الستيك هاي مستعمل ماشين‬
‫آالت در محل و محكم استفاده كرده و در شرايط ايمن و با رعايت‬
‫فاصله مناسب از مناطق حساس نگهد اري شود ‪،‬درصورت استفاده از‬
‫كپسول يا سيلندر هاي گاز‪ ،‬با رعايت شرايط ايمني درداخل محفظه‬
‫هاي محكم ومقاوم نگهداري شوند ‪ .‬موانع مقاوم به صورت صفحات‬
‫حايل درشفت ها براي جداكردن محدوده اي كه فعاليت جوشكار انجام‬
‫ميگيرد نصب گردد ‪ .‬يك شخص آتش نشان با تجهيزات مناسب درزمان‬
‫‪19‬‬
‫جوشكاري وحتي پس از ‪ ٣٠‬دقيقه از اتمام جوشكاري جهت انجام‬

‫نتيجه و پيشنهادات‬
‫تدوين و ارائه آيين نامه ايمني دقيق و كارآمد براي كارگاه‬
‫هاي تونل سازي امري ضروري است‪.‬رعايت اصول و مقرارت ايمن ي در‬
‫كارگاه هاي زيرزميني عالوه بر كاهش خطرات تهديد كننده زندگي‬
‫انسان ها از نظر اقتصادي نيز به نفع جامعه و منافع ملي است‬
‫‪.‬تنظيم و ارائه استانداردهاي ايمني براي كارگاهها و پيگيري آن‬
‫از طرف كارفرما ها و مشاور و ملزم بودن پيمانكار به آن در‬
‫پيشبرد يك پروژه اهميت خاصي داشته و در اين راستا الزم است كه‬
‫تعريف مناسب از جايگاه مهندس ايمني در همه كارگاه ها ارائه گردد‬
‫خطرات خاص و منحصر بفرد هر كارگاه با توجه به نوع پروژه و‬
‫شرايط حاكم بر آن بررسي شده وآگاهي هاي الزم توسط مهندس ايمني به‬
‫همه پرسنل ارائه شود ‪ .‬در اين راستا آموزشهاي كافي و مناسب‬
‫درزمينه خطرات بالقوه موجود در كارگاه به افراد تازه استخدام با‬
‫‪20‬‬
‫برنامه ريزي مناسب ارائه گردد‪.‬شرايط الزم براي فعاليت مستقل و‬


Slide 15

‫دانشگاه آزاد اسالمی واحد بناب‬

‫گروه عمران‬
‫کارشناس ی ارشد مهندس ی عمران – مهندس ی و مدیریت ساخت‬
‫عنوان پژوهش‪ :‬نقش مهندس ی ایمنی در پروژ ه های عمرانی‬
‫استاد راهنما ‪ :‬آقای دکتر سالمی‬
‫گردآورنده ‪ :‬حامد یزدانی دیزگوین‬

‫نقش مهندس ايمني در كارگاه هاي عمراني‬
‫با نگرشي خاص به موارد ايمني در تونل ها‬
‫امروزه بحث تونلهاي بلند در مراكز دانشگاهي و تحقيقاتي و‬

‫دستگاههاي اجرايي كشور با اهداف مختلفي مطرح و پيگيري می گردد‪،‬‬
‫بطوريكه رشد قابل توجهي در طرح و اجراي تونلهاي بلند در سالهاي‬
‫اخير ديده مي شود‪ .‬بديهي است بدون توجه به مسائل ايمني و عدم‬
‫رعايت دقيق موارد ايمني و يا عدم شناخت صحيح از خطرات ويژه‬

‫محيط هاي كاري زير زميني‪ ،‬مي تواند مشكالت جبران ناپذيري ايجاد‬
‫نموده و هزينه هاي سنگيني به هر سيستمي تحميل نمايد‪.‬‬
‫آگاهي از مراحل مختلف عمليات اجرايي ساخت تونل و شناسايي‬
‫خطرات وحوادث بالقوه در همه مراحل‪ ،‬به ايجاد شرايط امن براي‬
‫فعاليت كارگران در داخل تونل كمك موثري خواهد نمود ‪ .‬در اين‬
‫مطالعه با تعريف ايمني و اهميت آن ‪ ،‬نقش مهندس ايمني و شرح‬
‫‪4‬‬
‫وظايف آن در پروژه هاي عمراني بخصوص در كارگاههاي زيرزميني‬

‫حوادث زمان ساخت تونل در گذشته به ازاي هر ‪ ٨٠٠‬متر طول تونل‬
‫معمو ًال حيات يك نفر را به مخاطره مي انداخت‪ .‬امروزه افزايش‬
‫آگاهي در زمينه احداث تونل منجر به بهبود شرايط كاري در‬
‫كارگاههاي زير زميني شده است طوريكه آمار حوادث مرگبار و‬
‫خطرناك بطور قابل مالحظه اي كاهش پيدا كرده است در امريكا نشان‬
‫مي دهد كه آمار حوادث خطرناك و حوادث منجر به مرگ درموسسه‬
‫‪OSHA‬آمار سال ‪ ١٩٨٦‬مركزفضاهاي زير زميني ‪ ٢‬تا ‪ ٣‬برابر د يگر‬
‫كارگاههاي عمراني بوده است ‪ .‬بديهي است امروزه با گسترش ساخت‬
‫و ساز در كشور‪ ،‬در راستاي بهبود شرايط امن براي پرسنل فعال در‬
‫كارگاههاي زير زميني اعم از تونل كاران يا معدن كاران نياز‬
‫بيشتري احساس می شود‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ايمني و اثرات آن‬
‫حوادث و اتفاقات در مباحث ايمني به دو دسته كلي بشرح زيرتقسيم‬

‫ميشوند ‪:‬‬
‫‪ -١‬حوادثي كه نمی توان از وقوع آن جلوگيري كرد ‪.‬‬
‫‪ -٢‬حوادث قابل پيش بيني كه براي جلوگيري از رخداد يا كاهش‬
‫خطرات آن بايد هزينه صرف نمود‪.‬‬

‫بطور كلي علل رخداد هرگونه حادثه در كارگاههاي عمراني بشرح‬
‫ذيل م يباشد ‪:‬‬
‫ تماس كنترل نشدة شخص با مواد و ماشين آالت‪.‬‬‫‪ -‬شكست و خرابي بناهاي موقت‪.‬‬

‫ خطرات ذاتي فعاليتهاي عمراني نظير استفادة از مواد ناريه‪.‬‬‫ عدم رعايت موارد ايمني يا كم دقتي افراد شاغل در‬‫‪6‬‬

‫كارگاه‪.‬‬

‫پرسنل كارگاه بايد با علل فوق آشنا بوده و هرگونه قوانين‪،‬‬
‫آئين نامه و دستورالعمل ياراهنمايي مورد نياز را كه منجر به‬
‫كاهش خطرات گردد‪،‬رعايت نمايد ‪ .‬كاهش تعداد و درجه خطرناكي‬
‫حوادث كارگاهي عالوه بر كاهش مشكالت و هزينه هاي مرتبط با بيمه‬
‫‪ ،‬معمو‬

‫ال منجر به كاهش ديگر هزينه هاي مستقيم و غير مستقيم‬

‫حادثه مي شود‪ .‬وقتي حادثه اي رخ مي دهد يك سري هزينه هاي‬
‫آشكار و پنهان بشرح زير به سيستم تحميل می شود ‪:‬‬
‫‪ -١‬هدر رفتن وقت مفيد فرد صدمه ديده در طول درمان‪.‬‬
‫‪ -٢‬توقف يا تأخير كار تيمي كه عضو آسيب ديده در آن فعال بوده‬

‫است‪.‬‬
‫‪ -٣‬مدت زماني كه امدادگر جهت كمك و مراقبت از فرد مصدوم صرف‬
‫مي كند‪.‬‬
‫‪ -٤‬هزينه ها و زمان مورد نياز جهت بررسي ها و تهيه گزارش‬
‫‪7‬حادثه‪.‬‬

‫مهندسي ايمني و برنامه ايمني‬
‫براي پروژه ها و كارگاههاي زير زميني ‪ ،‬ضروري است پيمانكار‬
‫نسبت به استخدام يك مهندس ايمني با تجربه و آشنا به مشكالت خاص‬
‫پروژه‬

‫اقدام‬

‫نمايد‬

‫‪.‬‬

‫الزم‬

‫است‬

‫در‬

‫همان‬

‫پروژه‬

‫كارفرما‬

‫و‬

‫مشاوربصورت جداگانه جهت انجام بازرسيهاي ادواري و ناگهاني از‬

‫شرايط ايمني كارگاه يك مهندس ايمني در نظربگيرد‪.‬مهندس ايمني‬
‫پيمانكار در گام نخست بايد يك برنامه ايمني مناسب براي كارگاه‬
‫طراحي نمايد ‪.‬الزم است همه پرسنل متعهدانه برنامه ايمني را پذيرا‬
‫باشند ‪ .‬حتي توصيه مي گردد كه پيمانكار جهت تشويق و ايجاد‬

‫انگيزه براي رعايت منظم تدابير ايمني يك سري پاداش و جوايزي در‬
‫نظر بگيرد ‪.‬‬
‫همه پرسنل بايددر زمينه آشنايي با خطرات و رعايت نكات ايمني‬
‫آموزش‬

‫كافي‬

‫ديده‬

‫باشند‬

‫و‬

‫لوازم‬

‫محافظت‬

‫كننده و اضطراري‬

‫در‬

‫نزديكترين مكان براي دسترسي آسان پيش بيني شده باشد‪.‬وقتي پرسنل‬
‫‪8‬‬

‫در كارگاههاي زيرزميني فعاليت دارند الزم است كه تعداد‪ ،‬نوع و‬

‫پوشش محافظ‬
‫پرسنل تونل بايد كاله ايمني‪ ،‬كفش ايمني و ديگر پوششهاي‬
‫ويژه و مناسب محيط كار تونل نظيرعينك هاي ايمني ‪ ،‬دستكش و‬
‫ماسك مناسب داشته باشند ‪ .‬بخصوص زمانيكه با مواد سمي و‬
‫ساينده و خطرات سروكار داشته باشند ‪ .‬پوششهاي مقاوم و ضد‬
‫آتش و ماسك در زمان فعاليتهاي جوشكاري و كار با مواد داغ‬
‫وفلزات با درجه حرارت باال الزامي مي باشد ‪ .‬بنابراين هر‬

‫محيط كاري با توجه به شرايط خاص و نوع فعاليتهاي حاكم در‬
‫محيط ‪ ،‬لباسهاي ايمني ويژ هاي را نياز خواهد داشت‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫مقدمات ايمني در تونلها‬
‫محيط هاي كاري مخصوص ساخت فضاهاي زير زميني‪ ،‬خطرات خاص و منحصر‬
‫به فردي رادارا مي باشند كه پرسنل فعال در آنها بايد آگاهي هاي‬
‫الزم را نسبت به اين خطرات داشته باشند‪ .‬اين حوادث بايد در برنامه‬
‫ايمني كارگاه شناخته شده و پيش بيني هاي الزم ارائه گردد‪.‬سقف و‬

‫ديواره ها و سينه كار در هر جبهه كاري تونل بايد بطور مداوم مورد‬
‫بررسي قرارگرفته و سنگهاي ضعيف پس از لق گيري مناسب و تحكيمات‬
‫با استفاده‬

‫اوليه اجرا شوند پيچ سنگ ها با يد بطور مرتب‬

‫از‬

‫آچارهاي مناسب مورد آزمايش قرار بگيرند‪ .‬قابها و ديگر نگهدارنده‬

‫هاي‬

‫مناسب‬

‫به‬

‫منظور‬

‫جلوگيري‬

‫از‬

‫جابجايي‬

‫حركات‬

‫و‬

‫بلوكهاي‬

‫سنگي‪،‬بطور اصولي و صحيح نصب شوند ‪ .‬نگهدارنده هاي آسيب ديده و‬
‫تغيير شكل يافته در اسرع وقت تعمير و ياتعويض شوند ‪ .‬صفحه ها و‬
‫سپرهاي‬

‫نگهدا‬

‫رنده‬

‫مناسب‬

‫براي‬

‫زمينهاي‬

‫ضعيف‬

‫و‬

‫سست‬

‫طراحي‬

‫و‬

‫مورداستفادة قرار گيرد ‪ .‬ديواره ها و نگهدارنده ها پس از انفجار‬
‫‪10‬‬
‫در سينه كار بطور مرتب بازرسي و نسبت به اصالح سطوح آسيب ديده‬

‫حفاري‬
‫لق گيري سقف و ديواره هاي تونل قبل از شروع حفاري‪ ،‬توسط كارگر‬
‫با تجربه بدقت انجام گرفته و با بازرسي هاي دقيق‪ ،‬اطمينان الزم‬
‫از ايمن بودن شرايط نسبت به پتانسيل هاي بالقوه و خطرناك حاصل‬
‫گردد‪ .‬همه پرسنل آگاهي الزم در زمينه خطرات ناشي از انفجارات‬
‫قبلي بصورت مواد ناريه باقيمانده و عمل نكرده داشته باشند از‬
‫نزديك شدن افراد به بوم دستگا ه جامبو در زمان حفاري جلوگيري‬

‫شود و بجز اپراتور جامبو بر روي جامبوي فعال يا در حال حركت فرد‬
‫ديگري نبايد باشد ‪ .‬وقتي جامبو شروع به حركت می کند بامراقبتهاي‬
‫دقيق از تجهيزات ‪ ،‬بوم دستگاه در يك موقعيت مناسب قرار گيرد ‪.‬‬
‫خطوط هوا ‪ ،‬برق ‪ ،‬آب درجبهه كاري مشخص شده باشند‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫جابجايي و نگهداري مواد ناريه‬
‫آتشبار عالوه بر دارا بودن تجربه كافي در زمينه كاربرد صحيح و‬

‫ايمن مواد منفجره‪ ،‬بايد داراي گواهينامه و مجوز اشتغال باشد ‪.‬‬
‫حمل و نقل مواد ناريه با استفادة از ماشين مخصوص انجام پذيرد ‪.‬‬
‫اپراتورماشين حمل مواد ناريه دقت الزم را اعمال نمايد تا حمل و‬
‫جابجايي‬

‫مواد‬

‫ناريه‬

‫با‬

‫پرسنل‬

‫‪،‬‬

‫مواد‬

‫مصرفي‬

‫‪،‬چاشني‬

‫و‬

‫ديگر‬

‫تجهيزات همزمان انجام نگيرد ‪ .‬حمل مواد ناريه با وسيله نقليه‬
‫مشخص و داراي تابلوي مخصوص و عالئم هشداردهنده انجام گرفته و‬
‫حداقل فواصل بين ديناميت و چاشني ها (با فاصله ‪ ٢٤‬اينچ )در زمان‬
‫حمل رعايت گردد ‪ .‬وسيله نقليه مورد استفادة براي حمل مواد ناريه‬
‫در داخل تونل از نظر سيستم الكتريكي مورد بازرسي دقيق قرار‬
‫گرفته و نتايج حاصل از بازرسي ها در دفتر كارگاه ثبت گردد‬

‫‪12‬‬

‫انبار مواد ناريه‬
‫انبار‬

‫‪ CFR‬مواد ناريه براساس نوع كاربرد آنها و بادر نظر‬

‫گرفتن آئين نامه ( ‪)181‬‬

‫انبار کردن مواد ناريه در کا رگاههاي‬

‫زير زميني و در نزديكي محل فعاليت كارگرها ممنوع مي باشد‬
‫انبار دائمي مواد ناريه بايد حداقل ‪ ١٠٠‬متر از محل فعاليت هاي‬
‫كارگاهي ‪ ،‬سازه هايي نظير شفت ها و محل تردد پرسنل فاصله‬
‫داشته باشد ‪ .‬از سيگار كشيدن و آتش روشن كردن در فواصل كمتر‬

‫از ‪ ١٥‬متر از انبار مواد ناريه جلوگير بعمل آيد ‪ .‬مواد نار يه‬
‫با توجه به انواع مختلف و كاربرد آنها در انبار نگهداري‬
‫ميگردد ‪ .‬بطور مثال معمو ال رعايت فاصله ‪ ١٥‬متري بين محل‬
‫نگهداري چاشني ها و ديگر مواد ناريه در انبار توصيه ميگردد ‪٠‬‬

‫‪13‬‬

‫مواد ايمني در زمان توقف كار‬
‫تردد در كارگاههاي زير زميني در زمان عدم فعاليت بايد كنترل‬
‫و تدابير الزم نظير احداث نگهباني‪ ،‬حصار كشي و نصب عالئم هشدار‬
‫دهنده‬

‫بكار‬

‫گيرد‬

‫‪.‬‬

‫در‬

‫توقف‬

‫هاي‬

‫موقتي‬

‫و‬

‫كوتاه‬

‫مدت‬

‫حفاري‬

‫تونل‪،‬ضروري است كه سينه كار به خوبي تحكيم شود و بازرسي هاي‬
‫متوالي در زمان توقف‪ ،‬از جبهه كار و شرايط سينه كار انجام بگيرد‬
‫‪ .‬در توقف هاي بلند مدت فعاليت هاي تونل زني‪ ،‬الزم است كه ديواره‬
‫ايي محكم درسينه كار ايجاد گردد و دريچه اي براي خروج آب براي‬
‫كاهش بار اعمال شده به ديواره از طرف سينه كارپيش بيني گردد‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫كمك هاي اوليه‬
‫‪ -1‬تجهيزات‬
‫جعبه كمكهاي اوليه مقاوم تهيه و در يك مكان مناسبي در كارگاه نصب گردد‪.‬‬
‫محتويات جعبه زير نظر پزشك و بارعايت استانداردهاي جهاني ( صليب سرخ )‬
‫تهيه و همه بسته بندي ها با يد داراي برچسپ دستور العمل بوده باشند ‪.‬‬
‫قبل از رخداد هرگونه حادثه‪ ،‬تجهيزات مربوط به كمك هاي اوليه بايدتوسط‬

‫مهندس ايمني كارگاه حداقل به صورت هفتگي كنترل شده و اقالم مصرفي جايگزين‬
‫شود ‪ .‬تجهيزات مناسب جهت حمل فرد مصدوم به يك پزشك يا بيمارستان به‬
‫وسيله آمبوالنس با سرويس دهي مناسب پيش بيني گردد ‪ .‬درآئين نامه نيويورك‬
‫و بعضي از اياالت آمريكا به ازاي هرصد نفر كارگر در يك كارگاه زيرزميني‬
‫پيش بيني يك تخت با البسه و لوازم مناسب جهت حمل فرد مصدوم توصيه شده‬
‫است‪.‬‬

‫‪ -٢‬حضور امداد رسان‬
‫ضروري است كه يك فرد آموزش ديده و با تجربه كافي جهت ارائه كمكهاي اوليه‬
‫در كارگاه دردسترس بوده باشد ‪ .‬تعداد اين افراد و محل استقرار آنها در‬
‫كارگاه و نحوه دسترسي به آنها براساس پيچيد گي هاي نوع فعاليت ‪ ،‬ساسيت‬
‫‪15‬‬

‫تهويه‬
‫حوادث‬

‫ناگوار‬

‫ناشي‬

‫از‬

‫انفجار‬

‫درتونلها‬

‫در‬

‫فواصل‬

‫زماني ‪ ١٩٧٠‬تا ‪ ١٩٨٠‬در امريكا منجر به تنظيم‪ .‬آئين نامه‬
‫‪OSHA‬تكميل و ارائه آئين نامه ايمني براي كارگاه هاي زير‬
‫زميني به نام آئين نامه تعريف جامع و جداگانه اي براي‬
‫انواع زمينهاي گازدار و زمينهاي با پتانسيل گازدار و غير‬
‫گازدار ارائه نموده وبراي هركدام رهنمود هاي ايمني ويژه‬

‫اي ارائه مي نمايد ‪ .‬مديريت پروژه بايد از شرايط گازدار‬
‫بودن طبقات زمين و خطرات بالقوه آن آگاهي كامل داشته و‬
‫آئين نامه يا دستورالعمل هاي مناسبي جهت ايجاد شرايط امن‬
‫براي پرسنل صادر نمايد ‪.‬آزمايش هاي الزم بطور پيوسته جهت‬
‫ارزيابي مقدار گاز ها درمحل انجام گرفته و مقادير مجاز‬
‫‪16‬‬

‫وجود و مقادير گازهاي سمي و قابل احتراق‪ ،‬ميزان گرد و غبار‬
‫و بخارات اندازه گيري و اگر تجمع آنها از يك و نيم درصد تجاوز‬
‫كرد‪ ،‬در اين صورت همه پرسنل بايد محدوده مورد نظر را ترك كنند‬

‫تا اقدام مناسب دراسرع وقت جهت كاهش مقدارگازهاي فوق به مقدار‬
‫كمتر از يك درصد انجا م گيرد همه آزمايشهاو نتايج اقدامات در‬
‫دفتر كارگاه ثبت ميشود ‪ .‬تجهيزات رد يابي و اندازه گيري مقادير‬
‫گازها به طورچشمگيري مورد بازنگري قرارگرفته و از نظر كاربري‬

‫بسيار آسان ميباشند ‪ ،‬همه رديابها هشدار دهنده هايسمعي و بصري‬
‫داشته و اغلب خروجي ديجيتالي دارند‪.‬‬
‫انتخاب تجهيزات مورد نياز جهت ثبت وكنترل مقادير گازها با‬
‫توجه به اهميت وخطرات پروژه يكي از مهمترين وظايف مهندس ايمني‬
‫كارگاه مي باشد ‪ ،‬سيستم تهويه تونل بايد با توجه به نوع پروژه‬
‫به صورت علمي‪ ،‬طراحي شده و به صورت جدي و مداوم مورد بازنگري و‬
‫بازرسي قرار گيرد ‪ .‬اگر تهويه تونل به هردليلي قطع گردد‪ ،‬تمامي‬
‫‪17‬‬

‫برق رساني درتونل‬
‫خدمات مهندسي برق در تونل بسيارحياتي بوده و درصورت طراحي‬
‫نامناسب برق رساني در اكثرفعاليت ها اختالل ايجاد ميشود ‪ .‬همه‬
‫كابل هاي برق رساني به داخل تونل بايد كامال ” روكش شده و با‬
‫پوششهاي مقاوم به طور كامل پوشانده شود ‪ .‬خطوط فشارقوي مورد‬
‫نياز ماشين آالت حفاري از قبل به صورت مشخص و كامال” جدا از ديگر‬
‫خطوط پشتيباني نظير خطوط انتقال آب ‪ ،TBM,ROAD HEADER‬هوا و‬
‫تلفن( از دهانه تا سينه كار تونل ) بوده و معموال” در سقف تونل‬
‫نصب مي گردد ‪ .‬ترانسفورماتور ها در يك محدوده مجزا و با حصار‬
‫كشي مناسب و مقاوم در برابر آتش مورد استفاده قرارگرفته و‬
‫ژنراتور هاي مورد نياز پروژه جهت تامين برق ضطراري درصورت قطع‬
‫برق سراسري از قبل تهيه و آماده بكار در كارگاه وجود داشته‬
‫باشد ‪.‬‬
‫‪18‬‬

‫خطرات آتش سوزي‬
‫حتي المقدور از حمل و به کار گيري مواد مشتعل و قابل احتراق‬
‫دركارگاههاي زير زميني بخصوص در داخل تونل ها‪ ،‬جلوگيري بعمل‬
‫آيد‪ ،‬بخصوص درجبهه هاي كاري كه به روش انفجاري حفاري ميشوند‬
‫‪.‬بنابراين مواد مختلف با پتانسيل باال براي احتراق و مواد سوختي‬
‫نظير گازوئيل نبايد به داخل جبهه كاري منتقل گر دد‪ .‬از تجمع‬
‫زباله هاي مختلف و قابل احتراق نظير الستيك هاي مستعمل ماشين‬
‫آالت در محل و محكم استفاده كرده و در شرايط ايمن و با رعايت‬
‫فاصله مناسب از مناطق حساس نگهد اري شود ‪،‬درصورت استفاده از‬
‫كپسول يا سيلندر هاي گاز‪ ،‬با رعايت شرايط ايمني درداخل محفظه‬
‫هاي محكم ومقاوم نگهداري شوند ‪ .‬موانع مقاوم به صورت صفحات‬
‫حايل درشفت ها براي جداكردن محدوده اي كه فعاليت جوشكار انجام‬
‫ميگيرد نصب گردد ‪ .‬يك شخص آتش نشان با تجهيزات مناسب درزمان‬
‫‪19‬‬
‫جوشكاري وحتي پس از ‪ ٣٠‬دقيقه از اتمام جوشكاري جهت انجام‬

‫نتيجه و پيشنهادات‬
‫تدوين و ارائه آيين نامه ايمني دقيق و كارآمد براي كارگاه‬
‫هاي تونل سازي امري ضروري است‪.‬رعايت اصول و مقرارت ايمن ي در‬
‫كارگاه هاي زيرزميني عالوه بر كاهش خطرات تهديد كننده زندگي‬
‫انسان ها از نظر اقتصادي نيز به نفع جامعه و منافع ملي است‬
‫‪.‬تنظيم و ارائه استانداردهاي ايمني براي كارگاهها و پيگيري آن‬
‫از طرف كارفرما ها و مشاور و ملزم بودن پيمانكار به آن در‬
‫پيشبرد يك پروژه اهميت خاصي داشته و در اين راستا الزم است كه‬
‫تعريف مناسب از جايگاه مهندس ايمني در همه كارگاه ها ارائه گردد‬
‫خطرات خاص و منحصر بفرد هر كارگاه با توجه به نوع پروژه و‬
‫شرايط حاكم بر آن بررسي شده وآگاهي هاي الزم توسط مهندس ايمني به‬
‫همه پرسنل ارائه شود ‪ .‬در اين راستا آموزشهاي كافي و مناسب‬
‫درزمينه خطرات بالقوه موجود در كارگاه به افراد تازه استخدام با‬
‫‪20‬‬
‫برنامه ريزي مناسب ارائه گردد‪.‬شرايط الزم براي فعاليت مستقل و‬


Slide 16

‫دانشگاه آزاد اسالمی واحد بناب‬

‫گروه عمران‬
‫کارشناس ی ارشد مهندس ی عمران – مهندس ی و مدیریت ساخت‬
‫عنوان پژوهش‪ :‬نقش مهندس ی ایمنی در پروژ ه های عمرانی‬
‫استاد راهنما ‪ :‬آقای دکتر سالمی‬
‫گردآورنده ‪ :‬حامد یزدانی دیزگوین‬

‫نقش مهندس ايمني در كارگاه هاي عمراني‬
‫با نگرشي خاص به موارد ايمني در تونل ها‬
‫امروزه بحث تونلهاي بلند در مراكز دانشگاهي و تحقيقاتي و‬

‫دستگاههاي اجرايي كشور با اهداف مختلفي مطرح و پيگيري می گردد‪،‬‬
‫بطوريكه رشد قابل توجهي در طرح و اجراي تونلهاي بلند در سالهاي‬
‫اخير ديده مي شود‪ .‬بديهي است بدون توجه به مسائل ايمني و عدم‬
‫رعايت دقيق موارد ايمني و يا عدم شناخت صحيح از خطرات ويژه‬

‫محيط هاي كاري زير زميني‪ ،‬مي تواند مشكالت جبران ناپذيري ايجاد‬
‫نموده و هزينه هاي سنگيني به هر سيستمي تحميل نمايد‪.‬‬
‫آگاهي از مراحل مختلف عمليات اجرايي ساخت تونل و شناسايي‬
‫خطرات وحوادث بالقوه در همه مراحل‪ ،‬به ايجاد شرايط امن براي‬
‫فعاليت كارگران در داخل تونل كمك موثري خواهد نمود ‪ .‬در اين‬
‫مطالعه با تعريف ايمني و اهميت آن ‪ ،‬نقش مهندس ايمني و شرح‬
‫‪4‬‬
‫وظايف آن در پروژه هاي عمراني بخصوص در كارگاههاي زيرزميني‬

‫حوادث زمان ساخت تونل در گذشته به ازاي هر ‪ ٨٠٠‬متر طول تونل‬
‫معمو ًال حيات يك نفر را به مخاطره مي انداخت‪ .‬امروزه افزايش‬
‫آگاهي در زمينه احداث تونل منجر به بهبود شرايط كاري در‬
‫كارگاههاي زير زميني شده است طوريكه آمار حوادث مرگبار و‬
‫خطرناك بطور قابل مالحظه اي كاهش پيدا كرده است در امريكا نشان‬
‫مي دهد كه آمار حوادث خطرناك و حوادث منجر به مرگ درموسسه‬
‫‪OSHA‬آمار سال ‪ ١٩٨٦‬مركزفضاهاي زير زميني ‪ ٢‬تا ‪ ٣‬برابر د يگر‬
‫كارگاههاي عمراني بوده است ‪ .‬بديهي است امروزه با گسترش ساخت‬
‫و ساز در كشور‪ ،‬در راستاي بهبود شرايط امن براي پرسنل فعال در‬
‫كارگاههاي زير زميني اعم از تونل كاران يا معدن كاران نياز‬
‫بيشتري احساس می شود‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ايمني و اثرات آن‬
‫حوادث و اتفاقات در مباحث ايمني به دو دسته كلي بشرح زيرتقسيم‬

‫ميشوند ‪:‬‬
‫‪ -١‬حوادثي كه نمی توان از وقوع آن جلوگيري كرد ‪.‬‬
‫‪ -٢‬حوادث قابل پيش بيني كه براي جلوگيري از رخداد يا كاهش‬
‫خطرات آن بايد هزينه صرف نمود‪.‬‬

‫بطور كلي علل رخداد هرگونه حادثه در كارگاههاي عمراني بشرح‬
‫ذيل م يباشد ‪:‬‬
‫ تماس كنترل نشدة شخص با مواد و ماشين آالت‪.‬‬‫‪ -‬شكست و خرابي بناهاي موقت‪.‬‬

‫ خطرات ذاتي فعاليتهاي عمراني نظير استفادة از مواد ناريه‪.‬‬‫ عدم رعايت موارد ايمني يا كم دقتي افراد شاغل در‬‫‪6‬‬

‫كارگاه‪.‬‬

‫پرسنل كارگاه بايد با علل فوق آشنا بوده و هرگونه قوانين‪،‬‬
‫آئين نامه و دستورالعمل ياراهنمايي مورد نياز را كه منجر به‬
‫كاهش خطرات گردد‪،‬رعايت نمايد ‪ .‬كاهش تعداد و درجه خطرناكي‬
‫حوادث كارگاهي عالوه بر كاهش مشكالت و هزينه هاي مرتبط با بيمه‬
‫‪ ،‬معمو‬

‫ال منجر به كاهش ديگر هزينه هاي مستقيم و غير مستقيم‬

‫حادثه مي شود‪ .‬وقتي حادثه اي رخ مي دهد يك سري هزينه هاي‬
‫آشكار و پنهان بشرح زير به سيستم تحميل می شود ‪:‬‬
‫‪ -١‬هدر رفتن وقت مفيد فرد صدمه ديده در طول درمان‪.‬‬
‫‪ -٢‬توقف يا تأخير كار تيمي كه عضو آسيب ديده در آن فعال بوده‬

‫است‪.‬‬
‫‪ -٣‬مدت زماني كه امدادگر جهت كمك و مراقبت از فرد مصدوم صرف‬
‫مي كند‪.‬‬
‫‪ -٤‬هزينه ها و زمان مورد نياز جهت بررسي ها و تهيه گزارش‬
‫‪7‬حادثه‪.‬‬

‫مهندسي ايمني و برنامه ايمني‬
‫براي پروژه ها و كارگاههاي زير زميني ‪ ،‬ضروري است پيمانكار‬
‫نسبت به استخدام يك مهندس ايمني با تجربه و آشنا به مشكالت خاص‬
‫پروژه‬

‫اقدام‬

‫نمايد‬

‫‪.‬‬

‫الزم‬

‫است‬

‫در‬

‫همان‬

‫پروژه‬

‫كارفرما‬

‫و‬

‫مشاوربصورت جداگانه جهت انجام بازرسيهاي ادواري و ناگهاني از‬

‫شرايط ايمني كارگاه يك مهندس ايمني در نظربگيرد‪.‬مهندس ايمني‬
‫پيمانكار در گام نخست بايد يك برنامه ايمني مناسب براي كارگاه‬
‫طراحي نمايد ‪.‬الزم است همه پرسنل متعهدانه برنامه ايمني را پذيرا‬
‫باشند ‪ .‬حتي توصيه مي گردد كه پيمانكار جهت تشويق و ايجاد‬

‫انگيزه براي رعايت منظم تدابير ايمني يك سري پاداش و جوايزي در‬
‫نظر بگيرد ‪.‬‬
‫همه پرسنل بايددر زمينه آشنايي با خطرات و رعايت نكات ايمني‬
‫آموزش‬

‫كافي‬

‫ديده‬

‫باشند‬

‫و‬

‫لوازم‬

‫محافظت‬

‫كننده و اضطراري‬

‫در‬

‫نزديكترين مكان براي دسترسي آسان پيش بيني شده باشد‪.‬وقتي پرسنل‬
‫‪8‬‬

‫در كارگاههاي زيرزميني فعاليت دارند الزم است كه تعداد‪ ،‬نوع و‬

‫پوشش محافظ‬
‫پرسنل تونل بايد كاله ايمني‪ ،‬كفش ايمني و ديگر پوششهاي‬
‫ويژه و مناسب محيط كار تونل نظيرعينك هاي ايمني ‪ ،‬دستكش و‬
‫ماسك مناسب داشته باشند ‪ .‬بخصوص زمانيكه با مواد سمي و‬
‫ساينده و خطرات سروكار داشته باشند ‪ .‬پوششهاي مقاوم و ضد‬
‫آتش و ماسك در زمان فعاليتهاي جوشكاري و كار با مواد داغ‬
‫وفلزات با درجه حرارت باال الزامي مي باشد ‪ .‬بنابراين هر‬

‫محيط كاري با توجه به شرايط خاص و نوع فعاليتهاي حاكم در‬
‫محيط ‪ ،‬لباسهاي ايمني ويژ هاي را نياز خواهد داشت‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫مقدمات ايمني در تونلها‬
‫محيط هاي كاري مخصوص ساخت فضاهاي زير زميني‪ ،‬خطرات خاص و منحصر‬
‫به فردي رادارا مي باشند كه پرسنل فعال در آنها بايد آگاهي هاي‬
‫الزم را نسبت به اين خطرات داشته باشند‪ .‬اين حوادث بايد در برنامه‬
‫ايمني كارگاه شناخته شده و پيش بيني هاي الزم ارائه گردد‪.‬سقف و‬

‫ديواره ها و سينه كار در هر جبهه كاري تونل بايد بطور مداوم مورد‬
‫بررسي قرارگرفته و سنگهاي ضعيف پس از لق گيري مناسب و تحكيمات‬
‫با استفاده‬

‫اوليه اجرا شوند پيچ سنگ ها با يد بطور مرتب‬

‫از‬

‫آچارهاي مناسب مورد آزمايش قرار بگيرند‪ .‬قابها و ديگر نگهدارنده‬

‫هاي‬

‫مناسب‬

‫به‬

‫منظور‬

‫جلوگيري‬

‫از‬

‫جابجايي‬

‫حركات‬

‫و‬

‫بلوكهاي‬

‫سنگي‪،‬بطور اصولي و صحيح نصب شوند ‪ .‬نگهدارنده هاي آسيب ديده و‬
‫تغيير شكل يافته در اسرع وقت تعمير و ياتعويض شوند ‪ .‬صفحه ها و‬
‫سپرهاي‬

‫نگهدا‬

‫رنده‬

‫مناسب‬

‫براي‬

‫زمينهاي‬

‫ضعيف‬

‫و‬

‫سست‬

‫طراحي‬

‫و‬

‫مورداستفادة قرار گيرد ‪ .‬ديواره ها و نگهدارنده ها پس از انفجار‬
‫‪10‬‬
‫در سينه كار بطور مرتب بازرسي و نسبت به اصالح سطوح آسيب ديده‬

‫حفاري‬
‫لق گيري سقف و ديواره هاي تونل قبل از شروع حفاري‪ ،‬توسط كارگر‬
‫با تجربه بدقت انجام گرفته و با بازرسي هاي دقيق‪ ،‬اطمينان الزم‬
‫از ايمن بودن شرايط نسبت به پتانسيل هاي بالقوه و خطرناك حاصل‬
‫گردد‪ .‬همه پرسنل آگاهي الزم در زمينه خطرات ناشي از انفجارات‬
‫قبلي بصورت مواد ناريه باقيمانده و عمل نكرده داشته باشند از‬
‫نزديك شدن افراد به بوم دستگا ه جامبو در زمان حفاري جلوگيري‬

‫شود و بجز اپراتور جامبو بر روي جامبوي فعال يا در حال حركت فرد‬
‫ديگري نبايد باشد ‪ .‬وقتي جامبو شروع به حركت می کند بامراقبتهاي‬
‫دقيق از تجهيزات ‪ ،‬بوم دستگاه در يك موقعيت مناسب قرار گيرد ‪.‬‬
‫خطوط هوا ‪ ،‬برق ‪ ،‬آب درجبهه كاري مشخص شده باشند‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫جابجايي و نگهداري مواد ناريه‬
‫آتشبار عالوه بر دارا بودن تجربه كافي در زمينه كاربرد صحيح و‬

‫ايمن مواد منفجره‪ ،‬بايد داراي گواهينامه و مجوز اشتغال باشد ‪.‬‬
‫حمل و نقل مواد ناريه با استفادة از ماشين مخصوص انجام پذيرد ‪.‬‬
‫اپراتورماشين حمل مواد ناريه دقت الزم را اعمال نمايد تا حمل و‬
‫جابجايي‬

‫مواد‬

‫ناريه‬

‫با‬

‫پرسنل‬

‫‪،‬‬

‫مواد‬

‫مصرفي‬

‫‪،‬چاشني‬

‫و‬

‫ديگر‬

‫تجهيزات همزمان انجام نگيرد ‪ .‬حمل مواد ناريه با وسيله نقليه‬
‫مشخص و داراي تابلوي مخصوص و عالئم هشداردهنده انجام گرفته و‬
‫حداقل فواصل بين ديناميت و چاشني ها (با فاصله ‪ ٢٤‬اينچ )در زمان‬
‫حمل رعايت گردد ‪ .‬وسيله نقليه مورد استفادة براي حمل مواد ناريه‬
‫در داخل تونل از نظر سيستم الكتريكي مورد بازرسي دقيق قرار‬
‫گرفته و نتايج حاصل از بازرسي ها در دفتر كارگاه ثبت گردد‬

‫‪12‬‬

‫انبار مواد ناريه‬
‫انبار‬

‫‪ CFR‬مواد ناريه براساس نوع كاربرد آنها و بادر نظر‬

‫گرفتن آئين نامه ( ‪)181‬‬

‫انبار کردن مواد ناريه در کا رگاههاي‬

‫زير زميني و در نزديكي محل فعاليت كارگرها ممنوع مي باشد‬
‫انبار دائمي مواد ناريه بايد حداقل ‪ ١٠٠‬متر از محل فعاليت هاي‬
‫كارگاهي ‪ ،‬سازه هايي نظير شفت ها و محل تردد پرسنل فاصله‬
‫داشته باشد ‪ .‬از سيگار كشيدن و آتش روشن كردن در فواصل كمتر‬

‫از ‪ ١٥‬متر از انبار مواد ناريه جلوگير بعمل آيد ‪ .‬مواد نار يه‬
‫با توجه به انواع مختلف و كاربرد آنها در انبار نگهداري‬
‫ميگردد ‪ .‬بطور مثال معمو ال رعايت فاصله ‪ ١٥‬متري بين محل‬
‫نگهداري چاشني ها و ديگر مواد ناريه در انبار توصيه ميگردد ‪٠‬‬

‫‪13‬‬

‫مواد ايمني در زمان توقف كار‬
‫تردد در كارگاههاي زير زميني در زمان عدم فعاليت بايد كنترل‬
‫و تدابير الزم نظير احداث نگهباني‪ ،‬حصار كشي و نصب عالئم هشدار‬
‫دهنده‬

‫بكار‬

‫گيرد‬

‫‪.‬‬

‫در‬

‫توقف‬

‫هاي‬

‫موقتي‬

‫و‬

‫كوتاه‬

‫مدت‬

‫حفاري‬

‫تونل‪،‬ضروري است كه سينه كار به خوبي تحكيم شود و بازرسي هاي‬
‫متوالي در زمان توقف‪ ،‬از جبهه كار و شرايط سينه كار انجام بگيرد‬
‫‪ .‬در توقف هاي بلند مدت فعاليت هاي تونل زني‪ ،‬الزم است كه ديواره‬
‫ايي محكم درسينه كار ايجاد گردد و دريچه اي براي خروج آب براي‬
‫كاهش بار اعمال شده به ديواره از طرف سينه كارپيش بيني گردد‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫كمك هاي اوليه‬
‫‪ -1‬تجهيزات‬
‫جعبه كمكهاي اوليه مقاوم تهيه و در يك مكان مناسبي در كارگاه نصب گردد‪.‬‬
‫محتويات جعبه زير نظر پزشك و بارعايت استانداردهاي جهاني ( صليب سرخ )‬
‫تهيه و همه بسته بندي ها با يد داراي برچسپ دستور العمل بوده باشند ‪.‬‬
‫قبل از رخداد هرگونه حادثه‪ ،‬تجهيزات مربوط به كمك هاي اوليه بايدتوسط‬

‫مهندس ايمني كارگاه حداقل به صورت هفتگي كنترل شده و اقالم مصرفي جايگزين‬
‫شود ‪ .‬تجهيزات مناسب جهت حمل فرد مصدوم به يك پزشك يا بيمارستان به‬
‫وسيله آمبوالنس با سرويس دهي مناسب پيش بيني گردد ‪ .‬درآئين نامه نيويورك‬
‫و بعضي از اياالت آمريكا به ازاي هرصد نفر كارگر در يك كارگاه زيرزميني‬
‫پيش بيني يك تخت با البسه و لوازم مناسب جهت حمل فرد مصدوم توصيه شده‬
‫است‪.‬‬

‫‪ -٢‬حضور امداد رسان‬
‫ضروري است كه يك فرد آموزش ديده و با تجربه كافي جهت ارائه كمكهاي اوليه‬
‫در كارگاه دردسترس بوده باشد ‪ .‬تعداد اين افراد و محل استقرار آنها در‬
‫كارگاه و نحوه دسترسي به آنها براساس پيچيد گي هاي نوع فعاليت ‪ ،‬ساسيت‬
‫‪15‬‬

‫تهويه‬
‫حوادث‬

‫ناگوار‬

‫ناشي‬

‫از‬

‫انفجار‬

‫درتونلها‬

‫در‬

‫فواصل‬

‫زماني ‪ ١٩٧٠‬تا ‪ ١٩٨٠‬در امريكا منجر به تنظيم‪ .‬آئين نامه‬
‫‪OSHA‬تكميل و ارائه آئين نامه ايمني براي كارگاه هاي زير‬
‫زميني به نام آئين نامه تعريف جامع و جداگانه اي براي‬
‫انواع زمينهاي گازدار و زمينهاي با پتانسيل گازدار و غير‬
‫گازدار ارائه نموده وبراي هركدام رهنمود هاي ايمني ويژه‬

‫اي ارائه مي نمايد ‪ .‬مديريت پروژه بايد از شرايط گازدار‬
‫بودن طبقات زمين و خطرات بالقوه آن آگاهي كامل داشته و‬
‫آئين نامه يا دستورالعمل هاي مناسبي جهت ايجاد شرايط امن‬
‫براي پرسنل صادر نمايد ‪.‬آزمايش هاي الزم بطور پيوسته جهت‬
‫ارزيابي مقدار گاز ها درمحل انجام گرفته و مقادير مجاز‬
‫‪16‬‬

‫وجود و مقادير گازهاي سمي و قابل احتراق‪ ،‬ميزان گرد و غبار‬
‫و بخارات اندازه گيري و اگر تجمع آنها از يك و نيم درصد تجاوز‬
‫كرد‪ ،‬در اين صورت همه پرسنل بايد محدوده مورد نظر را ترك كنند‬

‫تا اقدام مناسب دراسرع وقت جهت كاهش مقدارگازهاي فوق به مقدار‬
‫كمتر از يك درصد انجا م گيرد همه آزمايشهاو نتايج اقدامات در‬
‫دفتر كارگاه ثبت ميشود ‪ .‬تجهيزات رد يابي و اندازه گيري مقادير‬
‫گازها به طورچشمگيري مورد بازنگري قرارگرفته و از نظر كاربري‬

‫بسيار آسان ميباشند ‪ ،‬همه رديابها هشدار دهنده هايسمعي و بصري‬
‫داشته و اغلب خروجي ديجيتالي دارند‪.‬‬
‫انتخاب تجهيزات مورد نياز جهت ثبت وكنترل مقادير گازها با‬
‫توجه به اهميت وخطرات پروژه يكي از مهمترين وظايف مهندس ايمني‬
‫كارگاه مي باشد ‪ ،‬سيستم تهويه تونل بايد با توجه به نوع پروژه‬
‫به صورت علمي‪ ،‬طراحي شده و به صورت جدي و مداوم مورد بازنگري و‬
‫بازرسي قرار گيرد ‪ .‬اگر تهويه تونل به هردليلي قطع گردد‪ ،‬تمامي‬
‫‪17‬‬

‫برق رساني درتونل‬
‫خدمات مهندسي برق در تونل بسيارحياتي بوده و درصورت طراحي‬
‫نامناسب برق رساني در اكثرفعاليت ها اختالل ايجاد ميشود ‪ .‬همه‬
‫كابل هاي برق رساني به داخل تونل بايد كامال ” روكش شده و با‬
‫پوششهاي مقاوم به طور كامل پوشانده شود ‪ .‬خطوط فشارقوي مورد‬
‫نياز ماشين آالت حفاري از قبل به صورت مشخص و كامال” جدا از ديگر‬
‫خطوط پشتيباني نظير خطوط انتقال آب ‪ ،TBM,ROAD HEADER‬هوا و‬
‫تلفن( از دهانه تا سينه كار تونل ) بوده و معموال” در سقف تونل‬
‫نصب مي گردد ‪ .‬ترانسفورماتور ها در يك محدوده مجزا و با حصار‬
‫كشي مناسب و مقاوم در برابر آتش مورد استفاده قرارگرفته و‬
‫ژنراتور هاي مورد نياز پروژه جهت تامين برق ضطراري درصورت قطع‬
‫برق سراسري از قبل تهيه و آماده بكار در كارگاه وجود داشته‬
‫باشد ‪.‬‬
‫‪18‬‬

‫خطرات آتش سوزي‬
‫حتي المقدور از حمل و به کار گيري مواد مشتعل و قابل احتراق‬
‫دركارگاههاي زير زميني بخصوص در داخل تونل ها‪ ،‬جلوگيري بعمل‬
‫آيد‪ ،‬بخصوص درجبهه هاي كاري كه به روش انفجاري حفاري ميشوند‬
‫‪.‬بنابراين مواد مختلف با پتانسيل باال براي احتراق و مواد سوختي‬
‫نظير گازوئيل نبايد به داخل جبهه كاري منتقل گر دد‪ .‬از تجمع‬
‫زباله هاي مختلف و قابل احتراق نظير الستيك هاي مستعمل ماشين‬
‫آالت در محل و محكم استفاده كرده و در شرايط ايمن و با رعايت‬
‫فاصله مناسب از مناطق حساس نگهد اري شود ‪،‬درصورت استفاده از‬
‫كپسول يا سيلندر هاي گاز‪ ،‬با رعايت شرايط ايمني درداخل محفظه‬
‫هاي محكم ومقاوم نگهداري شوند ‪ .‬موانع مقاوم به صورت صفحات‬
‫حايل درشفت ها براي جداكردن محدوده اي كه فعاليت جوشكار انجام‬
‫ميگيرد نصب گردد ‪ .‬يك شخص آتش نشان با تجهيزات مناسب درزمان‬
‫‪19‬‬
‫جوشكاري وحتي پس از ‪ ٣٠‬دقيقه از اتمام جوشكاري جهت انجام‬

‫نتيجه و پيشنهادات‬
‫تدوين و ارائه آيين نامه ايمني دقيق و كارآمد براي كارگاه‬
‫هاي تونل سازي امري ضروري است‪.‬رعايت اصول و مقرارت ايمن ي در‬
‫كارگاه هاي زيرزميني عالوه بر كاهش خطرات تهديد كننده زندگي‬
‫انسان ها از نظر اقتصادي نيز به نفع جامعه و منافع ملي است‬
‫‪.‬تنظيم و ارائه استانداردهاي ايمني براي كارگاهها و پيگيري آن‬
‫از طرف كارفرما ها و مشاور و ملزم بودن پيمانكار به آن در‬
‫پيشبرد يك پروژه اهميت خاصي داشته و در اين راستا الزم است كه‬
‫تعريف مناسب از جايگاه مهندس ايمني در همه كارگاه ها ارائه گردد‬
‫خطرات خاص و منحصر بفرد هر كارگاه با توجه به نوع پروژه و‬
‫شرايط حاكم بر آن بررسي شده وآگاهي هاي الزم توسط مهندس ايمني به‬
‫همه پرسنل ارائه شود ‪ .‬در اين راستا آموزشهاي كافي و مناسب‬
‫درزمينه خطرات بالقوه موجود در كارگاه به افراد تازه استخدام با‬
‫‪20‬‬
‫برنامه ريزي مناسب ارائه گردد‪.‬شرايط الزم براي فعاليت مستقل و‬


Slide 17

‫دانشگاه آزاد اسالمی واحد بناب‬

‫گروه عمران‬
‫کارشناس ی ارشد مهندس ی عمران – مهندس ی و مدیریت ساخت‬
‫عنوان پژوهش‪ :‬نقش مهندس ی ایمنی در پروژ ه های عمرانی‬
‫استاد راهنما ‪ :‬آقای دکتر سالمی‬
‫گردآورنده ‪ :‬حامد یزدانی دیزگوین‬

‫نقش مهندس ايمني در كارگاه هاي عمراني‬
‫با نگرشي خاص به موارد ايمني در تونل ها‬
‫امروزه بحث تونلهاي بلند در مراكز دانشگاهي و تحقيقاتي و‬

‫دستگاههاي اجرايي كشور با اهداف مختلفي مطرح و پيگيري می گردد‪،‬‬
‫بطوريكه رشد قابل توجهي در طرح و اجراي تونلهاي بلند در سالهاي‬
‫اخير ديده مي شود‪ .‬بديهي است بدون توجه به مسائل ايمني و عدم‬
‫رعايت دقيق موارد ايمني و يا عدم شناخت صحيح از خطرات ويژه‬

‫محيط هاي كاري زير زميني‪ ،‬مي تواند مشكالت جبران ناپذيري ايجاد‬
‫نموده و هزينه هاي سنگيني به هر سيستمي تحميل نمايد‪.‬‬
‫آگاهي از مراحل مختلف عمليات اجرايي ساخت تونل و شناسايي‬
‫خطرات وحوادث بالقوه در همه مراحل‪ ،‬به ايجاد شرايط امن براي‬
‫فعاليت كارگران در داخل تونل كمك موثري خواهد نمود ‪ .‬در اين‬
‫مطالعه با تعريف ايمني و اهميت آن ‪ ،‬نقش مهندس ايمني و شرح‬
‫‪4‬‬
‫وظايف آن در پروژه هاي عمراني بخصوص در كارگاههاي زيرزميني‬

‫حوادث زمان ساخت تونل در گذشته به ازاي هر ‪ ٨٠٠‬متر طول تونل‬
‫معمو ًال حيات يك نفر را به مخاطره مي انداخت‪ .‬امروزه افزايش‬
‫آگاهي در زمينه احداث تونل منجر به بهبود شرايط كاري در‬
‫كارگاههاي زير زميني شده است طوريكه آمار حوادث مرگبار و‬
‫خطرناك بطور قابل مالحظه اي كاهش پيدا كرده است در امريكا نشان‬
‫مي دهد كه آمار حوادث خطرناك و حوادث منجر به مرگ درموسسه‬
‫‪OSHA‬آمار سال ‪ ١٩٨٦‬مركزفضاهاي زير زميني ‪ ٢‬تا ‪ ٣‬برابر د يگر‬
‫كارگاههاي عمراني بوده است ‪ .‬بديهي است امروزه با گسترش ساخت‬
‫و ساز در كشور‪ ،‬در راستاي بهبود شرايط امن براي پرسنل فعال در‬
‫كارگاههاي زير زميني اعم از تونل كاران يا معدن كاران نياز‬
‫بيشتري احساس می شود‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ايمني و اثرات آن‬
‫حوادث و اتفاقات در مباحث ايمني به دو دسته كلي بشرح زيرتقسيم‬

‫ميشوند ‪:‬‬
‫‪ -١‬حوادثي كه نمی توان از وقوع آن جلوگيري كرد ‪.‬‬
‫‪ -٢‬حوادث قابل پيش بيني كه براي جلوگيري از رخداد يا كاهش‬
‫خطرات آن بايد هزينه صرف نمود‪.‬‬

‫بطور كلي علل رخداد هرگونه حادثه در كارگاههاي عمراني بشرح‬
‫ذيل م يباشد ‪:‬‬
‫ تماس كنترل نشدة شخص با مواد و ماشين آالت‪.‬‬‫‪ -‬شكست و خرابي بناهاي موقت‪.‬‬

‫ خطرات ذاتي فعاليتهاي عمراني نظير استفادة از مواد ناريه‪.‬‬‫ عدم رعايت موارد ايمني يا كم دقتي افراد شاغل در‬‫‪6‬‬

‫كارگاه‪.‬‬

‫پرسنل كارگاه بايد با علل فوق آشنا بوده و هرگونه قوانين‪،‬‬
‫آئين نامه و دستورالعمل ياراهنمايي مورد نياز را كه منجر به‬
‫كاهش خطرات گردد‪،‬رعايت نمايد ‪ .‬كاهش تعداد و درجه خطرناكي‬
‫حوادث كارگاهي عالوه بر كاهش مشكالت و هزينه هاي مرتبط با بيمه‬
‫‪ ،‬معمو‬

‫ال منجر به كاهش ديگر هزينه هاي مستقيم و غير مستقيم‬

‫حادثه مي شود‪ .‬وقتي حادثه اي رخ مي دهد يك سري هزينه هاي‬
‫آشكار و پنهان بشرح زير به سيستم تحميل می شود ‪:‬‬
‫‪ -١‬هدر رفتن وقت مفيد فرد صدمه ديده در طول درمان‪.‬‬
‫‪ -٢‬توقف يا تأخير كار تيمي كه عضو آسيب ديده در آن فعال بوده‬

‫است‪.‬‬
‫‪ -٣‬مدت زماني كه امدادگر جهت كمك و مراقبت از فرد مصدوم صرف‬
‫مي كند‪.‬‬
‫‪ -٤‬هزينه ها و زمان مورد نياز جهت بررسي ها و تهيه گزارش‬
‫‪7‬حادثه‪.‬‬

‫مهندسي ايمني و برنامه ايمني‬
‫براي پروژه ها و كارگاههاي زير زميني ‪ ،‬ضروري است پيمانكار‬
‫نسبت به استخدام يك مهندس ايمني با تجربه و آشنا به مشكالت خاص‬
‫پروژه‬

‫اقدام‬

‫نمايد‬

‫‪.‬‬

‫الزم‬

‫است‬

‫در‬

‫همان‬

‫پروژه‬

‫كارفرما‬

‫و‬

‫مشاوربصورت جداگانه جهت انجام بازرسيهاي ادواري و ناگهاني از‬

‫شرايط ايمني كارگاه يك مهندس ايمني در نظربگيرد‪.‬مهندس ايمني‬
‫پيمانكار در گام نخست بايد يك برنامه ايمني مناسب براي كارگاه‬
‫طراحي نمايد ‪.‬الزم است همه پرسنل متعهدانه برنامه ايمني را پذيرا‬
‫باشند ‪ .‬حتي توصيه مي گردد كه پيمانكار جهت تشويق و ايجاد‬

‫انگيزه براي رعايت منظم تدابير ايمني يك سري پاداش و جوايزي در‬
‫نظر بگيرد ‪.‬‬
‫همه پرسنل بايددر زمينه آشنايي با خطرات و رعايت نكات ايمني‬
‫آموزش‬

‫كافي‬

‫ديده‬

‫باشند‬

‫و‬

‫لوازم‬

‫محافظت‬

‫كننده و اضطراري‬

‫در‬

‫نزديكترين مكان براي دسترسي آسان پيش بيني شده باشد‪.‬وقتي پرسنل‬
‫‪8‬‬

‫در كارگاههاي زيرزميني فعاليت دارند الزم است كه تعداد‪ ،‬نوع و‬

‫پوشش محافظ‬
‫پرسنل تونل بايد كاله ايمني‪ ،‬كفش ايمني و ديگر پوششهاي‬
‫ويژه و مناسب محيط كار تونل نظيرعينك هاي ايمني ‪ ،‬دستكش و‬
‫ماسك مناسب داشته باشند ‪ .‬بخصوص زمانيكه با مواد سمي و‬
‫ساينده و خطرات سروكار داشته باشند ‪ .‬پوششهاي مقاوم و ضد‬
‫آتش و ماسك در زمان فعاليتهاي جوشكاري و كار با مواد داغ‬
‫وفلزات با درجه حرارت باال الزامي مي باشد ‪ .‬بنابراين هر‬

‫محيط كاري با توجه به شرايط خاص و نوع فعاليتهاي حاكم در‬
‫محيط ‪ ،‬لباسهاي ايمني ويژ هاي را نياز خواهد داشت‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫مقدمات ايمني در تونلها‬
‫محيط هاي كاري مخصوص ساخت فضاهاي زير زميني‪ ،‬خطرات خاص و منحصر‬
‫به فردي رادارا مي باشند كه پرسنل فعال در آنها بايد آگاهي هاي‬
‫الزم را نسبت به اين خطرات داشته باشند‪ .‬اين حوادث بايد در برنامه‬
‫ايمني كارگاه شناخته شده و پيش بيني هاي الزم ارائه گردد‪.‬سقف و‬

‫ديواره ها و سينه كار در هر جبهه كاري تونل بايد بطور مداوم مورد‬
‫بررسي قرارگرفته و سنگهاي ضعيف پس از لق گيري مناسب و تحكيمات‬
‫با استفاده‬

‫اوليه اجرا شوند پيچ سنگ ها با يد بطور مرتب‬

‫از‬

‫آچارهاي مناسب مورد آزمايش قرار بگيرند‪ .‬قابها و ديگر نگهدارنده‬

‫هاي‬

‫مناسب‬

‫به‬

‫منظور‬

‫جلوگيري‬

‫از‬

‫جابجايي‬

‫حركات‬

‫و‬

‫بلوكهاي‬

‫سنگي‪،‬بطور اصولي و صحيح نصب شوند ‪ .‬نگهدارنده هاي آسيب ديده و‬
‫تغيير شكل يافته در اسرع وقت تعمير و ياتعويض شوند ‪ .‬صفحه ها و‬
‫سپرهاي‬

‫نگهدا‬

‫رنده‬

‫مناسب‬

‫براي‬

‫زمينهاي‬

‫ضعيف‬

‫و‬

‫سست‬

‫طراحي‬

‫و‬

‫مورداستفادة قرار گيرد ‪ .‬ديواره ها و نگهدارنده ها پس از انفجار‬
‫‪10‬‬
‫در سينه كار بطور مرتب بازرسي و نسبت به اصالح سطوح آسيب ديده‬

‫حفاري‬
‫لق گيري سقف و ديواره هاي تونل قبل از شروع حفاري‪ ،‬توسط كارگر‬
‫با تجربه بدقت انجام گرفته و با بازرسي هاي دقيق‪ ،‬اطمينان الزم‬
‫از ايمن بودن شرايط نسبت به پتانسيل هاي بالقوه و خطرناك حاصل‬
‫گردد‪ .‬همه پرسنل آگاهي الزم در زمينه خطرات ناشي از انفجارات‬
‫قبلي بصورت مواد ناريه باقيمانده و عمل نكرده داشته باشند از‬
‫نزديك شدن افراد به بوم دستگا ه جامبو در زمان حفاري جلوگيري‬

‫شود و بجز اپراتور جامبو بر روي جامبوي فعال يا در حال حركت فرد‬
‫ديگري نبايد باشد ‪ .‬وقتي جامبو شروع به حركت می کند بامراقبتهاي‬
‫دقيق از تجهيزات ‪ ،‬بوم دستگاه در يك موقعيت مناسب قرار گيرد ‪.‬‬
‫خطوط هوا ‪ ،‬برق ‪ ،‬آب درجبهه كاري مشخص شده باشند‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫جابجايي و نگهداري مواد ناريه‬
‫آتشبار عالوه بر دارا بودن تجربه كافي در زمينه كاربرد صحيح و‬

‫ايمن مواد منفجره‪ ،‬بايد داراي گواهينامه و مجوز اشتغال باشد ‪.‬‬
‫حمل و نقل مواد ناريه با استفادة از ماشين مخصوص انجام پذيرد ‪.‬‬
‫اپراتورماشين حمل مواد ناريه دقت الزم را اعمال نمايد تا حمل و‬
‫جابجايي‬

‫مواد‬

‫ناريه‬

‫با‬

‫پرسنل‬

‫‪،‬‬

‫مواد‬

‫مصرفي‬

‫‪،‬چاشني‬

‫و‬

‫ديگر‬

‫تجهيزات همزمان انجام نگيرد ‪ .‬حمل مواد ناريه با وسيله نقليه‬
‫مشخص و داراي تابلوي مخصوص و عالئم هشداردهنده انجام گرفته و‬
‫حداقل فواصل بين ديناميت و چاشني ها (با فاصله ‪ ٢٤‬اينچ )در زمان‬
‫حمل رعايت گردد ‪ .‬وسيله نقليه مورد استفادة براي حمل مواد ناريه‬
‫در داخل تونل از نظر سيستم الكتريكي مورد بازرسي دقيق قرار‬
‫گرفته و نتايج حاصل از بازرسي ها در دفتر كارگاه ثبت گردد‬

‫‪12‬‬

‫انبار مواد ناريه‬
‫انبار‬

‫‪ CFR‬مواد ناريه براساس نوع كاربرد آنها و بادر نظر‬

‫گرفتن آئين نامه ( ‪)181‬‬

‫انبار کردن مواد ناريه در کا رگاههاي‬

‫زير زميني و در نزديكي محل فعاليت كارگرها ممنوع مي باشد‬
‫انبار دائمي مواد ناريه بايد حداقل ‪ ١٠٠‬متر از محل فعاليت هاي‬
‫كارگاهي ‪ ،‬سازه هايي نظير شفت ها و محل تردد پرسنل فاصله‬
‫داشته باشد ‪ .‬از سيگار كشيدن و آتش روشن كردن در فواصل كمتر‬

‫از ‪ ١٥‬متر از انبار مواد ناريه جلوگير بعمل آيد ‪ .‬مواد نار يه‬
‫با توجه به انواع مختلف و كاربرد آنها در انبار نگهداري‬
‫ميگردد ‪ .‬بطور مثال معمو ال رعايت فاصله ‪ ١٥‬متري بين محل‬
‫نگهداري چاشني ها و ديگر مواد ناريه در انبار توصيه ميگردد ‪٠‬‬

‫‪13‬‬

‫مواد ايمني در زمان توقف كار‬
‫تردد در كارگاههاي زير زميني در زمان عدم فعاليت بايد كنترل‬
‫و تدابير الزم نظير احداث نگهباني‪ ،‬حصار كشي و نصب عالئم هشدار‬
‫دهنده‬

‫بكار‬

‫گيرد‬

‫‪.‬‬

‫در‬

‫توقف‬

‫هاي‬

‫موقتي‬

‫و‬

‫كوتاه‬

‫مدت‬

‫حفاري‬

‫تونل‪،‬ضروري است كه سينه كار به خوبي تحكيم شود و بازرسي هاي‬
‫متوالي در زمان توقف‪ ،‬از جبهه كار و شرايط سينه كار انجام بگيرد‬
‫‪ .‬در توقف هاي بلند مدت فعاليت هاي تونل زني‪ ،‬الزم است كه ديواره‬
‫ايي محكم درسينه كار ايجاد گردد و دريچه اي براي خروج آب براي‬
‫كاهش بار اعمال شده به ديواره از طرف سينه كارپيش بيني گردد‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫كمك هاي اوليه‬
‫‪ -1‬تجهيزات‬
‫جعبه كمكهاي اوليه مقاوم تهيه و در يك مكان مناسبي در كارگاه نصب گردد‪.‬‬
‫محتويات جعبه زير نظر پزشك و بارعايت استانداردهاي جهاني ( صليب سرخ )‬
‫تهيه و همه بسته بندي ها با يد داراي برچسپ دستور العمل بوده باشند ‪.‬‬
‫قبل از رخداد هرگونه حادثه‪ ،‬تجهيزات مربوط به كمك هاي اوليه بايدتوسط‬

‫مهندس ايمني كارگاه حداقل به صورت هفتگي كنترل شده و اقالم مصرفي جايگزين‬
‫شود ‪ .‬تجهيزات مناسب جهت حمل فرد مصدوم به يك پزشك يا بيمارستان به‬
‫وسيله آمبوالنس با سرويس دهي مناسب پيش بيني گردد ‪ .‬درآئين نامه نيويورك‬
‫و بعضي از اياالت آمريكا به ازاي هرصد نفر كارگر در يك كارگاه زيرزميني‬
‫پيش بيني يك تخت با البسه و لوازم مناسب جهت حمل فرد مصدوم توصيه شده‬
‫است‪.‬‬

‫‪ -٢‬حضور امداد رسان‬
‫ضروري است كه يك فرد آموزش ديده و با تجربه كافي جهت ارائه كمكهاي اوليه‬
‫در كارگاه دردسترس بوده باشد ‪ .‬تعداد اين افراد و محل استقرار آنها در‬
‫كارگاه و نحوه دسترسي به آنها براساس پيچيد گي هاي نوع فعاليت ‪ ،‬ساسيت‬
‫‪15‬‬

‫تهويه‬
‫حوادث‬

‫ناگوار‬

‫ناشي‬

‫از‬

‫انفجار‬

‫درتونلها‬

‫در‬

‫فواصل‬

‫زماني ‪ ١٩٧٠‬تا ‪ ١٩٨٠‬در امريكا منجر به تنظيم‪ .‬آئين نامه‬
‫‪OSHA‬تكميل و ارائه آئين نامه ايمني براي كارگاه هاي زير‬
‫زميني به نام آئين نامه تعريف جامع و جداگانه اي براي‬
‫انواع زمينهاي گازدار و زمينهاي با پتانسيل گازدار و غير‬
‫گازدار ارائه نموده وبراي هركدام رهنمود هاي ايمني ويژه‬

‫اي ارائه مي نمايد ‪ .‬مديريت پروژه بايد از شرايط گازدار‬
‫بودن طبقات زمين و خطرات بالقوه آن آگاهي كامل داشته و‬
‫آئين نامه يا دستورالعمل هاي مناسبي جهت ايجاد شرايط امن‬
‫براي پرسنل صادر نمايد ‪.‬آزمايش هاي الزم بطور پيوسته جهت‬
‫ارزيابي مقدار گاز ها درمحل انجام گرفته و مقادير مجاز‬
‫‪16‬‬

‫وجود و مقادير گازهاي سمي و قابل احتراق‪ ،‬ميزان گرد و غبار‬
‫و بخارات اندازه گيري و اگر تجمع آنها از يك و نيم درصد تجاوز‬
‫كرد‪ ،‬در اين صورت همه پرسنل بايد محدوده مورد نظر را ترك كنند‬

‫تا اقدام مناسب دراسرع وقت جهت كاهش مقدارگازهاي فوق به مقدار‬
‫كمتر از يك درصد انجا م گيرد همه آزمايشهاو نتايج اقدامات در‬
‫دفتر كارگاه ثبت ميشود ‪ .‬تجهيزات رد يابي و اندازه گيري مقادير‬
‫گازها به طورچشمگيري مورد بازنگري قرارگرفته و از نظر كاربري‬

‫بسيار آسان ميباشند ‪ ،‬همه رديابها هشدار دهنده هايسمعي و بصري‬
‫داشته و اغلب خروجي ديجيتالي دارند‪.‬‬
‫انتخاب تجهيزات مورد نياز جهت ثبت وكنترل مقادير گازها با‬
‫توجه به اهميت وخطرات پروژه يكي از مهمترين وظايف مهندس ايمني‬
‫كارگاه مي باشد ‪ ،‬سيستم تهويه تونل بايد با توجه به نوع پروژه‬
‫به صورت علمي‪ ،‬طراحي شده و به صورت جدي و مداوم مورد بازنگري و‬
‫بازرسي قرار گيرد ‪ .‬اگر تهويه تونل به هردليلي قطع گردد‪ ،‬تمامي‬
‫‪17‬‬

‫برق رساني درتونل‬
‫خدمات مهندسي برق در تونل بسيارحياتي بوده و درصورت طراحي‬
‫نامناسب برق رساني در اكثرفعاليت ها اختالل ايجاد ميشود ‪ .‬همه‬
‫كابل هاي برق رساني به داخل تونل بايد كامال ” روكش شده و با‬
‫پوششهاي مقاوم به طور كامل پوشانده شود ‪ .‬خطوط فشارقوي مورد‬
‫نياز ماشين آالت حفاري از قبل به صورت مشخص و كامال” جدا از ديگر‬
‫خطوط پشتيباني نظير خطوط انتقال آب ‪ ،TBM,ROAD HEADER‬هوا و‬
‫تلفن( از دهانه تا سينه كار تونل ) بوده و معموال” در سقف تونل‬
‫نصب مي گردد ‪ .‬ترانسفورماتور ها در يك محدوده مجزا و با حصار‬
‫كشي مناسب و مقاوم در برابر آتش مورد استفاده قرارگرفته و‬
‫ژنراتور هاي مورد نياز پروژه جهت تامين برق ضطراري درصورت قطع‬
‫برق سراسري از قبل تهيه و آماده بكار در كارگاه وجود داشته‬
‫باشد ‪.‬‬
‫‪18‬‬

‫خطرات آتش سوزي‬
‫حتي المقدور از حمل و به کار گيري مواد مشتعل و قابل احتراق‬
‫دركارگاههاي زير زميني بخصوص در داخل تونل ها‪ ،‬جلوگيري بعمل‬
‫آيد‪ ،‬بخصوص درجبهه هاي كاري كه به روش انفجاري حفاري ميشوند‬
‫‪.‬بنابراين مواد مختلف با پتانسيل باال براي احتراق و مواد سوختي‬
‫نظير گازوئيل نبايد به داخل جبهه كاري منتقل گر دد‪ .‬از تجمع‬
‫زباله هاي مختلف و قابل احتراق نظير الستيك هاي مستعمل ماشين‬
‫آالت در محل و محكم استفاده كرده و در شرايط ايمن و با رعايت‬
‫فاصله مناسب از مناطق حساس نگهد اري شود ‪،‬درصورت استفاده از‬
‫كپسول يا سيلندر هاي گاز‪ ،‬با رعايت شرايط ايمني درداخل محفظه‬
‫هاي محكم ومقاوم نگهداري شوند ‪ .‬موانع مقاوم به صورت صفحات‬
‫حايل درشفت ها براي جداكردن محدوده اي كه فعاليت جوشكار انجام‬
‫ميگيرد نصب گردد ‪ .‬يك شخص آتش نشان با تجهيزات مناسب درزمان‬
‫‪19‬‬
‫جوشكاري وحتي پس از ‪ ٣٠‬دقيقه از اتمام جوشكاري جهت انجام‬

‫نتيجه و پيشنهادات‬
‫تدوين و ارائه آيين نامه ايمني دقيق و كارآمد براي كارگاه‬
‫هاي تونل سازي امري ضروري است‪.‬رعايت اصول و مقرارت ايمن ي در‬
‫كارگاه هاي زيرزميني عالوه بر كاهش خطرات تهديد كننده زندگي‬
‫انسان ها از نظر اقتصادي نيز به نفع جامعه و منافع ملي است‬
‫‪.‬تنظيم و ارائه استانداردهاي ايمني براي كارگاهها و پيگيري آن‬
‫از طرف كارفرما ها و مشاور و ملزم بودن پيمانكار به آن در‬
‫پيشبرد يك پروژه اهميت خاصي داشته و در اين راستا الزم است كه‬
‫تعريف مناسب از جايگاه مهندس ايمني در همه كارگاه ها ارائه گردد‬
‫خطرات خاص و منحصر بفرد هر كارگاه با توجه به نوع پروژه و‬
‫شرايط حاكم بر آن بررسي شده وآگاهي هاي الزم توسط مهندس ايمني به‬
‫همه پرسنل ارائه شود ‪ .‬در اين راستا آموزشهاي كافي و مناسب‬
‫درزمينه خطرات بالقوه موجود در كارگاه به افراد تازه استخدام با‬
‫‪20‬‬
‫برنامه ريزي مناسب ارائه گردد‪.‬شرايط الزم براي فعاليت مستقل و‬


Slide 18

‫دانشگاه آزاد اسالمی واحد بناب‬

‫گروه عمران‬
‫کارشناس ی ارشد مهندس ی عمران – مهندس ی و مدیریت ساخت‬
‫عنوان پژوهش‪ :‬نقش مهندس ی ایمنی در پروژ ه های عمرانی‬
‫استاد راهنما ‪ :‬آقای دکتر سالمی‬
‫گردآورنده ‪ :‬حامد یزدانی دیزگوین‬

‫نقش مهندس ايمني در كارگاه هاي عمراني‬
‫با نگرشي خاص به موارد ايمني در تونل ها‬
‫امروزه بحث تونلهاي بلند در مراكز دانشگاهي و تحقيقاتي و‬

‫دستگاههاي اجرايي كشور با اهداف مختلفي مطرح و پيگيري می گردد‪،‬‬
‫بطوريكه رشد قابل توجهي در طرح و اجراي تونلهاي بلند در سالهاي‬
‫اخير ديده مي شود‪ .‬بديهي است بدون توجه به مسائل ايمني و عدم‬
‫رعايت دقيق موارد ايمني و يا عدم شناخت صحيح از خطرات ويژه‬

‫محيط هاي كاري زير زميني‪ ،‬مي تواند مشكالت جبران ناپذيري ايجاد‬
‫نموده و هزينه هاي سنگيني به هر سيستمي تحميل نمايد‪.‬‬
‫آگاهي از مراحل مختلف عمليات اجرايي ساخت تونل و شناسايي‬
‫خطرات وحوادث بالقوه در همه مراحل‪ ،‬به ايجاد شرايط امن براي‬
‫فعاليت كارگران در داخل تونل كمك موثري خواهد نمود ‪ .‬در اين‬
‫مطالعه با تعريف ايمني و اهميت آن ‪ ،‬نقش مهندس ايمني و شرح‬
‫‪4‬‬
‫وظايف آن در پروژه هاي عمراني بخصوص در كارگاههاي زيرزميني‬

‫حوادث زمان ساخت تونل در گذشته به ازاي هر ‪ ٨٠٠‬متر طول تونل‬
‫معمو ًال حيات يك نفر را به مخاطره مي انداخت‪ .‬امروزه افزايش‬
‫آگاهي در زمينه احداث تونل منجر به بهبود شرايط كاري در‬
‫كارگاههاي زير زميني شده است طوريكه آمار حوادث مرگبار و‬
‫خطرناك بطور قابل مالحظه اي كاهش پيدا كرده است در امريكا نشان‬
‫مي دهد كه آمار حوادث خطرناك و حوادث منجر به مرگ درموسسه‬
‫‪OSHA‬آمار سال ‪ ١٩٨٦‬مركزفضاهاي زير زميني ‪ ٢‬تا ‪ ٣‬برابر د يگر‬
‫كارگاههاي عمراني بوده است ‪ .‬بديهي است امروزه با گسترش ساخت‬
‫و ساز در كشور‪ ،‬در راستاي بهبود شرايط امن براي پرسنل فعال در‬
‫كارگاههاي زير زميني اعم از تونل كاران يا معدن كاران نياز‬
‫بيشتري احساس می شود‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ايمني و اثرات آن‬
‫حوادث و اتفاقات در مباحث ايمني به دو دسته كلي بشرح زيرتقسيم‬

‫ميشوند ‪:‬‬
‫‪ -١‬حوادثي كه نمی توان از وقوع آن جلوگيري كرد ‪.‬‬
‫‪ -٢‬حوادث قابل پيش بيني كه براي جلوگيري از رخداد يا كاهش‬
‫خطرات آن بايد هزينه صرف نمود‪.‬‬

‫بطور كلي علل رخداد هرگونه حادثه در كارگاههاي عمراني بشرح‬
‫ذيل م يباشد ‪:‬‬
‫ تماس كنترل نشدة شخص با مواد و ماشين آالت‪.‬‬‫‪ -‬شكست و خرابي بناهاي موقت‪.‬‬

‫ خطرات ذاتي فعاليتهاي عمراني نظير استفادة از مواد ناريه‪.‬‬‫ عدم رعايت موارد ايمني يا كم دقتي افراد شاغل در‬‫‪6‬‬

‫كارگاه‪.‬‬

‫پرسنل كارگاه بايد با علل فوق آشنا بوده و هرگونه قوانين‪،‬‬
‫آئين نامه و دستورالعمل ياراهنمايي مورد نياز را كه منجر به‬
‫كاهش خطرات گردد‪،‬رعايت نمايد ‪ .‬كاهش تعداد و درجه خطرناكي‬
‫حوادث كارگاهي عالوه بر كاهش مشكالت و هزينه هاي مرتبط با بيمه‬
‫‪ ،‬معمو‬

‫ال منجر به كاهش ديگر هزينه هاي مستقيم و غير مستقيم‬

‫حادثه مي شود‪ .‬وقتي حادثه اي رخ مي دهد يك سري هزينه هاي‬
‫آشكار و پنهان بشرح زير به سيستم تحميل می شود ‪:‬‬
‫‪ -١‬هدر رفتن وقت مفيد فرد صدمه ديده در طول درمان‪.‬‬
‫‪ -٢‬توقف يا تأخير كار تيمي كه عضو آسيب ديده در آن فعال بوده‬

‫است‪.‬‬
‫‪ -٣‬مدت زماني كه امدادگر جهت كمك و مراقبت از فرد مصدوم صرف‬
‫مي كند‪.‬‬
‫‪ -٤‬هزينه ها و زمان مورد نياز جهت بررسي ها و تهيه گزارش‬
‫‪7‬حادثه‪.‬‬

‫مهندسي ايمني و برنامه ايمني‬
‫براي پروژه ها و كارگاههاي زير زميني ‪ ،‬ضروري است پيمانكار‬
‫نسبت به استخدام يك مهندس ايمني با تجربه و آشنا به مشكالت خاص‬
‫پروژه‬

‫اقدام‬

‫نمايد‬

‫‪.‬‬

‫الزم‬

‫است‬

‫در‬

‫همان‬

‫پروژه‬

‫كارفرما‬

‫و‬

‫مشاوربصورت جداگانه جهت انجام بازرسيهاي ادواري و ناگهاني از‬

‫شرايط ايمني كارگاه يك مهندس ايمني در نظربگيرد‪.‬مهندس ايمني‬
‫پيمانكار در گام نخست بايد يك برنامه ايمني مناسب براي كارگاه‬
‫طراحي نمايد ‪.‬الزم است همه پرسنل متعهدانه برنامه ايمني را پذيرا‬
‫باشند ‪ .‬حتي توصيه مي گردد كه پيمانكار جهت تشويق و ايجاد‬

‫انگيزه براي رعايت منظم تدابير ايمني يك سري پاداش و جوايزي در‬
‫نظر بگيرد ‪.‬‬
‫همه پرسنل بايددر زمينه آشنايي با خطرات و رعايت نكات ايمني‬
‫آموزش‬

‫كافي‬

‫ديده‬

‫باشند‬

‫و‬

‫لوازم‬

‫محافظت‬

‫كننده و اضطراري‬

‫در‬

‫نزديكترين مكان براي دسترسي آسان پيش بيني شده باشد‪.‬وقتي پرسنل‬
‫‪8‬‬

‫در كارگاههاي زيرزميني فعاليت دارند الزم است كه تعداد‪ ،‬نوع و‬

‫پوشش محافظ‬
‫پرسنل تونل بايد كاله ايمني‪ ،‬كفش ايمني و ديگر پوششهاي‬
‫ويژه و مناسب محيط كار تونل نظيرعينك هاي ايمني ‪ ،‬دستكش و‬
‫ماسك مناسب داشته باشند ‪ .‬بخصوص زمانيكه با مواد سمي و‬
‫ساينده و خطرات سروكار داشته باشند ‪ .‬پوششهاي مقاوم و ضد‬
‫آتش و ماسك در زمان فعاليتهاي جوشكاري و كار با مواد داغ‬
‫وفلزات با درجه حرارت باال الزامي مي باشد ‪ .‬بنابراين هر‬

‫محيط كاري با توجه به شرايط خاص و نوع فعاليتهاي حاكم در‬
‫محيط ‪ ،‬لباسهاي ايمني ويژ هاي را نياز خواهد داشت‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫مقدمات ايمني در تونلها‬
‫محيط هاي كاري مخصوص ساخت فضاهاي زير زميني‪ ،‬خطرات خاص و منحصر‬
‫به فردي رادارا مي باشند كه پرسنل فعال در آنها بايد آگاهي هاي‬
‫الزم را نسبت به اين خطرات داشته باشند‪ .‬اين حوادث بايد در برنامه‬
‫ايمني كارگاه شناخته شده و پيش بيني هاي الزم ارائه گردد‪.‬سقف و‬

‫ديواره ها و سينه كار در هر جبهه كاري تونل بايد بطور مداوم مورد‬
‫بررسي قرارگرفته و سنگهاي ضعيف پس از لق گيري مناسب و تحكيمات‬
‫با استفاده‬

‫اوليه اجرا شوند پيچ سنگ ها با يد بطور مرتب‬

‫از‬

‫آچارهاي مناسب مورد آزمايش قرار بگيرند‪ .‬قابها و ديگر نگهدارنده‬

‫هاي‬

‫مناسب‬

‫به‬

‫منظور‬

‫جلوگيري‬

‫از‬

‫جابجايي‬

‫حركات‬

‫و‬

‫بلوكهاي‬

‫سنگي‪،‬بطور اصولي و صحيح نصب شوند ‪ .‬نگهدارنده هاي آسيب ديده و‬
‫تغيير شكل يافته در اسرع وقت تعمير و ياتعويض شوند ‪ .‬صفحه ها و‬
‫سپرهاي‬

‫نگهدا‬

‫رنده‬

‫مناسب‬

‫براي‬

‫زمينهاي‬

‫ضعيف‬

‫و‬

‫سست‬

‫طراحي‬

‫و‬

‫مورداستفادة قرار گيرد ‪ .‬ديواره ها و نگهدارنده ها پس از انفجار‬
‫‪10‬‬
‫در سينه كار بطور مرتب بازرسي و نسبت به اصالح سطوح آسيب ديده‬

‫حفاري‬
‫لق گيري سقف و ديواره هاي تونل قبل از شروع حفاري‪ ،‬توسط كارگر‬
‫با تجربه بدقت انجام گرفته و با بازرسي هاي دقيق‪ ،‬اطمينان الزم‬
‫از ايمن بودن شرايط نسبت به پتانسيل هاي بالقوه و خطرناك حاصل‬
‫گردد‪ .‬همه پرسنل آگاهي الزم در زمينه خطرات ناشي از انفجارات‬
‫قبلي بصورت مواد ناريه باقيمانده و عمل نكرده داشته باشند از‬
‫نزديك شدن افراد به بوم دستگا ه جامبو در زمان حفاري جلوگيري‬

‫شود و بجز اپراتور جامبو بر روي جامبوي فعال يا در حال حركت فرد‬
‫ديگري نبايد باشد ‪ .‬وقتي جامبو شروع به حركت می کند بامراقبتهاي‬
‫دقيق از تجهيزات ‪ ،‬بوم دستگاه در يك موقعيت مناسب قرار گيرد ‪.‬‬
‫خطوط هوا ‪ ،‬برق ‪ ،‬آب درجبهه كاري مشخص شده باشند‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫جابجايي و نگهداري مواد ناريه‬
‫آتشبار عالوه بر دارا بودن تجربه كافي در زمينه كاربرد صحيح و‬

‫ايمن مواد منفجره‪ ،‬بايد داراي گواهينامه و مجوز اشتغال باشد ‪.‬‬
‫حمل و نقل مواد ناريه با استفادة از ماشين مخصوص انجام پذيرد ‪.‬‬
‫اپراتورماشين حمل مواد ناريه دقت الزم را اعمال نمايد تا حمل و‬
‫جابجايي‬

‫مواد‬

‫ناريه‬

‫با‬

‫پرسنل‬

‫‪،‬‬

‫مواد‬

‫مصرفي‬

‫‪،‬چاشني‬

‫و‬

‫ديگر‬

‫تجهيزات همزمان انجام نگيرد ‪ .‬حمل مواد ناريه با وسيله نقليه‬
‫مشخص و داراي تابلوي مخصوص و عالئم هشداردهنده انجام گرفته و‬
‫حداقل فواصل بين ديناميت و چاشني ها (با فاصله ‪ ٢٤‬اينچ )در زمان‬
‫حمل رعايت گردد ‪ .‬وسيله نقليه مورد استفادة براي حمل مواد ناريه‬
‫در داخل تونل از نظر سيستم الكتريكي مورد بازرسي دقيق قرار‬
‫گرفته و نتايج حاصل از بازرسي ها در دفتر كارگاه ثبت گردد‬

‫‪12‬‬

‫انبار مواد ناريه‬
‫انبار‬

‫‪ CFR‬مواد ناريه براساس نوع كاربرد آنها و بادر نظر‬

‫گرفتن آئين نامه ( ‪)181‬‬

‫انبار کردن مواد ناريه در کا رگاههاي‬

‫زير زميني و در نزديكي محل فعاليت كارگرها ممنوع مي باشد‬
‫انبار دائمي مواد ناريه بايد حداقل ‪ ١٠٠‬متر از محل فعاليت هاي‬
‫كارگاهي ‪ ،‬سازه هايي نظير شفت ها و محل تردد پرسنل فاصله‬
‫داشته باشد ‪ .‬از سيگار كشيدن و آتش روشن كردن در فواصل كمتر‬

‫از ‪ ١٥‬متر از انبار مواد ناريه جلوگير بعمل آيد ‪ .‬مواد نار يه‬
‫با توجه به انواع مختلف و كاربرد آنها در انبار نگهداري‬
‫ميگردد ‪ .‬بطور مثال معمو ال رعايت فاصله ‪ ١٥‬متري بين محل‬
‫نگهداري چاشني ها و ديگر مواد ناريه در انبار توصيه ميگردد ‪٠‬‬

‫‪13‬‬

‫مواد ايمني در زمان توقف كار‬
‫تردد در كارگاههاي زير زميني در زمان عدم فعاليت بايد كنترل‬
‫و تدابير الزم نظير احداث نگهباني‪ ،‬حصار كشي و نصب عالئم هشدار‬
‫دهنده‬

‫بكار‬

‫گيرد‬

‫‪.‬‬

‫در‬

‫توقف‬

‫هاي‬

‫موقتي‬

‫و‬

‫كوتاه‬

‫مدت‬

‫حفاري‬

‫تونل‪،‬ضروري است كه سينه كار به خوبي تحكيم شود و بازرسي هاي‬
‫متوالي در زمان توقف‪ ،‬از جبهه كار و شرايط سينه كار انجام بگيرد‬
‫‪ .‬در توقف هاي بلند مدت فعاليت هاي تونل زني‪ ،‬الزم است كه ديواره‬
‫ايي محكم درسينه كار ايجاد گردد و دريچه اي براي خروج آب براي‬
‫كاهش بار اعمال شده به ديواره از طرف سينه كارپيش بيني گردد‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫كمك هاي اوليه‬
‫‪ -1‬تجهيزات‬
‫جعبه كمكهاي اوليه مقاوم تهيه و در يك مكان مناسبي در كارگاه نصب گردد‪.‬‬
‫محتويات جعبه زير نظر پزشك و بارعايت استانداردهاي جهاني ( صليب سرخ )‬
‫تهيه و همه بسته بندي ها با يد داراي برچسپ دستور العمل بوده باشند ‪.‬‬
‫قبل از رخداد هرگونه حادثه‪ ،‬تجهيزات مربوط به كمك هاي اوليه بايدتوسط‬

‫مهندس ايمني كارگاه حداقل به صورت هفتگي كنترل شده و اقالم مصرفي جايگزين‬
‫شود ‪ .‬تجهيزات مناسب جهت حمل فرد مصدوم به يك پزشك يا بيمارستان به‬
‫وسيله آمبوالنس با سرويس دهي مناسب پيش بيني گردد ‪ .‬درآئين نامه نيويورك‬
‫و بعضي از اياالت آمريكا به ازاي هرصد نفر كارگر در يك كارگاه زيرزميني‬
‫پيش بيني يك تخت با البسه و لوازم مناسب جهت حمل فرد مصدوم توصيه شده‬
‫است‪.‬‬

‫‪ -٢‬حضور امداد رسان‬
‫ضروري است كه يك فرد آموزش ديده و با تجربه كافي جهت ارائه كمكهاي اوليه‬
‫در كارگاه دردسترس بوده باشد ‪ .‬تعداد اين افراد و محل استقرار آنها در‬
‫كارگاه و نحوه دسترسي به آنها براساس پيچيد گي هاي نوع فعاليت ‪ ،‬ساسيت‬
‫‪15‬‬

‫تهويه‬
‫حوادث‬

‫ناگوار‬

‫ناشي‬

‫از‬

‫انفجار‬

‫درتونلها‬

‫در‬

‫فواصل‬

‫زماني ‪ ١٩٧٠‬تا ‪ ١٩٨٠‬در امريكا منجر به تنظيم‪ .‬آئين نامه‬
‫‪OSHA‬تكميل و ارائه آئين نامه ايمني براي كارگاه هاي زير‬
‫زميني به نام آئين نامه تعريف جامع و جداگانه اي براي‬
‫انواع زمينهاي گازدار و زمينهاي با پتانسيل گازدار و غير‬
‫گازدار ارائه نموده وبراي هركدام رهنمود هاي ايمني ويژه‬

‫اي ارائه مي نمايد ‪ .‬مديريت پروژه بايد از شرايط گازدار‬
‫بودن طبقات زمين و خطرات بالقوه آن آگاهي كامل داشته و‬
‫آئين نامه يا دستورالعمل هاي مناسبي جهت ايجاد شرايط امن‬
‫براي پرسنل صادر نمايد ‪.‬آزمايش هاي الزم بطور پيوسته جهت‬
‫ارزيابي مقدار گاز ها درمحل انجام گرفته و مقادير مجاز‬
‫‪16‬‬

‫وجود و مقادير گازهاي سمي و قابل احتراق‪ ،‬ميزان گرد و غبار‬
‫و بخارات اندازه گيري و اگر تجمع آنها از يك و نيم درصد تجاوز‬
‫كرد‪ ،‬در اين صورت همه پرسنل بايد محدوده مورد نظر را ترك كنند‬

‫تا اقدام مناسب دراسرع وقت جهت كاهش مقدارگازهاي فوق به مقدار‬
‫كمتر از يك درصد انجا م گيرد همه آزمايشهاو نتايج اقدامات در‬
‫دفتر كارگاه ثبت ميشود ‪ .‬تجهيزات رد يابي و اندازه گيري مقادير‬
‫گازها به طورچشمگيري مورد بازنگري قرارگرفته و از نظر كاربري‬

‫بسيار آسان ميباشند ‪ ،‬همه رديابها هشدار دهنده هايسمعي و بصري‬
‫داشته و اغلب خروجي ديجيتالي دارند‪.‬‬
‫انتخاب تجهيزات مورد نياز جهت ثبت وكنترل مقادير گازها با‬
‫توجه به اهميت وخطرات پروژه يكي از مهمترين وظايف مهندس ايمني‬
‫كارگاه مي باشد ‪ ،‬سيستم تهويه تونل بايد با توجه به نوع پروژه‬
‫به صورت علمي‪ ،‬طراحي شده و به صورت جدي و مداوم مورد بازنگري و‬
‫بازرسي قرار گيرد ‪ .‬اگر تهويه تونل به هردليلي قطع گردد‪ ،‬تمامي‬
‫‪17‬‬

‫برق رساني درتونل‬
‫خدمات مهندسي برق در تونل بسيارحياتي بوده و درصورت طراحي‬
‫نامناسب برق رساني در اكثرفعاليت ها اختالل ايجاد ميشود ‪ .‬همه‬
‫كابل هاي برق رساني به داخل تونل بايد كامال ” روكش شده و با‬
‫پوششهاي مقاوم به طور كامل پوشانده شود ‪ .‬خطوط فشارقوي مورد‬
‫نياز ماشين آالت حفاري از قبل به صورت مشخص و كامال” جدا از ديگر‬
‫خطوط پشتيباني نظير خطوط انتقال آب ‪ ،TBM,ROAD HEADER‬هوا و‬
‫تلفن( از دهانه تا سينه كار تونل ) بوده و معموال” در سقف تونل‬
‫نصب مي گردد ‪ .‬ترانسفورماتور ها در يك محدوده مجزا و با حصار‬
‫كشي مناسب و مقاوم در برابر آتش مورد استفاده قرارگرفته و‬
‫ژنراتور هاي مورد نياز پروژه جهت تامين برق ضطراري درصورت قطع‬
‫برق سراسري از قبل تهيه و آماده بكار در كارگاه وجود داشته‬
‫باشد ‪.‬‬
‫‪18‬‬

‫خطرات آتش سوزي‬
‫حتي المقدور از حمل و به کار گيري مواد مشتعل و قابل احتراق‬
‫دركارگاههاي زير زميني بخصوص در داخل تونل ها‪ ،‬جلوگيري بعمل‬
‫آيد‪ ،‬بخصوص درجبهه هاي كاري كه به روش انفجاري حفاري ميشوند‬
‫‪.‬بنابراين مواد مختلف با پتانسيل باال براي احتراق و مواد سوختي‬
‫نظير گازوئيل نبايد به داخل جبهه كاري منتقل گر دد‪ .‬از تجمع‬
‫زباله هاي مختلف و قابل احتراق نظير الستيك هاي مستعمل ماشين‬
‫آالت در محل و محكم استفاده كرده و در شرايط ايمن و با رعايت‬
‫فاصله مناسب از مناطق حساس نگهد اري شود ‪،‬درصورت استفاده از‬
‫كپسول يا سيلندر هاي گاز‪ ،‬با رعايت شرايط ايمني درداخل محفظه‬
‫هاي محكم ومقاوم نگهداري شوند ‪ .‬موانع مقاوم به صورت صفحات‬
‫حايل درشفت ها براي جداكردن محدوده اي كه فعاليت جوشكار انجام‬
‫ميگيرد نصب گردد ‪ .‬يك شخص آتش نشان با تجهيزات مناسب درزمان‬
‫‪19‬‬
‫جوشكاري وحتي پس از ‪ ٣٠‬دقيقه از اتمام جوشكاري جهت انجام‬

‫نتيجه و پيشنهادات‬
‫تدوين و ارائه آيين نامه ايمني دقيق و كارآمد براي كارگاه‬
‫هاي تونل سازي امري ضروري است‪.‬رعايت اصول و مقرارت ايمن ي در‬
‫كارگاه هاي زيرزميني عالوه بر كاهش خطرات تهديد كننده زندگي‬
‫انسان ها از نظر اقتصادي نيز به نفع جامعه و منافع ملي است‬
‫‪.‬تنظيم و ارائه استانداردهاي ايمني براي كارگاهها و پيگيري آن‬
‫از طرف كارفرما ها و مشاور و ملزم بودن پيمانكار به آن در‬
‫پيشبرد يك پروژه اهميت خاصي داشته و در اين راستا الزم است كه‬
‫تعريف مناسب از جايگاه مهندس ايمني در همه كارگاه ها ارائه گردد‬
‫خطرات خاص و منحصر بفرد هر كارگاه با توجه به نوع پروژه و‬
‫شرايط حاكم بر آن بررسي شده وآگاهي هاي الزم توسط مهندس ايمني به‬
‫همه پرسنل ارائه شود ‪ .‬در اين راستا آموزشهاي كافي و مناسب‬
‫درزمينه خطرات بالقوه موجود در كارگاه به افراد تازه استخدام با‬
‫‪20‬‬
‫برنامه ريزي مناسب ارائه گردد‪.‬شرايط الزم براي فعاليت مستقل و‬


Slide 19

‫دانشگاه آزاد اسالمی واحد بناب‬

‫گروه عمران‬
‫کارشناس ی ارشد مهندس ی عمران – مهندس ی و مدیریت ساخت‬
‫عنوان پژوهش‪ :‬نقش مهندس ی ایمنی در پروژ ه های عمرانی‬
‫استاد راهنما ‪ :‬آقای دکتر سالمی‬
‫گردآورنده ‪ :‬حامد یزدانی دیزگوین‬

‫نقش مهندس ايمني در كارگاه هاي عمراني‬
‫با نگرشي خاص به موارد ايمني در تونل ها‬
‫امروزه بحث تونلهاي بلند در مراكز دانشگاهي و تحقيقاتي و‬

‫دستگاههاي اجرايي كشور با اهداف مختلفي مطرح و پيگيري می گردد‪،‬‬
‫بطوريكه رشد قابل توجهي در طرح و اجراي تونلهاي بلند در سالهاي‬
‫اخير ديده مي شود‪ .‬بديهي است بدون توجه به مسائل ايمني و عدم‬
‫رعايت دقيق موارد ايمني و يا عدم شناخت صحيح از خطرات ويژه‬

‫محيط هاي كاري زير زميني‪ ،‬مي تواند مشكالت جبران ناپذيري ايجاد‬
‫نموده و هزينه هاي سنگيني به هر سيستمي تحميل نمايد‪.‬‬
‫آگاهي از مراحل مختلف عمليات اجرايي ساخت تونل و شناسايي‬
‫خطرات وحوادث بالقوه در همه مراحل‪ ،‬به ايجاد شرايط امن براي‬
‫فعاليت كارگران در داخل تونل كمك موثري خواهد نمود ‪ .‬در اين‬
‫مطالعه با تعريف ايمني و اهميت آن ‪ ،‬نقش مهندس ايمني و شرح‬
‫‪4‬‬
‫وظايف آن در پروژه هاي عمراني بخصوص در كارگاههاي زيرزميني‬

‫حوادث زمان ساخت تونل در گذشته به ازاي هر ‪ ٨٠٠‬متر طول تونل‬
‫معمو ًال حيات يك نفر را به مخاطره مي انداخت‪ .‬امروزه افزايش‬
‫آگاهي در زمينه احداث تونل منجر به بهبود شرايط كاري در‬
‫كارگاههاي زير زميني شده است طوريكه آمار حوادث مرگبار و‬
‫خطرناك بطور قابل مالحظه اي كاهش پيدا كرده است در امريكا نشان‬
‫مي دهد كه آمار حوادث خطرناك و حوادث منجر به مرگ درموسسه‬
‫‪OSHA‬آمار سال ‪ ١٩٨٦‬مركزفضاهاي زير زميني ‪ ٢‬تا ‪ ٣‬برابر د يگر‬
‫كارگاههاي عمراني بوده است ‪ .‬بديهي است امروزه با گسترش ساخت‬
‫و ساز در كشور‪ ،‬در راستاي بهبود شرايط امن براي پرسنل فعال در‬
‫كارگاههاي زير زميني اعم از تونل كاران يا معدن كاران نياز‬
‫بيشتري احساس می شود‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ايمني و اثرات آن‬
‫حوادث و اتفاقات در مباحث ايمني به دو دسته كلي بشرح زيرتقسيم‬

‫ميشوند ‪:‬‬
‫‪ -١‬حوادثي كه نمی توان از وقوع آن جلوگيري كرد ‪.‬‬
‫‪ -٢‬حوادث قابل پيش بيني كه براي جلوگيري از رخداد يا كاهش‬
‫خطرات آن بايد هزينه صرف نمود‪.‬‬

‫بطور كلي علل رخداد هرگونه حادثه در كارگاههاي عمراني بشرح‬
‫ذيل م يباشد ‪:‬‬
‫ تماس كنترل نشدة شخص با مواد و ماشين آالت‪.‬‬‫‪ -‬شكست و خرابي بناهاي موقت‪.‬‬

‫ خطرات ذاتي فعاليتهاي عمراني نظير استفادة از مواد ناريه‪.‬‬‫ عدم رعايت موارد ايمني يا كم دقتي افراد شاغل در‬‫‪6‬‬

‫كارگاه‪.‬‬

‫پرسنل كارگاه بايد با علل فوق آشنا بوده و هرگونه قوانين‪،‬‬
‫آئين نامه و دستورالعمل ياراهنمايي مورد نياز را كه منجر به‬
‫كاهش خطرات گردد‪،‬رعايت نمايد ‪ .‬كاهش تعداد و درجه خطرناكي‬
‫حوادث كارگاهي عالوه بر كاهش مشكالت و هزينه هاي مرتبط با بيمه‬
‫‪ ،‬معمو‬

‫ال منجر به كاهش ديگر هزينه هاي مستقيم و غير مستقيم‬

‫حادثه مي شود‪ .‬وقتي حادثه اي رخ مي دهد يك سري هزينه هاي‬
‫آشكار و پنهان بشرح زير به سيستم تحميل می شود ‪:‬‬
‫‪ -١‬هدر رفتن وقت مفيد فرد صدمه ديده در طول درمان‪.‬‬
‫‪ -٢‬توقف يا تأخير كار تيمي كه عضو آسيب ديده در آن فعال بوده‬

‫است‪.‬‬
‫‪ -٣‬مدت زماني كه امدادگر جهت كمك و مراقبت از فرد مصدوم صرف‬
‫مي كند‪.‬‬
‫‪ -٤‬هزينه ها و زمان مورد نياز جهت بررسي ها و تهيه گزارش‬
‫‪7‬حادثه‪.‬‬

‫مهندسي ايمني و برنامه ايمني‬
‫براي پروژه ها و كارگاههاي زير زميني ‪ ،‬ضروري است پيمانكار‬
‫نسبت به استخدام يك مهندس ايمني با تجربه و آشنا به مشكالت خاص‬
‫پروژه‬

‫اقدام‬

‫نمايد‬

‫‪.‬‬

‫الزم‬

‫است‬

‫در‬

‫همان‬

‫پروژه‬

‫كارفرما‬

‫و‬

‫مشاوربصورت جداگانه جهت انجام بازرسيهاي ادواري و ناگهاني از‬

‫شرايط ايمني كارگاه يك مهندس ايمني در نظربگيرد‪.‬مهندس ايمني‬
‫پيمانكار در گام نخست بايد يك برنامه ايمني مناسب براي كارگاه‬
‫طراحي نمايد ‪.‬الزم است همه پرسنل متعهدانه برنامه ايمني را پذيرا‬
‫باشند ‪ .‬حتي توصيه مي گردد كه پيمانكار جهت تشويق و ايجاد‬

‫انگيزه براي رعايت منظم تدابير ايمني يك سري پاداش و جوايزي در‬
‫نظر بگيرد ‪.‬‬
‫همه پرسنل بايددر زمينه آشنايي با خطرات و رعايت نكات ايمني‬
‫آموزش‬

‫كافي‬

‫ديده‬

‫باشند‬

‫و‬

‫لوازم‬

‫محافظت‬

‫كننده و اضطراري‬

‫در‬

‫نزديكترين مكان براي دسترسي آسان پيش بيني شده باشد‪.‬وقتي پرسنل‬
‫‪8‬‬

‫در كارگاههاي زيرزميني فعاليت دارند الزم است كه تعداد‪ ،‬نوع و‬

‫پوشش محافظ‬
‫پرسنل تونل بايد كاله ايمني‪ ،‬كفش ايمني و ديگر پوششهاي‬
‫ويژه و مناسب محيط كار تونل نظيرعينك هاي ايمني ‪ ،‬دستكش و‬
‫ماسك مناسب داشته باشند ‪ .‬بخصوص زمانيكه با مواد سمي و‬
‫ساينده و خطرات سروكار داشته باشند ‪ .‬پوششهاي مقاوم و ضد‬
‫آتش و ماسك در زمان فعاليتهاي جوشكاري و كار با مواد داغ‬
‫وفلزات با درجه حرارت باال الزامي مي باشد ‪ .‬بنابراين هر‬

‫محيط كاري با توجه به شرايط خاص و نوع فعاليتهاي حاكم در‬
‫محيط ‪ ،‬لباسهاي ايمني ويژ هاي را نياز خواهد داشت‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫مقدمات ايمني در تونلها‬
‫محيط هاي كاري مخصوص ساخت فضاهاي زير زميني‪ ،‬خطرات خاص و منحصر‬
‫به فردي رادارا مي باشند كه پرسنل فعال در آنها بايد آگاهي هاي‬
‫الزم را نسبت به اين خطرات داشته باشند‪ .‬اين حوادث بايد در برنامه‬
‫ايمني كارگاه شناخته شده و پيش بيني هاي الزم ارائه گردد‪.‬سقف و‬

‫ديواره ها و سينه كار در هر جبهه كاري تونل بايد بطور مداوم مورد‬
‫بررسي قرارگرفته و سنگهاي ضعيف پس از لق گيري مناسب و تحكيمات‬
‫با استفاده‬

‫اوليه اجرا شوند پيچ سنگ ها با يد بطور مرتب‬

‫از‬

‫آچارهاي مناسب مورد آزمايش قرار بگيرند‪ .‬قابها و ديگر نگهدارنده‬

‫هاي‬

‫مناسب‬

‫به‬

‫منظور‬

‫جلوگيري‬

‫از‬

‫جابجايي‬

‫حركات‬

‫و‬

‫بلوكهاي‬

‫سنگي‪،‬بطور اصولي و صحيح نصب شوند ‪ .‬نگهدارنده هاي آسيب ديده و‬
‫تغيير شكل يافته در اسرع وقت تعمير و ياتعويض شوند ‪ .‬صفحه ها و‬
‫سپرهاي‬

‫نگهدا‬

‫رنده‬

‫مناسب‬

‫براي‬

‫زمينهاي‬

‫ضعيف‬

‫و‬

‫سست‬

‫طراحي‬

‫و‬

‫مورداستفادة قرار گيرد ‪ .‬ديواره ها و نگهدارنده ها پس از انفجار‬
‫‪10‬‬
‫در سينه كار بطور مرتب بازرسي و نسبت به اصالح سطوح آسيب ديده‬

‫حفاري‬
‫لق گيري سقف و ديواره هاي تونل قبل از شروع حفاري‪ ،‬توسط كارگر‬
‫با تجربه بدقت انجام گرفته و با بازرسي هاي دقيق‪ ،‬اطمينان الزم‬
‫از ايمن بودن شرايط نسبت به پتانسيل هاي بالقوه و خطرناك حاصل‬
‫گردد‪ .‬همه پرسنل آگاهي الزم در زمينه خطرات ناشي از انفجارات‬
‫قبلي بصورت مواد ناريه باقيمانده و عمل نكرده داشته باشند از‬
‫نزديك شدن افراد به بوم دستگا ه جامبو در زمان حفاري جلوگيري‬

‫شود و بجز اپراتور جامبو بر روي جامبوي فعال يا در حال حركت فرد‬
‫ديگري نبايد باشد ‪ .‬وقتي جامبو شروع به حركت می کند بامراقبتهاي‬
‫دقيق از تجهيزات ‪ ،‬بوم دستگاه در يك موقعيت مناسب قرار گيرد ‪.‬‬
‫خطوط هوا ‪ ،‬برق ‪ ،‬آب درجبهه كاري مشخص شده باشند‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫جابجايي و نگهداري مواد ناريه‬
‫آتشبار عالوه بر دارا بودن تجربه كافي در زمينه كاربرد صحيح و‬

‫ايمن مواد منفجره‪ ،‬بايد داراي گواهينامه و مجوز اشتغال باشد ‪.‬‬
‫حمل و نقل مواد ناريه با استفادة از ماشين مخصوص انجام پذيرد ‪.‬‬
‫اپراتورماشين حمل مواد ناريه دقت الزم را اعمال نمايد تا حمل و‬
‫جابجايي‬

‫مواد‬

‫ناريه‬

‫با‬

‫پرسنل‬

‫‪،‬‬

‫مواد‬

‫مصرفي‬

‫‪،‬چاشني‬

‫و‬

‫ديگر‬

‫تجهيزات همزمان انجام نگيرد ‪ .‬حمل مواد ناريه با وسيله نقليه‬
‫مشخص و داراي تابلوي مخصوص و عالئم هشداردهنده انجام گرفته و‬
‫حداقل فواصل بين ديناميت و چاشني ها (با فاصله ‪ ٢٤‬اينچ )در زمان‬
‫حمل رعايت گردد ‪ .‬وسيله نقليه مورد استفادة براي حمل مواد ناريه‬
‫در داخل تونل از نظر سيستم الكتريكي مورد بازرسي دقيق قرار‬
‫گرفته و نتايج حاصل از بازرسي ها در دفتر كارگاه ثبت گردد‬

‫‪12‬‬

‫انبار مواد ناريه‬
‫انبار‬

‫‪ CFR‬مواد ناريه براساس نوع كاربرد آنها و بادر نظر‬

‫گرفتن آئين نامه ( ‪)181‬‬

‫انبار کردن مواد ناريه در کا رگاههاي‬

‫زير زميني و در نزديكي محل فعاليت كارگرها ممنوع مي باشد‬
‫انبار دائمي مواد ناريه بايد حداقل ‪ ١٠٠‬متر از محل فعاليت هاي‬
‫كارگاهي ‪ ،‬سازه هايي نظير شفت ها و محل تردد پرسنل فاصله‬
‫داشته باشد ‪ .‬از سيگار كشيدن و آتش روشن كردن در فواصل كمتر‬

‫از ‪ ١٥‬متر از انبار مواد ناريه جلوگير بعمل آيد ‪ .‬مواد نار يه‬
‫با توجه به انواع مختلف و كاربرد آنها در انبار نگهداري‬
‫ميگردد ‪ .‬بطور مثال معمو ال رعايت فاصله ‪ ١٥‬متري بين محل‬
‫نگهداري چاشني ها و ديگر مواد ناريه در انبار توصيه ميگردد ‪٠‬‬

‫‪13‬‬

‫مواد ايمني در زمان توقف كار‬
‫تردد در كارگاههاي زير زميني در زمان عدم فعاليت بايد كنترل‬
‫و تدابير الزم نظير احداث نگهباني‪ ،‬حصار كشي و نصب عالئم هشدار‬
‫دهنده‬

‫بكار‬

‫گيرد‬

‫‪.‬‬

‫در‬

‫توقف‬

‫هاي‬

‫موقتي‬

‫و‬

‫كوتاه‬

‫مدت‬

‫حفاري‬

‫تونل‪،‬ضروري است كه سينه كار به خوبي تحكيم شود و بازرسي هاي‬
‫متوالي در زمان توقف‪ ،‬از جبهه كار و شرايط سينه كار انجام بگيرد‬
‫‪ .‬در توقف هاي بلند مدت فعاليت هاي تونل زني‪ ،‬الزم است كه ديواره‬
‫ايي محكم درسينه كار ايجاد گردد و دريچه اي براي خروج آب براي‬
‫كاهش بار اعمال شده به ديواره از طرف سينه كارپيش بيني گردد‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫كمك هاي اوليه‬
‫‪ -1‬تجهيزات‬
‫جعبه كمكهاي اوليه مقاوم تهيه و در يك مكان مناسبي در كارگاه نصب گردد‪.‬‬
‫محتويات جعبه زير نظر پزشك و بارعايت استانداردهاي جهاني ( صليب سرخ )‬
‫تهيه و همه بسته بندي ها با يد داراي برچسپ دستور العمل بوده باشند ‪.‬‬
‫قبل از رخداد هرگونه حادثه‪ ،‬تجهيزات مربوط به كمك هاي اوليه بايدتوسط‬

‫مهندس ايمني كارگاه حداقل به صورت هفتگي كنترل شده و اقالم مصرفي جايگزين‬
‫شود ‪ .‬تجهيزات مناسب جهت حمل فرد مصدوم به يك پزشك يا بيمارستان به‬
‫وسيله آمبوالنس با سرويس دهي مناسب پيش بيني گردد ‪ .‬درآئين نامه نيويورك‬
‫و بعضي از اياالت آمريكا به ازاي هرصد نفر كارگر در يك كارگاه زيرزميني‬
‫پيش بيني يك تخت با البسه و لوازم مناسب جهت حمل فرد مصدوم توصيه شده‬
‫است‪.‬‬

‫‪ -٢‬حضور امداد رسان‬
‫ضروري است كه يك فرد آموزش ديده و با تجربه كافي جهت ارائه كمكهاي اوليه‬
‫در كارگاه دردسترس بوده باشد ‪ .‬تعداد اين افراد و محل استقرار آنها در‬
‫كارگاه و نحوه دسترسي به آنها براساس پيچيد گي هاي نوع فعاليت ‪ ،‬ساسيت‬
‫‪15‬‬

‫تهويه‬
‫حوادث‬

‫ناگوار‬

‫ناشي‬

‫از‬

‫انفجار‬

‫درتونلها‬

‫در‬

‫فواصل‬

‫زماني ‪ ١٩٧٠‬تا ‪ ١٩٨٠‬در امريكا منجر به تنظيم‪ .‬آئين نامه‬
‫‪OSHA‬تكميل و ارائه آئين نامه ايمني براي كارگاه هاي زير‬
‫زميني به نام آئين نامه تعريف جامع و جداگانه اي براي‬
‫انواع زمينهاي گازدار و زمينهاي با پتانسيل گازدار و غير‬
‫گازدار ارائه نموده وبراي هركدام رهنمود هاي ايمني ويژه‬

‫اي ارائه مي نمايد ‪ .‬مديريت پروژه بايد از شرايط گازدار‬
‫بودن طبقات زمين و خطرات بالقوه آن آگاهي كامل داشته و‬
‫آئين نامه يا دستورالعمل هاي مناسبي جهت ايجاد شرايط امن‬
‫براي پرسنل صادر نمايد ‪.‬آزمايش هاي الزم بطور پيوسته جهت‬
‫ارزيابي مقدار گاز ها درمحل انجام گرفته و مقادير مجاز‬
‫‪16‬‬

‫وجود و مقادير گازهاي سمي و قابل احتراق‪ ،‬ميزان گرد و غبار‬
‫و بخارات اندازه گيري و اگر تجمع آنها از يك و نيم درصد تجاوز‬
‫كرد‪ ،‬در اين صورت همه پرسنل بايد محدوده مورد نظر را ترك كنند‬

‫تا اقدام مناسب دراسرع وقت جهت كاهش مقدارگازهاي فوق به مقدار‬
‫كمتر از يك درصد انجا م گيرد همه آزمايشهاو نتايج اقدامات در‬
‫دفتر كارگاه ثبت ميشود ‪ .‬تجهيزات رد يابي و اندازه گيري مقادير‬
‫گازها به طورچشمگيري مورد بازنگري قرارگرفته و از نظر كاربري‬

‫بسيار آسان ميباشند ‪ ،‬همه رديابها هشدار دهنده هايسمعي و بصري‬
‫داشته و اغلب خروجي ديجيتالي دارند‪.‬‬
‫انتخاب تجهيزات مورد نياز جهت ثبت وكنترل مقادير گازها با‬
‫توجه به اهميت وخطرات پروژه يكي از مهمترين وظايف مهندس ايمني‬
‫كارگاه مي باشد ‪ ،‬سيستم تهويه تونل بايد با توجه به نوع پروژه‬
‫به صورت علمي‪ ،‬طراحي شده و به صورت جدي و مداوم مورد بازنگري و‬
‫بازرسي قرار گيرد ‪ .‬اگر تهويه تونل به هردليلي قطع گردد‪ ،‬تمامي‬
‫‪17‬‬

‫برق رساني درتونل‬
‫خدمات مهندسي برق در تونل بسيارحياتي بوده و درصورت طراحي‬
‫نامناسب برق رساني در اكثرفعاليت ها اختالل ايجاد ميشود ‪ .‬همه‬
‫كابل هاي برق رساني به داخل تونل بايد كامال ” روكش شده و با‬
‫پوششهاي مقاوم به طور كامل پوشانده شود ‪ .‬خطوط فشارقوي مورد‬
‫نياز ماشين آالت حفاري از قبل به صورت مشخص و كامال” جدا از ديگر‬
‫خطوط پشتيباني نظير خطوط انتقال آب ‪ ،TBM,ROAD HEADER‬هوا و‬
‫تلفن( از دهانه تا سينه كار تونل ) بوده و معموال” در سقف تونل‬
‫نصب مي گردد ‪ .‬ترانسفورماتور ها در يك محدوده مجزا و با حصار‬
‫كشي مناسب و مقاوم در برابر آتش مورد استفاده قرارگرفته و‬
‫ژنراتور هاي مورد نياز پروژه جهت تامين برق ضطراري درصورت قطع‬
‫برق سراسري از قبل تهيه و آماده بكار در كارگاه وجود داشته‬
‫باشد ‪.‬‬
‫‪18‬‬

‫خطرات آتش سوزي‬
‫حتي المقدور از حمل و به کار گيري مواد مشتعل و قابل احتراق‬
‫دركارگاههاي زير زميني بخصوص در داخل تونل ها‪ ،‬جلوگيري بعمل‬
‫آيد‪ ،‬بخصوص درجبهه هاي كاري كه به روش انفجاري حفاري ميشوند‬
‫‪.‬بنابراين مواد مختلف با پتانسيل باال براي احتراق و مواد سوختي‬
‫نظير گازوئيل نبايد به داخل جبهه كاري منتقل گر دد‪ .‬از تجمع‬
‫زباله هاي مختلف و قابل احتراق نظير الستيك هاي مستعمل ماشين‬
‫آالت در محل و محكم استفاده كرده و در شرايط ايمن و با رعايت‬
‫فاصله مناسب از مناطق حساس نگهد اري شود ‪،‬درصورت استفاده از‬
‫كپسول يا سيلندر هاي گاز‪ ،‬با رعايت شرايط ايمني درداخل محفظه‬
‫هاي محكم ومقاوم نگهداري شوند ‪ .‬موانع مقاوم به صورت صفحات‬
‫حايل درشفت ها براي جداكردن محدوده اي كه فعاليت جوشكار انجام‬
‫ميگيرد نصب گردد ‪ .‬يك شخص آتش نشان با تجهيزات مناسب درزمان‬
‫‪19‬‬
‫جوشكاري وحتي پس از ‪ ٣٠‬دقيقه از اتمام جوشكاري جهت انجام‬

‫نتيجه و پيشنهادات‬
‫تدوين و ارائه آيين نامه ايمني دقيق و كارآمد براي كارگاه‬
‫هاي تونل سازي امري ضروري است‪.‬رعايت اصول و مقرارت ايمن ي در‬
‫كارگاه هاي زيرزميني عالوه بر كاهش خطرات تهديد كننده زندگي‬
‫انسان ها از نظر اقتصادي نيز به نفع جامعه و منافع ملي است‬
‫‪.‬تنظيم و ارائه استانداردهاي ايمني براي كارگاهها و پيگيري آن‬
‫از طرف كارفرما ها و مشاور و ملزم بودن پيمانكار به آن در‬
‫پيشبرد يك پروژه اهميت خاصي داشته و در اين راستا الزم است كه‬
‫تعريف مناسب از جايگاه مهندس ايمني در همه كارگاه ها ارائه گردد‬
‫خطرات خاص و منحصر بفرد هر كارگاه با توجه به نوع پروژه و‬
‫شرايط حاكم بر آن بررسي شده وآگاهي هاي الزم توسط مهندس ايمني به‬
‫همه پرسنل ارائه شود ‪ .‬در اين راستا آموزشهاي كافي و مناسب‬
‫درزمينه خطرات بالقوه موجود در كارگاه به افراد تازه استخدام با‬
‫‪20‬‬
‫برنامه ريزي مناسب ارائه گردد‪.‬شرايط الزم براي فعاليت مستقل و‬


Slide 20

‫دانشگاه آزاد اسالمی واحد بناب‬

‫گروه عمران‬
‫کارشناس ی ارشد مهندس ی عمران – مهندس ی و مدیریت ساخت‬
‫عنوان پژوهش‪ :‬نقش مهندس ی ایمنی در پروژ ه های عمرانی‬
‫استاد راهنما ‪ :‬آقای دکتر سالمی‬
‫گردآورنده ‪ :‬حامد یزدانی دیزگوین‬

‫نقش مهندس ايمني در كارگاه هاي عمراني‬
‫با نگرشي خاص به موارد ايمني در تونل ها‬
‫امروزه بحث تونلهاي بلند در مراكز دانشگاهي و تحقيقاتي و‬

‫دستگاههاي اجرايي كشور با اهداف مختلفي مطرح و پيگيري می گردد‪،‬‬
‫بطوريكه رشد قابل توجهي در طرح و اجراي تونلهاي بلند در سالهاي‬
‫اخير ديده مي شود‪ .‬بديهي است بدون توجه به مسائل ايمني و عدم‬
‫رعايت دقيق موارد ايمني و يا عدم شناخت صحيح از خطرات ويژه‬

‫محيط هاي كاري زير زميني‪ ،‬مي تواند مشكالت جبران ناپذيري ايجاد‬
‫نموده و هزينه هاي سنگيني به هر سيستمي تحميل نمايد‪.‬‬
‫آگاهي از مراحل مختلف عمليات اجرايي ساخت تونل و شناسايي‬
‫خطرات وحوادث بالقوه در همه مراحل‪ ،‬به ايجاد شرايط امن براي‬
‫فعاليت كارگران در داخل تونل كمك موثري خواهد نمود ‪ .‬در اين‬
‫مطالعه با تعريف ايمني و اهميت آن ‪ ،‬نقش مهندس ايمني و شرح‬
‫‪4‬‬
‫وظايف آن در پروژه هاي عمراني بخصوص در كارگاههاي زيرزميني‬

‫حوادث زمان ساخت تونل در گذشته به ازاي هر ‪ ٨٠٠‬متر طول تونل‬
‫معمو ًال حيات يك نفر را به مخاطره مي انداخت‪ .‬امروزه افزايش‬
‫آگاهي در زمينه احداث تونل منجر به بهبود شرايط كاري در‬
‫كارگاههاي زير زميني شده است طوريكه آمار حوادث مرگبار و‬
‫خطرناك بطور قابل مالحظه اي كاهش پيدا كرده است در امريكا نشان‬
‫مي دهد كه آمار حوادث خطرناك و حوادث منجر به مرگ درموسسه‬
‫‪OSHA‬آمار سال ‪ ١٩٨٦‬مركزفضاهاي زير زميني ‪ ٢‬تا ‪ ٣‬برابر د يگر‬
‫كارگاههاي عمراني بوده است ‪ .‬بديهي است امروزه با گسترش ساخت‬
‫و ساز در كشور‪ ،‬در راستاي بهبود شرايط امن براي پرسنل فعال در‬
‫كارگاههاي زير زميني اعم از تونل كاران يا معدن كاران نياز‬
‫بيشتري احساس می شود‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ايمني و اثرات آن‬
‫حوادث و اتفاقات در مباحث ايمني به دو دسته كلي بشرح زيرتقسيم‬

‫ميشوند ‪:‬‬
‫‪ -١‬حوادثي كه نمی توان از وقوع آن جلوگيري كرد ‪.‬‬
‫‪ -٢‬حوادث قابل پيش بيني كه براي جلوگيري از رخداد يا كاهش‬
‫خطرات آن بايد هزينه صرف نمود‪.‬‬

‫بطور كلي علل رخداد هرگونه حادثه در كارگاههاي عمراني بشرح‬
‫ذيل م يباشد ‪:‬‬
‫ تماس كنترل نشدة شخص با مواد و ماشين آالت‪.‬‬‫‪ -‬شكست و خرابي بناهاي موقت‪.‬‬

‫ خطرات ذاتي فعاليتهاي عمراني نظير استفادة از مواد ناريه‪.‬‬‫ عدم رعايت موارد ايمني يا كم دقتي افراد شاغل در‬‫‪6‬‬

‫كارگاه‪.‬‬

‫پرسنل كارگاه بايد با علل فوق آشنا بوده و هرگونه قوانين‪،‬‬
‫آئين نامه و دستورالعمل ياراهنمايي مورد نياز را كه منجر به‬
‫كاهش خطرات گردد‪،‬رعايت نمايد ‪ .‬كاهش تعداد و درجه خطرناكي‬
‫حوادث كارگاهي عالوه بر كاهش مشكالت و هزينه هاي مرتبط با بيمه‬
‫‪ ،‬معمو‬

‫ال منجر به كاهش ديگر هزينه هاي مستقيم و غير مستقيم‬

‫حادثه مي شود‪ .‬وقتي حادثه اي رخ مي دهد يك سري هزينه هاي‬
‫آشكار و پنهان بشرح زير به سيستم تحميل می شود ‪:‬‬
‫‪ -١‬هدر رفتن وقت مفيد فرد صدمه ديده در طول درمان‪.‬‬
‫‪ -٢‬توقف يا تأخير كار تيمي كه عضو آسيب ديده در آن فعال بوده‬

‫است‪.‬‬
‫‪ -٣‬مدت زماني كه امدادگر جهت كمك و مراقبت از فرد مصدوم صرف‬
‫مي كند‪.‬‬
‫‪ -٤‬هزينه ها و زمان مورد نياز جهت بررسي ها و تهيه گزارش‬
‫‪7‬حادثه‪.‬‬

‫مهندسي ايمني و برنامه ايمني‬
‫براي پروژه ها و كارگاههاي زير زميني ‪ ،‬ضروري است پيمانكار‬
‫نسبت به استخدام يك مهندس ايمني با تجربه و آشنا به مشكالت خاص‬
‫پروژه‬

‫اقدام‬

‫نمايد‬

‫‪.‬‬

‫الزم‬

‫است‬

‫در‬

‫همان‬

‫پروژه‬

‫كارفرما‬

‫و‬

‫مشاوربصورت جداگانه جهت انجام بازرسيهاي ادواري و ناگهاني از‬

‫شرايط ايمني كارگاه يك مهندس ايمني در نظربگيرد‪.‬مهندس ايمني‬
‫پيمانكار در گام نخست بايد يك برنامه ايمني مناسب براي كارگاه‬
‫طراحي نمايد ‪.‬الزم است همه پرسنل متعهدانه برنامه ايمني را پذيرا‬
‫باشند ‪ .‬حتي توصيه مي گردد كه پيمانكار جهت تشويق و ايجاد‬

‫انگيزه براي رعايت منظم تدابير ايمني يك سري پاداش و جوايزي در‬
‫نظر بگيرد ‪.‬‬
‫همه پرسنل بايددر زمينه آشنايي با خطرات و رعايت نكات ايمني‬
‫آموزش‬

‫كافي‬

‫ديده‬

‫باشند‬

‫و‬

‫لوازم‬

‫محافظت‬

‫كننده و اضطراري‬

‫در‬

‫نزديكترين مكان براي دسترسي آسان پيش بيني شده باشد‪.‬وقتي پرسنل‬
‫‪8‬‬

‫در كارگاههاي زيرزميني فعاليت دارند الزم است كه تعداد‪ ،‬نوع و‬

‫پوشش محافظ‬
‫پرسنل تونل بايد كاله ايمني‪ ،‬كفش ايمني و ديگر پوششهاي‬
‫ويژه و مناسب محيط كار تونل نظيرعينك هاي ايمني ‪ ،‬دستكش و‬
‫ماسك مناسب داشته باشند ‪ .‬بخصوص زمانيكه با مواد سمي و‬
‫ساينده و خطرات سروكار داشته باشند ‪ .‬پوششهاي مقاوم و ضد‬
‫آتش و ماسك در زمان فعاليتهاي جوشكاري و كار با مواد داغ‬
‫وفلزات با درجه حرارت باال الزامي مي باشد ‪ .‬بنابراين هر‬

‫محيط كاري با توجه به شرايط خاص و نوع فعاليتهاي حاكم در‬
‫محيط ‪ ،‬لباسهاي ايمني ويژ هاي را نياز خواهد داشت‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫مقدمات ايمني در تونلها‬
‫محيط هاي كاري مخصوص ساخت فضاهاي زير زميني‪ ،‬خطرات خاص و منحصر‬
‫به فردي رادارا مي باشند كه پرسنل فعال در آنها بايد آگاهي هاي‬
‫الزم را نسبت به اين خطرات داشته باشند‪ .‬اين حوادث بايد در برنامه‬
‫ايمني كارگاه شناخته شده و پيش بيني هاي الزم ارائه گردد‪.‬سقف و‬

‫ديواره ها و سينه كار در هر جبهه كاري تونل بايد بطور مداوم مورد‬
‫بررسي قرارگرفته و سنگهاي ضعيف پس از لق گيري مناسب و تحكيمات‬
‫با استفاده‬

‫اوليه اجرا شوند پيچ سنگ ها با يد بطور مرتب‬

‫از‬

‫آچارهاي مناسب مورد آزمايش قرار بگيرند‪ .‬قابها و ديگر نگهدارنده‬

‫هاي‬

‫مناسب‬

‫به‬

‫منظور‬

‫جلوگيري‬

‫از‬

‫جابجايي‬

‫حركات‬

‫و‬

‫بلوكهاي‬

‫سنگي‪،‬بطور اصولي و صحيح نصب شوند ‪ .‬نگهدارنده هاي آسيب ديده و‬
‫تغيير شكل يافته در اسرع وقت تعمير و ياتعويض شوند ‪ .‬صفحه ها و‬
‫سپرهاي‬

‫نگهدا‬

‫رنده‬

‫مناسب‬

‫براي‬

‫زمينهاي‬

‫ضعيف‬

‫و‬

‫سست‬

‫طراحي‬

‫و‬

‫مورداستفادة قرار گيرد ‪ .‬ديواره ها و نگهدارنده ها پس از انفجار‬
‫‪10‬‬
‫در سينه كار بطور مرتب بازرسي و نسبت به اصالح سطوح آسيب ديده‬

‫حفاري‬
‫لق گيري سقف و ديواره هاي تونل قبل از شروع حفاري‪ ،‬توسط كارگر‬
‫با تجربه بدقت انجام گرفته و با بازرسي هاي دقيق‪ ،‬اطمينان الزم‬
‫از ايمن بودن شرايط نسبت به پتانسيل هاي بالقوه و خطرناك حاصل‬
‫گردد‪ .‬همه پرسنل آگاهي الزم در زمينه خطرات ناشي از انفجارات‬
‫قبلي بصورت مواد ناريه باقيمانده و عمل نكرده داشته باشند از‬
‫نزديك شدن افراد به بوم دستگا ه جامبو در زمان حفاري جلوگيري‬

‫شود و بجز اپراتور جامبو بر روي جامبوي فعال يا در حال حركت فرد‬
‫ديگري نبايد باشد ‪ .‬وقتي جامبو شروع به حركت می کند بامراقبتهاي‬
‫دقيق از تجهيزات ‪ ،‬بوم دستگاه در يك موقعيت مناسب قرار گيرد ‪.‬‬
‫خطوط هوا ‪ ،‬برق ‪ ،‬آب درجبهه كاري مشخص شده باشند‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫جابجايي و نگهداري مواد ناريه‬
‫آتشبار عالوه بر دارا بودن تجربه كافي در زمينه كاربرد صحيح و‬

‫ايمن مواد منفجره‪ ،‬بايد داراي گواهينامه و مجوز اشتغال باشد ‪.‬‬
‫حمل و نقل مواد ناريه با استفادة از ماشين مخصوص انجام پذيرد ‪.‬‬
‫اپراتورماشين حمل مواد ناريه دقت الزم را اعمال نمايد تا حمل و‬
‫جابجايي‬

‫مواد‬

‫ناريه‬

‫با‬

‫پرسنل‬

‫‪،‬‬

‫مواد‬

‫مصرفي‬

‫‪،‬چاشني‬

‫و‬

‫ديگر‬

‫تجهيزات همزمان انجام نگيرد ‪ .‬حمل مواد ناريه با وسيله نقليه‬
‫مشخص و داراي تابلوي مخصوص و عالئم هشداردهنده انجام گرفته و‬
‫حداقل فواصل بين ديناميت و چاشني ها (با فاصله ‪ ٢٤‬اينچ )در زمان‬
‫حمل رعايت گردد ‪ .‬وسيله نقليه مورد استفادة براي حمل مواد ناريه‬
‫در داخل تونل از نظر سيستم الكتريكي مورد بازرسي دقيق قرار‬
‫گرفته و نتايج حاصل از بازرسي ها در دفتر كارگاه ثبت گردد‬

‫‪12‬‬

‫انبار مواد ناريه‬
‫انبار‬

‫‪ CFR‬مواد ناريه براساس نوع كاربرد آنها و بادر نظر‬

‫گرفتن آئين نامه ( ‪)181‬‬

‫انبار کردن مواد ناريه در کا رگاههاي‬

‫زير زميني و در نزديكي محل فعاليت كارگرها ممنوع مي باشد‬
‫انبار دائمي مواد ناريه بايد حداقل ‪ ١٠٠‬متر از محل فعاليت هاي‬
‫كارگاهي ‪ ،‬سازه هايي نظير شفت ها و محل تردد پرسنل فاصله‬
‫داشته باشد ‪ .‬از سيگار كشيدن و آتش روشن كردن در فواصل كمتر‬

‫از ‪ ١٥‬متر از انبار مواد ناريه جلوگير بعمل آيد ‪ .‬مواد نار يه‬
‫با توجه به انواع مختلف و كاربرد آنها در انبار نگهداري‬
‫ميگردد ‪ .‬بطور مثال معمو ال رعايت فاصله ‪ ١٥‬متري بين محل‬
‫نگهداري چاشني ها و ديگر مواد ناريه در انبار توصيه ميگردد ‪٠‬‬

‫‪13‬‬

‫مواد ايمني در زمان توقف كار‬
‫تردد در كارگاههاي زير زميني در زمان عدم فعاليت بايد كنترل‬
‫و تدابير الزم نظير احداث نگهباني‪ ،‬حصار كشي و نصب عالئم هشدار‬
‫دهنده‬

‫بكار‬

‫گيرد‬

‫‪.‬‬

‫در‬

‫توقف‬

‫هاي‬

‫موقتي‬

‫و‬

‫كوتاه‬

‫مدت‬

‫حفاري‬

‫تونل‪،‬ضروري است كه سينه كار به خوبي تحكيم شود و بازرسي هاي‬
‫متوالي در زمان توقف‪ ،‬از جبهه كار و شرايط سينه كار انجام بگيرد‬
‫‪ .‬در توقف هاي بلند مدت فعاليت هاي تونل زني‪ ،‬الزم است كه ديواره‬
‫ايي محكم درسينه كار ايجاد گردد و دريچه اي براي خروج آب براي‬
‫كاهش بار اعمال شده به ديواره از طرف سينه كارپيش بيني گردد‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫كمك هاي اوليه‬
‫‪ -1‬تجهيزات‬
‫جعبه كمكهاي اوليه مقاوم تهيه و در يك مكان مناسبي در كارگاه نصب گردد‪.‬‬
‫محتويات جعبه زير نظر پزشك و بارعايت استانداردهاي جهاني ( صليب سرخ )‬
‫تهيه و همه بسته بندي ها با يد داراي برچسپ دستور العمل بوده باشند ‪.‬‬
‫قبل از رخداد هرگونه حادثه‪ ،‬تجهيزات مربوط به كمك هاي اوليه بايدتوسط‬

‫مهندس ايمني كارگاه حداقل به صورت هفتگي كنترل شده و اقالم مصرفي جايگزين‬
‫شود ‪ .‬تجهيزات مناسب جهت حمل فرد مصدوم به يك پزشك يا بيمارستان به‬
‫وسيله آمبوالنس با سرويس دهي مناسب پيش بيني گردد ‪ .‬درآئين نامه نيويورك‬
‫و بعضي از اياالت آمريكا به ازاي هرصد نفر كارگر در يك كارگاه زيرزميني‬
‫پيش بيني يك تخت با البسه و لوازم مناسب جهت حمل فرد مصدوم توصيه شده‬
‫است‪.‬‬

‫‪ -٢‬حضور امداد رسان‬
‫ضروري است كه يك فرد آموزش ديده و با تجربه كافي جهت ارائه كمكهاي اوليه‬
‫در كارگاه دردسترس بوده باشد ‪ .‬تعداد اين افراد و محل استقرار آنها در‬
‫كارگاه و نحوه دسترسي به آنها براساس پيچيد گي هاي نوع فعاليت ‪ ،‬ساسيت‬
‫‪15‬‬

‫تهويه‬
‫حوادث‬

‫ناگوار‬

‫ناشي‬

‫از‬

‫انفجار‬

‫درتونلها‬

‫در‬

‫فواصل‬

‫زماني ‪ ١٩٧٠‬تا ‪ ١٩٨٠‬در امريكا منجر به تنظيم‪ .‬آئين نامه‬
‫‪OSHA‬تكميل و ارائه آئين نامه ايمني براي كارگاه هاي زير‬
‫زميني به نام آئين نامه تعريف جامع و جداگانه اي براي‬
‫انواع زمينهاي گازدار و زمينهاي با پتانسيل گازدار و غير‬
‫گازدار ارائه نموده وبراي هركدام رهنمود هاي ايمني ويژه‬

‫اي ارائه مي نمايد ‪ .‬مديريت پروژه بايد از شرايط گازدار‬
‫بودن طبقات زمين و خطرات بالقوه آن آگاهي كامل داشته و‬
‫آئين نامه يا دستورالعمل هاي مناسبي جهت ايجاد شرايط امن‬
‫براي پرسنل صادر نمايد ‪.‬آزمايش هاي الزم بطور پيوسته جهت‬
‫ارزيابي مقدار گاز ها درمحل انجام گرفته و مقادير مجاز‬
‫‪16‬‬

‫وجود و مقادير گازهاي سمي و قابل احتراق‪ ،‬ميزان گرد و غبار‬
‫و بخارات اندازه گيري و اگر تجمع آنها از يك و نيم درصد تجاوز‬
‫كرد‪ ،‬در اين صورت همه پرسنل بايد محدوده مورد نظر را ترك كنند‬

‫تا اقدام مناسب دراسرع وقت جهت كاهش مقدارگازهاي فوق به مقدار‬
‫كمتر از يك درصد انجا م گيرد همه آزمايشهاو نتايج اقدامات در‬
‫دفتر كارگاه ثبت ميشود ‪ .‬تجهيزات رد يابي و اندازه گيري مقادير‬
‫گازها به طورچشمگيري مورد بازنگري قرارگرفته و از نظر كاربري‬

‫بسيار آسان ميباشند ‪ ،‬همه رديابها هشدار دهنده هايسمعي و بصري‬
‫داشته و اغلب خروجي ديجيتالي دارند‪.‬‬
‫انتخاب تجهيزات مورد نياز جهت ثبت وكنترل مقادير گازها با‬
‫توجه به اهميت وخطرات پروژه يكي از مهمترين وظايف مهندس ايمني‬
‫كارگاه مي باشد ‪ ،‬سيستم تهويه تونل بايد با توجه به نوع پروژه‬
‫به صورت علمي‪ ،‬طراحي شده و به صورت جدي و مداوم مورد بازنگري و‬
‫بازرسي قرار گيرد ‪ .‬اگر تهويه تونل به هردليلي قطع گردد‪ ،‬تمامي‬
‫‪17‬‬

‫برق رساني درتونل‬
‫خدمات مهندسي برق در تونل بسيارحياتي بوده و درصورت طراحي‬
‫نامناسب برق رساني در اكثرفعاليت ها اختالل ايجاد ميشود ‪ .‬همه‬
‫كابل هاي برق رساني به داخل تونل بايد كامال ” روكش شده و با‬
‫پوششهاي مقاوم به طور كامل پوشانده شود ‪ .‬خطوط فشارقوي مورد‬
‫نياز ماشين آالت حفاري از قبل به صورت مشخص و كامال” جدا از ديگر‬
‫خطوط پشتيباني نظير خطوط انتقال آب ‪ ،TBM,ROAD HEADER‬هوا و‬
‫تلفن( از دهانه تا سينه كار تونل ) بوده و معموال” در سقف تونل‬
‫نصب مي گردد ‪ .‬ترانسفورماتور ها در يك محدوده مجزا و با حصار‬
‫كشي مناسب و مقاوم در برابر آتش مورد استفاده قرارگرفته و‬
‫ژنراتور هاي مورد نياز پروژه جهت تامين برق ضطراري درصورت قطع‬
‫برق سراسري از قبل تهيه و آماده بكار در كارگاه وجود داشته‬
‫باشد ‪.‬‬
‫‪18‬‬

‫خطرات آتش سوزي‬
‫حتي المقدور از حمل و به کار گيري مواد مشتعل و قابل احتراق‬
‫دركارگاههاي زير زميني بخصوص در داخل تونل ها‪ ،‬جلوگيري بعمل‬
‫آيد‪ ،‬بخصوص درجبهه هاي كاري كه به روش انفجاري حفاري ميشوند‬
‫‪.‬بنابراين مواد مختلف با پتانسيل باال براي احتراق و مواد سوختي‬
‫نظير گازوئيل نبايد به داخل جبهه كاري منتقل گر دد‪ .‬از تجمع‬
‫زباله هاي مختلف و قابل احتراق نظير الستيك هاي مستعمل ماشين‬
‫آالت در محل و محكم استفاده كرده و در شرايط ايمن و با رعايت‬
‫فاصله مناسب از مناطق حساس نگهد اري شود ‪،‬درصورت استفاده از‬
‫كپسول يا سيلندر هاي گاز‪ ،‬با رعايت شرايط ايمني درداخل محفظه‬
‫هاي محكم ومقاوم نگهداري شوند ‪ .‬موانع مقاوم به صورت صفحات‬
‫حايل درشفت ها براي جداكردن محدوده اي كه فعاليت جوشكار انجام‬
‫ميگيرد نصب گردد ‪ .‬يك شخص آتش نشان با تجهيزات مناسب درزمان‬
‫‪19‬‬
‫جوشكاري وحتي پس از ‪ ٣٠‬دقيقه از اتمام جوشكاري جهت انجام‬

‫نتيجه و پيشنهادات‬
‫تدوين و ارائه آيين نامه ايمني دقيق و كارآمد براي كارگاه‬
‫هاي تونل سازي امري ضروري است‪.‬رعايت اصول و مقرارت ايمن ي در‬
‫كارگاه هاي زيرزميني عالوه بر كاهش خطرات تهديد كننده زندگي‬
‫انسان ها از نظر اقتصادي نيز به نفع جامعه و منافع ملي است‬
‫‪.‬تنظيم و ارائه استانداردهاي ايمني براي كارگاهها و پيگيري آن‬
‫از طرف كارفرما ها و مشاور و ملزم بودن پيمانكار به آن در‬
‫پيشبرد يك پروژه اهميت خاصي داشته و در اين راستا الزم است كه‬
‫تعريف مناسب از جايگاه مهندس ايمني در همه كارگاه ها ارائه گردد‬
‫خطرات خاص و منحصر بفرد هر كارگاه با توجه به نوع پروژه و‬
‫شرايط حاكم بر آن بررسي شده وآگاهي هاي الزم توسط مهندس ايمني به‬
‫همه پرسنل ارائه شود ‪ .‬در اين راستا آموزشهاي كافي و مناسب‬
‫درزمينه خطرات بالقوه موجود در كارگاه به افراد تازه استخدام با‬
‫‪20‬‬
‫برنامه ريزي مناسب ارائه گردد‪.‬شرايط الزم براي فعاليت مستقل و‬