Transcript Rodzaje bibliotek – ich funkcje i zbiory

Rodzaje bibliotek
– ich funkcje i zbiory
Opracowała: Edyta Guznowska nauczyciel-bibliotekarz SP-13 przy ZS-6 w Żorach
Różnicowanie się rodzajów bibliotek
Przyczyn powstawania, w toku historycznego
rozwoju bibliotek, różnego rodzaju (typu) bibliotek
można dopatrywać się w:
- różnicujących się w ciągu wieków potrzeby
użytkowników bibliotek;
- różnorodnych formach materiałów gromadzonych i
udostępnianych w bibliotekach;
- zmianach w nauce i technice, mających wpływ na rolę
biblioteki;
- zmieniających się sposobach społecznego obiegu
książki i innych materiałów bibliotecznych (udostępnianie
zbiorów przez biblioteki, przez osoby prywatne, przez różne
instytucje)
Podział bibliotek
• Podziału bibliotek można dokonać w
różnych kategoriach, uzależnionych od tego,
co bierzemy pod uwagę, dzieląc biblioteki
na różne typy.
Najczęstsze
kryteria podziału bibliotek:
dziecięco-młodzieżowe
pedagogiczne
szkolne
Przykłady bibliotek wyróżnianych
ze względu na charakter i potrzeby
użytkowników
fachowe
naukowe
publiczne
Przykłady bibliotek wyróżnianych ze
względu na zakres tematyczny i
formalny gromadzonych zbiorów
ogólne
specjalne
Przykłady bibliotek wyróżnianych ze
względu na zakres terytorialny
zbiorów
regionalne
lokalne
narodowe
międzynarodowe
Przykłady bibliotek wyróżnianych
ze względu na podstawy
formalno-prawne istnienia bibliotek
Biblioteki samoistne, np.:
Biblioteki niesamoistne, np.:
•Biblioteka Narodowa,
•Biblioteka Śląska
•biblioteka szkolna,
•biblioteka uniwersytecka,
•biblioteka fachowa w zakładzie pracy
Przykłady bibliotek wyróżnianych
ze względu na osoby bądź
instytucje utrzymujące biblioteki
państwowe
Biblioteki prywatne, np.:
•biblioteki domowe
•biblioteki dworskie
samorządowe
biblioteki społeczne, np.:
•biblioteki towarzystw naukowych,
•biblioteki stowarzyszeń,
•biblioteki związków zawodowych,
•biblioteki fundacji
Przykłady bibliotek wyróżnianych
ze względu na sposoby
udostępniania zbiorów
Prezencyjne, które nie
wypożyczają zbiorów
poza bibliotekę
Biblioteki wypożyczające
zbiory poza bibliotekę
•biblioteki ogólnie dostępne
•biblioteki zamknięte
Charakterystyka
wybranych typów bibliotek
Biblioteki szkolne
• Biblioteka szkolne jest jedną z pracowni
szkolnych i głównym ośrodkiem informacji
szkolnej.
• Odbiorcami działalności bibliotek szkolnych są
uczniowie danej szkoły, a także nauczyciele i
wychowawcy oraz rodzice uczniów danej
szkoły.
• Z charakteru biblioteki szkolnej wynikają jej
zadania.
Zadania bibliotek szkolnych:
• zadania kształcąco-wychowawcze (dostarczanie różnorodnych
materiałów bibliotecznych;organizowanie i prowadzenie działalności informacyjnej;
przysposobienie uczniów do czytelnictwa i umiejętności korzystania z różnorodnych
źródeł informacji; umożliwienie wykorzystania biblioteki do zajęć lekcyjnych i
pozalekcyjnych);
• zadania opiekuńczo-wychowawcze (współdziałanie biblioteki z
nauczycielami, wychowawcami i dyrekcją szkoły w realizacji celów wychowawczych;
pomoc w niwelowaniu różnic umysłowych i kulturalnych uczniów; badanie
aktywności i zainteresowań czytelniczych uczniów; wspomaganie uczniów
szczególnie zdolnych; pomoc uczniom w ich wyborach życiowych);
• zadania kulturalno-rekreacyjne (włączanie się bibliotek szkolnych do
życia kulturalnego uczniów – miejsce lektury książek i czasopism oraz korzystania z
urządzeń audiowizualnych; zachęcanie uczniów do twórczości literackiej, plastycznej;
rozwijanie zainteresowań uczniów życiem kulturalnym poza szkołą poprze kontakt z
kinem, teatrem i bibliotekami innych rodzajów).
Biblioteki publiczne
• Biblioteka publiczna jest ogólnie dostępna dla
wszystkich obywateli kraju.
• Udostępnia ona różne materiały biblioteczne
oraz różnorodne informacje przydatne w
codziennym życiu i działalności użytkowników.
• Z charakteru biblioteki publicznej wynikają jej
zadania.
Zadania bibliotek publicznych:
•
•
•
•
•
•
•
udostępnianie wiedzy ogólnej za pośrednictwem zgromadzonych zbiorów ze
wszystkich dziedzin wiedzy oraz prowadzenie działalności informacyjnodokumentacyjnej dotyczącej środowiska, w którym biblioteka działa przez
gromadzenia zbiorów dla potrzeb lokalnej społeczności;
rozpowszechnianie czytelnictwa przez odpowiednią działalność
propagandową;
wspomaganie w kształceniu ogólnym i zawodowym przez prowadzenie
działalności dydaktycznej w różnych formach;
kształtowanie kultury społeczeństwa przez organizowanie i promowanie
imprez kulturalnych oraz współpracę z innymi instytucjami kulturalnymi.
służenie kulturalnej rozrywce użytkowników w ich czasie wolnym;
uzupełnianie działalności innych rodzajów bibliotek w wypadku, gdy na
danym terenie brak jest tych typów bibliotek (np. b. pedagogicznych,
naukowych, fachowych itp.);
popularyzowanie zbiorów i działalności biblioteki w środowisku lokalnym.
Biblioteki dziecięco-młodzieżowe
• Biblioteki dziecięco-młodzieżowe swoją
działalność opierają na zasadzie, iż dzieci i
młodzież, wymagają specjalnie
zorganizowanych i odpowiednio prowadzonych
bibliotek dostosowanych do potrzeb
czytelniczych i informacyjnych tej grupy
wiekowej.
• Z charakteru biblioteki dziecięco-młodzieżowe
wynikają jej zadania.
Zadania bibliotek
dziecięco-młodzieżowych:
•
•
•
•
•
•
wychowanie poprzez lekturę i przysposobienie do kulturalnego zachowania
się w bibliotece;
doskonalenie umiejętności czytania i zapamiętywania treści;
wyrabianie potrzeby stałego kontaktu z książką i czasopismem poprzez
samodzielny wybór książek i czasopism, pomoc w zrozumieniu ich treści,
zalecanie wartościowych utworów w różnej formie;
rozwijanie zainteresowań poprzez zdobywanie i pogłębianie wiedzy;
dostarczanie młodym użytkownikom rozrywki kulturalnej poprzez wieczory
bajek, inscenizacje wybranych utworów, konkursy, wystawy, kiermasze,
spotkania z ciekawymi ludźmi itp.;
przygotowanie dzieci i młodzieży do korzystania z innych rodzajów bibliotek
przez doskonalenie umiejętności korzystania z warsztatu informacyjnego
bibliotek (katalogów, kartotek), posługiwania się komputerem przy
wyszukiwaniu informacji itp.
Biblioteki pedagogiczne
• Biblioteki pedagogiczne służą kształceniu i
doskonaleniu nauczycieli i wychowawców oraz
pracowników oświaty i wychowania.
• Z charakteru biblioteki pedagogicznej wynikają
jej zadania.
Zadania bibliotek pedagogicznych:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
gromadzenie, opracowanie i udostępnianie materiałów bibliotecznych z
zakresu pedagogiki, psychologii, oświaty i dziedzin pokrewnych;
pełnienie roli ośrodka informacji pedagogicznej i oświatowej w swoim
środowisku;
prowadzenie szeroko pojętej pedagogizacja środowiska;
Wspomaganie badań społecznych i naukowych z zakresu pedagogiki,
psychologii i oświaty;
Upowszechnianie innowacji pedagogicznych;
Dokumentowanie osiągnięć regionalnych i lokalnych w zakresie praktyki
pedagogicznej oraz zawodowej nauczycieli i pracowników oświaty;
Pełnienie roli ośrodka instrukcyjno-metodycznego wobec bibliotek szkolnych;
Współpraca z bibliotekami innych rodzajów, szczególnie z bibliotekami
publicznymi i naukowymi, w celu sprawniejszego udostępniania
użytkownikom materiałów bibliotecznych i informacji;
propagowanie i promocja działalności biblioteki w środowisku.
Biblioteki naukowe
• Biblioteki naukowe służą przede wszystkim
rozwojowi i potrzebom nauki oraz kształceniu
na poziomie wyższym.
• Z charakteru biblioteki naukowej wynikają jej
zadania.
Zadania bibliotek naukowych:
•
zadania związane z organizacją warsztatu bibliotecznego i informacyjnego:
- gromadzenie, opracowanie i udostępnianie materiałów bibliotecznych służących
potrzebom nauki i kształcenia;
- pomoc w twórczej pracy naukowej badaczy;
- rozpowszechnianie wiedzy i wyników badań naukowych oraz przyczynianie się do
zastosowania zdobyczy nauki w praktyce i kształceniu nowych kadr;
- dokumentowanie życia naukowego;
•
zadania dydaktyczne związane z kształceniem ogólnym i zawodowym:
- udział w procesie kształcenia i doskonalenia kadry naukowej oraz pracowników innych
zawodów;
- udział w kształceniu studentów szkół wyższych;
- doskonalenie zawodowe i naukowe bibliotekarzy bibliotek naukowych.
•
zadania naukowo-badawcze z zakresu podstawowych dyscyplin bibliologii,
bibliotekoznawstwa i informacji naukowej:
- prowadzenie badań naukowych z zakresu historii książki, bibliotek i informacji
naukowej;
- badanie czytelnictwa w odniesieniu do piśmiennictwa naukowego;
- tworzenie dokumentacji osiągnięć naukowych własnych i cudzych;
- prowadzenie analiz naukowych roli i miejsca książki, biblioteki i informacji.
Biblioteki narodowe
• Biblioteka narodowa jest centralną i główną
biblioteką kraju (państwa).
• Gromadzi ona i przechowuje wszystkie rodzaje
materiałów bibliotecznych, które zostały
wytworzone na terenie danego kraju (państwa),
a także wytworzone poza granicami kraju, ale
jego dotyczące.
• Z charakteru biblioteki narodowej wynikają jej
zadania.
Zadania bibliotek narodowych:
•
•
•
•
•
•
gromadzenie i archiwizowanie wszystkich materiałów bibliotecznych
dotyczących danego kraju, m.in. poprzez prawo do egzemplarza
obowiązkowego;
pełnienie roli centralnego ośrodka informacji o produkcji wydawniczej i
przechowywanych materiałach bibliotecznych przez publikowanie m. in.
bibliografii narodowej;
pełnienie roli centralnego ośrodka normalizacyjnego w zakresie bibliografii,
bibliologii, bibliotekoznawstwa i informacji naukowej;
kształtowanie bibliotekarstwa i bibliotekoznawstwa danego kraju (państwa);
inicjowanie i rozwijanie prac naukowo-badawczych z zakresu bibliologii,
bibliotekoznawstwa i informacji naukowej;
prowadzenie i koordynowanie prac w zakresie rozwoju ogólnopolskiej sieci
bibliotecznej i informacyjnej.
Biblioteki specjalne
• W przeciwieństwie do bibliotek ogólnych
zbiory bibliotek specjalnych są gromadzone
według określonej dziedziny (np. medycyny,
wojskowości, techniki itp.) lub tematyki (np.
morze, kosmonautyka itp.), albo też są
przeznaczone dla jednego typu czytelników
(np. dla dzieci, dla niewidomych itp.).
• Z tego faktu wynikają jej zadania.
Zadania bibliotek specjalnych:
• gromadzenie, opracowanie i udostępnianie materiałów
bibliotecznych określonej grupie użytkowników;
• pełnienie roli ośrodka informacji specjalistycznej;
• dokumentowanie działalności naukowej i zawodowej
• działalność informacyjno-metodyczna w zakresie
przysposobienia biblioteczno-informacyjnego użytkowników
danej biblioteki.
Najważniejsze informacje o tym,
jak korzystać ze zbiorów
danej biblioteki
Sposób wypożyczania książek uzależniony
jest od typu bibliotek. Ma na to wpływ
między innymi system zastosowany w danej
bibliotece, a także fakt, czy czytelnicy mają
wolny dostęp do półek w danej bibliotece, czy
zbiory biblioteczne udostępniane są
czytelnikowi do domu, czy też może z nich
korzystać tylko na miejscu.
Wypożyczanie w bibliotekach
z wolnym dostępem do półek
• W bibliotekach umożliwiających samodzielny
wybór zbiorów z regałów, czytelnik poza
okazaniem karty czytelnika nie musi wypełniać
dodatkowych formularzy.
• Po skorzystaniu z katalogów i kartotek (aparatu
pomocniczego biblioteki) i wybraniu książki z
regału wystarczy okazać kartę czytelnika, by
móc wypożyczyć do domu potrzebną lekturę.
Wypożyczanie w bibliotekach, które
mają ograniczony dostęp do regałów
• W bibliotekach, które mają ograniczony dostęp do
regałów, czytelnik nie ma możliwości wybrania sobie
lektury podczas przeglądania książek znajdujących się
na półkach.
• W tym przypadku czytelnik zobowiązany jest,
korzystając z katalogów, wypełnić odpowiedni druk
(zwany rewersem) lub złożyć zamówienie drogą
elektroniczną.
Rewers
• Rewers to druk, na którym czytelnik spisuje z karty
katalogowej identyfikujące informacje o pozycji, którą
chce wypożyczyć, czyli:
– nazwisko i imię, autora książki (lub innego dokumentu),
tytuł, numer wydania, miejsce i rok wydania, numer tomu lub
w przypadku czasopism - rocznik i numer oraz wszystkie
numery inwentarzowe danej pozycji, którą chce wypożyczyć.
– ponadto wpisuje swoje dane – czyli swoje nazwisko i imię,
numer kraty bibliotecznej, datę złożenia zamówienia oraz
swój podpis.
– Tak wypełniony czytelnym pismem rewers, czytelnik oddaje
bibliotekarzowi, składając tym samym zamówienie na daną
pozycję.
Przykładowe rewersy
Zamówienie dokonane drogą
elektroniczną
• Biblioteki skomputeryzowane umożliwiają dokonanie
zamówienia na dany biblioteczny dokument drogą
elektroniczną. Od rodzaju zastosowanego systemu
bibliotecznego zależy wygląd formularza
zamówieniowego, jednak uzupełniane przez czytelnika
dane pozostają podobne.
• Czytelnik loguje się do systemu bibliotecznego, podając
swoje dane (numer karty i hasło) a następnie,
korzystając z katalogu komputerowego wskazuje
pozycję, którą chce wypożyczyć (podając
identyfikujące ją informacje). Na zakończenie wysyła
zamówienie, potwierdzając wpisane informacje.
Przykładowy katalog komputerowy (w tym przypadku MOL)
Katalog elektroniczny
przyspiesza
poszukiwanie w
katalogach, a także
proces zamawiania
potrzebnych
dokumentów
Rezerwacja dokumentu
• Niektóre biblioteki posiadające odpowiedni system
udostępniający katalogi w Internecie, mogą mieć
możliwość rezerwowania potrzebnego dokumentu.
W takim wypadku czytelnik może w domu przejrzeć
katalog biblioteczny i złożyć drogą elektroniczną
zamówienie na potrzebny dokument (książkę,
czasopismo, dokument elektroniczny itp.).
• Po wysłaniu takiego zamówienia czytelnik ma ściśle
określoną ilość dni na zgłoszenie się do biblioteki,
gdzie składa zamówienie na daną pozycję, która jest
dla niego zarezerwowana.
Katalog internetowy Biblioteki Śląskiej w Katowicach
dostępny na stronie internetowej: www.bs.katowice.pl
Czytelnik, który nie jest zapisany do danej biblioteki
może przeglądać katalog wpisując w miejscu
„Numeru karty” cyfrę 0
Katalog internetowy Biblioteki Śląskiej w Katowicach
dostępny na stronie internetowej: www.bs.katowice.pl
Po załogowaniu się
czytelnik wybiera
potrzebną opcję, by
wyszukać w katalogu
potrzebny dokument lub
posłużyć się
podpowiedziami
dotyczącymi
poszukiwań
Katalog internetowy Biblioteki Śląskiej w Katowicach
dostępny na stronie internetowej: www.bs.katowice.pl
W pojawiającym się
formularzy czytelnik
podaje dane
identyfikujące dany
dokument i składa
rezerwację
Regulamin biblioteczny,
źródłem informacji
• Wszystkie informacje o możliwości rezerwacji
oraz składania zamówienia na dany
dokumentów, a także pozostałe informacje o
zbiorach bibliotecznych i sposobie ich
udostępniania, czytelnik znajdzie w regulaminie
danej biblioteki.
Katalogi i kartoteki biblioteczne
• Każda biblioteka (niezależnie od jej typu rodzaju) oferuje swoim czytelnikom katalogi i
kartoteki biblioteczne, które umożliwiają
szybkie dotarcie do potrzebnych informacji
(dotarcie do poszukiwanych dokumentów
gromadzonych w bibliotece).
• Dobra znajomość rodzajów katalogów i
kartotek, a także umiejętność posługiwania się
nimi, ułatwia i przyspiesza proces
poszukiwania informacji.
Słowniczek niektórych pojęć
z zakresu omawianej tematyki
Egzemplarz obowiązkowy
Niektórym, wyznaczonym ustawowo,
bibliotekom przysługuje prawo do
otrzymywania z drukarni lub wydawnictwa
bezpłatnie jednego lub kilku egzemplarzy
książek i czasopism. W ten sposób największe
biblioteki w kraju (np. biblioteka narodowa)
gromadzą wszystkie ukazujące się druki.
powrót
Bibliologia
Dziedzina wiedzy, której przedmiotem badań
jest książka nazywamy nauką o książce,
księgoznawstwem lub bibliologią.
Nauka o książce bada współczesność i
przeszłość książki w trzech zasadniczych
etapach jej istnienia:
1. wytwarzania (drukarstwo),
2. rozpowszechniania (księgarstwo,
bibliotekoznawstwo)
3. i użytkowania (czytelnictwo).
powrót
Bibliotekoznawstwo
Bibliotekoznawstwo jest jedną z dyscyplin
nauki o książce. Zajmuje się ona badaniem
biblioteki jako systemu komunikacji społecznej
w ujęciu historycznym i organizacyjnym.
powrót
Informacja naukowa
Informacja naukowa jest dziedziną wiedzy
obejmującą całokształt zagadnień
teoretycznych i praktycznych związanych z
działalnością informacyjną.
powrót
Bibliografia
• Bibliografia to – najogólniej mówiąc – spis
dokumentów (książek, periodyków, artykułów
z czasopism, nut, grafik, map, płyt, filmów itp.)
• Dla każdego z tych dokumentów sporządzany
jest opis bibliograficzny, w którym
wymieniamy dane charakteryzujące dany
dokument (jak nazwisko i imię autora, tytuł
dzieła itd.). Następnie opisy te układane są
według z góry zaplanowanym porządku i w ten
sposób powstaje spis bibliograficzny, czyli
bibliografia.
powrót
Ogólnopolska sieć biblioteczna
Biblioteki
naukowe
Biblioteki
fachowe
•B. Narodowa
•b. szkół
wyższych
•b. instytutów
naukowych
•b. towarzystw
naukowych
•b. resortowe
•b. branżowe
•b. zakładowe
Biblioteki
szkolne i
pedagogiczne
b. pedagogiczne
•pedagogiczne biblioteki wojewódzkie
•filie terenowe
•działy nauczycielskie bibliotek
szkolnych
Biblioteki
publiczne
•wojewódzka b.
publiczna
•miejska b. publiczna
•gminne b. publiczne
b. szkolne
•b. szkół podstawowych
•b. szkół
ponadpodstawowych
•inne biblioteki szkolne
powrót
Bibliografia
• Bibliotekoznawstwo. Red. Z. Żmigrodzkiego. Warszawa 1998.
• O książce. Zredagowała J. Majerowa. Wrocław 1987.