Transcript Polska specjalność - biblioteki cyfrowe. Jak się przyłączyć?

Polska specjalność
– biblioteki cyfrowe
Jak się przyłączyć? Jak skorzystać?
Henryk Hollender
Uczelnia Łazarskiego
89
Przewaga niewielkich
bibliotek.
Mediana: 2286 (Bialska
BC, styczeń 2012)
2
Wykorzystanie bibliotek FBC,
6 XI 2012
Wyszukiwarka FBC – 286 sesji
E-buw – 97 sesji
Jagiellońska BC – 66 sesji
Wielkopolska BC – 523 sesje
Razem 686
sesji
Te biblioteki to 448954 jednostek, czyli 40% zbiorów
cyfrowych. Jeśli to odpowiada liczbie sesji, to do
poszczególnych bibliotek cyfrowych zalogowanych
bezpośrednio łącznie 1715 osób, a wraz z
wyszukiwarką FBC – 2001 osób. Czy to jest miara
czytelnictwa w Polsce?
3
Dlaczego „cyfrowych”?
• Dlaczego w technice następuje zmiana? Teoria
paradygmatu
• Oszczędność miejsca
• Łatwiejszy dostęp (większe wykorzystanie?)
• Ekonomika przechowywania (przestrzeń,
koszty, zgodność z otoczeniem technicznym)
• Obyczaje komunikacyjne tak nam każą
(przyjemność posługiwania się urządzeniem,
możliwość łatwej manipulacji wynikami
wyszukiwania)
4
Dlaczego „bibliotek”?
• Wzorzec „instytucji wiedzy” (i pamięci!)
• Posługiwanie się: czytanie lub inne formy percepcji
• Zbiór, a w nim jednostki, np. dokumenty.
Konsekwencje pojęcia zbiór
• Jednostka reprezentowana przez punkty dostępu
• Algorytmiczne procedury wyszukiwania
i udostępniania
• Założenia dotyczące społeczności odbiorców
• Biblioteka mówi więcej niż suma zgromadzonych w
niej tekstów
5
Po co nam ta biblioteka cyfrowa?
•
•
•
•
•
Widzialność i dostępność materiału cyfrowego
W bibliotece cyfrowej – czyli nie wypadnie z obiegu
Nowe społeczności wokół bibliotek cyfrowych
Przetasowania w obrębie zasiedziałych instytucji
Powszechny dyskurs w Polsce: Kultura, zagrożenie /
ochrona, dziedzictwo kultury /dobra kultury,
utrwalenie, obieg, regionalia, nauka / informacja
naukowa
• Zdawkowość deklaracji programowych; charakter
zbiorów / publikacji: varia lub dziedzinowe
6
2012: Model polskiej
biblioteki cyfrowej
• Charakter regionalny/konsorcjalny lub instytucjonalny, rzadziej
dziedzinowy
• Zawartość: digitalizacja, dokumenty oryginalne
• „Dziedzictwo kultury” jako podstawowy, zniewalający paradygmat.
Prawo autorskie kieruje nasze zainteresowania ku przeszłości
• Specyfika działalności: biblioteka w bibliotece
(S. Skórka, 2008)
• Poza „modelem” – niewidzialna biblioteka cyfrowa: nieformalne
serwisy na witrynach instytucji naukowych
• Osobliwości polityczne. Brak centralnego zarządzania, strategii,
finansowania. Ale duży obszar uwspólnienia i współpracy
7
Naczelnym założeniem WBC jest stworzenie
dostępu poprzez Internet do czterech typów
zasobów: zasób edukacyjny (skrypty,
podręczniki i monografie naukowe); zasób
dziedzictwa kulturowego (wybrane zabytki
piśmiennictwa znajdujące się w bibliotekach
poznańskich); regionalia (piśmiennictwo
dotyczące Poznania i Wielkopolski); muzykalia
(nuty i piśmiennictwo związane z muzyką).
8
Celem tworzenia regionalnej biblioteki cyfrowej jest
wspieranie edukacji i nauki, turystyki oraz
potencjału intelektualnego i innowacyjnego
społeczeństwa. Bibliotekarze realizują ten zamiar
przez umożliwienie wszystkim zainteresowanym
dotarcia do zasobów wiedzy oraz cennych
zabytków kultury piśmienniczej. Kujawsko
Pomorska Biblioteka Cyfrowa ma przede
wszystkim służyć naukowcom, studentom,
uczniom oraz wszystkim mieszkańcom regionu
kujawskopomorskiego.
9
10
Zasadnicze dylematy
• Digitalizacja chroni – czy też uczy nie cenić oryginału?
• Czy użytkownik nie traktuje dokumentów brakujących jako tekstów
nieistniejących?
• „Mój użytkownik nawet na to nie spojrzy, dopóki mu się nie pokaże, jak
to można wydrukować, albo przynajmniej zapisać.”
• Pytanie bibliotekarza: Czy użytkownik widzi zbiory jako całość o
określonej strukturze i stopniu kompletności? Czy uczymy go szukać
dalszego ciągu lub pogłębienia informacji? Jak to się ma do obiecywanej
innowacyjności?
• Czy wtórnik cyfrowy to facsimile egzemplarza czy reedycja tekstu?
• Czy użytkownik jest świadom zalet / ograniczeń pełnotekstowej
penetracji dokumentu?
• Fakt wydawniczy: łączy czy dzieli? Digitalizacja, wzmożenie przekazu i
segmentacja popytu
11
Dylemat jeszcze bardziej zasadniczy
Budujemy serwis o określonych zadaniach,
strukturze, zawartości i odbiorcy
czy
Odwzorowanie biblioteki „narodowej”
(uniwersalnej, archiwizującej)
12
Do rozważenia i decyzji
1. Czy to było dostępne? W jakim
zakresie? Co poprawi
digitalizacja i udostępnienie?
2. Jakie treści, na jakich
warunkach, komu?
3. Warsztat pracy: „plan
wydawniczy”, tok pracy,
struktura zbiorów, prezentacja,
mechanizmy i ergonomia
udostępniania, metadane
i relacja z innymi źródłami
informacji, marketing
1. Relacje między zbiorem
„fizycznym” a cyfrowym;
problem ochrony
i konserwacji
2. Identyfikacja dokumentów,
identyfikacja odbiorców,
techniki udostępniania
3. Szybkość działania, kontakt
z użytkownikiem /
interesariuszem, wartość
naddana
13
Róbmy dobre biblioteki (1)
1. Stwórz bibliotekę cyfrową o wyrazistej odrębności oraz
orientacji na zawartość i audytorium. Kto będzie
organizatorem? Kto nada bibliotece osobowość?
2. Zarządzaj nią codziennie!
3. Włącz ją do światowych rejestrów repozytoriów cyfrowych
4. Zadbaj o stworzenie mechanizmu wyszukiwania i linkowania,
który nawiązywałyby do nawyków użytkownika,
wzbogacałby jego wiedzę i umiejętności
14
Róbmy dobre biblioteki (2)
5. Daj użytkownikowi pewność, że opublikowane
dokumenty elektroniczne odzwierciedlają pełne
teksty i mogą być przeszukiwane według
dowolnych ciągów znaków z tych tekstów
6. Oddziel informacje o dokumencie
elektronicznym od informacji o źródle
(dokumencie pierwotnym)
7. Linkuj od zapisu w katalogu do zapisu w
bibliotece cyfrowej i odwrotnie
15
Zakładanie biblioteki cyfrowej (1)
• Skalowalność przedsięwzięcia. Możliwość
stopniowego rozruchu. Od kosztów nikłych do
milionowych. W planie: cykle rozwojowe
• Skanowanie wymaga
sprzętu o bardzo
różnych parametrach.
Skaner książkowy
za tysiąc złotych?
• Pilnuj norm – bibliotekę
zarejestrujemy w Directory
of Open Access Repositories
16
Zakładanie biblioteki cyfrowej (2)
• Źródła finansowania przesądzają o zawartości
projektu/wniosku
• Organizacja: sami, w konsorcjum, outsourcing,
crowdsourcing?
• Metody i procedury przychodzą wraz z oprogramowaniem,
ale…
• …nie oddajcie biblioteki informatykom!
• Oprogramowanie: szczęśliwi z dLibrą? (Poznańskie Centrum
Superkomputerowo-Sieciowe może być naszym
przewodnikiem i opiekunem)
• Konieczny dobór formatu do archiwizacji i formatu do
prezentacji
17
Problemy prawne
bibliotek cyfrowych
•
•
•
•
•
Granice dozwolonego użytku
Problem utworów osieroconych
Zasady publikowania rozpraw doktorskich
Zabezpieczenia techniczne
Czy możliwa jest nowelizacja prawa
autorskiego?
18
Chcemy skanować!
•Skanowanie jak
fotografowanie?
•Wybór sprzętu –
naśladownictwo
•Sprzęt uczy się od
człowieka
•Archiwizować, nie
stracić danych, trwać
i rozwijać się
19
1.
Selekcja i typowanie dokumentów do cyfryzacji (selekcjonerzy)
zgodnie z przyjętymi założeniami;
2.
Tworzenie listy obiektów przygotowanych do dygitalizacji
w postaci tabelki (selekcjonerzy);
3.
Kolejkowanie dokumentów do procesu dygitalizacji i kontrola
kolejki — (redaktor);
4.
Przygotowanie techniczne dokumentu i dostarczenie do
pracowni (selekcjonerzy);
5.
Skanowanie i archiwizacja w formacie TIFF - (technicy);
6.
Przetwarzanie plików powstałych w procesie skanowania
OCR i DjVu (informatycy, technicy);
7.
Tworzenie opisu bibliograficznego do lokalnego katalogu Horizon
w formacie MARC21, konwersja do dLibry w DublinCore (katalogerzy);
8.
Publikacja na platformie cyfrowej (redaktor);
9.
Kontrola metadanych w dLibrze i Horizonie oraz melioracja zasobu
i poprawki (główny kataloger).
20
*Bednarek-Michalska, B. Kujawsko-Pomorska Biblioteka
Cyfrowa – pragmatyka tworzenia biblioteki cyfrowej, 2006.
In Biuletyn EBIB 2006 nr 7 (77),
http://eprints.rclis.org/handle/10760/8786
Praca biblioteki cyfrowej: łańcuch procedur*
21
Twoje zbiory w Europeanie?
Czemu nie?
Dziękuję za uwagę!
[email protected]
22