T e r e s a U r s z u l a S z m i g i e l s k a

Model biblioteki a standardy biblioteczne

P o d l a s k i e F o r u m B i b l i o t e k a r z y B i a ł y s t o k - 2 2 k w i e t n i a 2 0 1 0

Struktura wyst ą pienia

1. Ustalenia terminologiczne 2. Model biblioteki 3.

Standardy międzynarodowe: IFLA, ISO 11620 4. Standardy narodowe: BIX, AFBN 5.

Narzędzie do pomiaru funkcjonowania biblioteki naukowej 6. Tabelaryczne zestawienie danych 7. Podsumowanie 2

Definicje

•

Standard

wzorzec.* to wielkość czegoś, norma, przeciętny typ, model, W bibliotekarstwie używa się słowa optymalnego poziomu

standard

w celu wyznaczenia działania biblioteki, tak aby wytwarzała ona produkt najlepszy z możliwych.

Standard = cel

•

Model –

wzór, według którego coś jest lub ma być wykonane. Model ekonomiczny, model organizacyjny.

Model = wzór

* Słownik języka polskiego,

pod. red. nauk. M. Szymczaka, PWN, Warszawa 1979, s. 199, 294. 3

Model biblioteki naukowej

• aspekt historyczny, • podstawowe zadanie – gromadzenie, w Polsce wzmocnione przez czynniki patriotyczne, • opracowanie – inwentaryzacja posiadanego zbioru, • udostępnianie – niewielka liczba godzin do dyspozycji czytelników, • XIX i XX wiek – gwałtowny wzrost zasobów bibliotecznych, • potrzeba sprawnego zarządzania udostępnianiem zbiorów, • wzrost liczby korzystających, presja na podniesienie jakości usług bibliotecznych.

4

Przyspieszenie zmian – znak współczesno ś ci

• permanentna edukacja bibliotekarzy i czytelników, • wzrost interakcji między biblioteką a czytelnikiem, • gotowość na zmiany pozwalające na szybkie udostępnienie właściwej informacji, • przesuniecie zadań biblioteki z własności do dostępu, • przejście od pojedynczych bibliotek do systemów sieciowych, • od modelu opartego na pośredniku do modelu opartego na użytkowniku końcowym, • od rozpowszechniania jednokierunkowego do komunikacji interaktywnej, • od formatu fizycznego do danych pozbawionych formatu, • informacja staje się płynna i ponadzmysłowa, • w procesie digitalizacji zostaje pozbawiona fizycznej objętości. Staje się strategicznym wkładem w kształtowanie się społeczeństwa informacyjnego.

PIOTROWICZ G.,

Model hybrydowy współczesnej polskiej biblioteki akademickiej,

[online], dostęp 10 marca 2010, tryb dostępu: http://bg.p.lodz.pl/konferencja2004/pelne_teksty/piotrowicz.pdf

Model Biblioteki 2.0

• • • • • Realizacja tradycyjnych procesów bibliotecznych.

Projektowanie i udostępnianie nowych usług informacyjnych oraz kształtowanie zasobu dokonywane jest w ścisłej współpracy bibliotekarzy i czytelników. Nadawcy, współtwórcy społeczni, bierni użytkownicy.

Idea

Długiego ogona

posiadanych niszowych w kontekście bibliotek oznacza uaktywnienie zasobów lub uruchomienie usług dla niszowych odbiorców, najczęściej takich, którzy zwykle nie korzystają z oferty biblioteki.

Tworzenie biblioteki dzięki interaktywnym właściwościom zastosowanych w niej nowych technologii komunikacyjnych, szerokiej rzeszy użytkowników.

umożliwiających uczestnictwo Otwarte opisy bibliograficzne i zarządzanie klasyfikacją przez ludzi).

folksonomie (folks + taxonomy = Systematyczna ocena (ewaluacja) wprowadzonych zmian .

Folksonomia,

Wikipedia, the free encyclopedia, [online ], dostęp 10 kwietnia 2010, tryb dostępu: http://en.wikipedia.org/ wiki/Folksonomy; http://www.slideshare.net/AgaK/biblioteka-20-usugi-biblioteczne-z wykorzystaniem-technologii-i-narzedzi-web-20-presentation

Zalecenia IFLA

• 1997 r. opracowano zalecenia zawierające (jakościowe i ilościowe, bez kosztowych).

17 wskaźników • Opublikowane w wersji polskojęzycznej w 2004 r. pt.

Mierzenie jakości. Międzynarodowe zalecenia do pomiaru wykonania zadań w bibliotekach akademickich.

• Prace nad standardami jakości wyłącznie dla bibliotek akademickich nie są kontynuowane.

7

Norma ISO 11620

K omitet Techniczny

ISO TC 46

Informacja i dokumentacja

ISO 11620:1998

Information and documentation. Library performance indicators

29 wskaźników PN-ISO 11620:2006

bibliotek Informacja i dokumentacja. Wskaźniki funkcjonalności

34 wskaźniki PN-ISO 11620:2008

indicators Information and documentation. Library performance

45 wskaźników

8

Porównanie

.

zawiera

IFLA

* 17

wskaźników

PN-ISO 11620:2006

zawiera

34

wskaźniki w tym: wskaźniki równoważne

12

wskaźników wskaźniki kosztowe

brak 12

wskaźników

4

wskaźniki Zalecenia IFLA zawierają wskaźniki istotne dla bibliotek akademickich, których brak w PN-ISO 11620:2006. Są to: • godziny otwarcia biblioteki w zestawieniu z oczekiwaniami, • jakość zbiorów – eksperckie zestawienie wzorcowe, – wykorzystanie zbiorów w aspekcie rzeczowym.

*Wg stanu na 2006 rok

• • • • • • • • •

Analiza Funkcjonowania Bibliotek Naukowych w Polsce

Podlegają badaniu:

biblioteki naukowe (akademickie państwowe i niepaństwowe, branżowe, publiczne naukowe),

Start:

2002 r.

Uczestnicy:

za 2006 r. ankietę w całości wypełniły 44 biblioteki naukowe, w tym 24 państwowe, 15 niepaństwowych; za 2008 47 bibliotek naukowych w tym 30 państwowych i 12 niepaństwowych.

Organizowane przez

: Zespół ds. Standardów dla Bibliotek Naukowych, koordynator Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu,

Wskaźnik

i: około 100 wskaźników,

Publikowanie wyników:

szczegółowe rezultaty dostępne wyłącznie dla uczestników; w zestawieniach ogólnie dostępnych wyniki wg średniej arytmetycznej, mediany, minimum i maksimum,

Ranking:

nie.

Szczegóły:

projekt ogniskuje swe zainteresowania na zbieraniu i archiwizacji danych oraz szkoleniu obecnych i potencjalnych użytkowników.

Aktualność:

opracowywanie danych po ok. 2 lat.

10

BIX – Bibliotheksindex

• • • • • • • • •

Podlegają badaniu

: niemieckie biblioteki publiczne i akademickie (oddzielne zestawy wskaźników),

Start

: biblioteki publiczne od 1999 r., biblioteki akademickie od 2002 r.

Uczestnicy

: ponad 260 bibliotek (nie wszystkie kontynuują),

Organizowane przez

: Bertelsmann Foundation (start); Deutscher Bibliotheks Verband (DBV)

Wskaźniki:

dla bibliotek publicznych: 17 dla bibliotek akademickich: 19

Publikacje:

rocznik drukowany i w Internecie BIX-website

Ranking:

tak

Szczegóły:

wskaźniki bibliotek akademickich mają strukturę umożliwiającą zastosowanie Zrównoważonej Karty Wyników

Aktualność:

opracowywanie danych ok. 6 m-cy.

11

AFBN

BIX – Bibliotheksindex

sześć grup wskaźników:

OGÓLNE FINANSOWE DOTYCZĄCE ZBIORÓW USŁUGI BIBLIOTECZNE PRACOWNICY ZDALNE USŁUGI KATALOGOWE ZASOBY, INFRASTRUKTURA

(czy infrastruktura jest użyteczna)

SPRAWNOŚĆ

(jakie są koszty oferowanej usługi)

WYKORZYSTANIE

(jak realizowana jest usługa biblioteczna)

ROZWÓJ

(czy biblioteka ma potencjał wystarczający do rozwoju) Wykorzystuje

Zrównoważoną kartę wyników AFBN

wykazuje podobieństwo do wykorzystując w 10 przypadkach

BIX AL

i

BIX PL

wskaźniki zbliżone lub identyczne.

12

Materiał źródłowy

•

Analiza Funkcjonowania Bibliotek Naukowych

obejmuje biblioteki akademickie, publiczne i branżowe Corocznie zawiera:

•

10 tabel,

•

około 100 wskaźników,

•

dane w 6 kategoriach i 4 podkategoriach,

•

grupowanie danych wg średnich , median , minimum i maksimum ,

•

brak dostępu do danych źródłowych i możliwości tworzenia własnych porównań.

13

Materiał źródłowy

Przykładowa tabela zestawienia AFBN

14

Budowa narzędzia do badania jakości pracy biblioteki

Fragment tabeli zestawienia AFBN

15

Budowa narzędzia do badania jakości pracy biblioteki

Podstawowe cele:

• Utworzenie narzędzia przydatnego do oceny bibliotek , o ograniczonej liczbie wskaźników • Ocena istotnych funkcji bibliotek szkół akademickich za pomocą wybranych wskaźników

Zastosowane metody badawcze:

• Opracowanie praktycznego zastosowania jednokryterialnej metody punktowej dla utworzenia zbioru wskaźników do badania bibliotek szkół wyższych niepaństwowych, • Wykorzystanie metody statystyki opisowej z tabelaryczną i graficzną prezentacją wyników.

16

Budowa narzędzia do badania jakości pracy biblioteki

Kolejność działań:

1. Przygotowanie zestawu wskaźników na podstawie danych AFBN; 2. Powołanie zespołu ekspertów złożonych z doświadczonych menedżerów bibliotek szkół wyższych; 3. Wybranie przez każdego z ekspertów dwudziestu wskaźników z przedstawionej do oceny grupy 92 wskaźników; 4. Przypisanie punktów wskaźnikom wskazanym przez ekspertów; 5. Przeprowadzenie badania na danych opublikowanych na stronie internetowej AFBN; 6. Wnioski.

17

Budowa narzędzia do badania jakości pracy biblioteki

Spośród

92

wskaźników funkcjonalności* wyłoniono

6

wskaźników w następujących grupach: •

finanse

•

zbiory i infrastruktura

•

pracownicy

• użytkownicy * dot. lat 2005/2008 18

Wykorzystanie narzędzia badawczego Finanse Procentowy udział wydatków w budżecie biblioteki na zbiory ogółem

40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0

2002 2003 2005 2006 2007 2008

2002

29,4 32,9 38,3 39,0 33,8 34,5

27,0

32,8 27,0 26,9 26,2 25,3 24,6 24,1

26,9 38,3 26,2 39,0 25,3 33,8 24,6 34,5 24,1 2003 2004 2005

niepaństwowe

2006

państwowe

2007 2008 Tabela 1

19

Wykorzystanie narzędzia badawczego Zbiory i infrastruktura

Godziny pracy wypożyczalni w tygodniu

Godziny pracy wypożyczalni

70,0

2003 2004

50,0

2006 2007

40,0 30,0 20,0

64,5 65,0 68,0 51,0 52,0 54,9 50,2 50,0 51,0

50,2

50,3 62,2 61,6

65,0 50,0 68,0 51,0 51,0 51,0 52,0 50,3 54,9 62,2 54,7 61,6 10,0 0,0 2002 2003

niepaństwowe

2004 2005

państwowe

2006 2007 2008 Tabela 2

20

Wykorzystanie narzędzia badawczego Zbiory i infrastruktura

6 % 5 4 3

2002 2002 2003 2004 2005 2006 2007 230,5

4,8

98,8 2,3 4,8 3,8 1,4 1,0 1,8 1,7 1 2,1 0,7 0,6 0,6 0,7 0,7

2,1 3,8 2 1 1 0,7 0 2002 2003 1,4 0,6 1,0 0,6 1,8 0,7 2004 2005

niepaństwowe

2006 2007

państwowe

Tabela 3 1,7 0,7 2008

21

Wykorzystanie narzędzia badawczego Zbiory i infrastruktura

Tabela 4

22

Wykorzystanie narzędzia badawczego Pracownicy

Liczba wypożyczeń na jednego pracownika

Liczba wypożyczeń na jednego pracownika 14000

11577

12000 2003 2004 8000 2006 6000 2008 4000 1302 10337 11577 4447 5559 7124 8011 1659 1866 2244 2240 2013 1952 2013

1302

2000 0 2002

1659 1866

2003

2244

2004

4447 2240

2005

5559 2013

2006

7124 1952

2007 niepaństwowe państwowe

Tabela 5 8011 2013

2008

Wykorzystanie narzędzia badawczego Pracownicy

Liczba użytkowników na jednego pracownika biblioteki 1200

Liczba użytkowników na jednego pracownika biblioteki

1000

2002

1048

niepaństwowe państwowe 195 351

980

2003 1048 767

800 600

2004 2005 2006 2007 2008 980 930 653 905 847

767

371 370 324 317 323

930 400 351 371 370 195 200 653 324 905 317 847 323 0 2002 2003 2004 2005

niepaństwowe

2006

państwowe

2007 2008 Tabela 6

24

Wnioski dotyczące badań ankietowych

1.

Wykorzystanie wskaźników wybranych przez ekspertów pozwoliło na wyłonienie ograniczonej liczby „punktów porównawczych.” 2.

Przyjęcie sześciu wskaźników do porównania jakości bibliotek akademickich wykazało, że ograniczoną liczbą wskaźników można zbadać wybrane funkcje biblioteki akademickiej.

3.

Wyłonienie zawężonej liczby wskaźników pozwoliło na dokonanie benchmarkingu bibliotek szkół niepaństwowych i państwowych.

Dla uzyskania poprawnych wyników konieczna jest:  stabilna grupa uczestników ankiety,  jednakowa struktura danych przez cały okres ich gromadzenia.

25

Wnioski końcowe

1. Bibliotekarze pragną tworzyć modele pozwalające ustalić pożądane parametry funkcjonowania biblioteki w zakresie: finansów, zarządzania personelem, wyposażenia, jakości usług itp.

2. Formy funkcjonowania biblioteki podlegają ciągłym zmianom.

3. Biblioteki uczestniczą w badaniach narodowych i międzynarodowych oceniających ich funkcjonowanie.

4.

Powstają standardy określające optymalny, uznany powszechnie za pożądany w danym momencie poziom jakości pracy biblioteki. Na podstawie standardów można tworzyć aktualny model biblioteki jako całości lub wybranych jej funkcji.

26