Transcript Organizacija proizvodnje i prerade lekovitog i aromatičnog bilja u

ORGANIZACIJA PROIZVODNJE I
PRERADE LEKOVITOG I
AROMATIČNOG BILJA U SRBIJI
Mr Svetlana Turudija Živanović
Instituz za proučavanje lekoditog bilja “Dr Josif Pančić”
Sokobanja, 19. 05. 2012.



U svetu tržište lekovitog bilja se posmatra kao subsektor sektora zdravlja, dok su neki autori ovo tržište
opisali kao sektor biljne medicine.
U Srbiji ne postoji zvanična klasifikacija tržišta,
koristi se termiin sektor lekovitog i aromatičnog bilja
(LAB) koji obuhvata proizvodnju širokog asortimana
proizvoda: poljoprivrednih (sirovine), prehrambenih
(čajevi), dijetetskih proizvoda, biljnih lekova,
tradicionalnih lekova i dr.
Ponuda lekovitog i aromatičnog bilja (LAB) na tržištu
Srbije potiče iz više izvora:
- gajeno (kultivisano, plantažno)
- samoniklo bilje (divlje) tj. sakupljeno iz prirode.
- tržište u Srbiji se snabdeva i iz uvoza, vrstama
koje ne rastu u zemlji ili postoji deficit na tržištu
 Srbija
je značajan centar biodiverziteta,

700 biljnih vrsta imaju medicinske odlike, 400 je u
upotrebi, oko 250 lekovitih i aromatičnih biljaka je u
prometu

najveće količine bilja koje se prometuje u Srbiji,
poreklom je iz spontane flore

prema nekoj proceni u našoj zemlji ima oko 4000
organizovanih LAB berača, odnosno beračkih
domaćinstava (procenjuje se da berača ima oko 12000)
 Sakupljanje
samoniklog lekovitog bilja je još uvek
dominantan način snabdevanja evropskog tržišta
sirovinama, cena ovih sirovina je niža u odnosu na
sirovine koje se dobijaju gajenjem.
 Sakupljanje
bilja je dominantan način snabdevanja u
Albaniji, Španiji, Mađarskoj i Turskoj.
U
Mađarskoj 30 do 50% bilja je poreklom iz prirode, u
Nemačkoj kreće između 50 i 70% , u Bugarskoj između
75 i 80% , dok je u Albaniji i Turskoj skoro 100%

Sakupljanje iz prirode doprinosi široj raspodeli novčanih
prihoda u ruralnim oblastima i pomaže fer tržišno
partnerstvo

sakupljanje je uglavnom dominantan način snabdevanja u
područjima s niskim tehnološkim razvojem, posebno u
Aziji, Africi, Srednjoj i Južnoj Americi kao i Jugoistočnoj
Evropi.

Generalno, u svim zemljama je trend na tržištu ka većem
učešću kultivisanog materijala

Većina kompanija koja posluje na ovom tržištu, (OTC,
farmaceutske i dr), preferiraju kultivisani biljni materijal,
naročito od biljaka čija proizvodnja je sertifikovana kao
biodinamička ili organska.
 Procenjuje
se da se površine pod gajenim biljem u EU
kreću oko 70.000 ha, gaji se 130 - 140 biljnih vrsta.
Francuska i Španija su zemlje sa najvećim površinama
pod plantažama lekovitog bilja
 Neke
od njih se gaje i sakupljaju (lincura ) a neke se
samo gaje (nana).Najčešće gajene vrste su: lavanda
(Lavandula spp.), opijumski mak (Papaver
somniferum), kim (Carum carvi) i morač (Foeniculum
vulgare).

U sektoru LAB-a Srbije, posluju organizacije koje se bave različitim
delatnostima: otkupom i prometom, primarnom preradom (koja
najčešće podrazumeva doradu do određenog stepena usitnjenosti),
proizvodnjom etarskih ulja, filter čajeva, dijetetskih proizvoda i dr.

U plasmanu biljnih i dijetetskih proizvoda učestvuje više kanala
prodaje. Naime, ovi proizvodi se distribuiraju kroz sledeće kanale:
apoteke, biljne apoteke, drogerije, ,,prodavnice zdrave hrane’’
(biošpajz), maloprodajni objekti različite namene, zelene pijace,
oglašavanjem, internet, direktna prodaja i dr.

Prometom sirovina bave se preduzeća koja direktno otkupljuju
sirovine od proizvođača, delom ih prerađuju, i dalje plasiraju na
tržištu a takođe i izvoze.

U lancu snabdevanja proizvodima od bilja javljaju se veleprodaje
lekova i medicinskih sredstava, odnosno veledrogerije, koje su
posrednici u snabdevanju između proizvođača i ostalih kanala
prodaje.

Većina preduzeća je registrovana kao d.o.o za promet na domaćem i
međunarodnom tržištu, kao i proizvodnju, dok su preduzeća koja se
bave proizvodnjom preparata uglavnom registrovana za proizvodnju
dijetetskih proizvoda. Ovakav način registracije, tj. organizacije,
uslovljen je zakonskom regulativom vezanom za upotrebu LAB-a.

U sektoru LAB-a Srbije većina preduzeća pripada grupi malih i
srednjih preduzeća, koja pored sakupljanja lekovitog i aromatičnog
bilja i šumskih plodova, prerade i konzerviranja pečurki, sušenja voća
i povrća prerade i pakovanja čajeva, meda i ostalih pčelinjih proizvoda,
registrovana su i za proizvodnju i pakovanje začina, dodataka hrani i
začinskog bilja.

Ova preduzeća kao i zadruge i udruženja koja su registrovana
za ovu delatnost, treba da imaju ključnu ulogu u
organizovanju i obuci proizvođača/berača i animiranju države
i donatora za projekte unapređenja rada sektora.

Nacionalno tržište roba i usluga Srbije, u Registru preduzeća i
radnji na poziciji 01133 Gajenje bilja za napitke i začine ima 24
privredna subjekta, od kojih je 17 malih preduzeća (d.o.o.) u
privatnoj svojini, sa domaćim kapitalom (16, jedno sa
mešovitim) i 7 zadruga.

Za potpuniji uvid u strukturu privrednih subjekata koji se bave
gajenjem začinskog bilja neophodno je imati u vidu i poziciju
01121 Gajenje povrća, cveća i ukrasnog bilja. Pored gajenja
povrća i pečurki, ova delatnost uključuje i gajenje začinskog
bilja (kapri, papričice, morač, peršun, krasuljica, tarkanj,
majoran i dr.), kao i gajenje cveća i bilja za potrebe
rasađivanja i ukrašavanja.

U Srbiji se diferencirao deo koji obuhvata prostorno jugo-istok Srbije
(opštine Svrljig, Knjaževac, Sokobanja, Boljevac, Aleksinac, Gadžin
Han, Pirot, Surdulica i dr.) gde se orgnizuje sakupljanje bilja i vrši
otkup.

Pojedina preduzeća pored otkupa, bave se primarnom preradom,
proizvodnjom čajeva i etarskih ulja.

U ovom regionu posluju sledeća preduzeća: Plantamel, Jeligor, Iris u
Svrljigu, Sanicula u Gornjoj Mutnici kod Paraćina, Betula u Žitkovcu
kod Aleksinca, Adonis u Sokobanji, ,,Srbija-šume’’ u Knjaževcu i
Boljevcu.

U centralnoj Srbiji treba preduzeća Tilija iz Čačka, Malina-impex iz
Valjeva, Drina Pak u Ljuboviji.

Preduzeća iz centralne i zapadne Srbije nisu uspela da razviju otkup
kao ni plantažno gajenje u ovom regionu

Broj preduzeća koja posluju u ovom sektoru je daleko veći, a
delatnost kojom se bave kao i lokacije na kojima se nalaze obuhvataju
prostor cele Srbije, i oni su potencijalni akteri širenja areala
sakupljanja i gajenja lekovitog bilja.

Posebno treba raditi na povećanju površina pod kultivisanim LAB-om
i na ostala područja u cilju ekonomičijeg snabdevanja sirovinama
ostalog dela Srbije kao i bolje iskorišćenosti proizvođačkih kapaciteta.

Sakupljanje bilja ne može da obezbedi ekonomski opstanak velikog
broja porodica.

Iz razgovora sa vlasnicima preduzeća, dnevna zarada radnika na
plantaži se kreće u proseku 10-20 €.

Ako se radi o sakupljanju i prodaji sušenog bilja, sakupljač može da
zaradi 20-50 €. Pojedina preduzeća organizuju branje na terenu, plaća
se po kilogramu ubranog bilja, a zarada može da bude do 50 € dnevno.

Intenziviranje gajenja lekovitog bilja kod nas započinje sredinom
prošlog veka.

U odnosu na raniji period, danas se intenzivnije proizvode veće
količine sirovina od 30–50 biljnih vrsta.

U nekim regionima Srbije gajenje ima dugu tradiciju.

Regionalizacija u ovoj oblasti uslovljena je: kvalitetom zemljišta,
klimom, nadmorskom visinom, zastupljenošću LAB-a u prirodi,
tradicijom, blizinom tržišta, opremljenošću gazdinstva
mehanizacijom, radnom snagom itd.

Zavisno od zastupljenosti biljnih vrsta LAB-a u određenom području,
zavisi i struktura otkupa. Tržište diktira strukturu i količinu biljnih
vrsta koje se sakupljaju ili kultivišu, kao i cene LAB-a.

Njivska proizvodnja lekovitog bilja nazastupljenija je na području
Vojvodine (Banat, Bačka).
Jedan od aktera širenja njivske proizvodnje LAB-a je IPLB ,,Dr
Josif Pančić’’ iz Beograda. Lokacija ove ustanove (proizvodnja
i pogon za preradu nalaze se u Pančevu), kao i istraživački rad
agronomske službe koji je u početku bio okrenut Južnom
Banatu, pomogao je da selo Bavanište i ovaj deo Banata budu
najveći i najznačajniji centar plantažne proizvodnje lekovitog
bilja u Srbiji.
 Proizvodni pogon preduzeća Centroproizvod, kao i privatnog
preduzeća Herba d.o.o. iz Beograda smešteni u selu
Bavaništu, kao i Institut, diktiraju strukturu biljnih vrsta koje se
gaje na ovom području (nana, matičnjak, peršun, bosiljak,
slačica ,beli slez i dr).
 Većina proizvođača u ovom selu poseduje neophodnu
poljoprivrednu mehanizaciju, sušare kao i opremu za
primarnu preradu bilja (mašine za odsecanje cvetnih glavica
kamilice, sita itd.).

Odeljenje za hmelj, sirak i lekovito bilje u Bačkom Petrovcu je
deo Instituta za ratarstvo i povrtarstvo iz Novog Sada.
 U ovom delu Bačke gaje se najčešće kim, morač, hmelj,
korijandar i dr.
 Osnivanjem preduzeća »Menta-Padej« u Padeju, na ovom
području se danas dominantno gaji nana, matičnjak, morač i dr.
 Dalji razvoj njivske proizvodnje LAB-a pospešuje i sve veći broj
privatnih preduzeća koja se bave preradom i pakovanjem.
 Na području Vojvodine, u regionu Bačke, postoji nekoliko
privatnih preduzeća koja se bave proizvodnjom, preradom,
otkupom i izvozom lekovitog bilja.
 U Bačkoj Palanci privatno preduzeće Fructus ,
 U Novom Sadu Melissa i Macval (sa proizvodnjom u Čoki).
 U Beogradu posluju preduzeća koja se bave otkupom,
proizvodnjom i prometom bilja i preparata dobijenih od LAB-a:
IPLB ,, Dr Josif Pančić“, Bilje-Borča, Sinefarm, Herba,
Centroproizvod, Galenika, Pharmanova, Esensa, Kirka, Bg-farm,
Ivančić i sinovi itd.

 Veće
angažovanje zadruga u ovom sektoru moglo bi na
lokalnom nivou da doprinese: povećanju zaposlenosti;
 Poboljšanju
lokalne infrastrukture (organizovanje
otkupa na više lokacija); organizovanju prerade
sirovina na mestu otkupa,
 Porast
prihoda sakupljača i proizvođača
 Takođe
aktivnosti zadruge doprinele bi i u očuvanju
životne sredine kroz organizovano i kontrolisano
sakupljanje i plantažno gajenje lekovitog bilja.
 Postoji
i institucionalno angažovanje u LAB sektoru,
koje bi moglo da ima veću ulogu u razvoju ovog
sektora.
 Neke od najvažnijih institucija i nevladinih organizacija
su: Institut za proučavanje lekovitog bilja ,,Dr Josif
Pančić”, Beograd; Zavod za zaštitu prirode Srbije,
Beograd;
 Zavod za hmelj sirak i lekovito bilje u Bačkom
Petrovcu;
 ,,Srbija-šume“;
 Privredna komora Srbije;
 Privredna komora Beograd;
 Udruženje proizvođača i prerađivača LAB-a u PKS;
 Udruženje
,,Srboflora’’;
 Institut za šumarstvo;
 Institut za biološka istraživanja ,,Siniša Stanković”, i
dr.
 Postoje različiti odseci na fakultetima koji se bave
istraživanjem LAB-a: Biološki fakultet Univerziteta u
Beogradu, Farmaceutski fakultet Univerziteta u
Beogradu; Poljoprivredni fakultet Univerziteta u
Beogradu, kao Tehnološki fakultet, Šumarski fakultet
kao i srodni fakulteti u drugim gradovima Srbije.
 Takođe treba pomenuti Odsek za biljne i životinjske
genetičke resurse pri Ministarstvu za poljoprivredu.