Transcript Kjell Venås: Livssoga åt Ivar Aasen - Ivar Aasen

Kjell Venås
Livssoga åt Ivar Aasen
(Hefte nr. 1 frå Ivar Aasen-året 1996)
Føreord
Heim og ætt
Lærar og skulegut
Huslærar, diktar og granskar
Ferder frå Solnør
Langferd og gransking
Bøkene om folkemålet
Landsmål – nynorsk
Grunnlagsskriftene for landsmål og nynorsk
Skriftnorma
Bryting og vokster
Mindre verk
Diktaren Aasen
Kristiania
Tankar på kjærleik
Ivar Aasen – lag og lynne
Helse, alderdom og avferd
Elektronisk utgåve
Det Norske Samlaget
Oslo 1997
LIVSSOGA ÅT IVAR AASEN
av Kjell Venås
Desse står bak
2
Det Norske Samlaget vart grunnlagt i 1868.
Det er eit allment forlag som gir ut alle typar
kvalitetsbøker på nynorsk: Skjønnlitteratur,
barnebøker, sakprosa, skulebøker og bøker for
høgare utdanning. Telefon 22 68 76 00
Noregs Mållag arbeider for auka bruk av nynorsk og språkleg rettferd på alle samfunnsområde. Snakk dialekt, skriv nynorsk! er slagordet for målsaka. Noregs Mållag fyller 90 år i
1996. Telefon 22 47 71 00
Noregs Ungdomslag er ein kulturorganisasjon
med barn og ungdom som hovudmålgruppe.
Lokallaga driv med amatørteater, folkedans,
bunadsarbeid, internasjonalt arbeid og mykje
anna. NU er 100 år i 1996. Telefon 22 47 70 00
Landssamanslutninga av nynorskkommunar
(LNK) er ei samanslutning av kommunar,
fylkeskommunar og interkommunale tiltak
som arbeider for å fremja nynorsk språk og
kultur i offentleg verksemd. LNK har over 100
medlemmer frå 9 ulike fylke.
Telefon 22 47 71 70
Føreord
Ivar Aasen var ein svært mangfaldig mann: Bondegut frå ei sunnmørsbygd – rett nok
eit særmerkt miljø, omgangsskulelærar og huslærar, fire år på langferd for å granska
norsk talemål, skapar av eit skriftspråk som skulle spegla talen. På fleire ferder var
han innom om lag 250 av dagens kommunar. Han hadde øyre og auge for språk,
folkeminne og dikting, teater og musikk, botanikk og friluftsliv. Bonde av hug og
hått, men òg bymann. Han budde i Christiania det meste av livet, var ein smålåten
kar som mest gøymde seg bort, men med eit glimt i auga og ein god forteljar i venelag. Ungkar med ein draum om ei kvinne som livsfølgje.
Aasen var full av talent som språkgranskar, folkeopplysar, språkpolitikar – og ein
sann demokrat. Han gjorde det lettare for folk å ytra seg munnleg og skriftleg. Han
arbeidde for å gje norsk nasjonalisme eit demokratisk, folkeleg og antisjåvinistisk
innhald. Men han var òg internasjonalist, både av legning og som språkgranskar.
Samstundes var Aasen godt orientert i annan vitskap. Kort sagt, Aasen var brubyggjar: Mellom det folkelege og det vitskaplege, mellom gransking og politikk, mellom
det nasjonale og det internasjonale. Ein pioner i si tid, eit livsverk for ettertida, ein
inspirator for vår eiga tid.
Stiftinga Ivar Aasen-året 1996 er eit kulturtiltak som 100 år etter at han døydde skal
byggja bruer mellom Aasens livsverk og vår tid. Mange kommunar, institusjonar,
lag og foreiningar vil ta sine tak i Aasen-året, som er ein nasjonal kulturdugnad med
mange og varierte arrangement.
Vi vonar at denne kortbiografien kan tene sitt føremål: Å gje klårt oversyn over eit
livsverk og gje betre framdrift i språkpolitisk arbeid for dei som tek del i lærarkurs,
studieringar, reiselærarordninga – og alle andre interesserte.
Theo Koritzinsky
Bente Vatne
Einar Schibevaag
rådsleiar
styreleiar
dagleg leiar
3
Heim og ætt
4
Ivar Aasen vart fødd i Hovdebygda i Ørsta på
Sunnmøre 5. august 1813. Ørsta høyrde den
tida saman med Volda, og Volda var hovudbygda. Når ein fór over eidet mellom Volda og
Ørsta, var Ekset den siste garden på Voldasida og Åsetunet det fyrste på Ørsta-sida.
Ivar var den yngste i ein syskenflokk på
åtte, og ein attpådalt, som kom sju år etter den
nest yngste. Han vart døypt med same namnet
som far sin – den gongen Iver (men med
dobbeltnamn: Iver Andreas). I målføret sa dei
«Iva», og det var andre som mykje seinare tok
til å skrive «Ivar». Mor deira heitte Guri og var
frå Ytre-Hovden i same bygda. Ho døydde då
Ivar var berre tre år gammal. Det er fortalt at
ho var full av omsut for minsteguten, og på
slutten la ho dei særleg på sinne at Ivar måtte
få lære å lesa. Far deira døydde i 1826, då Ivar
var 13 år. Bror hans, Jon, tok over garden, og
Ivar måtte arbeide for føda heime. Mange år
etter mintest han den tida som fem harde år.
Ivar Aasen vart fødd i Hovdebygda i Ørsta på
Sunnmøre 5. august 1813. Noregs Ungdomslag
reiste minnestein i Åsetunet i 1898.
Ivar hadde ikkje noko særleg lag med kroppsleg arbeid, og bror hans sette strenge krav
både til seg sjølv og andre.
Ivar lærte å lesa utan store vanskar. I
heimen fanst det nokre bøne- og salmebøker,
ein huspostille og «til al Lykke en Bibel, der for
mig var det dyrebareste af Alt, hvad jeg kjendte, da jeg af den kunde faae at vide saa meget
Mærkeligt,» skreiv han seinare. Som andre
born i bygda fekk han dessutan ti skuledagar i
året. Konfirmasjonsdagen 20.11.28 stod han i ei
lånt trøye øvst på kyrkjegolvet. Ho var reint
for stor åt han, for om Ivar var størst i kunnskap, var han minst på vokster. I kyrkjeboka
hadde presten ført inn at Iver Andreas Aasen
var «Præcæteris udmærket i Kundskab og
Begreb og af meget god Opførsel».
Lærar og skulegut
5
Dagen etter den attenårs fødedagen sin 5.
august 1831 skreiv Ivar Aasen søknad til
Ekset i Volda var grannegard med Åsegarden. Her
hadde Aarflotane prenteverk og bibliotek, som Ivar
soknepresten Frants Henrik Blichfeldt, «Deres
Velbaarne Velærværdighed», om å få bli
Aasen lånte bøker frå.
omgangsskulelærar i heimbygda. Det var ledig
post etter ein som hadde rykt opp til å bli
Prost Thoresen ville gjerne hjelpe Ivar Aasen
kyrkjesongar. Etter ei omfattande prøving vart
Ivar Aasen sett til lærar og var det i to år
(1831–33). Då slutta han som lærar og kom i
huset til prost H.C. Thoresen i Herøy på Ytre
Sunnmøre. Prosten pla ta nytilsette skulehaldarar til seg og gje dei vidareopplæring, og
Ivar Aasen hadde etter søknad fått sjansen til
det. Då prosten vart kjend med lærehugen og
evnene hans, tilbaud han Ivar Aasen å få vera
lenger, og han var på Herøy i to år (1833–35).
Fagkrinsen var fyrst og sist latin, med mykje
grammatikk – både «Declinationer og Conjugationer», og elles geografi, soge og øving i
skriftleg framstelling, jamvel i diktekunst.
vidare skulevegen, men Ivar ville ikkje ta imot
slik hjelp. Seinare grunngav han det med at
han heller ville sjå kor langt han kunne koma
med studium på eiga hand og utan å gå på
skule. På den måten meinte han at han best
kunne gjera noko for å tene og hjelpe bondestanden, som han kom frå og kjende seg knytt
til. Etter to år på prestegarden i Herøy skaffa
prosten læresveinen sin arbeid hjå bror åt kona
si, kaptein Ludvig Daae. Han budde i Skodje,
kring tre mil frå Ålesund, på herregarden
Solnør, som han hadde kjøpt då han gifte seg.
Daae og kona hadde seks born, fødde mellom
1821 og 1831, og dei skulle Aasen vera lærar
for. Han kom til å bli på Solnør i sju år, vart
glad i staden og hadde det godt der (1835–42).
Huslærar, diktar og granskar
6
Heilt frå tolvårsalderen hadde Ivar Aasen
skrive dikt. Det var eit rikt miljø for dikting
mellom interesserte folk knytte til garden
Ekset i Volda. Dei skreiv dikt og synte kvarandre, og dei drøfte form og innhald. Aller
mest interessert i diktinga åt Aasen var den
unge Sivert Aarflot, son på Ekset. Ivar skreiv
fyrst mest høvesdikt og kristelege dikt. Hjå
Thoresen utvikla han givnadene vidare ved
alvorleg arbeid og medvitne øvingar for å lære
diktekunst. I ledige stunder på Solnør vigde
han seg meir til andre felt for studium og
arbeid. Etter kvart vart det særleg to område
han samla interessa om. Det eine var botanikk.
Ivar Aasen ferdast mykje i skog og mark,
studerte blomar og andre planter, som han
laga samling av. Det andre feltet for interesse
og arbeid var grammatikk, eit studium av
korleis språket er laga. Det tok til med han
endå var heime, då han fekk eit handskrive
utdrag av ein grammatikk som ein i grannelaget, Ole Digernes, hadde laga på underoffisersskulen i Bergen. På Solnør fann Ivar
mellom tale og skrift, slik at Noreg kunne få eit
handbøker av ymse slag, og han fekk låne
bøker av ein prest som kom i huset. Systemati-
skriftspråk som låg nærare norsk talemål.
Wergeland tala for ei oppnorsking av det
sering og tilskiping av eit samansett tilfang er
sams for faga grammatikk og botanikk, og dei
danske skriftspråket ved å ta opp ord frå
dialektane. P.A. Munch meinte at ein slik
to læreemna høvde visst godt for huslæraren
på Solnør.
framgangsmåte ville øydeleggje språket. Det
var dansk og måtte vera dansk, men ein kunne
Kaptein Daae heldt aviser og tidsskrifter
frå Kristiania, som Aasen også fekk høve til å
kanskje laga eit nytt skriftspråk bygt på ein
god dialekt og på gammalnorsk.
lesa. Med stor interesse studerte han eit par
artiklar som den seinare historikaren P.A.
Aasen vart oppteken av dette og skreiv ned
sine eigne tankar om det i eit stykke på fire-
Munch og Henrik Wergeland skreiv mot kvarandre om vilkåra for norsk språk etter 1814.
fem sider: «Om vort Skriftsprog». Han skreiv
både prinsipielt og praktisk, motiverande og
Dei tok for seg tilhøvet mellom norsk talemål
og dansk skriftspråk, og drøfte om ein kunne
appellerande. Vi burde skaffe Noreg eit eige
skriftspråk ved å få samla inn ord og gram-
og skulle gjera noko for å minke skilnadene
matiske opplysningar om bygdemåla. Dei
7
Til venstre Solnør gard i Skodje, der Ivar Aasen i sju år (1835–42) var
huslærar for borna til Barbara og Ludvig Daae. Over diktaren Henrik
Wergeland og historikaren Peter Andreas Munch, som båe var opptekne
av språksituasjonen i Noreg. Dei tenkte ulikt om det, og ingen av dei så
radikalt og røyndomsnært som Aasen.
kunne sendast til eit selskap av målkunnige,
skriftspråk. Det sosiale ligg under eit mykje
som skulle jamføre og velja ut, det vil seia setja
opp ei norm – «og efterat saaledes Hoved-
sitert utbrot om kor vondt det «altid» hadde
gjort han – den 22 år gamle sunnmøringen, å
sproget var bestemt, skulde dette Selskab
udarbeide en fuldstændig norsk Ordbog, med
høyre «vort Almuesprog krænkes og belees».
Straks han i 1836-stykket hadde nemnt det
tilsvarende Grammatik». Hovudsaka var å
byggje på alle dialektane, og at ei gruppe av
sosiale momentet, kjem han også med ein
nasjonal grunn til at vi ikkje skal sleppe frå oss
målkunnige skulle avgjera skrivemåte og
målreglar. Aasen skreiv dette stykket i januar
heimemålet, som han kallar både «denne
kostelige Skat fra Fortiden» og «en hellig Arv».
1836, men det vart ikkje prenta før i 1909 (i Syn
og Segn og etter kvart fleire stader). P.A.
Munch hadde hatt berre lause tankar om noko
slikt, og han ville halde seg til éin dialekt og
byggje nært på gammalnorsk.
Aasen gav både nasjonale og sosiale
grunnar for framlegget om eit nytt norsk
Ferder frå Solnør
8
Endå så godt Ivar Aasen hadde det på Solnør,
vart han etter kvart noko misnøgd med stoda
si. Han hadde ein sterk trong til å arbeide
fagleg, og han kjende at han hadde evner i seg
til å nå ut over det steget han hadde nått til.
Dette var bakgrunnen for at han sommaren
1840 tok til Molde for å syne fram plantesamlinga si for prosten der, Deinboll, som var
ein kunnig fagmann i botanikk. Prosten var
interessert i samlingane hans, men hadde ikkje
mykje tid, og det kom ikkje noko ut av ferda.
Sommaren 1841 fór Aasen til Bergen med
dampbåt frå Ålesund. Også då hadde han med
seg plantesamlinga, i fire store pakker, og
dessutan ein grammatikk han hadde laga over
heimemålet og nokre andre oppskrifter om
målet på Sunnmøre. Føremålet med ferda var å
finne ein utveg til å få følgje «en uimodstaaelig
Lyst til at læse og samle Kundskab», som
hadde lege i han frå barndommen. Med hjelp
av presten Greve i Bergen, som han hadde treft
før og difor fyrst oppsøkte, kom han i samband med eit vitskapleg miljø i byen, mellom
dei biskop Jacob Neumann. Dei vart ikkje
interesserte i plantesamlinga, men så mykje
meir i grammatikken.
Bakgrunnen for interessa var nasjonalromantikken, eit levande ynske i dei høge
samfunnsklassene her i landet om å dra fram i
dagen alt slikt som var særleg norsk, og som
kunne vera eit vokstergrunnlag for den unge
nasjonen som hadde fått politisk fridom i 1814.
Biskop Neumann vart så oppglødd for den
grammatiske studien over sunnmørsmålet at
han straks skreiv eit stykke i Bergens Stiftstidende om den merkelege bondeguten frå
Sunnmøre. Saman med det han sjølv skreiv, lét
han prente noko han hadde sett Ivar Aasen til
å skrive i nokre ledige timar den siste dagen
han var i Bergen. Det var ei skildring av livet
hans, ein sjølvbiografi av ein 28-åring, som
heller ikkje hadde dei heilt store ytre opplevingane å fortelja om. Gjennom Neumann fekk
skulemannen Frederik Moltke Bugge, formann
for Vitskapsselskapet i Trondheim, vita om
Ivar Aasen og arbeidet hans. Bugge vart endå
meir oppglødd enn Neumann, og han fekk
selskapet til å løyve pengar, slik at Ivar Aasen
kunne fara sørover på Vestlandet for å gjera
tilsvarande målgranskingar i andre bygdelag
som han før hadde gjort på Sunnmøre. Førebels vart det sett ei tidsramme på to år for
dette. Aasen skulle ha 150 spesiedalar om året
og sjølv koste ferda med det tilskotet.
Langferd og gransking
Aasen drog heim frå Bergen i lyft stemning,
9
endå ikkje noko vart avgjort før lenge etterpå.
Vitskapsselskapet gjorde vedtaket om å løyve
pengar i februar 1842, men Aasen fekk ikkje
vita det visst før han kom til Trondheim med
det ærendet i juli 1842. Om hausten (29.9.42)
tok han heimanfrå med fyrst å få båtskyss over
Voldsfjorden og å gå over til Nordfjord. Han
fór snøgt gjennom Fjordane til Sogn. Om
vinteren var han lenge i Sogndal og på våren ei
stuttare tid i Eivindvik i Ytre Sogn. Det neste
bygdelaget var Nordhordland. Der vart han
verande i ni månader, mykje lenger enn han
ville, fordi han måtte vente på pengar for å
koma seg vidare. Grunnen til at han ikkje fekk
pengane då han skulle, var helst noko sommel
av den ansvarlege i Trondheim. Etter den
vanskelege ventetida, som han likevel nytta til
konsentrert arbeid, gjekk det betre sørover på
Vestlandet. Aasen sende regelvisst og etter
avtale meldingar til oppdragsgjevarane om
korleis arbeidet gjekk. Han bygde opp ordsamlingane og fornya dei grammatiske oversyna på det grunnlaget han hadde heimanfrå.
I ei melding frå Skånevik i Sunnhordland
sommaren 1844 bad Aasen om å få stipendet
lengt, så han kunne halde fram på Sørlandet
og Austlandet. Vitskapsselskapet gjekk med på
det. Hausten 1844 fór han over Jæren og ytre
Vest-Agder til Kristiansand og tok derifrå til
Setesdal i to-tre veker. I 1845 fór han frå
Kristiansand gjennom Aust-Agder til Telemark, der han var lenge i Seljord. På ferda
vidare hadde han dei lengste opphalda på Nes
i Hallingdal, i Slidre i Valdres og Sel i Gudbrandsdalen. Etter opphaldet i Hallingdal
sommaren 1845 gjekk han til Kristiania og var
nokre dagar der. Han kom til hovudstaden
Fyrste vinteren Ivar Aasen drog på målferd, var han
lenge i Sogndal og om våren ei stuttare tid i Eivindvik i Ytre Sogn. Både Sogndalsfjøra og andre stader
han heldt til, teikna han. Han heldt forresten «det
Sognske» for eit særs godt målføre.
fyrste gongen nett ei veke etter at Wergeland
hadde anda ut i Hjerterum, og to dagar etter
gravferda hans 17. juli.
Aasen kom til Trondheim i november 1845
og slo seg til der om vinteren. Han skreiv ein
lang artikkel om arbeidet og planane, og heldt
elles fram med å leggje til rette både det
grammatiske tilfanget og ordfanget han hadde
samla. Frå mai til desember 1846 var han atter
ute i marka, då i Trøndelag og på Helgeland.
Vitskapsselskapet gav han som særskilt oppgåve å dra til Helgeland for å røkje etter om
det var råd å finne arkeologiske eller andre
minne som kunne prove at dei fyrste nordmennene hadde trengt inn i landet nordfrå.
Det var ein tanke den norske historiske skulen
den gongen var mykje oppteken av og ville
utnytte til beste for Noreg i den vitskaplege
diskusjonen om Norden i fortid og samtid.
Aasen fann ingen vitnemål om ei slik innvandring, og ettertida har synt at tanken var eit
feilskot.
Bøkene om folkemålet
10
Aasen vart verande i Trondheim til september
1847. Då drog han over Østerdalen og gjennom
Hedmarka og Romerike til Kristiania, og han
var framleis interessert i talemålet der han fór
fram. Vel framkomen la han med ein gong
fram for fagfolk som P.A. Munch og andre
manuskriptet til Det norske Folkesprogs Grammatik. Han fekk inn merknader og tok omsyn
til dei. Boka kom ut i mars 1848. Etter det gjekk
Aasen straks vidare med å skipa til ordstoffet
han hadde samla, og Ordbog over det norske
Folkesprog var ferdig i juni 1850. Snøgt etter båe
verka kom det mykje ros og vellæte i fagskrifter og sameleis i aviser. Det som gjorde
mest inntrykk, og som gledde Aasen mest, var
den omtala arbeida hans fekk av den store
autoriteten i språk og historie, P.A. Munch.
Han skreiv at grammatikken var «ikke alene
en Prydelse for vor Litteratur, men ... et
Nationalverk, af hvilket det hele Folk kan være
stolt.» No kunne alle sjå at «den ældgamle,
mere end tusindaarige Norrønatunge endnu
kraftigen lever og rører sig hos Folket og med
en egte, oprindelig Klang, som man endog paa
Island forgjeves søger». Ordboka var ikkje
mindre rosverdig: «Den samme Klarhed og
Præcision, som vi allerede have lært at beundre i Grammatikken, udmærker ogsaa i Ordbogen alle Forklaringer og Begrebs-Udviklinger.»
Sommaren 1850 drog Aasen til Sunnmøre
Tittelsida i grammatikken over det norske folkemålet (1848). P. A. Munch skreiv at denne boka var
og var der vel eit år. Då hadde han ikkje vore
heime på åtte år, og han budde i Aasen. Frå
eit nasjonalverk som heile folket kunne vera stolt
av. Ordboka over det norske folkemålet, som kom ut
1851 fekk han løn av staten til å halde fram
med gransking av folkemålet, og løna hadde
i 1850, var ikkje mindre rosverdig, meinte Munch.
han så lenge han levde. I tida på Sunnmøre
laga han og gav ut ein endeleg versjon av
Sunnmørsgrammatikken, som var det fyrste
Landsmål – nynorsk
vitskapsarbeidet hans. Sommaren 1851 var han
Vitskapsselskapet i Trondheim hadde vore
på opplevings- og oppskrivingsferd til NordNoreg, fyrst i Lofoten og derifrå til Tromsø.
mest interessert i å få drege fram og få kasta
lys over det norske folkemålet. Meir enn sel-
Aasen kom ikkje til Nord-Noreg seinare.
Hausten 1851 fór Aasen attende til hovud-
skapet hadde Aasen eit føremål i tillegg med
innsamlingsarbeidet sitt, og dét var i tankane
staden. Der vart han buande resten av livet,
men mest alle åra mellom 1852 og 1868 var han
hans heile tida, på langferda og etterpå:
Han ville bruke det innsamla tilfanget som
på innsamlingsferder om somrane. Dei fleste
gjekk til Austlandet og til Telemark og Agder,
grunnlag for å laga eit norsk skriftspråk. Etter
at han hadde fått frå handa grammatikken og
men han var òg til Vestlandet og Trøndelag. Ei
slik ferd hadde gjerne det konkrete føremålet
ordboka over folkemålet, samla han seg fullt
om arbeidet med å laga eit skriftmål, det som
at han skulle etterprøve skriftleg tilfang som
han hadde funne eller fått inn, og han samla
fekk namnet landsmål, og som seinare skulle
bli nynorsk. Etter vanleg lære skal Aasen ha
også alltid nytt. Aasen treivst ikkje med ferdalivet. Han tykte det var plagsamt å ta inn hjå
skrive og brukt ordet «Landsmaal» for fyrste
gong i eit dagboksnotat for 1. juni 1851:
framandfolk, som gjerne hadde lite skjøn for
arbeidet hans. På langferda hadde han sett
«Begyndt at omskrive nogle Viser i Landsmaalet.» I røynda var han tidlegare ute. Alt i
fram til å bli ferdig og kunne slå seg til ro.
Likevel hadde han også glede av det sosiale
eit brev i 1849 skreiv han at han ville laga
nokre «Prøver af Landsmaalet» saman med eit
samværet som ferdalivet førte med seg, og han
vart kjend med mange menneske. Aasen la
framlegg til grammatisk norm for eit slikt mål.
I nokre dikt og andre skriftstykke frå kring
mykje vinn på å finne fram til folk som
verkeleg kunne målføret, og som hadde slik
1850 prøvde Aasen seg fram med ymse skrivemåtar på eit normalmål. Eit meir ettertenkt
åndsdaning at dei kunne samtala om talemål
og andre språklege kulturminne. Han spurde
framlegg til ei skriftnorm gav han med Prøver
af Landsmaalet i Norge, ei bok på 120 små sider,
heimelsfolka beinveges ut om ord og korleis
dei vart bøygde, men han lydde også alltid
som kom ut i juni 1853. Boka har to delar, i den
fyrste eit utval av prøver på målføre frå alle
nøye etter og noterte ned korleis folk tala når
dei brukte språket spontant og fritt.
kantar av landet og i den andre tekstprøver av
ymse slag, skrivne i den målforma Aasen
hadde kome fram til, med aukande stilistisk
vanskegrad. Av innhald var det fyrst folkeminne, skrøner, segner, gåter, ordtak, så nye
stykke som forteljing og sakprosa og til sist
omsetjingar frå andre mål, både resonnerande
prosa og dikt frå verdslitteraturen. Norma
hadde han laga ved å jamføre og velja ut
former frå dei målføra han tykte var best, og
mellom dei hadde han funne at «især det
11
12
Hardangerske, Vossiske og Sognske» peikte
det var å bruke for folk som tala norske mål-
seg ut. Han bygde på sams drag i dei målføra
som ei beingrind, men tok opp ei og anna god
føre. Likevel ynskte han ikkje å ta i bruk landsmålet brått og på alle område, og han hadde
form frå andre målføre. Med den framgangsmåten kom han til ei høveleg målform, som
ikkje tankar om at det skulle trengje unna det
tradisjonelle skriftspråket med det fyrste. Det
nærma seg til det gamle målet, og som elles
høvde såleis saman med bygdemåla at ein
måtte berre vera høve til også å bruke ei
skriftmålsform som var bygd på norsk tale.
kunne sjå dei som utgreiningar av det oppsette
mønstermålet. Seinare nemnde han også
Fekk folk opplæring i ei slik skriftform, ville
det snart syne seg at ho var mykje lettare og
hallingmålet som eit mønster.
Med Prøver af Landsmaalet var det stort sett
betre å bruke enn dansken.
Eit viktig og verdfullt verk der Aasen
gjort. Norma frå 1853 gjorde Aasen nokre
inngrep i seinare, men ikkje så mange eller så
brukte det nye normalmålet, var ei bok som
kom i 1856: Norske Ordsprog. I innsamlings-
viktige brigde. Han heldt trufast på den skrivemåten han hadde arbeidt seg fram til, og verja
arbeidet sitt tok han alltid med spørsmål om
ordtak og skreiv opp dei han fekk tak i.
han mot alle tankar, framlegg og prøver på å
setja opp andre skrivemåtar. Eit prinsipielt
Ordtaka var forma på målføre, men hadde eit
allment innhald og var aktuelle for alle, og dei
skrift om korleis han såg på ei norsk målform,
gjorde Aasen ferdig i 1854 med «Afhandling
bar fram målet i samanheng, konkret og
levande. Han heldt fram med å interessere seg
om en norsk Sprogform», men det skriftet vart
ikkje prenta før i 1917.
for ordtak, og det kom ei ny utgåve i 1881, der
andre synsmåtar var lagde til grunn for til-
Då Aasen såleis gjennom ymse tiltak hadde
synt at han meinte alvor med landsmålet, kom
skipinga.
det snart motlegg frå folk som kjende framlegget om eit norsk skriftspråk som eit trugsmål mot det språket som var nedervt frå
dansketida, og som var naturleg for dei. På
den tida hadde P.A. Munch gjeve opp måltanken sin frå ungdomen og skreiv hardt imot
både fornorsking og eit nytt norsk mål. Andre
høgrestandsfolk såg det på same måten. Dei
meinte at å gå over til eit skriftspråk bygt på
talemålet åt bønder ville vera å seia nei til all
kultur og åndeleg framgang. Imot slike motmenn tala Aasen i 1850-åra saka for landsmålet
i nokre lange artiklar og innlegg i ordskifte.
Han kom med harde utfall mot det danske
målet i Noreg, og synte kor tungt og vanskeleg
Grunnlagsskriftene for
landsmål og nynorsk
Ikkje lenge etter at Aasen var ferdig med
normframlegg som andre seinare har kome
grammatikken og ordboka (1848 og 1850), tok
han til å tenkje på nye utgåver av dei to
med, har hatt Aasen-normalen som eit fast
haldepunkt å vise til og å plassere seg i høve
bøkene. Det var ikkje berre fordi innsamlingsarbeidet stadig gav nytt tilfang som gjerne
til.
skulle ha vore med i dei prenta bøkene. Vel så
mykje var grunnen at stoda hadde vorte
1864. Samstundes med at Aasen gjennom post
og personleg frammøte gav ymse folk gåve-
annleis etter at det var sett opp eit normalmål.
På denne tida såg Aasen ikkje berre blidt på
eksemplar av det nye verket, var han i ferd
med å ordne eit ordregister. Han kvilde ikkje
grammatikken han hadde laga over folkemålet, men kom til dels med hard kritikk av
anten på grammatikk, på laurbær eller noko
anna, men var rastlaust oppteken med å ordne
sitt eige arbeid. Han hadde kome til at ein
grammatikk som ikkje sette opp ei fast skrift-
ord. For andre gong kasta han seg over arbeidet med ei ordbok etter at ein grammatikk var
norm, berre var ei materialsamling, og det
skulle ein ikkje vera nøgd med. Frå slutten av
fullført. Førebuingane munna ut i at han
15.8.1865 hadde «Begyndt paa Ordbogen».
femtiåra var han derfor i full gang med å
leggje til rette og skipa til både gammalt og
Den 19. var han nesten ferdig med det fyrste
heftet (til ordet «andra»), den 22. hadde han
nytt tilfang under eit nytt og samlande synspunkt: Det skulle bli ein grammatikk for det
det «Annsamt» (han hadde vel nett skrive om
det ordet), og den 2.9. var tredje heftet fullført
landsgilde normalmålet.
Arbeidet med den nye grammatikken vart
(til «Avbrøyting»). Sjølve skapinga var godt i
gang. Aasen lånte ordbøker, gjorde utskrifter
mykje stridare enn Aasen hadde tenkt seg. I
1859 meinte han at det skulle vera gjort på eit
av ordbøker og andre tekster, og han skreiv
Ordbog.
års tid, men det gjekk år etter år. Aasen sleit og
kjende på at han røynde seg meir enn nokon
Aasen førte manuskriptet inn i hefte, kvart
på 24 sider. Han noterte regelvisst korleis
gong, og kan hende meir enn han hadde godt
av. Berre kapitlet om bøyingsformene brukte
arbeidet gjekk fram, kva for nummer av hefte
han var ferdig med på den og den datoen, og
han eit år på. I 1864 var arbeidet likevel ferdig.
Då var det ikkje ein grammatikk over eit
kor langt heftet nådde i den alfabetiske ordmassen. Ved vanleg framdrift gjekk det om lag
folkemål han la fram; det var Norsk Grammatik,
ikkje noko mindre enn det. Med den gramma-
ei veke på eit hefte. Når han nådde runde sidetal, nemnde han også dei, i alle høve tusental,
tikken hadde han kome med noko ein framleis
kan sjå som eit hovudverk i kunnskapen om
og gjerne hundretal som låg nær alfabetiske
milestolpar, slikt som enden av ein bokstav.
norsk mål. Det er eit verk som for alle tider
fortel om nedervt norsk talemål, og som gjer
Under den langdryge bokstaven «s» sette han
også kryss for konsonantsamband som «sl».
greie for ein systematisk og samanhangande
skriftnormal bygd på eit heilskapssyn om ei
Merknadene om framgangen i skrivearbeidet
går saman med andre dagbokmerknader; at
historisk tufta, landsgild skriftnorm. Alle
folk kom på vitjing, eller at han sjølv var i
Den nye grammatikken var ferdig til påske
13
14
teater, om kjøp av akevitt eller skruveblyant,
Ivar Aasen
om pengar i eige og pengar som gåve og kan
hende om sjukdom og murring i kropp og
røykte jamt
pipe med
lemer. Arbeidet gjekk jamt framover, sommar
som vinter, haust og vår. Ved årsskifta vart det
han arbeidde. Denne
opphald for skuld meldinga til departementet,
oppryddingsarbeid eller andre oppdrag. I det
eine lasta
hans vart
heile var åra med ordboka ei rik og god
arbeidstid. Tilfanget var så stort at Aasen som-
seinare
nytta i
tid var mest oppteken av korleis han kunne
skjera det ned.
vareskryt
frå Tiede-
Ved årsskiftet til 1869 hadde han kome til
hefte 105 med sambandet «sl»; julekvelden
manns
Tobaks-
slutta han med ordet «smakka». Ved neste
årsskifte utgjorde manuskriptet meir enn 3400,
fabrik.
rett nok halve og handskrivne sider. Han
hadde rekna ut at dei ville fylle ei bok på meir
enn 1100 sider, «og saa stor burde denne
Ordbog ikke være». Han visste forresten korleis han skulle få ho stuttare. Mange forklaringar var for lange, merknader og omsetjingar
ikkje heilt naudsynte, og rekkjer av samansette
ord så enkle at ein kunne skjøna dei utan for-
skreiv det om att og om att, mest like mange
klaring. Før årsskiftet 1869–70 var arbeidet ført
fram. Dagboknotatet for 4.12.69 seier det stutt
gonger som føreordet til grammatikken av
1864. Det siste arket var reintrykt til jonsok.
og set ei materiell ramme om den åndelege
milestolpen: Han var «Ferdig med Ø (Side
Nokre veker etter drog Aasen ut frå byen for
fyrste gong på lenge. Han skulle ikkje så langt
3453)», som var siste bokstav i alfabetet då, og
han gjekk ut for å kjøpe tobakk og få seg ein
forresten, berre til Granavollen på Hadeland
for å høgtide minnet åt venen Aasmund
kaffikopp. Det vart oppsummert dagen etter:
«Forrige Dag sluttet Ordbogen.»
Olavsson Vinje, som var avliden der tre år før.
Årstalet var endå ikkje 1870. Manuskriptet
var sett opp, men måtte ettersjåast. Rettingar
og tillegg vart gjorde, trykking om senn avtala,
og det vart ein hard og endelaus korrektur.
Ikkje endelaus likevel, for i året 1873 hadde
manuskriptet vorte bok. Føreordet var det
siste, men kravde ikkje minst arbeid. Han
Skriftnorma
Folk som har studert og granska det Aasen
endå talemålet skulle tilseia å skrive gått. Av di
gjorde, har vore aller mest opp i under over
normeringsarbeidet hans. Det var eit saman-
ein skulle syne samanhengen med grunnforma
trygg, måtte ein skrive trygt, endå uttala
sett og fint verk han la fram, der ulike omsyn
stod i høve til kvarandre, og der kvar einskild-
kravde trykt. Aasen sette opp ei ny og sjølvstendig målform, men tok omsyn til dei andre
del vart avmåta etter andre delar. Ulike og til
dels motstridande føremål skulle stettast, og
skriftmåla i Norden. Det var mykje om å gjera
for han at det nye målet skulle kjennast
heile bygnaden i målet vart fastlagd etter eit
heilskapssyn som tok opp i seg ikkje berre
vørdeleg, slik at ein ikkje kom til å tenkje på
nedskrive talemål når ein såg det. Det følgjer
språklege, men nasjonale, sosiale, pedagogiske
og andre sider. Det mest grunnleggjande
vørdsemd med skriftspråk, men nedskrive
talemål, som ein ikkje er van med å sjå i skrift,
kravet Aasen sette, var at skriftmålet skulle
vera eit samlande uttrykk for eit system som
verkar framandt og kan hende litt rart. Derfor
heldt han på mange konsonantar som ikkje
låg under dei norske bygdemåla som ei sams
beingrind. Dette kravet gjorde det naudsynt å
fanst i talemålet. Etter opphavet skreiv han
djup og ikkje jup, som talemålet hadde. Eit
leggje målforma noko attende i høve til den
samtidige stoda åt dei målføra som hadde
anna døme kan vera at han skreiv Huset med
-t, endå konsonanten ikkje blir sagd i tala.
Visa –
soli
vakse lengst bort frå det gamle. Aasen rekonstruerte – bygde opp att – eit noko gammal-
vore mønster. Nett dét kom til å få mykje å seia
i ordskiftet om landsmålet i hans levetid og
etter.
Eit grunndrag i norma som Aasen sette
opp, var den kløyvde endinga i bunde hokjønn
eintal: visa, men soli. Tvidelinga der bar vidare
eit system frå gammalnorsk som på ymse
måtar fanst att i målføra, og dét i fleire enn dei
som hadde delt ending i samtida. Likevel kom
det ved dette fram ei klår motsetning mellom
dei ynskjemåla grammatikken og det gamle
systemet sette, og på den andre sida systemet i
eit fleirtal av målføre og særskilt dei mest
folkerike målføra i landet. Dei hadde både visa
og sola med same ending: -a.
På det meir språktekniske planet la Aasen
ei samanhengslov til grunn for avgjerder om
norma, og dei avgjerdene gjekk også talemålet
imot. Av di ein skreiv god, laut ein skrive godt,
Eit grunndrag i norma
som Aasen sette opp, var
den kløyvde endinga i
bunde hokjønn eintal:
visa, men soli.
15
Bryting og vokster
16
Det var Aasen som skapte landsmålet, og han
Ivar Aasen
var sjølv den fyrste landsmålsmannen. Men
det kom snøgt folk i fotefara hans. Ein av dei
hjelpte
Aasmund
fyrste var Aasmund Olavsson Vinje. Aasen og
Vinje stod kvarandre nær, endå så ulike dei
Olavsson
Vinje mykje
var av karakter og lag. Aasen hjelpte Vinje
mykje i arbeidet med bladet Dølen. Vinje på si
i arbeidet
med bladet
side var aldri vondskapsfull eller ironisk
andsynes Aasen, som han ofte var mot andre.
Dølen.
Vinje på si
Ein annan flokk som følgde Aasen trufast, var
dei såkalla Bergens-målmennene. Også i
side var
aldri ironisk
Trondheim var det tidlege målfolk, og ein av
dei, læraren og bokskrivaren Eirik Sommer,
andsynes
Aasen, slik
hadde mykje kontakt med Aasen og fekk hjelp
av han. I Kristiania var det ymse mållag og
han ofte var
mot andre.
rødelag i sving frå slutten av femtiåra, og Ivar
Aasen var med i nokre slike. Takk vere det
henne. Men når målfolket delte opp både seg
grunnleggjande arbeidet hans med landsmålet,
dei store kunnskapane han hadde, sjølvstendet
sjølve og målet i fraksjonar, gav dei motstandarane av heile tiltaket gode våpen i hende. I
og normsynet han stod for, følgde det stor
autoritet med namnet Ivar Aasen.
1871 kom revisjonistane med det nye bladet
Andvake. Aasen tinga det, men han fekk snart
Likevel var det ikkje alle som bøygde seg
for den autoriteten. Alt Vinje var ikkje samd
slik mothug til målforma der at han skreiv
oppseiingsbrev med ord som var uvanleg
med Aasen på alle måtar, men gjorde eigne
utferder i rettskriving og grammatisk norm. I
sterke til han å vera. Han tykte det var eit
«ulæseligt Herkemaal» dei skreiv. Ut frå
sekstiåra vart skeptikarane til Aasen-norma
fleire: Hans Ross, Steinar Schjøtt, Werner
arbeidet sitt med språkhistorie i åttiåra tenkte
Aasen på å skrive ei eiga avhandling om
Werenskiold og aller mest Olaus Fjørtoft. Dei
hadde hug til å skrive meir nært til talemålet
korleis dei ikkje skulle fara med det norske
målet i framtida. Målet åt somme av dei som
her og der enn Aasen-normalen gav høve til.
Det kom ut skrifter med avvikande mål, og det
skreiv landsmål, kalla han «Fuskemaal» og
skrivarane sjølve for «Fuskere».
kom bladtiltak som følgde andre vegar enn dei
Aasen hadde stikka ut med dei to norm-
Aasen ville gå varleg fram med å ta landsmålet i bruk på nye område, og han såg for seg
kjeldene grammatikken og ordboka. Aasen var
lite glad for det avvikarane stod for. Han var
ein naturleg vokster frå felt som låg best til
rette for eit skriftspråk bygt på folkemålet –
alltid fulltrygg på at norma han hadde sett
opp, var den beste. Ho ville også stå sterkt og
som segner, folkelege forteljingar, naturskildringar, opplysande småskrifter, noveller
ha von om å slå igjennom om berre alle følgde
og lyrisk dikting – til det mest tradisjons-
bundne og derfor det vanskelegaste, som ville
I 1880-åra
vera målbruk knytt til det religiøse. Likevel
laga han sjølv alt i femtiåra ei omsetjing til
arbeidde
Aasen
landsmål av ein kjend salme av Luther: Vaar
Gud han er vaar faste Borg, og den siste store
saman med
salmedikta-
innsatsen hans, i åttiåra, var at han i lag med
Elias Blix og nokre andre omsette Det nye
ren Elias
Blix om å
testamentet i Bibelen til landsmål.
Også ymist anna politisk arbeid med lands-
omsetja
Det nye
målet tykte Aasen at dei helst gjekk for snøgt
fram med. Etter at Stortinget i 1878 hadde gjort
testamentet til
vedtak om at talemålet åt elevane skulle vera
mønster for opplæringa i skulen, skreiv han i
landsmål.
eit brev at han var redd dei då dreiv altfor
mykje med bruk av heimemålet i skulen. Når
det fanst så lite av
klassiske mønsterskrifter på landsmål,
ottast han at dei berre
kom til å hange fast i
«den gamle Røre af
forskjellige Bygdemaal». For Aasen var
det eit normalmål
bygt på målføra som
var vegen til ei ny
språkstode i landet.
Men det ser ikkje ut
til at jamstellingsvedtaket i 1885
gjorde mykje inntrykk på han. Såleis
nemnde han ingenting i dagbok eller i
brev om dei store
politiske stridane om
landsmålet eller om
sigrane på den tida.
17
Mindre verk
18
Etter at Aasen var ferdig med Norsk Ordbog i
1873, gjennomførte han ikkje fleire tilsvarande
store oppgåver. Fleire av dei mindre arbeida
han stelte med, kom han heller ikkje til å føre
heilt fram sjølv. Nokre slike arbeid vart då
ferdige og kom ut som nye tilskot til landsmålet og til kunnskapen om norsk mål. Det
fyrste var boka Heimsyn, som kom i 1875.
Tittelen byggjer på ein vanleg ordbruk om å
lære verda å kjenne, det var å heimsjå seg.
Heimsyn var ei kunnskapsbok, ei orientering
om verda og universet, om vilkåra for livet på
jorda, og om livet sjølv med dyr og menneske.
Framstellinga skulle vera tilmåta for ungdomen og vera til å lære av. Heimsyn gjekk inn
i eit program Aasen hadde for utvikling og
bruk av det nye målet, og boka var samstundes
del av eit sosialt og pedagogisk program om å
spreie kunnskap til ålmenta for å gje vilkår for
eit betre liv. Om ein skal jamføre det med
tilsvarande verk i dag, måtte det vera med
konversasjonsleksika, eller – for å bruke ei
meir dekkjande nemning som har vore brukt
om det same: ei allkunnebok.
Eit meir spesielt verk gav Aasen ut i 1878:
Norsk Navnebog. Det er ei bok på 107 sider i lite
mål, der det meste av plassen er brukt til å gje
lister av personførenamn, kvinne- og mannsnamn. Det var ei vidareføring av noko Aasen
hadde skrive to artiklar om i femtiåra. Saman
med namnelistene gjekk utgreiingar av ymse
sider ved namna. Med det ville Aasen gjera
gamle og gode norske namn kjende og i nokon
mon gje eit oversyn og ein bakgrunn som
forklarte namna. Arbeidet hadde eit praktisk
føremål. Aasen ville gripe inn i og bryte det
han såg som ei uheldig utvikling i namnebruken i samtida. Ved «det store namnebrotet»
Ivar Aasen sette ikkje namnet sitt som forfattar på
tittelsida til allkunneboka Heimsyn (1875), ei
kunnskapsbok som han etla åt ungdomen.
i dansketida hadde nye, innførte namn langt
så langt at han tykte det var verdt å prente
på veg kome i staden for den arven av heimlege, norske namn som hadde funnest frå
manuskriptet. Etter hans tid kom Steinar
Schjøtt til å laga den fyrste dansk–norske ord-
gammalt. Det historiske grunnlaget for namnebruken hadde også P.A. Munch arbeidt med.
boka. Seinare har ymse fornorskingsordbøker
kome med tilsvarande tilfang og peikt i same
Arbeidet åt dei to gav resultat. Etter kvart kom
norske namn meir i bruk, og namn som var
lei, frå dansk til norsk. Men Aasen var den
fyrste.
avgløymde, kom atter i hevd.
Som vi alt har vore inne på, førte Aasen på
Det var talemålet i samtida, dei norske
målføra, Aasen bygde på, arbeidde med og la
denne tida vidare eit anna eldre arbeid, ordtaka. Den andre utgåva kom i 1881. Ordtak var
til grunn for det nynorske landsmålet. Men alt
frå han lærte seg gammalnorsk på Solnør ved å
kunnskap og visdom uttrykt i samanhangande
småe tekster og førte såleis ut over granskinga
lesa sagaer og å studere den islandske grammatikken av dansken Rasmus Rask, var han
av einskildord. Men også einskildord kunne
studerast og leggjast fram på andre måtar enn i
mykje oppteken av gammalnorsk eller norrønt
mål. I femtiåra gav han ut ei lita lærebok i
slike alfabetisk ordna lister som ordbøker er.
Gjennom lange tider hadde Aasen vore opp-
gammalnorsk. Samanhengen mellom det
gamle og det nye målet granska han ved å gå
teken av å sjå saman, gruppere og systematisere ord etter innhald og tyding. På den måten
gjennom dei kjeldeskrifter som fanst frå ymse
tidssteg. På grunnlag av desse studiane tok
hadde han etter kvart skipa mykje av tilfanget
i ordboka i grupper av ord med lik eller nær-
Aasen på sine gamle dagar til å framstelle i
samanheng soga om det norske målet. Det vart
lik tyding. Det hadde vorte manuskript til eit
oversyn over synonym i det norske ord-
ikkje noko stort eller fullferdig verk. Han
tenkte på å prente det som artikkel, men det
tilfanget. Fyrst i åttiåra gjekk han igjennom på
nytt det han hadde gjort med dette fram
vart ikkje noko av. Fyrst i 1954 kom det ut,
som Bidrag til vort Folkesprogs Historie. I det
gjennom åra, men han kom ikkje til å få prenta
det sjølv. Fyrst i 1925 vart det gjort av ein
skriftet og mange andre stader skreiv Aasen
om bakgrunnen for at dei norske i mellom-
annan, og manuskriptet etter Aasen vart til
boka Norsk Maalbunad.
alderen gav opp det gamle skriftspråket sitt og
tok i bruk dansk i staden. Han var ikkje samd
Ei anna oppgåve som hadde følgt Aasen i
tankar og noko i gjerning gjennom det meste
med dei som ville leggje ansvaret eller skulda
på danskane. Aasen la det heile på dei norske
av livet, var ei dansk–norsk ordbok. I arbeidet
med å skrive forklaringar av norske ord på
sjølve og jamførte gjerne med at islendingane
på den same tida heldt islandsk skriftspråk
dansk hadde han røynt kor vanskeleg det var å
bruke dansk skriftmål rett og godt. I arbeidet
oppe, sytte for å skaffe seg prenteverk og fekk
prenta Bibelen og andre skrifter på heime-
med den dansk–norske ordboka prøvde han å
finne dekkjande norske motsvar til danske ord.
målet.
Det var inga lett oppgåve, og Aasen kom ikkje
19
Diktaren Aasen
20
Som diktar har Aasen fått ein plass fyrst og
fremst ved lyrikken sin. Vi har sett at diktinga
hans gjekk attende til barneåra og fekk tilskuv
av eit levande miljø i heimbygda. Dette gjekk
vidare med målmedvite studium av diktekunst
på Herøy. Aasen skreiv høvesdikt, læredikt og
filosofiske dikt. Han skreiv om Guds visdom
og den kloke skipnaden i naturen. Tankar om
liv og daude og sjølvspeglande filosofiske innslag var med, men djupt personleg opplevde
og skapte var dikta ikkje, og dei bar ikkje bod
om fantasirikdom eller om ei boblande frisk
oppkome av syner og hugskot. Dei var lite
meir enn øvingar i diktekunst. Med naudsyn
var alt på streng og regelbunden dansk. I eit
brev til Maurits Aarflot i 1845 sette Aasen sjølv
eit skil i diktinga si med året 1840. Det som var
laga tidlegare, ville han i ettertida ikkje kjennast ved. Noko anna, noko nytt og friskare, kom
inn då Aasen prøvde å dikte på ei anna målform. I dei fyrste førtiåra skreiv han nokre
viser på sunnmørsmål, noko han berre så vidt
hadde prøvt på i trettiåra. Han gjorde ferdig
fem slike viser og gav dei frå seg til prenteverket på Ekset før han tok ut på langferda
hausten 1842. Dei hadde titlar som «Fiskarvise» og «Giftar-taanka».
Etter at landsmålet hadde vorte røyndom
som mogeleg diktarleg uttrykksform, skreiv
Aasen ikkje dikt på dansk lenger. Diktinga
hans skil seg såleis frå det meste han elles
Å dikte kravde mykje tid i alle fall. Alle dikta
Aasen skreiv og lét prente, i samlinga Symra
skreiv, som helst er på dansk-norsk. Han
skreiv ikkje gjerne landsmål utan han hadde
eller andre stader, hadde han arbeidt lenge og
omhugsamt med. Ein kan finne fleire versjonar
rommeleg med tid. Det var nok fordi han sette
store krav til det han skulle gje frå seg på
og utgåver, som ikkje skil seg mykje frå kvarandre, men som det likevel er gjort småe med-
landsmål. Det skulle helst vera formelt fullkome.
vitne inngrep i frå éit steg til eit anna.
Dei fleste prenta dikta før Symra er dei
velkjende songane frå Ervingen i 1855. Det
einaste diktet frå den tida som elles har fått ein
åndsarbeidaren Aasen. Ivar Aasen var «en af
skikkeleg plass i tradisjonen om Aasen som
diktar, er «Dikt og Sanning» frå 1855. Det er
de mest alsidigt begavede Mennesker jeg har
truffet paa. Stor Sprogkyndig, mere end
om diktaren og livet, inspirert av eit dikt om
kunstnaren av den tyske diktaren Schiller. Det
middelmaadig Poet, fin musikalsk Sands.
Humor, Lune og mimisk Begavelse.» Han la til
er storfelt – og om ein held unna «Dei gamle
Fjelli», med ein meir «rik og fulltonande
at Aasen sjølv støtt påstod at han hadde kome
på galen hylle i livet, for det var historikar han
klang» enn i noko anna dikt av Aasen, tykte
Hartvig Kiran, som har skrive om bakgrunnen
skulle ha vore. Daae meinte Aasen då undervurderte evnene sine som språkmann, men
for den fyrste diktinga åt Aasen.
Frå november 1862 og utover vinteren
han kunne visseleg også ha vorte ein ypparleg,
kritisk, nasjonal historikar.
arbeidde Aasen med å skipa saman dikt til ei
samling i bokform. Symra kom ut før jonsok
Men altså diktar. Daae meinte Aasen var
meir enn middelmåtig, men nemnde altså det
1863. Tittelen, med namnet på den fagre
blomen som har framandnamnet Anemone,
ordet. Noka stor og skapande diktarånd var
ikkje Ivar Aasen, det kan ein gje han sjølv og
skulle vera eit symbol. Som vårblomen symre
innvarslar årstida då livet vaknar i naturen,
Ludvig Daae rett i. Han skapte vakre vers om
jordnære emne, men utan rike hugskot eller
skulle desse dikta bera bod om ein vår som var
i kjømda for norsk mål og norsk dikting.
noko flog som lyfter lesaren til nye rømder
med opplevingar av utenkt slag. Likevel har
Samlinga opnar med dikt om landet (Gamle
Norig) og dei som bur der (Millom Bakkar og
diktaren Aasen røynt noko som blir få diktarar
til del. Dikta hans vart laga som viser, og
Berg), naturen (Dei gamle Fjelli) og heimen (I
Heimen der hyggjer seg Barnet best), om
mange av dei har vorte kjære songar som slo
rot i sjølve den norske folkesjela. Utan å ha
garden og grannelaget (Tidt eg minnest) og om
årstidene (Sumarkvelden). Etter det følgjer
vore tenkt på eller tinga som nasjonalsong har
«Millom Bakkar og Berg» vorte nettopp det,
dikt om mennesket og hugen, om kjærleik, liv
og lagnad, klokskap og dumskap og atter om
ein andre og ukrona nasjonalsong, kåra av
folket sjølv. «Dei gamle Fjelli» har vorte sjølve
lagnaden og livet på ymis gjerd. Dikta er velforma og enkle i bygnad og innhald, og til ti av
det musikalsk-verbale uttrykket for kjenslene
åt dei som frå sjøen (eller no like gjerne frå
dei 24 dikta var det sagt frå om tone. Aasen
kalla samlinga to tylfter av nye viser, og det
lufta) ser dei norske fjella som ein vernande
ring om heimen der dei voks opp. Dikta eller
var alvor i visenemninga. Dikta hans skulle
syngjast. Han hadde forresten ikkje sett noko
songane er også det berande elementet i skodespelet Ervingen, som karakteristisk nok er kalla
diktarnamn utanpå boka, for han ville ikkje gje
seg ut for å vera nokon diktar. Det vart likevel
songspel i undertittelen. Då Aasen var med og
studerte inn stykket ved den fyrste framsyn-
snøgt kjent kven som hadde skrive Symra.
Venen Ludvig Daae karakteriserte ein gong
inga på teatret, song han dikta føre til tonar
som kapellmeisteren Sperati skreiv opp etter
diktaren saman med ymse andre sider av
han.
21
Kristiania
22
Ivar Aasen kom til Kristiania hausten 1847.
Om ein ser bort frå opphaldet på Sunnmøre i
1850–51 og avbrota med ferdene omkring i
landet i sommarstida seinare, budde han i
hovudstaden resten av livet. Fram til 1858
hadde han buplass ymse stader, den lengste
tida i Storgata 6. I 1858 kom han til Teatergata,
også nr. 6. Der hadde han to rom i andre
høgda over inngangen. Det var ikkje noko
framifrå eller ideelt husvære, og Aasen tenkte
tidleg på å flytta. Det var ein tanke som kom
fram att ikkje sjeldan seinare, men som ikkje
vart sett ut i livet. Folk som vitja Aasen, skreiv
om «to smaa, skidne Rum», og meinte at det
mest var giddeløyse som gjorde at han ikkje
skaffa seg noko betre. Ikkje før i 1880 flytte han
frå Teatergata, og då til Holbergs gate 23. Der
vart han buande så lenge han levde. Han
hadde alltid kosten hjå vertsfolket og betalte
for kost og losji. Matsetelen var helst tarveleg,
men var god nok for den smånøgde Aasen. Det
Teatergata 6 i Kristiania. I to små rom over
inngangen budde Ivar Aasen frå 1858 til 1880.
låg ikkje for han å slå stort på med det eine
eller det andre. I daglegrommet sat han og
mykje av innflyttarar frå bygdene og frå andre
arbeidde, og dit inn fekk han maten til faste
tider. To gonger om dagen gjekk han på byen,
byar. Det fanst privathus, forretningar, hotell,
brennevinskneiper og lyse og vakre lundar,
for å dra frisk luft og røre lemene og for å gå
innom på ein eller annan kafé eller ei kneipe
særleg på Vestkanten. Der gjekk då som no
Drammensveien. Også ei anna velkjend gate
og der få seg ein kaffikopp, eit glas øl eller ein
toddy, og så lesa aviser som var lagde ut.
gjekk som no, men fyrst i 1852 fekk den tidlegare Slotsveien og Østre Gade til saman
Kristiania på Aasens tid var ikkje nokon
storby. Då han slo seg ned der sist i førtiåra,
namn etter Karl 3. Johan. I 1858 var det ein stor
brann i sentrum. Den gjorde inntrykk på
budde det lite meir enn 25 000 menneske i
byen. Men han var i rivande vokster, meir enn
Aasen, og han skreiv om brannen i brev, slik
han også hadde skrive med otte om brannskot
alle andre byar i Norden, og alt i 1870-åra
hadde folketalet auka til 100 000. Det var ein
og alarm då han budde i Trondheim. Det
hende at sjukdom herja i Kristiania, og det var
by med låge trehus, gasslykter på nokre gatehjørne og hestesporvogner i gatene. Folke-
fleire koleraepidemiar med Aasen budde der.
Aasen var bonde av opphav, men opp-
setnaden var samansett, for voksteren kom
haldet i hovudstaden gjorde han også til by-
23
borgar. Han vande seg til folkelivet og trafikken i gatene, dei faste spaserturane på stroket
Om vinteren kunne folk gå på skeiser på fjordisen
utanfor Akershus festning. Sommarstid var Ivar
og om vinteren på fjordisen, vitjingar på kafear, kneiper og teater. Helgedagane opna han
Aasen fast gjest på sjøbadet der.
alltid heime med å lesa teksta for dagen på
grunnspråket gresk, og han søkte trufast til
teater, salongar med servering og damer som
kyrkje. Det var Vår Frelsars kyrkje (no Oslo
domkyrkje) han rekna for «Kirken», men han
gjekk også i andre kyrkjer, jamvel i den katolske St. Olav. Aasen var stamgjest på teatra der
han budde, fyrst i Kristiansand og Trondheim
og så for fullt i Kristiania. På teatret – eller det
han gjerne kalla «Komedien», tok han for seg
av alt slags repertoar. Teatra kunne by på fleire
stykke same kvelden, og Aasen hadde heller
ikkje noko imot å sjå same stykket om att ein
annan kveld. Til utelivet hans høyrde faste
vitjingar på den viktigaste underhaldningsstaden i byen, Klingenberg. Der var det lett-
song, det var framsyningar av knivkastarar og
ymis hugnad med morofolk, ein kunne sjå
tigrar, lysbilete og anatomiske museum. Aasen
tok ope inn av alt slikt som byen baud på, men
han var nok mest ein tilskodar og opplevar.
Han lydde på ordskifta i Stortinget og møtte
fram ved viktige einskildhende, som då
Hovedbanen til Eidsvoll vart opna i 1854, eller
då Bjørnson avduka stytta over Wergeland i
1881. Han følgde med når nokon av kongehuset kom til byen, og såg på når det var fakkeltog for storfolk. Han skoda mot himmelen
når kometar var varsla, og var om sommaren
stamgjest på sjøbadet utanfor Festningen.
Tankar på kjærleik
24
Ivar Aasen gifte seg ikkje, men av dagbøker og
brev og av diktinga hans ser vi at han sakna
mykje kjærleik og heimeliv, og at han drøymde
om det. Nokre få kvinner han møtte i livet,
tenkte han på som mogelege livsfølgje. Den
fyrste var ei han kom saman med då han var
heilt ung, på prestegarden på Herøy. Ho heitte
Berte Vike og tente i huset der. Dei såg på
kvarandre og talast ved og var kan hende trulova. Men då prosten vart kjend med det som
var mellom dei, gjekk han sterkt imot, for det
kom i vegen for tankane han hadde med å få
Ivar fram på skulevegen. Dette skal ha vore
noko av bakgrunnen for at Ivar slutta på
Herøy og kom til Solnør. Berte gløymde ikkje
Ivar, og ho oppsøkte han der ein sundag. Ivar
visste om det, men heldt seg ute i skog og
Ivar Aasen skal ikkje ha vore særskilt ven, men på
dette fotografiet frå 1871 var han då ikkje usjåleg
heller. Men gift vart han ikkje.
mark og let Berte vente fåfengt. Ho gifte seg
sidan med ein som heitte Pål.
leg frå Kristiania då han hadde kome attende
Mykje seinare, i 1852, då Aasen nærma seg
førti år, openberra han i brev til Ludvig Daae,
dit. Ho svara fint attende at ho ikkje elska han,
så det kunne ikkje bli noko mellom dei. På den
ein av elevane frå tida på Solnør, at han hyste
kjærleikstankar for den eine systera hans,
tida eller like etter fann ho ein annan som ho
gifte seg med.
Susanne. Henne hadde han òg hatt som elev i
Daae-heimen. Men han meinte ikkje han kunne
Ein gong til baud Aasen seg fram for ei
kvinne, ho heitte Marie Landmark. Det var i
ha voner om å nå fram som belar hjå henne og
baud seg ikkje fram nokon gong. Susanne
1861, Ivar nærma seg femti då, og Marie, som
hadde vore barn i huset på Solnør med Aasen
Daae var dessutan sjukeleg, og vel tre år etter
døydde ho.
var der, var tretti. Aasen hadde treft henne att
fleire gonger då ho styrte huset åt fyrst éin
Ein god ven av Aasen i Volda, Maurits
Aarflot, hadde mykje omsut for å skaffe venen
prest og så ein annan. I friarbrevet til Marie
følgde Aasen det naturlege laget sitt; han var
sin eit livsfølgje, og han fekk Aasen til å fri til
syster åt si eiga kone, ho heitte Marta Skjelde-
lite baus og gjorde seg små voner. Dei vonene
han måtte ha hatt, slo då heller ikkje til. Heller
rup. Aasen skulle gjera det på ein tur til Volda
hausten 1855, for Maurits meinte det hasta
ikkje Marie kunne tenkje seg å gifte seg med
han. Ho gifte seg nokre år etter med ein lærar
mykje då; det var nokon annan som visst låg
etter henne. Ivar såg Marta ved kyrkja, men
frå Valdres. Aasen tykte det var vondt å få
brevet med avslaget, men gjekk på teater og
tala ikkje ved henne. I staden fridde han skrift-
las bøker for å koma over nederlaget og tapet.
Ivar Aasen – lag og lynne
Mange har gjeve ord for tankane og tokkane
25
sine om heile verket til Ivar Aasen eller om
visse sider av det og også om personen sjølv.
Han var eineståande i soga vår og spesiell på
visse måtar. Det han gjorde som språkmann,
vedkom heile nasjonen, for det galdt både den
sams røysta vår og måten kvar einskild skulle
Blyantteikning av Mathias Skeibrok frå 1886.
uttrykkje seg på. Dessutan var Aasen diktar og
gav folket ein songskatt som har vore nasjonsbyggjande, og som nasjonen har levt på –
somme delar av han svært mykje, men heile
nasjonen i nokon mon. Ut frå dette er det berre
naturleg at vi har fått ein rik flora av soger og
segner om Ivar Aasen. Desse nedslaga frå livet
hans kan ha kome fram ved ein samverknad
av det særmerkte ved personen Aasen og av
det han stod for både fagleg-vitskapleg,
litterært-kunstnarleg og allment menneskeleg.
Det Aasen var som menneske, går på ulike
måtar fram av soga om verket hans og av
mangt som knyter seg til det. Slik som med
mange andre kan ein seia om Ivar Aasen at
mannen og verket var ein einskap og heilskap
og må sjåast i lys av kvarandre. Gjennom
arbeidet og verket står også personen klårt
fram.
Om ein skal gå til nokon som kjende Ivar
Aasen personleg for å få vita meir om han som
menneske, er det mykje som talar for å vende
seg til Ludvig Daae og lyde på det han har
fortalt. Daae kjende Aasen frå tida på Solnør,
og han hadde samband med Aasen gjennom
mange år med han sjølv var stortingsmann og
også statsråd ei tid. I brev dei skreiv til kvarandre, kjem det nære tilhøvet mellom dei fram
på ymse måtar. Aasen kunne såleis tiltala Daae
som «Mester Ludvig» eller med noko anna
friord. Daae har skrive ymist smått om korleis
han såg på Aasen. Han skildra såleis nokså
presist utsjånaden i tida på Solnør: ein raud
nase, eit svært, mørkebrunt hår klipt i skålform
– eller framferda: at han heldt seg for seg sjølv,
var keitut og hjelpelaus saman med finfolk, at
han sveiv mykje ikring i skog og mark og ville
vera aleine i båten når han skulle fiske. Ludvig
Daae la til tankar om Aasen som hadde mogna
hjå han etter lang tid: at det under smålætet og
atterhaldet løynde seg ei stor sjølvtillit og eit
lag til å sjå ironisk og satirisk både på andre og
på seg sjølv. Frå samvær med Aasen etter
Solnør-tida drog han fram ymist anna: Saman
med gode kjenningar vart det keitute og
hjelpelause laget borte, og Aasen var full av
lune og liv, med eit makelaust minne og
ypparleg som sogeforteljar. – Andre har lagt
vekt på det gode og milde laget åt Aasen. Han
såg med glede og utan ovund på at lukka følgde vener på område der han sjølv kom til kort.
Helse, alderdom og avferd
26
Av dagbøkene åt Aasen ser ein korleis han
Då alderdomsvanskane etter kvart vart så
levde frå dag til dag, kva han stelte med og
interesserte seg for. To område merkjer seg ut,
store at Aasen ikkje kunne greie seg godt
aleine, fekk han hjelp av gode vener, og ved
at Aasen var mykje oppteken av korleis veret
var, og av helsa si. Det fyrste var noko som låg
tiltak frå ein nær ven i Volda vart ein av hans
eiga ætt den gode hjelparen i sluttstriden. Den
i blodet åt mange med bakgrunn frå livet i
norske bygder og med yrke der natur og vêr
nære venen var Maurits Aarflot, stortingsmann og livslang brevven av Aasen. Sjølv ein
avgjorde levevilkåra. Meir skil det seg kor
mykje den einskilde samlar tankane om det
gammal mann sat han då heime på Ekset. Den
nære skyldingen, Jon Fagerhol, var dotterson
han eller ho sjølv opplever i kropp og hug.
Aasen var så mykje oppteken av kroppslege
av Jon Aasen, broren som hadde sete med
farsgarden. Jon Fagerhol var fyrst dreng og
plager (og samstundes så søkt i tungsinn) at
somme har vilja rekne han for hypokonder.
boktrykkjarsvein på Ekset og hadde fått hjelp
av Aasen til å gå på lærarskule på Hamar.
Han hadde smerter i hovudet og bringa, hadde
vanskar med synet og vondt i føter og armar,
Derifrå fekk Aarflot han til å fara inn til
Kristiania for å sjå korleis Aasen hadde det.
magen verka for mykje eller for lite, og han
laut somtid gå kvilelaust omkring for å gløyme
Aarflot sytte for at Aasen fekk Jon som tenar
eller oppassar, så det skulle vera tryggare for
det han kalla «Tagger» (hemoroidar). I kalde
vintrar fraus han skremmeleg mykje, så fing-
venene heime. Som heimehjelp for Aasen
skulle Jon ta vare på skriftene hans og når tida
rane vart stive og han ikkje greidde skrive.
Han plagast med tannverk og gikt.
kom, overlata til Elias Blix, salmediktaren som
Aasen var ein nær ven av, å avgjera kva som
Endå så mykje Aasen kjende seg sjuk, synte
han seg til slutt så sterk som få. Han vart ein
burde prentast av dei. Jon var ein sjeldsynt
flink gut, hendig, rådsnar, evnerik og truver-
gammal mann, og han budde stadig på hybelen i Kristiania. Han kjende seg ofte einsam,
dig. Han kunne skrive notat for Aasen, gå som
bod for han og spasere med han. Jon slutta på
noko som er uttrykt i stuttmål i ein merknad
som finst nokre gonger i dagboka: «Intet
seminaret og tok seg med stor omsut av
«bestefarbror» sin dei siste åra. Dei siste
besøg.» På vårparten 1890 hadde han ein hard
lungebrune, og etter det var han veikare på
gongene Aasen var utom husværet, var det Jon
som leidde eller nærast bar han. Dei siste åra
ymse måtar. Han såg ikkje godt, og dei siste
åra vart føtene så veike at han vanskeleg
fekk Aasen ei ny vertinne, «ei pynteleg ung
kone», fru Andresen, som også stelte for han
kunne koma seg ut. Lars Osa, som var heime
hjå Aasen for å måle han vinteren 1895, feste
og tok seg godt av han.
Ein annan ven frå lang tid attende, som
seg særskilt ved kor småe steg han tok når han
gjekk. Aasen brukte 115 steg frå bordet bort til
seinare var arbeidsfelag då dei omsette
Bibelen, var hjå Aasen då han andast: Johs.
ei kiste i same rommet og 110 attende.
Belsheim. Med dei to tala saman ein onsdag
sist i september 1896, slokna Aasen; han
døydde av hjartelaming. Det stod varme
Denne teikninga av Ivar Aasen, som H. Uthuslien
laga i 1891, stod over minneorda i Dagbladet då
han døydde 23. september 1896. Det stod varme
minneord om han i avisene.
dei som sørgde: Det var dei fattige i byen,
tiggarane, som Aasen hadde hjelpt med små
pengegåver gjennom mange år.
Det finst minnesteinar over Ivar Aasen
somme stader i landet (og jamvel i utlandet, i
Fargo, USA). Eit slag minne er lag og samskipnader, frilynde ungdomslag og mållag som har
bore namnet hans. Eit anna slag er dei som
minneord i avisene etterpå. Dagbladet skreiv
på fyrste sida under ei velkjend teikning av
Aasen, der han står bak eit bord og vender seg
mot den som ser. På bordet er det stelt opp ei
bok som stør seg mot ein stabel av bøker. På
bokryggen les ein lett den grovstila tittelen
Norsk Ordbog. Ei innskriven tekst vender mot
lesaren:
svarar beint til namnet minnestein. Av dei skal
ein original og ein kopi nemnast til slutt. I
sentrum av heimbygda Ørsta sit Ivar Aasen i
heilfigur, modellert av Dyre Vaa. Ein kopi som
byste vart sett ved Universitetet i Oslo ved den
hundreogfemtiårs fødedagen i 1963. Sambandet mellom minnesmerka og dei to stadene
kan på eit biletleg plan gje ein tokke av vegen
hans gjennom livet.
LAT DET GANGA FRAM, LAT DET SIGA,
«Eg veit eitt
BERRE EITT EG YNSKJER OG BED;
AT ME INKJE SAA HØGT MAATTE STIGA,
som aldri
døyr, dom om
AT ME GLØYMA VAAR FEDRANE-SED.
IVAR AASEN.
daudan kvar.»
Desse orda på
Aasen vart gravlagd frå kapellet på Vår
gammalnorsk
står på stein-
Frelsars gravlund tysdag 29. september 1896.
Det var stort frammøte av framskotne folk i
en over grava
åt Ivar Aasen
samfunnet, statsrådar som var og hadde vore,
Bjørnstjerne Bjørnson og diktaren og venen
på Vår Frelsars gravlund
Anders Hovden, som Aasen hadde hjelpt til å
bli prest. Også mange vanlege folk hadde møtt
i Oslo.
fram og stod langs gata eller fylte kapellet. Ei
avis nemnde særskilt ei eiga gruppe mellom
27
Dei viktigaste verka
av og om Ivar Aasen
28
Verk av Ivar Aasen
1836:
1925:
«Om vort Skriftsprog». Finst i Hanssen: Fra
av norske Ord etter Umgrip og Tyding. Oslo.
norsk språkhistorie. (Oslo 1979) og i Walton
(utgj.): Om grunnlaget ... (1984, sjå ndf.).
1846:
Andre utgåva Bergen 1975.
1950:
Ivar Aasen: Brev til vener i heimbygda. Skipa
1954:
Ivar Aasen: Bidrag til vort Folkesprogs Historie.
«Om en Ordbog over det norske Almuesprog samt en dertil hørende Grammatik».
til av M.A.E. Aarflot. Volda.
Ikkje prenta opp att.
1848:
Det norske Folkesprogs Grammatik
Ved Reidar Djupedal. Oslo
1957-60: Ivar Aasen: Brev og dagbøker I-III.
af Ivar Aasen.
1850:
1851:
Ordbog over det norske Folkesprog
Ved Reidar Djupedal. Oslo.
1984:
Seks artiklar av Ivar Aasen med innleiding
Søndmørsk Grammatik.
av Stephen J. Walton.
1992:
Redigert av Jarle Bondevik, Oddvar Nes og
3. utgåve på Vestanbok forlag 1985.
Terje Aarset. Bergen.
En liden Læsebog i Gammel Norsk af I. Aasen.
1855:
Ervingen.
1994:
Norske Ordsprog
Målsamlingar frå Sunnmøre av Ivar Aasen.
Redigert av Jarle Bondevik, Oddvar Nes og
Skuleutgåve på Gyldendal norsk forlag 1949.
1858:
Sunnmørsgrammatikkane av Ivar Aasen.
Prøver af Landsmaalet i Norge.
1854:
1856:
Om grunnlaget for norsk målreising.
af Ivar Aasen.
Nye utgåver 1924 i Oslo og 1992 (sjå ndf.)
1853:
Ivar Aasen: Norsk Maalbunad. Samanstilling
Terje Aarset. Bergen.
1995:
Målsamlingar frå Bergens Stift av Ivar Aasen.
samlede og ordnede af I. Aasen.
Redigert av Jarle Bondevik, Oddvar Nes og
Fridtjofs Saga. I Omskrift i det nyere Lands-
Terje Aarset. Bergen.
maal ved Ivar Aasen.
1860:
Norske Plantenavne, af I. Aasen.
Verk om Ivar Aasen
1863:
Symra. Siste utgåva på Noregs boklag 1963.
Belsheim, J. 1901: Ivar Aasen. En Levnetsskildring.
1864:
Norsk Grammatik.
Siste utgåva på Universitetsforlaget 1965.
1873:
Kristiania.
Garborg, Arne, Halvdan Koht, Anders Hovden 1913:
Norsk Ordbog.
Ivar Aasen. Granskaren, maalreisaren, diktaren.
Siste utgåva på Fonna Forlag 1983.
Eit minneskrift um livsverket hans. Oslo.
1875:
Heimsyn Minneutgåve på Fonna Forlag 1975.
Handagard, Idar 1946: Ivar Aasen. Oslo.
1878:
Norsk Navnebog.
Hovden, Anders 1944: Ivar Aasen i kvardaglaget. Oslo
Ny utgåve av Børsums Forlag og Antikvariat
Venås, Kjell 1996: Då tida var fullkomen. Ivar Aasen.
A/S 1980.
1881:
Norske Ordsprog. 2. Udgave.
1917:
Ivar Aasen: Reise-erindringer og Reise-
3. utgåve på Vestanbok forlag 1982.
indberetninger 1842–1847. Ved Halvdan
Koht. Ny utgåve på Vestanbok forlag 1990.
Oslo.
Walton, Stephen J. 1987: Farewell the Spirit Craven.
Oslo.
Walton, Stephen J. 1991: Ivar Aasens nedre halvdel.
Oslo.
Ivar Aasen-året 1996
Ting tilfang!
I Ivar Aasen-året 1996 skal både borgar og
Ver med og gjer Ivar Aasen-året synleg!
bonde få vera med i feiringa av mannen
Ta for deg av det flotte tilfanget vårt:
som gjorde slik ein stor innsats for norsk
språk og kultur. Ivar Aasen la grunnsteinen
til eit språk og ei rørsle som har løyst ut og
framleis løyser ut sterke og skapande
krefter i det norske samfunnet ved å stå
fram som eit sjølvstendig alternativ i norsk
kulturhistorie. Ivar Aasen var ein stor
demokrat og har skapt ein betre kvardag
IVAR AASEN-KNIVEN
Levert i gåveask. Frå Brusletto på Geilo
599,-
HULDREGÅVA, CD
Med tekstar av Ivar Aasen
129,-
T-SKJORTE, Aasen-portrett (Ludvik Eikaas)
Storleik 7 år Stor Ekstra stor
125,T-SKJORTE, Aasen-signatur (Rainer Jucker)
Storleik 7 år Stor Ekstra stor
110,-
for folk flest her i landet. Han er heile
KRUS med signatur (Figgjo)
PLAKAT, Portrett Aasen Signert 1–200
landet sin eigedom. Nynorsken er eit heilt
Laga av Ludvig Eikaas
normalt språk i verda, og arbeidet til Aasen
29
Usignert
99,200.75,-
KLOKKE med Ivar Aasen-signatur
KORT, Aasen-portrett (Ludvik Eikaas)
199,20,-
og mangfaldig person!
JAKKEMERKE, Ivar Aasen-signatur
SNURREBASS
20,15,-
Alt dette vonar me å få fram i Ivar Aasen-
KLISTREMERKE
BALLONGAR
5,1,-
ÅRSKALENDER
LIVSSOGA ÅT IVAR AASEN
Gratis
50.-
har vorte eit føredøme internasjonalt. Og
ikkje minst: Ivar Aasen var ein spennande
året 1996, gjennom ulike tiltak over heile
landet. Året skal vera ein nasjonal kultur-
Kortbiografi av Kjell Venås
dugnad som får arbeidet til Aasen fram i
Klassesett:
Rabatt
lyset og fører det vidare, og som legg
grunnen for at norsk mål kan vekse og
Set tal i ruta for kor mange de ønskjer. X i ruta tyder
bløme også i framtida.
ein av kvart. Klipp ut eller ta kopi av sida og send
inn i konvolutt. Bruk vanleg brevporto. Aasen-året
betaler sendinga når de tingar for over 250 kroner
og betaler på førehand. Elles kjem varene i oppkrav.
Utgjevar: Ivar Aasen-året 1996
Ivar Aasen-året 1996
Telefon 22 33 19 96
Formgjeving: Omslag: Rainer Jucker
Kirkegata 32
0153 Oslo
Telefaks 22 47 71 01
Bank 8101 05 45889
Innmat: Alv Reidar Dale
Trykking: Gan Grafisk
E-post: [email protected]
20 000x – Oslo 050196
Internett: http://www.dataxpert.no/~aasen96