Transcript Slajd 1 - PRAKTYKA NA MIARĘ XXI WIEKU

Uczenie się przez doświadczenie
pedagogiczne, czyli podejście
eksploracyjne, implikuje
ciekawość badawczą,
chęć zbierania informacji o swojej pracy,
analizowanie zebranych danych
oraz krytyczną refleksję.
Cykl uczenia się
refleksyjne uczenie się / nauczanie
Obserwacja jako metoda
zbierania danych pedagogicznych
• Obserwacja pozwala na uzyskanie informacji o
uczniach, które trudno zdobyć innymi metodami
badań (uczniowie klasy 1, reakcje uczniów, etc.)
• Tradycyjnie określa się obserwację jako metodę
nieingerującą, w której badacze nie manipulują
sytuacją, nie zadają pytań uczestnikom i nie
wywołują zdarzeń.
• Fakt, że lekcja przebiega sprawnie albo że jest
podobna do innej lekcji nie oznacza, że nie
warto jej obserwować.
• Obserwacja polega na głębszym wejrzeniu w
sytuację, która na powierzchni wydaje się
typowa, normalna i dobrze znana.
• Obserwacja nie ma zbyt dużej wartości, jeżeli
kończy się stwierdzeniem „to była fajna lekcja”.
• Znasz szkołę zbyt dobrze… - z
perspektywy ucznia.
• Fakt, że lekcja przebiega sprawnie albo że jest
podobna do innej lekcji nie oznacza, że nie
warto jej obserwować.
• Obserwacja polega na głębszym wejrzeniu w
sytuację, która na powierzchni wydaje się
typowa, normalna i dobrze znana.
• Obserwacja nie ma zbyt dużej wartości, jeżeli
kończy się stwierdzeniem „to była fajna lekcja”.
Techniki obserwacji
niestandaryzowanej
Umożliwiają one opis i analizę jakościową
zgromadzonego materiału obserwacyjnego.
Do technik tych można zaliczyć:
• technikę obserwacji dorywczej
• technikę dzienniczków obserwacyjnych
• technikę obserwacji próbek zdarzeń
(Łobocki, 2009: 65)
Technika obserwacji
dorywczej (anegdotycznej)
• „Polega na zapisywaniu szczególnych przejawów zachowania
się uczniów, które – według osobistego uznania nauczyciela –
na to zasługują. Tak więc, nie tyle cel obserwacji wyznacza
postrzeganie i gromadzenie danych obserwacyjnych, ile
chwilowe i szybko na ogół przemijające zainteresowanie
obserwatora. W ten sposób odnotowuje on praktycznie
wszystko, co zwraca jego uwagę w zachowaniu się uczniów.”
• (technika bardzo subiektywna)
• „Technikę obserwacji dorywczej można stosować zwłaszcza
w przypadkach, w których nie mamy lepszego rozeznania.
Nie znamy bliżej klasy, nie mamy żadnych konkretnych
zamierzeń i planów badawczych. Wskutek jej zastosowania
klasa staje się nam bliższa.”
• „Wnioski wypływające z obserwacji dorywczej są raczej
pozbawione głębszego uzasadnienia naukowego. Stanowią
podstawę formułowania hipotezy roboczej, której
zweryfikowanie wymaga bardziej rzetelnych technik
badawczych”.
(Łobocki, 2009: 66)
Technika dzienniczków
obserwacyjnych
• Technika dzienniczków obserwacyjnych polega na opisywaniu
zdarzeń lub zjawisk w ich naturalnym następstwie czasowym i na
przestrzeni możliwie długiego okresu czasu.
• Dokonujemy zapisu spostrzeżeń z dnia na dzień lub po
każdorazowym kontakcie
• Zachowania i sytuacje przedstawiamy w formie narracyjnej
• Obserwator nie określa z góry dokładnie przedmiotu obserwacji,
toteż zapisuje przeważnie to, co zwraca jego uwagę. Wskutek tego
dokonywane przez niego zapisy są często tendencyjne i
stronnicze.
• Tego rodzaju technikę obserwacyjną można polecić nauczycielom
młodszym, stawiającym pierwsze kroki w swym. zawodzie. Zapisy
te oczywiście służyć mają nie tyle celom poznawczym, ile czysto
praktycznym, mianowicie zwielokrotnieniu i pogłębieniu ich
doświadczenia pedagogicznego.
(Łobocki, 2009: 67-68)
Zdarzenia krytyczne
• Podstawą do wyciągania wniosków pedagogicznych mogą być
także zachowania i sytuacje, które nie są powtarzalne (to znaczy
nie powtarzają się zbyt często).
• Są to zdarzenia, które mogą rzucić światło np. na pewne cechy
zachowania nauczyciela lub jego styl nauczania.
• Np. nauczyciel może nagle zareagować zbyt emocjonalnie, kiedy
uczeń przedstawi mu pracę o bardzo niskiej jakości – to może
pokazywać na poziom tolerancji frustracji i to że osiągnięte
zostały granice tego poziomu.
• Zdarzenia są krytyczne, pomimo faktu, że nie są rutynowe,
mogą pokazać rzeczy bardzo istotne. – Są to zwykle nietypowe
zdarzenia.
• Obserwacja zogniskowana
• Obserwacja zogniskowana jest
obserwacją selektywną, skoncentrowaną
na jednym lub kilku zagadnieniach.
Przykładowe zagadnienia, które mogą
stanowić zakres obserwacji, to:
Obserwacja zogniskowana
Przykładowe zagadnienia, które mogą stanowić zakres
obserwacji:
• wykorzystanie czasu podczas lekcji,
• wzory interakcji,
• techniki aktywizacji uczniów,
• techniki organizacji pracy w klasie,
• sposób udzielania instrukcji i wyjaśnień,
• użycie języka obcego i języka natywnego,
• sposoby poprawiania błędów, feedback nauczyciela,
• ocenianie osiągnięć ucznia,
• strategie utrzymania dyscypliny w klasie,
• strategie działania w obliczu problemów, itd.
• Obserwacja standaryzowana i
niestandaryzowana
• W przypadku obserwacji standaryzowanej przed
rozpoczęciem obserwacji należy przygotować
listę kategorii zachowań, które są interesujące
ze względu na badany problem i które
planujemy obserwować. Taki zestaw kategorii
nazywany jest schedułą obserwacyjną.
• Zadanie 1:
• Opracowanie scheduły obserwacyjnej dla
poszczególnych obserwacji - powyżej
• Obserwacja ustrukturyzowana jest
systematyczna i umożliwia badaczowi uzyskanie
danych liczbowych
• Dane liczbowe z kolei ułatwiają dokonywanie
porównań pomiędzy sytuacjami.
• Umożliwia ilościowe opracowanie zebranych
danych
Obserwacja ustrukturyzowana:
techniki
• Próbki zdarzeń (event sampling)
• wymaga wprowadzenia znaku określającego
wystąpienie danego zdarzenia:
•
•
•
•
Nauczyciel krzyczy na dziecko /////
Dziecko krzyczy na nauczyciela ///
Rodzic krzyczy na nauczyciela //
Nauczyciel krzyczy na rodzica //
• Metoda dobra do pomiaru częstości i
porównywania otrzymanych danych.
• Możemy np. powiedzieć,że ten nauczyciel
krzyczy najwięcej…
• Problem: pomimo, że mamy częstość
zdarzeń, gubimy chronologię zdarzeń.
• Technika próbek czasowych
• obserwacja odbywa się w ciągu niedługich
jednostek (próbek) czasowych.
Najczęściej stosuje się okresy 5 minutowe
lub krótsze.
• Obserwator odnotowuje obserwacje w
interwałach czasowych, np. co minutę, co
20 sek.
• Z wybiciem tego momentu odnotowuje, co
dzieje się dokładnie w tym momencie i
wprowadza dane do odpowiedniej
kategorii w arkuszu. Chronologia zdarzeń
jest zachowana.
Observation
techniques:
(Interval sampling)
• zamiast wpisywania tego, co się dzieje w danym
momencie, zapisuje się to, co się działo w czasie
trwania interwału poprzedzającego zapis.
• pozwala odnotować częstość oraz przybliżoną
sekwencję zdarzeń, jednak pewne elementy
chronologii zdarzeń zostają zagubione. Np. jeżeli w
interwale poprzedzającym zapis miały miejsce 3
zdarzenia, wtedy kolejność tych zdarzeń nie jest
odnotowana.
•
•
•
•
•
•
Skale
szacunkowe
1=wcale nie
2= bardzo mało
3= trochę
4= bardzo
5= w bardzo dużym stopniu
W tym przypadku działanie obserwatora przesuwa się
w kierunku większej inferencji (ponieważ musi on nie
tylko odnotowywać przebiegające zdarzenia, ale także
je oceniać). To może wprowadzić pewien stopień
nierzetelności do obserwacji.
Wymagania poprawnej obserwacji:
• Celowość
• Planowość
• Selektywność
• Dokładność
• Obiektywność
Obiektywizm
• Polega na postrzeganiu i rejestrowaniu tego, co
jest przedmiotem obserwacji niezależnie od
osobistych doświadczeń, subiektywnych postaw
lub oczekiwań obserwatora. Obserwacja
obiektywna pozwala rozgraniczyć spostrzeżenia
od ich interpretacji.
• Należy unikać przedwczesnych wniosków. Zaleca
się interpretację danych w końcowym etapie
obserwacji.
O czym należy pamiętać
prowadząc obserwację:
• Nie dokonuj zbyt wczesnych interpretacji
uzyskanych danych
• Dbaj o obiektywizm – nie odnotowuj
zdarzeń tylko w kontekście tezy, którą
próbujesz udowodnić
O czym należy pamiętać
prowadząc obserwację:
• Nie ufaj zbytnio swojej pamięci. Informacje
zapisane w pamięci narażone są na
modyfikacje, zniekształcenie,
zapominanie. Dlatego też zapisywanie
danych powinno odbywać się na bieżąco
lub bezpośrednio po obserwowanej lekcji.
Nie możesz tej czynności odkładać do
dnia następnego.
O czym należy pamiętać
prowadząc obserwację:
• Nie powinno się omawiać swoich
spostrzeżeń z nikim przed ich zapisaniem.
Takie omawianie może zniekształcać
pamięć obserwowanych zdarzeń.
Omówienie obserwacji lekcji:
• Obserwacja prowadzona w ramach praktyk
pedagogicznych ma przede wszystkim
charakter kształcący (a nie oceniający)
• Omówienie powinno polegać głównie na
opisie zaobserwowanych sytuacji
• Staraj się minimalizować ewaluację lekcji
Informacja zwrotna
• Monitorowanie zachowania uczniów
• Rozmowa z opiekunem praktyk oraz
innymi nauczycielami – staraj się uzyskać
jak najwięcej informacji na temat własnej
pracy
Konfrontacja z informacją zwrotną
• Podstawą uczenia się o swojej pracy i rozwijania
umiejętności
• Jeżeli nie zgadzasz się z obserwatorem nie przyjmuj
postawy obronnej i nie kłóć się. Zbyt nerwowa
reakcja przeważnie ogranicza ilość przekazywanej
nam informacji zwrotnej.
• Nie przyjmuj postawy przepraszającej. Nie bądź zbyt
krytyczny wobec siebie. Nie tłumacz się z każdego
błędu.
• Pamiętaj, aby w sposób otwarty nie negować
spostrzeżeń obserwatora.
• Bądź otwarty na komentarze obserwatora i
odpowiadaj w sposób pozytywny na jego
sugestie i poprawki
• Jeżeli się z czymś nie zgadzasz, nie zaprzeczaj,
ale zaprezentuj kotrprzykłady, czyli przykłady
przedstawiające w sposób odmienny dane
zjawisko.
• Rozmowa po obserwacji nie powinna mieć
charakteru ataku i obrony.
• Jeżeli obserwujesz lekcję i zostajesz
poproszony o informację zwrotną, unikaj
wyrażania jednoznacznych pozytywnych
lub negatywnych opinii (kiepska lekcja,
świetna lekcja)
• Unikaj niewerbalnych środków
przekazywania negatywnej opinii:
skrzywiona mina, kiwanie głową, gest,
mimika twarzy.
„to co widzisz w danej szkole jest częściowo
funkcją tego, jak szkoła widzi ciebie”
(Walker i Adelman, 2005)
• Twoja obecność będzie wywierała pewien
wpływ na osoby obserwowane i ich
zachowanie. Początkowo uczniowie i
nauczyciele będą reagowali na oficjalny status
przypisywany nowej osobie (czyli będą
identyfikowali Cię głównie jako praktykanta).
Z czasem jednak, reakcja ta będzie silniej
kształtowana przez Twoją własną osobowość.
Błąd i niepowodzenie
• Nie każda próba działania w nowej sytuacji
kończy się sukcesem
• Ryzyko popełnienia błędu jest wpisane w
proces uczenia się
• Niepowodzenie może być cennym źródłem
informacji na przyszłość – informacji tej nie
powinno się wymazywać z pamięci
Błąd i niepowodzenie
• Czasami więcej wartościowych wniosków
można wyciągnąć z lekcji nieudanej niż z tej,
która się udała
• Wykreślamy z naszego słownika słowo
‘porażka’
• Błąd to bardzo ważna informacja zwrotna,
stymulująca refleksję i dająca podstawy do
uczenia się.
Dwukierunkowy przepływ informacji
zwrotnej
• Jednokierunkowy przepływ informacji
zwrotnej jest podejściem ograniczającym.
Tego rodzaju podejście może przyczyniać się
do wykształcenia u praktykanta postawy
„wyuczonej bezradności” przejawiającej się w
braku umiejętności wyciągania wniosków i
podejmowania decyzji w sposób samodzielny.
Niechęć do hospitacji
• Ktoś (obserwator lekcji) poświęcił swój
własny czas, przychodząc na twoje
zajęcia, po to, abyś ty miał możliwość
uzyskania informacji zwrotnej na temat
własnej pracy.
• Tego rodzaju podejście do obserwowanej
lekcji redukuje negatywne uczucia z nią
związane.
Auto-obserwacja
• Niejednokrotnie nauczyciele doświadczają
trudności w dokonaniu oceny własnej lekcji.
Mają tendencję do oceniania własnych lekcji
w sposób skrajny: jako ogromny sukces lub
jako przytłaczającą porażkę. Co więcej, zdarza
się, że w przeciągu kilku minut nauczyciel w
swojej ocenie popada z jednego ekstremum w
drugie.
Auto-obserwacja
• Niezależnie od tego, jak przebiegła lekcja,
zawsze będzie można wskazać na jej lepsze i
słabsze strony. Przyjmowanie postaw
skrajnych: zachwyt nad samym sobą lub też
bezwzględny krytycyzm nie sprzyjają
rozwojowi kompetencji.
Podejście eksploracyjne
w nauczaniu
• Manipulowanie kontekstem, wprowadzanie nowych
zmiennych
• Wytężona świadomość, wnikliwa obserwacja, analiza
i refleksja
• Podejście eksploracyjne zakłada, że doświadczenie
pedagogiczne rozumiane tylko i wyłącznie jako staż
pracy lub długość czasu spędzonego w szkole nie
może stanowić podstawy do wnioskowania o
kompetencjach nauczyciela i jego rozwoju
zawodowym.
• Rozwój kompetencji może być zapewniony
jedynie przez połączenie doświadczenia
pedagogicznego z krytyczną refleksją nad
doświadczeniem.
• Stosowanie podejścia eksploracyjnego w
nauczaniu wymaga od nauczyciela świadomej,
systematycznej i refleksyjnej analizy
zdobywanego doświadczenia pedagogicznego.
• Obserwacja innych osób nie oznacza tylko i
wyłącznie zdobywania wiedzy o działaniach
innych osób – oznacza ona także jednoczesne
uczenie się o sobie samym.
• Zakłada się przy tym, że nasze własne
działania często nabierają innego wymiaru,
gdy zostają skonfrontowane z działaniami
innych.
Inne źródła informacji zwrotnej
• Dane zebrane podczas obserwacji można
uzupełniać o subiektywne spostrzeżenia
uczestników obserwowanych zdarzeń.
• Rozmawiaj z nauczycielami. Postaraj się
też uzyskiwać informacje dotyczące tych
samych kwestii od różnych osób.
Podsumowanie praktycznych wytycznych dotyczących obserwacji
lekcji
• Przed rozpoczęciem obserwacji
• Każdą prowadzoną przez ciebie obserwację powinna
poprzedzać rozmowa z nauczycielem, którego lekcję
będziesz obserwować. Podczas rozmowy z
nauczycielem postaraj się omówić następujące
kwestie:
• cele lekcji, którą będziesz obserwować,
• charakterystyka nauczanej klasy (rok nauki w szkole,
ilość uczniów w klasie, ilość godzin języka obcego
tygodniowo, poziom zaawansowania językowego,
uczniowie z specjalnymi potrzebami edukacyjnymi,
ogólne wrażenia dotyczące klasy)
Podsumowanie praktycznych wytycznych dotyczących obserwacji
lekcji
• materiał nauczany podczas lekcji, planowane
techniki pracy, wykorzystywane podręczniki,
inne wykorzystywane materiały,
• sposób, w jaki nauczany materiał wiąże się z
materiałem zrealizowanym wcześniej,
• przewidywane problemy.
• podczas obserwacji
• Po wejściu do sali lekcyjnej obserwator
powinien starać się w żaden sposób
nieingerować w przebieg lekcji. Staraj się
wybrać miejsce, w którym nie stanowisz
przeszkody dla realizowanych podczas
lekcji czynności. Staraj się ‘pozostawać
niezauważonym’.
• Podczas obserwacji lekcji:
• Zachowuj się cicho, z nikim nie rozmawiaj, nie
ingeruj w przebieg lekcji, nie pomagaj uczniom
rozwiązać zadania, staraj się w miarę możliwości
pozostawać niezauważony.
• Staraj się nie nawiązywać kontaktów wzrokowych
ani z uczniami ani z osobą prowadzącą lekcję.
(Kontakt wzrokowy często stymuluje interakcję.) Nie
przerywaj, nie zadawaj pytań i nie komentuj.
• Staraj się zminimalizować wpływ swojej
obecności na uczniów i przebieg lekcji.
Jeżeli obserwowana jest lekcja, którą ty
prowadzisz, pamiętaj, aby koncentrować
się na uczniach i na swojej pracy, nie na
obserwatorze.
• Po zakończonej lekcji
zastanów się:
• Co cię zaskoczyło podczas lekcji? Co odbyło
się zgodnie z twoimi oczekiwaniami? Co
zrobiłbyś inaczej powtarzając tego typu
lekcję? Czego się nauczyłeś o nauczaniu?
• Każda przeprowadzona i obserwowana przez
ciebie lekcja powinna być omówiona z
opiekunem praktyk.
• Lekcję można omówić bezpośrednio po jej
zakończeniu, kiedy wszystkie szczegóły jej
przebiegu są jeszcze żywe w pamięci.
• Opiekun praktyk może jednak zdecydować się
na odroczony termin omawiania lekcji, na
przykład kolejnego dnia, dając w ten sposób
studentowi czas na refleksję i samodzielne
sformułowanie wstępnych wniosków.
• W przypadku gdy obserwator nie jest
zadowolony z lekcji, poproś o możliwość
powtórzenia obserwacji.
• Zapisz swoje refleksje. Zastanów się,
czego nauczyłeś się podczas obserwacji.
Odnotuj te elementy lekcji, które uważasz
za godne naśladowania. Opisz też te
aspekty lekcji które, według ciebie,
wymagają modyfikacji.
• Konsultacja uzyskanych w obserwacji
danych umożliwia ich bardziej obiektywną
interpretację. Dlatego też rozmawiaj jak
najczęściej z opiekunem praktyk, innymi
nauczycielami oraz studentami
odbywającymi praktykę pedagogiczną na
temat swoich obserwacji.
• Pamiętaj jednak to tym, że wszelkie dane
osobowe, jakimi dysponujesz są poufne.
Omawiając więc sytuacje zaobserwowane
w szkole nie wymieniaj nazwisk
nauczycieli ani uczniów. Staraj się aby
omówienie dotyczyło raczej
zaobserwowanego w warunkach
szkolnych zjawiska, a nie konkretnych
osób.
• Konarzewski, Krzysztof. 2000. Jak uprawiać badania oświatowe.
• Łobocki, M. 2009. Metody i techniki badań pedagogicznych.
• Łobocki, M. 2007. Wprowadzenie do metodologii badań
pedagogicznych.
• Pilch, T., Bauaman, T. 2001. Zasady badań pedagogicznych.
Strategie ilościowe i jakościowe.
• Ellis, M. 2001. Observation. A course for Teachers of English.
• Freeman, D. 1998. Doing Teacher-Research: from Inquiry to
Understanding.
• Brown, J.D. 1990. Understanding Research in Second Language
Learning.
• Hopkins, D. 1996. A Teacher’s Guide to Classroom Research.