Transcript Prakseologiczne podstawy procesu Kształcenia i Wychowania

Prakseologiczne podstawy procesu
Kształcenia i Wychowania
Fizycznego
Prakseologia
Prakseologię (od greckiego praxis "działanie", "czynność") nazywa się naukę o
normach i zasadach skutecznego działania.
Ojcem koncepcji prakseologii był Alfred
Espinas, który w 1890 r. podał nazwę tej nowej
dyscypliny i przedstawił jej zadania. Alfred
Espinas określał tę nową dyscyplinę jako
"naukę o formach działania, o czynnikach
warunkujących wzmaganie się sprawności
działania" .
Polskie korzenie
Ogromny wkład w rozwój prakseologii
włożył jeden z największych polskich uczonych,
wybitny filozof i właśnie prakseolog - Tadeusz
Kotarbiński, który też podjął się próby
całościowego wyłożenia problematyki, pisząc
Traktat o dobrej robocie [T. Kotarbiński 1965].
Praca ta zawiera analizę pojęć swoistych dla
prakseologii, wskazuje na zalecenia dotyczące
usprawniania wszelkich działań oraz ukazuje
drogi kształtowania się usprawnień w toku
stopniowego rozwijania się praktyki ludzkiej.
Teoria wychowania fizycznego
Pedagogowie
dla
opisu
procesów
pedagogicznych coraz częściej sięgają po
klasyczną aparaturę pojęciową prakseologii
(prowadzą na sobie analizę takich pojęć, jak:
sprawca, cel, środek, metoda, czyn, plan,
program,
sprawność,
skuteczność,
ekonomiczność itd. )
Teoria wychowania fizycznego
Posługiwanie się w opisie zjawisk
prakseologicznych kryteriami używania
terminologii stwarza przed teorią WF
szansę na wyzbycie się potocznych i
bardzo wieloznacznych określeń oraz
racjonalizację działań praktycznych i
tworzenie podstaw naukowego opisu
zjawisk.
Model wychowania fizycznego
Model wychowania fizycznego można
nazwać modelem prakseologicznym, ponieważ
jest on sporządzony zgodnie z zasadami
prakseologii i służyć ma optymalizacji procesu
wychowania w kulturze fizycznej. Prakseologia
ocenia wszystkie czyny z punktu widzenia ich
sprawności, toteż ogólne dyrektywy i płynące
stąd wskazania mogą być i bywały już
przedmiotem
zainteresowań
teoretyków
wychowania fizycznego.
Członami działania tego modelu są:
• Społeczeństwo w roli sprawcy (podmiotu)
• Szkolnictwo jako narzędzie (pośrednik)
• Młodzież jako tworzywo (przedmiot)
Można przyjąć, że użyteczność prakseologii dla
innych dziedzin wyraża się przez:
• tworzenie i doskonalenie aparatury pojęciowej
niezbędnej do opisu, analizy, projektowania i oceny
działań,
• formułowanie praktycznych problemów działania,
co ma szczególne znaczenie m.in. dla
przygotowania działań i dla zapobiegania
praktycznym błędom w działaniach,
• systematyzowanie twierdzeń dotyczących działań,
a szczególnie wspomaganie w tworzeniu
uogólnień, w ich sprawdzaniu w praktyce poprzez
ocenę skuteczności działania.
Cykl działania
•
•
•
•
•
•
Za konieczne składniki (ogniwa) cyklu
organizacyjnego (inaczej: cyklu działania
zorganizowanego), podejmowanego przez
wychowawcę fizycznego, należy przyjąć:
Uświadomienie celu
Diagnozę
Prognozę
Planowanie realizacji
Realizację
Ocenę i wnioskowanie pedagogiczne
Uświadomienie celu
Elementarnym wymogiem jest to aby
ustalony cel był bezwzględnie osiągnięty, a
więc
możliwy
do
wykonania
w
przewidywanym czasie, w dostępnych
warunkach i za pomocą tych środków
jakimi dany wychowawca fizyczny
rozporządza.
Diagnoza
Diagnoza stanowi zawsze przygotowanie do
działania. Jeśli pragniemy, aby działanie było
sprawne i celowe, musimy opierać się na
poznaniu wyjściowego stanu rzeczy. Nie można
bowiem podjąć żadnej decyzji odnośnie
działania racjonalnego (celowego), jeśli nie
weźmie się pod uwagę uwarunkowań
przewidywanych
zdarzeń
i
procesów
rozwojowych.
Czynniki umożliwiające stawianie
diagnozy
• zebrane fakty za pomocą odpowiednich
technik oraz narzędzi badawczych,
• usystematyzowana, szczegółowa wiedza
nauczyciela, która pozwoli mu owe fakty
uporządkować i porównać ze znanymi
prawidłowościami i normami.
Zależny od innych
Jest oczywiste, że nauczyciel korzysta
w takiej zasadniczej sprawie, jak diagnoza
co do stanu zdrowia z pomocy lekarza
szkolnego lub poradni lekarskiej. Należy tu
nadmienić, iż współpraca nauczyciela
wychowania fizycznego z lekarzem
szkolnym nie jest sprawą jego dobrej woli,
lecz należy do jego podstawowych
obowiązków.
Diagnoza osobnicza
• wysokości i ciężaru ciała (antropometr, waga),
• pojemności życiowej płuc (spirometr),
• dojrzałości biologicznej (Skala Tannera, wiek
menarche, wiek zębowy),
• stanu zdrowia i postawy ciała (kontakt ciągły z
lekarzem szkolnym),
• sprawności motorycznej (Test Denisiuka,
Międzynarodowy Test Sprawności Fizycznej,
Miernik Trześniowskiego i inne),
• uzdolnień ruchowych (Skala Oziereckiego w
modyfikacji A. Barańskiego),
Diagnoza osobnicza
• zamiłowań i zainteresowań kulturą fizyczną
(wywiad, ankieta),
• warunków społeczno-bytowych rodziny (wywiad
z wychowawcą i rodzicami),
• stopnia przystosowania społecznego
(obserwacja),
• neurotyczności i poczucia wartości własnej
(obserwacja),
• opanowanie wiedzy na temat kultury fizycznej
(rozmowy, dyskusja, testy),
Diagnoza osobnicza
• umiejętności technicznych i taktycznych w
zakresie różnych specjalności sportowych
(próby kontrolne i obserwacja),
• umiejętności samodzielnego sterowania
własnym rozwojem sprawności i
odpoczynkiem w czasie wolnym (próby i
obserwacja).
Diagnoza grupowa w zakresie :
•
zwartości grupy społecznej i interakcji
pomiędzy jej członkami (socjogramy,
obserwacja),
• istnienia nieformalnych grup społecznych, jej
przywódców, gwiazd socjalnych i sportowych
(obserwacja i socjogramy),
• zespołów uczniowskich wymagających
specjalnej opieki (nieśmiali, mało sprawni,
chorowici, wykazujący poczucie niskiej
wartości własnej, defektywni pod względem
fizycznym itp.).
Diagnoza środowiskowa w
zakresie:
• tradycji kultury fizycznej wobec klimatu społecznego
• nastawienia do spraw kultury fizycznej i możliwości
współpracy z dyrektorem szkoły i członkami rady
pedagogicznej oraz zarządami organizacji szkolnych,
• stanu sportowych urządzeń szkolnych, sprzętu i
przyborów oraz możliwości wykorzystania urządzeń
pozaszkolnych,
• osobliwości terenu i warunków klimatycznych,
• nastawienia do spraw kultury fizycznej i możliwości
współpracy z członkami komitetu rodzicielskiego,
klubami sportowymi, służbą zdrowia itp.,
Prognoza
Czyli racjonalne przewidywanie tego, co
stać się może w określonym wycinku czasu w
wyniku określonych działań, a także
naturalnych procesów rozwojowych, takich jak
wzrastanie, zmienność proporcji ciała,
dynamika przyrostu sprawności fizycznej itp.
W tych ostatnich przypadkach nauczyciel
powinien wykorzystać odpowiednie tabele
norm lub siatki centylowe, na podstawie
których będzie mógł przewidywać rozwój
wychowanków.
Skuteczność prognozy
Jeśli prognoza ma być trafna, powinno się
brać pod uwagę kilka wariantów działań i
wybrać z nich wariant optymalny. Trafna
prognoza rozwoju uczniów jest połową sukcesu
w pracy dydaktyczno-wychowawczej i zależy
nie tyle od intuicji, jak niektórzy sądzą, ile od
wiedzy o człowieku i prawach jego rozwoju
oraz możliwościach jego kształcenia i
wychowania.
Planowanie
Każdemu działaniu zorganizowanemu
towarzyszy pewien namysł. Jest więc ono
powiązane z czynnościami przygotowawczymi,
a
ważnym
ich
ogniwem
pozostaje
organizowanie
toku
działań
poprzez
planowanie. Planowanie, w prakseologicznym
rozumieniu tego terminu, polega na
obmyślaniu
doboru
i
kolejności
przewidywanych działań z jednoczesnym
postanowieniem podjęcia tychże według
obmyślonego toku.
Cechy dobrego planu
• celowość (ceł i środki do niego wiodące zostały
jasno określone),
• wykonalność,
• wewnętrzna zgodność (brak elementów
pozostających w sprzeczności),
• maksymalna operatywność (łatwość
zastosowania),
• plastyczność (możliwość modyfikacji bez
potrzeby układania nowego planu),
Cechy dobrego planu
• dostateczna szczegółowość (konkretność),
• terminowość (podane terminy wykonania
kolejnych części i całości),
• alternatywność (łatwość likwidowania
sprzeczności),
• kompletność,
• optymalna długodystansowość (ograniczona
możliwością przewidywania przyszłych
warunków),
• komunikatywność
Nowocześnie pojmowany
warsztat pracy winien objąć:
• aparaturę diagnostyczno-kontrolną (zestaw do
badań morfologicznych, czynnościowych i
motorycznych),
• materiały dla celów poradnictwa i zestaw
profilów indywidualnych i grupowych,
• pomoce do nauczania higieny,, somatologii oraz
do prowadzenia ćwiczeń (filmy, przezrocza,
tablice, magnetowid itp.),
• nowoczesne obiekty sportowe, sprzęt i przybory.
Realizacja
Przed przystąpieniem do każdego działania
ważny jest pewien namysł. Temu służyły
wszystkie wymienione wcześniej ogniwa cyklu
działania zorganizowanego. Jeżeli jednak przez
proces wychowania i kształcenia fizycznego
rozumiemy
pewien
"ciąg
działań
wychowawczych i kształcących", to wówczas
musimy przyjąć, że istota tego procesu
przejawia się w samym działaniu, a więc wtedy,
kiedy występuje bezpośrednia styczność
wychowawcy fizycznego z wychowankiem.
Ocena i wnioskowanie pedagogiczne
Inaczej już rzecz ma się z oceną efektywności
działań. Nie zawsze bowiem działania efektywne
okazują się działaniami skutecznymi, tzn. nie
osiągają one założonego celu, chociaż mogą
dawać cenne wyniki. Niekiedy bowiem może się
zdarzyć, że pierwotnie podejmujemy działania
dydaktyczno-wychowawcze w innym celu, a
zupełnie co innego osiągamy.
Ocena i wnioskowanie pedagogiczne
"Źle się dzieje” - uczą prakseologowie jeśli zamykamy oczy i nie wykorzystujemy
okazji, a tylko uparcie dążymy do celu, który
może okazać się o wiele mniej wart niż
rezultaty nie zamierzone i nie przewidywane".
Skuteczność zaś zakłada jedynie zgodność
wyniku z zamierzonym celem.
Podsumowanie
Wyróżnione wyżej prakseologiczne ogniwa
procesu wychowania i kształcenia fizycznego
wyraźnie porządkują praktyczne działanie i służą
jego optymalizacji. W każdym z tych ogniw od
wychowawcy domagamy się wykazania się
wiedzą kompleksową, scaloną, tj. równoważącą
elementy społeczne i przyrodnicze (a więc wiedzą
- prawdziwie humanistyczną).
Podsumowanie
W istocie rzeczy tylko też z punktu widzenia
miejsca i znaczenia w prakseologicznym
łańcuchu funkcjonowania modelu wychowania
fizycznego
weryfikacji
podlegać
może
użyteczność zdobywanej przez studenta i
uprawianej w uczelni wiedzy. W tym też
miejscu teoria wychowania fizycznego,
podejmując się logicznego uporządkowania
działań wychowawcy fizycznego, dokonuje
równocześnie syntezy, podsumowania i
ukoronowania studiów.