Transcript diagnoza
Wykład ogólnouczelniany w formie hybrydowej - Praca z uczniem zdolnym Dr hab. Iwona Czaja-Chudyba, profesor UP Instytut Pedagogiki Przedszkolnej i Szkolnej Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie „Kto wkracza w dziedzinę kształcenia uzdolnień, powinien się nastawić na niepewność i różne rozbieżne opinie. Niepewność ta bywa doświadczeniem frustrującym, ale bywa też bodźcem do twórczego, innowacyjnego działania i poszukiwań, które wnoszą wielki wkład w rozwój teorii i praktyki” J. Eby i J. Smutny Zdolności i kategoria „ucznia zdolnego” – refleksje terminologiczne Dzieci różnią się między sobą, przejawiają odmienne zdolności i talenty. Wczesna Często jednak kompleksowa diagnoza podejmowana jest dopiero w sytuacji trudności wychowawczych lub niepowodzeń dydaktycznych. Rzetelnej ocenie „umykają” dzieci zdolne, oryginalne, nietuzinkowe. ZDOLNOŚCI edukacja powinna koncentrować się na odkrywaniu w dziecku tego, co niepowtarzalne i najlepsze. MODELE ZDOLNOŚCI: Trójpierścieniowy model zdolności Josefa Renzullego Koncepcja Wielorakich inteligencji Howarda Gardnera Koncepcja uzdolnień i talentu niemieckiego psychologa Kurta A. Hellera (2004) - Monachijski Model Zdolności ZDOLNOŚCI Zdolności to indywidualne właściwości (sprawności, dyspozycje) osoby, od których zależy właściwy poziom wykonania w jakiejś dziedzinie, wyznaczające osiągnięcia jednostki oraz tłumaczące niejednakowe rezultaty w uczeniu się i wykonywaniu zadań. Twórczość Motywacja MODEL J. RENZULLEGO Predyspozycje WIZUALNOPRZESTRZENNE NAUKOWE JĘZYKOWE językowe INTRA PERSONALNE RUCHOWE MUZYCZNE SPOŁECZNE MODEL MI H. GARDNERA MATEMATYCZNO -LOGICZNE 2/ zdolności matematyczno-logiczne polegające na rozumieniu abstrakcyjnych relacji i posługiwaniu się nimi; 3/ zdolności wizualno-przestrzenne dotyczące umiejętności spostrzegania, transformowania i odtwarzania informacji wzrokowych; 4/ zdolności muzyczne związane z tworzeniem i rozumieniem znaczenia dźwięku; 5/ zdolności kinestetyczne obejmujące umiejętności wykorzystania własnej motoryki i zdolność manipulowania przedmiotami; 6/ zdolności naukowe (przyrodnicze) – związane z zainteresowaniami naukami przyrodniczymi i ścisłymi, techniką, eksperymentowaniem, badaniem, obserwacją, myśleniem krytycznym i analitycznym; 7/ zdolności interpersonalne polegające na zdolności rozpoznawania i odróżniania uczuć, intencji oraz przekonań innych ludzi; 8/ zdolności intrapersonalne łączące się z rozpoznawaniem własnych uczuć i pragnień. MODEL MI H. GARDNERA 1/ zdolności językowe związane z rozumieniem i nadawaniem mowy; Uważa, że może być jeszcze więcej potencjalnych inteligencji lub „subinteligencji” M. TARASZKIEWICZ dodaje inteligencje: zmysłową (dominującą w zawodach kucharza, kipera i u osób komponujących zapachy perfum), historyczną (zainteresowanie przeszłością, historią – podstawowa u biografów, archeologów) i kreatywną (badawczą). MODEL MI H. GARDNERA Od końca lat dziewięćdziesiątych H. Gardner rozszerza liczbę zdolności (inteligencji) o: przyrodniczą (związana ze środowiskiem naturalnym, wyrażającą się fascynacją światem przyrody), duchową, egzystencjalną, moralną i filozoficzną. Radzenie sobie ze stresem Strategie uczenia się Motywacja do osiągnięć Umiejscowienie kontroli Pozapoznawcze cechy osobowości (pośredniczące) Zdolności intelektualne Matematyka Nauki ścisłe Zdolności twórcze Kompetencje społeczne Inteligencja praktyczna Zdolności artystyczne Muzykalność Technika Czynniki warunkujące talent (predykatory ) Dziedziny osiągnięć (kryteria) Sztuka Języki Warunki środowiskowe (pośredniczące) Sport, atletyka Stosunki społeczne Umiejętności psychomotoryczne Atmosfera w klasie Znajome środowisko nauki Umiejętności komputerowe, szachy Rodzinna atmosfera Przełomowe wydarzenia życiowe Jakość nauczania MODEL K. A. HELLERA Niepokój w trakcie rozwiązywania testów 2/ Dziedziny i obszary realizowania się uzdolnień (np. matematyka, język ojczysty, sztuka (muzyka i plastyka), sport i aktywność fizyczna, relacje społeczne). 3/ Cechy osobowości sprzyjające rozwojowi uzdolnień (1/ rozległa wiedza i zdolność do uczenia się (szczególnie związane z obszarem zainteresowań); 2/ wysoka motywacja do tworzenia (często dla czystej przyjemności), wysoka motywacja osiągnięć; 3/łamanie konwencji hamujących pracę twórczą, ale też dążenie do doskonałości i perfekcjonizm). 4/ Uwarunkowania środowiskowe rozwoju uzdolnień (klimat zajęć; jakość nauczania, indywidualizacja nauczania, styl edukacyjny, społeczne reakcje na osiągnięcia dziecka, krytyczne zdarzenia- opieka Mistrza). MODEL K. A. HELLERA 1/ Czynniki znamionujące uzdolnienia (niezależne od siebie inteligencje/zdolności: np. językowe, logiczno-matematyczne, naukowe, wizualno- przestrzenne, kinestetyczno –ruchowe, muzyczne). Wybitne uzdolnienia Zdolności Potencjał genetyczny – predyspozycje, możliwości POZIOMY ZDOLNOŚCI Talent Szczęśliwy przypadek Aktywność osoby w kontekście społeczno-kulturowyms Geniusz SPECJALISTA - posiada kompetencje TWÓRCA – przekształca, tworzy na nowo GENIUSZ – tworzy oryginalne dzieła, mające społeczną wartość POZIOMY ZDOLNOŚCI OSOBA UTALENTOWANA – posiada talent Sfera poznawcza - wiedza, ciekawość, chęć eksperymentowania, zadawanie większej liczby pytań na lekcji; 2. Sfera emocjonalno-motywacyjna „uporczywość”, zapał, silna motywacja wewnętrzna, pracowitość, wytrwałość, wewnętrzne zdyscyplinowanie; 3. Sfera społeczna – silna osobowość i skłonność do dominacji, kłopoty z przystosowaniem się do otoczenia, postawa pełna rezerwy, często jest izolowane przez zespoły klasowe. WYBRANE CECHY DZIECKA ZDOLNEGO 1. Osobowe przygotowanie nauczyciela do podjęcia indywidualizacji nauczania uczniów w kl. I-III (jego kreatywność, pasje i zaangażowanie) Regulacje prawne dotyczące indywidualizacji nauczania, system szkolny Programy i projekty dotyczące indywidualizacji nauczania Zdolności dziecka: - szkolne (tzw. akademickie) – językowe i mmatematyczno-logiczne - ruchowe, muzyczne, wizualno-przestrzenne, społeczne, intrapersonalne, naukowe Wsparcie rodziców Wsparcie środowiska lokalnego Zajęcia pozaszkolne Wsparcie eksperta, mistrza UWARUNKOWANIA WSPIERANIA ZDOLNOŚCI Merytoryczne i metodyczne przygotowanie nauczyciela do podjęcia indywidualizacji nauczania uczniów w kl. I-III Uczeń zdolny w świetle regulacji systemu oświatowego i praktyki edukacyjnej w Polsce – podstawowe kontrowersje Uczeń zdolny w polskich regulacjach prawnych Przepisy Ministerstwa Edukacji Narodowej (MEN, wcześniej też MENiS) Strategia rozwoju Edukacji na lata 2007-2013 wydana w przez MENiS w 2005 roku wymienia wśród priorytetowych zadań wspieranie i motywowanie rozwoju zainteresowań oraz pomoc uczniom wybitnie uzdolnionym. Aktualna Podstawa programowa z 2009r. nakłada na nauczyciela obowiązek pomocy we wspieraniu zdolności oraz pracy z dzieckiem uzdolnionym przez organizowanie zajęć zwiększających jego szanse edukacyjne. Podstawy kwalifikacji do grupy dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi - 17 XI 2010 r. Ministerstwo (Dziennik Ustaw z 2010 r. Nr 228, poz. 1487) wydało sześć rozporządzeń regulujących nowy model pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolach (w świetle przepisów z 17 XI 2010r.). PRZEPISY MEN Rozporządzenie MEN z dnia 19 grudnia 2001r. Precyzuje warunki i tryb udzielania zezwoleń oraz organizacji indywidualnego programu lub toku nauki. niepełnosprawność przewlekła choroba sytuacja kryzysowa lub traumatyczna zaburzenia komunikacji językowej specyficzne trudności w uczeniu się sytuacją ekonomiczną rodziny dziecka Podstawy kwalifikacji do grupy dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi zaniedbanie środowiskowe związane z: 17 XI 2010 r. Ministerstwo (Dziennik Ustaw z 2010 r. Nr 228, poz. 1487) kontaktami środowiskowymi trudności adaptacyjne niepowodzenia edukacyjne związane z: zagrożenie niedostosowaniem społecznym sposobami spędzania czasu wolnego różnicami kulturowymi zmianą środowiska edukacyjnego niedostosowanie społeczne w tym z wcześniejszymi doświadczeniami edukacyjnymi za granicą ROZPORZĄDZENIE MEN Z 17 XI 2010 R. szczególne uzdolnienie 2011 Rok Odkrywania Talentów; Projekt MEN „Opracowanie i wdrożenie kompleksowego systemu pracy z uczniem zdolnym”; Projekt DiAmMenT; Zespół ds. budowania Krajowego Systemu Wspierania Zdolności i Talentów – „Model pracy z dzieckiem zdolnym – szkoła podstawowa” autorstwa I. Fechner-Sędzickiej. PROJEKTY POLSKIE Projekt „Pierwsze uczniowskie doświadczenia drogą do wiedzy”; Nauczyciel jest zobowiązany do dostosowywania wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb i możliwości każdego ucznia poprzez indywidualizację działań na obowiązkowych i dodatkowych zajęciach edukacyjnych; potrzeby i możliwości ucznia mogą być związane nie tylko ze sferą poznawczą, ale również innymi aspektami jego funkcjonowania; szkoła miejscem rozpoznawania predyspozycji i uzdolnień uczniów i udzielania im indywidualnego wsparcia. ewidentne jest traktowanie problematyki zdolności w perspektywie podejścia elitarnego, a nie egalitarnego; niejasna odpowiedź na pytanie, czy priorytetowym celem edukacji będzie kompensowanie braków, czy też rozwijanie silnych stron ucznia; przeciążenie i nieprzygotowanie nauczyciela i szkoły; „konkurowanie” celów i zadań. Znaczenie systemowych zmian Wady Możliwości i szanse zmian Znaczenie systemowych i ograniczenia Zadanie zaliczeniowe do części 1. 1. Jaka jest Twoja definicja dziecka zdolnego? 2. Jakie zdolności mają Twoi uczniowie, dzieci w przedszkolu (najbliżsi)? 3. Czy widzisz jeszcze inne, niewyróżnione rodzaje zdolności (inteligencji), które posiadają Twoi uczniowie (najbliżsi)? 4. Pomyśl o dziecku, którego uznałbyś za zdolnego – jakie problemy może stwarzać? 5. Pomyśl o dziecku, którego uznałbyś za zdolnego – jakie były jego osiągnięcia, jak Ty mu pomagałeś, jak wsparłeś jego rozwój? Zagadnienia dla studentów Proszę wybrać i opisać 1 zagadnienie. Diagnoza predyspozycji i zdolności ucznia zdolnego nominacja rodziców nominacja eksperta testy twórczości SPOSOBY POMIARU ZDOLNOŚCI obserwacje wyniki sprawdzianów umiejętności i kompetencji konkursy portfolio i processfolio listy cech dzieci uzdolnionych oraz kwestionariusze DIAGNOZA nominacja nauczycieli testy inteligencji ogólnej 1. „Uczeń zdolny – analiza dostępnych narzędzi diagnostycznych” – 2. RAPORT opracowany dla Ośrodka Rozwoju Edukacji w ramach projektu Opracowanie i wdrożenie kompleksowego systemu pracy z uczniem zdolnym. Dostępny na stronie: www.ore.edu.pl NARZĘDZIA DIAGNOSTYCZNE Narzędzie Rozpoznawania w Szkole Podstawowej Eby. Nauczycielski Formularz Rekomandacji Oficjalne Formularze Zgłoszenia oraz Tematyczne Arkusze Selekcyjne Eby. Zestaw kontrolny dla rodziców i nauczycieli „Zdolności dziecka” B.Dyrdy Nauczycielski Formularz Oceny Postawy Twórczej Ucznia K.J.Szmidta Arkusz obserwacji dziecka dla nauczycieli i rodziców A.Kopik, M.Zatorska Kwestionariusz obserwacji: Lista kontrolna dla nauczycieli M. Partyka Zestawy kontrolne do rozpoznawania ogólnych zdolności naukowych, artystycznych (plastycznych i muzycznych), talentów: twórczego, językowego, matematycznego, sportowego, przywódczego i organizatorskiego G. Lewis Scheduła obserwacyjna ogólna Cz. Nowaczyk Test dla rodziców Davida Lewisa D. Lewis Nauczycielski kwestionariusz obserwacji umiejętności ucznia Laycocka DIAGNOZA Narzędzie Rozpoznawania w Szkole Podstawowej Eby. Ogólny Arkusz Selekcyjny Obserwacja zabawy najlepszym sposobem rozpoznawania zdolności dziecka 6 i 7 –letniego L. Wygotski (1995, s. 86): „w zabawie zawsze dziecko jest powyżej swego średniego wieku, powyżej swego zwykłego, codziennego zachowania: jest ono jakby o głowę wyższe od samego siebie”. H. Garner (2002): zabawy diagnostyczne, zabawy intelligence-fair DIAGNOZA M. Tyszkowa (1988, s. 23) - zabawa jako przejaw indywidualnego rozwoju psychicznego, komunikowania otoczeniu treści swoich własnych doświadczeń. „Polisymbolizm zabawy, czyli wykorzystywanie różnorodnych symboli: ruchowych, werbalnych i rekwizytów przedmiotowych pozwala na diagnozę szerokiego spektrum zachowań dziecka”. Autorski model diagnozy ZABAWY DIAGNOSTYCZNE Obserwacja aktywności dzieci powinna odbywać się więc w sytuacjach spontanicznych zabaw, wyzwalających (poprzez symbolikę i narzędzia) zachowania aktywizujące różnorodne zainteresowania dzieci oraz w sytuacji zadań sprzyjających rozwojowi uzdolnień i stymulujących twórczość dzieci. DIAGNOZA Zadanie wyrażone w języku i systemie symboli tego typu zdolności, którą ma wyzwalać. Wymaga wykorzystania materiałów i sytuacji, które ewokuje dany typ zdolności. Wskaźniki obserwacji zabaw diagnostycznych B/ emocjonalno-motywacyjny – określający komponent kierunkowy i emocjonalny, wartościujący („czuję”, „ dążę do”; „chcę”; „sądzę, że”); C/ kreacyjny – związany ze zdolnością do transformowania i tworzenia. DIAGNOZA A/ poznawczo-instrumentalny – zawierający wiedzę proceduralną („umiem; potrafię; wiem, jak”) i deklaratywną („wiem, że”); Wskaźniki zdolności należy oceniać według kryteriów: „+ +” – wykonanie bezbłędne wszystkich zadań, wybitne uzdolnienia, „+” – wykonanie poprawne większości zadań, „0” – wykonanie błędne większości zadań lub odmowa wykonania. Motywację i zaangażowanie należy oceniać według kryteriów: „+ +” – dziecko spontanicznie podejmuje zadania, jest zaciekawione, zaangażowane, skupione, wykazuje pasję, wyraża chęć kontynuacji zadań, „+” – dziecko podejmuje zadania, ale nie jest zaangażowane, „0” – dziecko nie podejmuje większości zadań, łatwo się zniechęca, nie kończy zadań, wyraża negatywne lub nieadekwatne emocje. W zakresie jednego typu zdolności uczeń może uzyskać od 0 do 14 punktów. Dzieci mające wyniki powyżej 9 punktów można wstępnie określić jako przejawiające zdolności w danym obszarze (przykłady zabaw i merytorycznych wskaźników por. I. Czaja-Chudyba, 2009-11) DIAGNOZA Twórczość i oryginalność należy oceniać według kryteriów: „+ +” – pomysły oryginalne, rzadkie, nietypowe, zaskakujące, posiadające wartość, „+” – pomysły samodzielne, „0” – pomysły naśladujące wzór lub prace innych, typowe lub bezwartościowe albo brak odpowiedzi. Trzy możliwe modele prowadzenia obserwacji zabaw diagnostycznych • Model oceny selektywnej • Model obserwacji ramowych DIAGNOZA • Model badawczy WSZYSTKIE DZIECI Wszystkie dzieci uczestniczą we wszystkich zajęciach i wszystkie są jednocześnie oceniane. Grupa stanowi punkt odniesienia dla porównania zdolności konkretnego dziecka. Dostarcza najbardziej szczegółowych informacji, ale jest najbardziej pracochłonny. Wymaga pracy nauczyciela i obserwatora lub środków medialnych do nagrywania zajęć. • Model badawczy WIELE ZDOLNOŚCI WSZYSTKIE DZIECI Polega na wyborze dzieci do działań ujawniających konkretne typy aktywności (np. gdy dziecko wykazuje ponadprzeciętne zdolności w jakiejś dziedzinie lub gdy nauczyciel zamierza uzupełnić czy zweryfikować informacje o dzieciach w zakresie jakiejś zdolności). Model oceny selektywnej WYBRANY TYP ZDOLNOŚCI WYBRANE DZIECKO Ten typ oceny polega na wyborze jednego dziecka i ocenie jego wszystkich sfer na tle grupy. Łączy się ogólnymi obserwacjami zachowania dzieci w ramach wytyczonych przez koncepcję zdolności dziedzin. Model obserwacji ramowych WIELE ZDOLNOŚCI Jak diagnozować? – diagnoza „w kontekście” 2. Diagnoza w sytuacjach (zabawach, zadaniach), w których zauważyć można daną inteligencję – „zabawach sprawiedliwych wobec inteligencji” (inteligence fair) por. H. Gardner. 3. Profil mocnych i słabych stron dziecka. 4. Nacisk położony na rozwój i wspieranie zdolności dziecka. DIAGNOZA 1. Diagnozę może przeprowadzać nauczyciel. 6. Całkowity czas potrzebny na obserwację jednego dziecka to, w opinii H. Gardnera, 5-10 godzin – wymaga to oczywiście większego zaangażowania nauczyciela i dokładniejszej obserwacji dzieci w celu określenia pełnego profilu zdolności. DIAGNOZA 5. H. Gardner sądzi, że jest możliwe uzyskanie dokładnego obrazu profilu zdolności dziecka przy wykorzystaniu około miesięcznej obserwacji regularnych zajęć prowadzonych w przedszkolu i w szkole. ARKUSZ DIAGNOSTYCZNY wersja A W zadaniu 3 najlepsze wyniki osiągnęli: ...............................Ania ................... .................Jakub……............................ ................................Basia.................. ..................Mateusz……........................ ................................ Marysia............. ...................Basia….................................. W zadaniu 2 najlepsze wyniki osiągnęli: W zadaniu 4 najlepsze wyniki osiągnęli: .................................Jakub...................... .....................Mateusz............................ ..............................Basia ........................ ....................... Jakub............................ ............................... Marysia................... ............................................................... Dzieci posiadające uzdolnienia w zakresie inteligencji ......................................................... 1. .................................Jakub........................................ 2. ..................................Basia......................................... 3. .................................................................................... 4. ..................................................................................... 5. ..................................................................................... DIAGNOZA W zadaniu 1 najlepsze wyniki osiągnęli: Profil uczennicy – ujęcie topograficzne DIAGNOZA Moja inteligencja jest także JĘZYKOWA. Moja inteligencja jest przede wszystkim WIZUALNO -PRZESTRZENNA. MONIKA Moją słabą strona jest też inteligencja społeczna. Jestem indywidualistką. Wolę pracować samotnie niż w zespole. Moją słabą stroną jest też inteligencja ruchowa (brak koordynacji fizycznej i harmonii ruchów). Niechętnie uczestniczę w zajęciach ruchowych. DIAGNOZA Bezbłędnie stosuję określenia dotyczące położenia w przestrzeni. Dobrze zapamiętuję szczegóły. Zwracam uwagę na estetykę otoczenia. Precyzyjnie wypowiadam się, lubię słuchać opowiadań, czytam proste wyrazy. Posługuję się bogatym słownictwem. Zadanie zaliczeniowe do części 2. 1. W jaki sposób Ty rozpoznajesz dziecko zdolne? Na jakiej podstawie określasz jego potencjalne i aktualne zdolności? 2. Jakie narzędzia możesz zastosować w diagnozie uzdolnień w Twojej klasie, grupie? 3. Jakie bariery musiałabyś pokonać w przypadku diagnozy dzieci / uczniów zdolnych? W jaki sposób rozwiązałbyś te problemy? 4. O co chciałabyś zapytać autorów teorii wielorakich inteligencji w związku z „oceną w kontekście”? 5. Jakie są zalety, a jakie ograniczenia obserwacji zabaw diagnostycznych? Zagadnienia dla studentów Proszę wybrać i opisać 1 zagadnienie. Wszechstronność czy specjalizacja? Za wszechstronnym wykształceniem, opartym na standardzie edukacyjnym i na zasadzie „każdemu po równo”, przemawiają argumenty: - Ekonomiczny - jest pozornie łatwe do zrealizowania w powszechnym szkolnictwie, które często cechuje nadmiar uczniów, ubóstwo szkół i podporządkowanie się odgórnym wykładniom programowym. - Polityczny - umożliwia spełnienie oczekiwań i standardu narzuconego przez politykę państwa. - Kulturowy – promuje te zdolności, które są dobrym prognostykiem sukcesu jednostki. - Psychologiczny - dopuszcza zmianę kierunku drogi życiowej, elastyczne przekwalifikowanie się w przyszłości. - Poznawczy – daje możliwość wszechstronnego korzystania i rozumienia różnorodnych dóbr kultury, tradycji. Model kształcenia wszechstronnego Ograniczenia i zalety możliwości wszechstronnego kształcenia dziecka zdolnego wysoki średni niski Poziomy zdolności Słabe strony Efekty Równanie do średniej Standard edukacyjny Reedukacja, wyrównywanie braków - spadek oryginalności i twórczości - SNO - zapobiega jednostronności edukacji - elastyczność - możliwość zmiany - wielość kierunków rozwoju - frustracja (ciągły brak sukcesu) - etykieta „gorszego ucznia”, „innego”, wykluczonego - równość szans edukacyjnych w dostępie do edukacji ogólnej, akademickiej Model kształcenia wszechstronnego Mocne strony KSZTAŁCENIE WSZECHSTRONNE, OGÓLNE Sukces warunkują nie tylko zdolności akademickie. Wiele osób z talentami wykraczającymi poza zdolności tzw. akademickie jest gubionych w trakcie nauki. Ta liczna grupa dzieci, pozostaje zdana na dorywcze rozwijanie zdolności podczas zajęć pozaszkolnych (często odpłatnych i o znikomej dostępności w mniejszych miejscowościach). Wszechstronne nauczanie wymaga od nauczyciela większej wiedzy (dobrej znajomości wielu dziedzin wiedzy) i stąd w praktyce jest bardziej obciążające. Demokratyzacja oświaty nieuchronnie prowadzi do wyboru poziomu, na którym pragnie się opanować poszczególne zakresy wiedzy. Dlatego we wspieraniu dziecka zdolnego bardziej użyteczny wydaje się model kształcenia specjalistycznego Model kształcenia wszechstronnego Kształcenie wszechstronne marginalizuje indywidualne preferencje poznawcze. Nie bazuje na motywacji ucznia, jest jakby ponad uczniem, w wersji wypaczonej eksponuje tylko te treści, które są promowane w danej kulturze. Dużo czasu poświęca się na reedukację, nadrabianie braków, a mało na stymulację rozwoju ucznia. KSZTAŁCENIE wysoki średni niski Poziomy zdolności Słabe strony - obszar dla rozwoju oryginalności i twórczości - wspieranie motywacji zainteresowań - niebezpieczeństwo jednostronności edukacji i wizji świata Ujawnienie i rozwój uzdolnień Ujawnianie i rozwój zainteresowań i zdolności Indywidualny program Ujawnianie możliwości i silnych stron - wczesna (zbyt wczesna?) specjalizacja - niewielka możliwość zmiany i określony kierunek rozwoju - umożliwia sukces w dziedzinach, które stanowią silne strony ucznia - równość szans edukacyjnych w dostępie do edukacji specjalistycznej, o wysokiej jakości Model kształcenia specjalistycznego Mocne strony SPECJALISTYCZNE Efekty przyspieszające - uczniom proponuje się treści, zaplanowane dla uczniów starszych uczeń zdolny to ktoś, kto uczy się szybciej niż rówieśnicy; wzbogacające - pogłębiają i rozszerzają standardowe doświadczenia kształcące; w tym rozumieniu uczeń zdolny to ktoś, kto rozumie abstrakcyjne pojęcia, lubi złożoność i żywi głębsze lub szersze zainteresowania niż jego rówieśnik; zindywidualizowane - treści do samodzielnego studiowania wybranych przez siebie treści uczeń zdolny to ktoś, kto ma talent lub zainteresowania, które nie wpisują się w standardowe treści kształcenia, jest samodzielnym badaczem. WSPIERANIE DZIECKA ZDOLNEGO Trzy kategorie treści kształcenia dla dzieci uzdolnionych 1/ ROZWIJANIE ucznia zdolnego przeciętnie – zainteresowania, pasje, możliwość odczucia sukcesu, wspieranie mocnych stron, koncentracja na indywidualnym podejściu; 2/ UKIERUNKOWANIE ucznia ogólnie zdolnego – krystalizacja uzdolnień, zainteresowań; 3/ WSPIERANIE ucznia utalentowanego - koncentracja na indywidualnym podejściu, problemy rozwoju dysharmonijnego wspieranie emocjonalne i społeczne, tutoring, mentoring, rozwijanie twórczości, aktywizowanie rodziców i środowiska lokalnego. WSPIERANIE DZIECKA ZDOLNEGO Wspieranie w 3 kierunkach działań podczas zajęć zewnętrznych i wewnętrznych (RUW) Modele organizacyjne – razem czy osobno? Zalety Wady uczniowie korzystają z kontaktów z kolegami zdolnymi , jak i dziećmi z normalnej klasy; okresowe opuszczanie klasy przez niektórych uczniów może wzbudzić do nich niechęć innych dzieci zdolne mogą uważać, że uczestnictwo w tych zajęciach za piętnujące; w czasie, gdy utalentowane dzieci są poza oddziałem, nauczyciel ma okazję popracować z uczniami mniej zdolnymi (utrwalić materiał, nauczanie materiału); nieobecność może powodować luki w materiale podstawowym; nauczyciel nie jest odpowiedzialny za nauczanie uzdolnionych ponad treści ponadprogramowych, ma więcej swobody. mogą uznać zajęcia dla dzieci uzdolnionych za bardziej ekscytujące, mieć demoralizującą postawę; uczniowie myślą kategoriami lekcji na których się znajdują (w zależności od oddziałów); brak ciągłości i systematyczności, o ile zajęcia dla uzdolnionych nie odbywają się codziennie; nadmierne obciążenie dla nauczyciela uzdolnionych (np. integracja dzieci z różnych klas). Model zajęć zewnętrznych Utalentowani uczniowie spędzają większość czasu we własnym oddziale klasowym. Od czasu do czasu przechodzą na zajęcia poza oddziałem, grupujące zdolnych uczniów z innych oddziałów. Te zajęcia mogą odbywać się w macierzystej szkole albo w innej. Zalety wszyscy uczniowie korzystają z kontaktów z uzdolnionymi rówieśnikami; także dzieci zdolne korzystają z kontaktów z mniej zdolnymi dziećmi łatwiej je wprowadzić w życie, są mniej kosztowne uczniowie mogą elastycznie być zaliczonymi do grup dzieci zdolnych, selekcja jest mniej sztywna, udział w programie szerszy - zapobiega to też nieadekwatności w diagnozie uzdolnień Wady tworzenie podgrupy bardziej obciąża nauczyciela nauczanie uzdolnionych bywa dorywcze nauczyciel odpowiada za nauczanie dzieci zdolnych do czego czasem nie jest przygotowany. Model zajęć wewnętrznych Z kilkorga utalentowanych uczniów tworzy się podgrupę funkcjonującą w zwykłym oddziale. Planowanie i realizacja programu (zwykle wzbogacającego) pozostaje w rękach nauczyciela. Sukces programu zależy od organizacji oddziały i od zdolności nauczyciela. - kształtowania u dzieci poczucia bezpieczeństwa, poświadczenia od dorosłego, że ważne są ich zainteresowania. Kluczowym czynnikiem wspierania zdolności dziecka będzie WŁAŚCIWA POSTAWA NAUCZYCIELA – bystrego obserwatora - serdecznego, wspierającego i stymulującego opiekuna dzieci. ROLA NAUCZYCIELA Rozwijanie zdolności wymaga: - jasno określonych warunków i wymagań środowiskowych; Każdy z modeli będzie wymagał - merytorycznych - ekspert przedmiotowy MISTRZ; - metodycznych - ekspert organizujący środowisko uczenia się, znający specyfikę pracy z dzieckiem uzdolnionym na danym etapie edukacyjnym METODYK; - psychospołecznych - ekspert udzielający wsparcia psychicznego, rozwiązujący problemy interpersonalne, organizujący środowisko inwestowania w zdolności dziecka – np. ekonomiczne, marketingowe OPIEKUN. ROLA NAUCZYCLIELA INDYWIDUALIZACJI DZIAŁAŃ + ZESPOŁU DORADCÓW: ROZWIJANIE ZDOLNOŚCI DZIECKA W KONTEKŚCIE JEGO POTRZEB Wskazówki do opieki i pracy z uczniem 2. Bezpieczeństwa psychicznego 3. Akceptacji w kontaktach społecznych (rówieśniczych) 4. Uznania i szacunku, podmiotowości zapewniaj dziecku możliwie bogate, wspierające różne inteligencje środowisko, stwarzaj okazje do nabywania wszechstronnych kompetencji, organizuj różnorodne zajęcia (dbaj o rozwój fizyczny, pamiętaj, aby dziecko się nie przemęczało). staraj się, aby dziecko miało w tobie poczucie oparcia, stabilności, ciągłości w środowisku, nie lekceważ jego kryzysów, frustracji i dylematów, nie wyśmiewaj jego problemów, poświęcaj czas na ich wspólną analizę i próbę rozwiązania, pokazuj własnym zachowaniem, że nawet trudne problemy można skutecznie rozwiązać, staraj się wzmacniać jego odporność psychiczną (także kontrolę emocji, ucz radzenia sobie z krytyką, porażkami), pomagaj w organizacji czasu i strukturyzacji jego zadań, zachowaj spokój i opanowanie. stwarzaj dziecku możliwości przebywania z akceptującymi je rówieśnikami (np. dziećmi o podobnych zainteresowaniach), stwarzaj sytuacje wspólnej pracy, pamiętaj, że poprzez swoją oryginalność i „inność” może mieć trudności z nawiązaniem i utrzymaniem relacji rówieśniczych, walcz z konformizmem zachowań. obdarzaj je uwagą, szanuj jego indywidualność, traktuj je podmiotowo – pytaj o zdanie, uzgadniaj, umożliwiaj weryfikację i promocję jego zdolności – doceniaj osiągnięcia. ROLA NAUCZYCLIELA Kategoria potrzeb ucznia 1. Rozwojowe – fizyczne i psychiczne ROZWIJANIE ZDOLNOŚCI DZIECKA W KONTEKŚCIE JEGO POTRZEB Wskazówki do opieki i pracy z uczniem 6. Estetyczne 7. Kreacji twórczej i samorealizacji 8. Etyczne umożliwiaj samodzielną eksplorację otoczenia (badanie, szukanie źródeł), stwarzaj dużo problemów otwartych, nowych, nieznanych lub niezgodnych z jego dotychczasowym doświadczeniem, wywołujących zaskoczenie, zaciekawiaj, aktywizuj zaangażowanie i motywację, doceniaj pytania dziecka, akceptuj myślenie krytyczne dziecka, podkreślaj znaczenie samodzielnych sądów i hipotez, twórz sytuacje będące dla dziecka wyzwaniem, wspieraj (organizacyjnie i materialnie) jego pasje, zdobywaj i udoskonalaj swoje zainteresowania i wiedzę. organizuj wartościowe estetycznie sytuacje, konfrontuj dziecko z pięknem kultury i tradycji, dbaj o szacunek dla własnych wytworów, dbaj o zwyczaj dopracowania, dokańczania pomysłów. dyskutuj, słuchaj, wyjaśniaj, nie narzucaj, wspieraj oryginalność, walcz z bezrefleksyjnym naśladownictwem, wspieraj różnorodność. doceniaj znaczenie wysiłku, autokreacji i oryginalności, bądź tolerancyjny i otwarty na inny punkt widzenia, zwracaj uwagę na użyteczność działań i wytworów dziecka. ROLA NAUCZYCLIELA Kategoria potrzeb ucznia 5. Poznawcze Ogólne kierunki rozwijania zdolności rozwój poznawczy uczenie stawiania pytań rozwój emocjonalny nauczanie problemowe (PBL), nauczanie metodą projektów uczenie przez krytyczną refleksję treningi abarietyczne Konkretne formy realizacji (programy i oferty zajęć) Działania w szkole Przykładowo: Żywioły. Lekcje twórczości w nauczaniu zintegrowanym, K. Szmidt i J. Bonar, „Pierwsze uczniowskie doświadczenia drogą do wiedzy”, „Jak odkrywać i wspierać zdolności dziecka”. Działania pozaszkolne Przykładowo: Odyseja Umysłu, Uniwersytet Dzieci, szkoły i programy letnie Krajowego Funduszu na Rzecz Dzieci, Kluby Promocji Talentów. WSPIERANIE DZIECKA ZDOLNEGO edukacja do twórczości rozwój społeczny Kształcenie wewnętrzne (np. Skandynawia, Włochy) i zewnętrzne (np. Rosja, Ukraina, „Smart Schools” USA) i tzw. szkoły letnie (USA). Projekty systemowe (np. „APROGEN” J. Laznibatova – Słowacja; Anglia - programy G&T „Gifted and Talented”). Centra dla dzieci zdolnych (np. USA - Centre for Talented Youth, Hiszpania, Irlandia; Saksonia - Centrum Doradcze; Centrum ds. Zdolności - Praga). Fundacje (większość krajów). DZIAŁANIA NA ŚWIECIE W ODNIESIENIU DO UCZNIÓW ZDOLNYCH Na świecie najbardziej popularne koncepcje wspierania ucznia zdolnego to kształcenie integracyjne i specjalistyczne. Istnieją klasy lub szkoły specjalistyczne dla uczniów o ponadprzeciętnych zdolnościach. Autorskie propozycje „Jak odkrywać i wspierać zdolności dzieci” PRAKTYKA – autorskie propozycje I. Czaja-Chudyba ZAJĘCIA W KLASIE 1 ZAJĘCIA SPECJALISTYCZNE (1 dzień w tygodniu) STOPIEŃ 1 - OCENA i WSPIERANIE ZAJĘCIA ADAPTACYJNE ZAJĘCIA DIAGNOSTYCZNE zajęcia związane z integracją i przygotowaniem uczniów do pracy grupowej (diagnoza początkowa i diagnoza końcowa) - zajęcia tematyczne, poświęcone różnorodnym dziedzinom wiedzy wspólne dla wszystkich dzieci. - Ćwiczenia „wspierające” – poświęcone rozwijaniu koncentracji uwagi, twórczego myślenia, pamięci i myślenia krytycznego, kształtujące samodzielność i umiejętność współdziałania w grupie, wykorzystujące różne tematy oraz różnorodny materiał 1/ ZAJĘCIA KOMPILACYJNE – tematyczne, poświęcone różnorodnym dziedzinom wiedzy w grupach wybranych przez dzieci. 2/ ZAJĘCIA FAKULTATYWNE – tematyczne, poświęcone wybranym dziedzinom wiedzy dowolny wybór zajęć przez dzieci, praca w zespołach PRAKTYKA – autorskie propozycje ZAJĘCIA PODSTAWOWE – wiedza ogólna (4 dni w tygodniu) ZAJĘCIA PODSTAWOWE (4 dni w tygodniu) PRAKTYCZNE ZASTOSOWANIE TEORII INTELIGENCJI WIELORAKICH (1 dzień w tygodniu) Zajęcia „specjalistyczno-kompilacyjne” poświęcone różnorodnym dziedzinom wiedzy zajęcia w zespołach dobranych na zasadzie oceny mocnych stron ucznia. Zajęcia „fakultatywne” poświęcone różnorodnym dziedzinom wiedzy 1/ zajęcia w zespołach dobranych na zasadzie wyboru ucznia, 2/ zajęcia metodą projektów – samodzielne opracowanie tematu przez uczniów 3/ „mini” lekcje Zajęcia „wspierające” poświęcone rozwijaniu uwagi, pamięci, twórczości, refleksji krytycznej, kształtujące samodzielność i umiejętność współdziałania w grupie, wykorzystujące różne tematy i różnorodny materiał. Comiesięczne zajęcia „konsultacyjne” 1/ ze specjalistami z różnych dziedzin, 2/ w środowiskach aktywizujących inteligencję – DZIEŃ OTWARTY PRAKTYKA – autorskie propozycje STOPIEŃ II i III Zadanie zaliczeniowe do części 3. 1. Co robisz, aby wspierać uzdolnienia uczniów? 2. Jakie widzisz możliwości, a jakie ograniczenia wprowadzenia opisanej strategii do Twojej klasy, grupy? 3. Jakie badania w związku z opisywanymi problemami możesz przeprowadzić w swoim środowisku? 4. Jakie jest Twoje zdanie w kwestii dylematu specjalizacja – wszechstronność nauczania uczniów zdolnych? 5. Co Twoim zdaniem może zmienić w edukacji objęcie opieką uczniów zdolnych? 6. Jakie konsekwencje społeczne niesie objęcie specjalistyczną opieką uczniów zdolnych? Zagadnienia dla studentów Proszę wybrać i opisać1 zagadnienie. Literatura tematu Czaja-Chudyba I., Jak rozwijać zdolności dziecka?, WSiP, Warszawa 2009 2. Dyrda B. Edukacyjne wspieranie rozwoju uczniów zdolnych – studium społeczno-pedagogiczne, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2012. 3. Limont W. Uczeń zdolny. Jak go rozpoznać i jak z nim pracować, GWP, Gdańsk 2010. 4. Czaja-Chudyba I. Jak odkrywać i wspierać zdolności dzieci – scenariusze zajęć dla klasy 1-3, WSiP, Warszawa 2009-2011. 5. Czaja-Chudyba I. Odkrywanie zdolności dziecka, Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków 2005. 6. Giza, T. Socjopedagogiczne uwarunkowania procesów identyfikowania oraz rozwoju zdolności uczniów w szkole, Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, Kielce 2006. 7. Taraszkiewicz, M. – Karpa, A. Jak wspierać zdolnego ucznia? : Vademecum nauczyciela. Warszawa 2009. 8. Kopik, A – Zatorska, M. Każde dziecko jest zdolne. Kielce 2009. 9. Fechner-Sędzicka, I., Model pracy z uczniem zdolnym - szkoła podstawowa, Warszawa 2014. 10. Cybis N., Drop E. , Rowiński T., Cieciuch J, Uczeń zdolny – analiza dostępnych narzędzi diagnostycznych, Warszawa 2013 LITERATURA 1. Forma zaliczenia Termin: 5 maja 2014r. Wysłane na adres: [email protected] Tytuł wiadomości: Wykład.Nazwisko. Tytuł załącznika (tylko w formacie .doc lub .dox): Wykład.Nazwisko. 62 ZALICZENIE Esej – praca pisemna na ok. 3 strony – analiza na podstawie literatury i wiadomości z wykładu 3 zagadnień (po jednym, wybranym z każdej części). DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ