Transcript E*itim Bilimlerine Giri*

Eğitim Bilimine Giriş
Eğitimin Temel Kavramları
Yrd. Doç. Dr. Hüseyin SERÇE
Kültür
-Bir toplumun tarihsel süreç içerisinde yarattığı ve
kullandığı maddi ve manevi değerlerin tümü.
Kültürleme
- Toplumun, bireyleri kendi kültürünün istek ve
beklentilerine uyum sağlayacak biçimde yetiştirmesidir.
Başka bir deyişle, kültürel değerlerin bireye aktarılması
sürecidir.
- Bu süreç ailede, sokakta, iş yerinde, arkadaş
çevresinde, okulda vb. pek çok yerde bilinçli ya da
bilinçsiz oluşan öğrenmeleri kapsar.
Kültürleme temelde 3 biçimde ortaya çıkmaktadır:
a) Zoraki Kültürleme (Propaganda, beyin yıkama vb. yoluyla)
b) Gelişigüzel Kültürleme (Aile, arkadaş, çevre vb. yoluyla)
c) Kasıtlı Kültürleme (Eğitim kurumları, okullar yoluyla)
- Kültürlemenin amaçlı olarak yapılması eğitimdir. Bu
nedenle eğitim, kasıtlı kültürleme süreci olarak da
tanımlanmaktadır.
Eğitim
- Bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla ve
kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme
sürecidir. Ertürk (1994, s.11).
- Eğitim tanımlarına bakıldığında bazı temel özelliklerin
vurgulandığı göze çarpmaktadır:
1) Eğitim sonucunda bireyde davranış değişikliğinin
oluşması:
Davranış, organizmanın etkiye karşı gösterdiği tepki ya
da tepkiye karşı gösterdiği etki olarak tanımlanabilir.
Davranışlar genel olarak 3 grupta toplanmaktadır:
a) Doğuştan gelen davranışlar:
Eğitimin ilgi alanı dışındadır. Eğitim yolu ile değiştirilemez.
(örneğin içgüdüsel ve refleksif)
b) Geçici davranışlar:
Alkol, ilaç, uyuşturucu madde, hastalık gibi çeşitli etkilerle
ortaya çıkan ve bu etki ortadan kalktıktan sonra yok olan
davranışlardır.
c) Sonradan kazanılan davranışlar:
Doğuştan getirilmeyen, öğrenme ürünü olan davranışlardır.
Eğitimin ilgi alanı içine giren bu tür davranışların gözlenebilir,
ölçülebilir ve istendik olması önem taşır.
2) Davranış değişikliğinin bireyin yaşantıları sonucunda
oluşması:
Yaşantı, bireyin çevresiyle kurduğu etkileşim sonucunda
bireyde kalan izlerdir. Bu izler birikerek bireyin
davranışlarında değişiklik olmasını sağlar.
3) Davranışta istendik değişme gelmesi:
- Değişmenin niteliğinin, yönünün ve içeriğinin kim veya
kimler tarafından oluşturulduğuna işaret eder.
- Anayasa ve bağlı diğer yasalarda belirtilen laik,
demokratik cumhuriyet değerleri temele alınarak, Milli
Eğitim Bakanlığı’nın oluşturduğu eğitim politikaları
çerçevesinde
öğrencilere
kazandırılmak
istenen
davranışların ifade edildiği söylenebilir.
4. Eğitimin bir süreç oluşu:
- Eğitim süreci, bugün başlayıp yarın biten bir süreç
değil zaman ve kapsam bakımından çok geniş ve çok
yönlü bir süreçtir.
- Eğitim sürecini, birbirini izleyen ve birbiri üzerine
biriken öğrenme ve öğretme etkinlikleri oluşturmaktadır.
- Öğrenmenin oluşmasını sağlayan her türlü etki, eğitim
sürecinin bir parçasıdır.
EĞİTİM TÜRLERİ
1. Formal Eğitim
- Belirli bir zaman diliminde, belirli amaçlara ulaşmak
için, belirli bir plan ve program dâhilinde, eğitimcilerin
gözetim ve denetimi altında gerçekleştirilen ve gerekli
değerlendirme ve düzeltme çalışmaları yapılan eğitime
denir.
(Örneğin, okullar, kamu kurumları ya da halk eğitim
merkezlerinde yapılan eğitimler).
- Formal eğitim amaçlıdır; önceden hazırlanan bir
program çerçevesinde, planlı olarak ve öğretim yoluyla
gerçekleştirilir.
- Eğitim süreci, öğretmen tarafından planlanır, uygulanır
ve değerlendirilir. Böylece bireylerin davranışlar
önceden
belirlenmiş
amaçlar
doğrultusunda
değiştirilmeye çalışılır.
- 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu’nda belirtildiği
gibi örgün eğitim ve yaygın eğitim olmak üzere ikiye
ayrılır.
1.1. Örgün Eğitim
-Belli yaş gruplarına yönelik, planlı ve programlı olarak,
önceden belirlenmiş amaçlar doğrultusunda ve okul
çatısı altında gerçekleştirilen öğretim etkinliklerine denir.
- Örgün eğitimde genel, mesleki ve teknik eğitim
programları uygulanır.
- Örgün eğitim; okul öncesi, ilköğretim (ilkokul, ortaokul),
ortaöğretim (lise) ve yükseköğretim kurumlarını kapsar.
1.1.1. Okul Öncesi Eğitimi
- Çocuğun 37-66 aylık dönemde, zorunlu eğitim yaşına
kadar geçen sürede, gelişim özellikleri, bireysel
farklılıkları ve yetenekleri göz önüne alınarak, duyuşsal,
fiziksel ve zihinsel gelişimlerini sağlamaya yönelik,
aileler ve eğitimcilerin ortaklaşa gerçekleştirmeye
çalıştıkları sistemli bir eğitimdir.
- Okul öncesi eğitimi, ailelerin isteği üzerine, okul öncesi
eğitim kurumlarında, belli bir ücret karşılığında verilir.
1.1.2. İlköğretim
- İlköğretim dört yıl süreli ve zorunlu ilkokul ile dört yıl
süreli ve zorunlu ortaokuldan oluşan bir Milli Eğitim ve
Öğretim Kurumudur.
- 6287 sayılı kanuna göre zorunlu ilköğretim çağı 6-13
yaş grubundaki çocukları kapsar. Bu çağ çocuğun 5
yaşını bitirdiği yılın eylül ayı sonunda başlar, 13 yaşını
bitirip 14 yaşına girdiği yılın öğretim yılı sonunda biter.
- İlköğretim devlet okullarında parasız, özel okullarda
ücretli olarak verilen, anayasa ve yasalarca güvence
altına alınmış eğitimdir.
1.1.3. Ortaöğretim
- Ortaöğretim, ilköğretime dayalı, dört yıllık zorunlu,
öğrenim veren genel, mesleki ve teknik öğretim
kurumlarının tümünü kapsar.
- 6287 sayılı kanuna ile ortaöğretim zorunlu eğitim
kapsamına alınmıştır.
- Zorunlu eğitim; devlet okullarında parasız, özel
okullarda ücretli olarak verilir ve anayasa/yasalarca
güvence altına alınmıştır.
1.1.4. Yükseköğretim
- Zorunlu eğitime dayalı olarak en az iki yıllık
yükseköğrenim veren eğitim kurumlarının bütününü
kapsar.
- İki yıllık meslek yüksek okulunu bitirenlere ön lisans,
dört yıllık fakülte ve eşdeğeri okulları bitirenlere lisans,
dört yıllık lisans üzerine enstitülerde verilen yüksek
lisansı bitirenlere yüksek lisans ve doktora eğitimini
tamamlayanlara da doktora diplomaları verilir.
- Yüksek lisansı bitirenlere alanında uzman, doktorayı
bitirenler de alanında bilim doktoru olurlar.
1.2. Yaygın Eğitim
- Yaygın eğitim; örgün eğitim sistemine hiç girmemiş
yahut herhangi bir kademesinde bulunan veya bu
kademelerden çıkmış vatandaşlara, örgün eğitimin
yanında veya dışında verilen eğitimdir.
- Yaygın eğitim; halk eğitimi, çıraklık eğitimi ve hizmet içi
eğitimi kapsayan ve çok geniş bir alana hitap eden bir
yapıdadır.
1.2.1. Halk Eğitimi
- Örgün eğitim kurumları dışında düzenlenen eğitim
etkinlikleri, büyük ağırlıkla halk eğitimi merkezleri
tarafından yerine getirilmektedir.
- Bu merkezlerde, her yaş ve eğitim düzeyindeki
bireylere yönelik okuma-yazma kursları, meslek kursları,
sosyal ve kültürel kurslar düzenlenmektedir.
- Bu kurslar yetişkinlerin eğitimi açısından oldukça
önemlidir.
1.2.2. Hizmet İçi Eğitim
- Hizmet içi eğitim, özel ve tüzel kişilere ait işyerlerinde,
belirli bir maaş ya da ücret karşılığında çalışmakta olan
bireylere, görevleri ile ilgili gerekli bilgi, beceri ve
tutumları kazandırmak için yapılan eğitimdir.
- Hizmet içi eğitimi zorunlu kılan bazı sebepler:
• Çalışanların hizmet öncesi yetersizliği,
• Hizmetin değişmesi ve gelişmesine uyum zorluğu,
• Bireysel gelişme ve işinde yükselme zorunluluğu,
• Bazı bilgi, beceri ve alışkanlıkların görev başında
kazandırılması gereği.
- Hizmet içi eğitim MEB sorunluluğunda değildir, her
özel ve tüzel kurum kendi ihtiyacı olan eğitimi istediği
gibi yapabilir.
- Eğitim harcamaları düzenleyen kurum tarafından
karşılanır.
- Kamu kurumlarında özellikle bu işlerle görevli hizmet
içi eğitim birimleri oluşturulmuştur.
1.2.3. Çıraklık Eğitimi
- 14 yaşını doldurmuş, 19 yaşından gün almamış,
ilköğretimi bitirmiş ve yapmak istediği mesleği icra
etmeye sağlık yönünden engeli bulunmayan bireylerin o
mesleği icra edebilmeleri için verilen eğitimdir.
- Çıraklık eğitiminde aday çırak, çırak, kalfa ve ustalık
aşamaları vardır.
-Çıraklık
eğitimi
iki
ila
dört
yıl
arasında
değişebilmektedir. Genel bir lise ya da daha üst bir
okulu bitiren bir birey çıraklık eğitimi almak isterse bu
süre yarısına kadar kısaltılabilir.
2. İnformal Eğitim
- Hayatın her alanında ve her anında, belli bir plan ve
programa dayalı olmayan, kendiliğinden bireyin
çevresiyle etkileşimi sonucu oluşan eğitimdir.
- Bireyin doğumundan ölümüne değin ailede, sokakta,
okulda, iş yerinde ve kitle iletişim araçları yoluyla
yaşamın her alanında gerçekleştiği söylenebilir.
- İnformal eğitimin iki önemli öğrenme yolu gözlem ve
taklittir. Birey gözlem yaparak etrafında olup bitenleri
anlamaya, anlamlandırmaya çalışır. Bu çabalar sonucu
öğrenme meydana gelir ve çoğu zaman birey bunun
farkında bile olmaz. Taklit ederek öğrenmede ise model
bir insan vardır.
- Örneğin köyde yaşayan bir çocuk tarlayı nasıl
süreceğini, nasıl ekip biçeceğini, hayvanların bakımını
nasıl yapacağını büyüklerini gözleyerek ve onların
davranışlarını taklit ederek öğrenir. Yine bir berber
çırağı, ustasının yaptıklarını gözleyip onu taklit ederek
nasıl saç keseceğini öğrenir.
- İnformal eğitim sürecinde bireyler, doğru ve istenen
davranışların yanı sıra yalan söylemek, sigara içmek,
şiddete başvurmak, küfretmek, kopya çekmek gibi
olumsuz davranışlar da kazanabilmektedirler. Çünkü bu
eğitim süreci; plansız, kontrolsüz ve amaçsız olarak
gerçekleşmektedir.
Uzaktan Eğitim
- Uzaktan eğitim, eğitim teknolojileri ve uzaktan eğitim
kanalları vasıtasıyla, eğitici ve öğrencilerin fiziksel
olarak birbirinden ayrı oldukları bir ortamda
gerçekleşen, eğitim-öğretimi ülkenin her yerine, her
bireyine ulaştırabilen eğitimdir.
(Örneğin, A.Ü Açık Öğretim Fakültesi, MEB’na bağlı
Açık Lise vb. uygulamalar.)
Eğitim ile ilgili bazı temel kavramlar
Öğrenme
- Büyüme ve vücutta değişik etkilerle oluşan geçici
değişimlere atfedilemeyecek, yaşantı ürünü olarak
meydana gelen davranışta yada potansiyel davranıştaki
nispeten kalıcı izli değişmedir.
- Öğrenmenin varlığı, genelde şu ölçütlere dayalı olarak
incelenmektedir (Gürkan, 2006a, ss.7-8; Erden,
1) Öğrenme sonucunda davranışlarda gözlenebilir bir
değişme olması: Söz konusu davranış değişikliği üç
biçimde olabilir:
a) Bireyin hiç göstermediği bir davranışı göstermeye
başlaması. Örneğin okuma- yazmayı bilmeyen bir çocuğun
öğrenme süreci sonucunda okuyup yazabilmesi.
b) Bireyin kendinde var olan bir davranışı geliştirmesi.
Örneğin okuma yazmayı bilen bir çocuğun daha seri, düzgün ve
hatasız okuyabilmesi.
c) Bireyin daha önce yanlış öğrendiği bir davranışı
değiştirmesi. Örneğin duyduğu bir sözcüğü yanlış yazan bir
çocuğun doğru yazmaya başlaması.
2. Bireyin davranışındaki değişikliğin nispeten kalıcı izli
olması. Örneğin anaokulunda paylaşmanın önemini öğrenen bir
çocuğun okul dışındaki yaşamında da bu konuda duyarlı
davranışlar göstermesi ve bunu yaşam boyu sürdürmesi beklenir.
3. Bireydeki davranış değişikliğinin yaşantı ürünü
olması. Öğrenme, bireyin çevreyle etkileşimi sırasında geçirdiği
yaşantılar sonucu oluşur. Her bireyin geçirdiği yaşantılar farklı
olduğundan öğrenme, bireysel bir süreçtir.
- Öğrenme süreci genellikle kendiliğinden öğrenme ve
yönlendirilmiş öğrenme
gerçekleşmektedir.
olmak
üzere
iki
biçimde
a) Kendiliğinden öğrenme: Bireyin kendi kendine
gerçekleştirdiği bir eylem sonucunda meydana gelen
davranış değişikliğidir.
-İnsanın
günlük
yaşantısında
gerçekleştirdiği
davranışların pek çoğu kendiliğinden öğrenme
ürünüdür. Bu öğrenme biçimi, kasıtlı ya da kasıtsız
olarak gerçekleşebilir. Ancak öğrenmeyi sağlayıcı
yaşantılar kişinin kendisi tarafından oluşturulur. Örneğin
çocuk; biberin acı olduğunu tadarak, sobanın sıcak olduğunu
dokunarak öğrenebilir.
b) Yönlendirilmiş öğrenme: öğrenmeyi sağlayacak bir
başka kişi ya da aracın varlığı söz konusudur.
- Yönlendirilmiş öğrenme, öğretme etkinliklerinin
sonucunda oluşur. Sınıf içinde gerçekleşen öğrenmeler
ya da televizyon, gazete, kitap gibi kitle iletişim
araçlarıyla gerçekleşen öğrenmeler yönlendirilmiş
öğrenme biçimine birer örnektir (Erden, 1998, s.20).
Öğretme
- En geniş anlamıyla öğretme, öğrenmeyi sağlama
etkinlikleri olarak tanımlanabilir.
- Daha kapsamlı bir tanımla öğretme, “öğrenmenin
kolaylaştırılması,
öğrenmeye
rehberlik
edilmesi,
öğrenene öğrenmeyi gerçekleştirmesinde yardımcı
olunması sürecidir” (Gürkan, 2006a, s.8).
- Bu süreç, dış kaynak açısından değerlendirildiğinde
yapılan şey öğretme, davranış değişikliğine uğrayan
birey açısından değerlendirildiğinde ise öğrenme olarak
tanımlanabilir.
- Günlük yaşam içinde bireye bir şeyler öğrenmesini
sağlayacak çeşitli yaşantılar, ailede anne-baba, akran
gruplarında arkadaşlar tarafından ya da kitle iletişim
araçları aracılığıyla sunulmaktadır.
- Örneğin, bir kız çocuğuna yemek yapması annesi
tarafından, bilmediği bir oyunun kuralları arkadaşları
tarafından ya da sigaranın zararları televizyondaki bir
program aracılığıyla öğretilebilir.
- Birey, kişi ya da araçlarla etkileşime girerek davranışlar
kazanır ya da var olanları değiştirir, geliştirir. Ancak bu
yollarla birey, istendik davranışların yanı sıra doğru
olmayan davranışları da kazanabilir.
- Öğretme ve öğrenme kavramları genellikle bir arada
kullanılmaktadır. Bu, bize iki kavram arasında birebir
ilişki olduğunu göstermektedir.
- Öğretme
etkinliğinin,
genelde
öğrenme
ile
sonuçlanması beklenir; ancak öğretme etkinliği olmadan
da öğrenme gerçekleşebileceği gibi, her öğretme
etkinliği öğrenmeyle sonuçlanmayabilir (Gürkan, 2006a,
s.9)
Öğretim
- Öğretim, öğrenmenin okulda ya da genel anlamıyla
eğitim kurumlarında verilen bölümünü kapsamaktadır.
- Daha kapsamlı bir tanımla, öğretim, önceden
hazırlanmış
program
doğrultusunda
planlanan,
uygulanan ve değerlendirilen, amacı bireyin etkin
öğrenmesini sağlamak olan ve çoğunlukla ders ve
bunun gibi uygulamalarla sınırlı olan etkinliklerdir.
- Dolayısıyla öğretim bu tür planlı çabalarla sınırlıdır.
- Birey açısından dile getirildiğinde öğrenim olmaktadır.
Öğretimin amacı öğrenene planlı, programlı ve
örgütlenmiş etkinliklerle yeni davranışlar, bilgiler,
beceriler, tutumlar ve değerler kazandırmaktır.
- Öğretim etkinlikleri öğretmenler aracılığı ile onların
rehberliğinde yapılır.
- Öğretimin öğretme boyutu daha çok öğretmenin
nitelikleri, öğrenme boyutu ise öğrenenin nitelikleri ile
ilgilidir.
- Öğretme profesyonel kişiler tarafından yapılmayabilir.
Her öğretme mutlaka öğrenme ile sonuçlanmaz. Ancak
öğretim profesyonel kişiler tarafından yapılır. Her
öğretim mutlaka öğrenme ile sonlanmalıdır.
Eğitim ve Öğretim Arasındaki Farklar
Eğitim
• Genel anlamda temel
amaçtır.
Öğretim
• Genel anlamda eğitimin
temel aracıdır.
• Öğrenme ve öğretimi kapsar. • Eğitimin alt kategorisidir.
• Zaman ve mekan yönünden
kapsamlı, sürekli ve çok
boyutludur.
• Zaman ve mekan yönünden
sınırlıdır.
• Her yerde oluşabilir.
• Planlı ve programlıdır.
• Her türlü bilgi ve beceriyi
kapsar.
• Önceden belirlenmiş
etkinlikleri kapsar.
Eğitim Programı ( Yetişek )
- Eğitim programı; öğrenene, okulda ve okul dışında
planlanmış etkinlikler yoluyla sağlanan öğrenme
yaşantıları düzeneğidir (Demirel, 2005 ). Sınıf içi ve sınıf
dışındaki tüm eğitim-öğretim faaliyetlerini içeren yazılı
dokümandır.
- Bir eğitim programındaki öğretim etkinliklerinin dört
temel öğe bulunur: amaçlar (hedefler), içerik, öğretmeöğrenme süreci (eğitim durumları) ve değerlendirmedir.
- Amaç boyutunda niçin sorusuna yanıt aranır. Amaçlar
(hedefler), öğretim etkinliği sonunda bireyde gözlenmesi
beklenen davranışları ifade eder. Amaçlar; içeriğin
seçimine, eğitim durumlarının hazırlanmasına ve
değerlendirmeye rehberlik eder.
- İçerik boyutunda ne öğreteceğiz (ne öğretirsek
hedeflerimize ulaşmış oluruz) sorusuna yanıt aranır.
Öğretim sürecinde öğrencilere kazandırılacak bilgi,
beceri ve tutumlar içeriği oluşturur.
- Öğretme-öğrenme süreci boyutunda nasıl sorusuna
yanıt aranır. Öğrencilerin amaçlara ulaşmaları için
geçirmeleri gereken öğrenme yaşantılarını sağlayacak
dış koşulların düzenlenmesine öğretme-öğrenme süreci
denir. Bu koşulların düzenlenmesinde uygun strateji,
yöntem, teknik ve araç gereçlerden yararlanılır.
- Değerlendirme boyutunda ne kadar öğrenildi sorusuna
yanıt aranır. Program değerlendirme öğrencilerin
hedeflere ne ölçüde ulaştıklarının saptanmasıdır
(Gürkan, 2006a, s.9; Erden, 1998, s.21).
Program Geliştirme
-Eğitim programlarının hedef, içerik, öğrenme-öğretme
süreci ve değerlendirme öğeleri arasındaki dinamik
ilişkiler bütünü ya da düzenlenmiş programın,
uygulamada araştırma sonuçlarına göre sürekli
geliştirilmesi olarak tanımlanır. (Demirel, 2003:103).
- Eğitim programlarının herhangi bir öğesinde meydana
gelebilecek bir değişiklik diğer öğeleri de doğrudan
etkiler. Örneğin hedeflerde yapılacak bir değişiklik, ya
da ölçme ve değerlendirme sürecindeki herhangi bir
değişiklik öğrenme-öğretme sürecini de doğrudan
etkileyecektir.
Teşekkürler
Ders sunuları için:
https://huseyinserce.wordpress.com