Transcript Türkiye deki Üniversitelerde Süreli Yay*n Kullan*m*:Atatürk

Türkiye’deki Üniversitelerde Süreli Yayın
Kullanımı:Atatürk Üniversitesi Örneği
Emre DURMAZ
Şeyda ÇELEBİ
Seçil AK
Vedat TEZDE
1.BÖLÜM:GİRİŞ
1.1.Araştırmanın Konusu:
Araştırma; Üniversite kütüphanelerinde öğrencilerin süreli
yayınları kullanması konusunda bilgi vermekle birlikte elde
edilecek verilere göre üniversite kütüphanelerinde öğrencilerin
süreli yayınlara gösterdiği ilgi ve alaka ölçüsünü de
gösterecektir. Hem ekonomik hem de bilgi zenginliği açısından
önemli olan süreli yayınlar bölümünden, öğrencilerin güncellik
ve geçerlilik ölçütlerinde üniversite kütüphanesinden ne derece
faydalanacaklarını gösterecektir.
…….
Ayrıca süreli yayınlar içinde elektronik veya basılı
olanlardan hangisinin daha fazla tercih edildiği de belirlenecektir.
Süreli yayınları en çok hangi sınıf kullanıcının kullandığı ve süreli
yayın türlerinden en çok kullanılanlar da tespit edilecektir.
Bunların yanında süreli yayınların kütüphane materyalleri içinde
kullanımı hususunda da bilgi bulgular elde edilecektir.
1.2.Araştırmanın Amacı:
Araştırmanın temel amacı; Türkiye’deki üniversite
kütüphanelerinde süreli yayınların kullanımını ölçmektir. Süreli
yayınlar, kütüphane içerisindeki en güncel yayınları
oluşturmaktadır. Kütüphanede kullanıcıların yararlandığı kaynaklar
genelde kitap türü yayınlardır. Dolayısıyla süreli yayınlar kullanım
yönünden kitaplardan daha geri planda kalmaktadır.
..…….
Üniversite kütüphanelerinin basılı ve özellikle elektronik olarak
sağlanan süreli yayınlara, gelirlerinin önemli miktarını
aktardıkları düşünüldüğünde süreli yayınlar bölümünün
kullanımının önemi daha iyi anlaşılmaktadır. Araştırmanın
temel amacı, süreli yayınların kullanılması hakkında mevcut
durumu belirlemek ve sebepleri saptanmaya çalışılarak, bu
yayınların kullanımının nasıl artırılabileceği hususunda çözümler
ortaya koymaktır.
1.3. Araştırmanın Önemi:
Öğrenci ve araştırmacıların güncel ve doğru bilgiye en
sağlıklı yoldan eriştikleri süreli yayınlar kişilerin alanlarında
gelişmelerini ve yeterliliğini artırmada önemli bir kaynağı temsil
etmektedir. Üniversite kütüphanelerinde süreli yayınlara önemli
bir bütçe ayrılıp satın alınmasının karşılığında, bu süreli yayınların
üniversite öğrencileri tarafından yeterli ilgiyi görmemesi süreli
yayınlar için bir sorun teşkil etmektedir. Eğitime önemli bir
yardımı olması gereken bu kaynaklara öğrencilerin ilgi düzeyinin
ölçülmesi önemli verilerin elde edilmesini sağlayacaktır.
……….
Araştırmanın sonucunda öğrencilerin süreli
yayınlar hakkında ne kadar bilgi sahibi olduklarını
ortaya koymak, bu öğrencilerin süreli yayınlar
hakkındaki düşünceleri ve istekleri belirlenerek,
potansiyel kitleyi bilgilendirmek, süreli yayınların
kullanımını artırmaktır. Süreli yayınların kütüphane
koleksiyonu içindeki önemi bilincinin oluşmasını
sağlamaktır.
1.4. Kavramsal Çerçeve ve Varsayımlar:
literatür aramaları sonucunda
üniversite kütüphanelerinde süreli yayınların
kullanımı konusuyla birebir ilişkili kaynak
bulunmamaktadır. Çalışma bu bağlamda alanında ilk
olmakta ve üniversite kütüphanelerinde süreli
yayınların kullanımı ile ilgili bilgiler vermektedir.
Yapılan
……….
Üniversite kütüphanelerinde süreli yayınların
kullanımı hakkında yapmış olunan çalışmada; süreli
yayınların potansiyel kullanıcı kitlesinin, yayınlara olan
davranışları doğrultusunda şu varsayımlara ulaşılmıştır.
1.Basılı süreli yayınlar, elektronik yayınlara göre
daha fazla kullanılmaktadır.
2.Süreli yayın kullanımı monografilere göre daha
azdır.
…………
3.Süreli yayınlardan en çok dergiler kullanılmaktadır.
4.Süreli yayın bölümünü kullananların çoğunluğunu
sosyal bilimler alanındaki öğrenciler oluşturmaktadır.
5.Öğrenciler, süreli yayınların kullanımına ilişkin
yeterli bilgi sahibi değildirler.
6.Kullanıcı ailelerinin okuma alışkanlıkları süreli
yayınların kullanımını etkilemektedir.
1.5.Kapsam:
Araştırmanın kapsamında Atatürk Üniversitesi
Kütüphanesi Süreli Yayınlar bölümü hakkında bilgi
verilecektir. Atatürk Üniversitesi Kütüphanesi’nde süreli
yayınların öğrenciler tarafından ne derecede kullanıldığı
saptanacaktır. Saptanılan kullanım durumuna göre süreli
yayınların kullanımının nasıl artırılacağı konusunda çözümler
belirlenecektir.
1.6.Evren:
Araştırmanın evreni Türkiye’deki üniversite
kütüphanelerindeki süreli yayınlar bölümüdür. Örneklem
ise, Atatürk Üniversitesi Merkez Kütüphanesi süreli yayınlar
bölümüdür.
1.7.Araştırmanın Gözlem Tekniği:
Araştırmada; üniversite kütüphanesinde öğrencilerin
süreli yayınlar bölümünü kullanması ve süreli yayınlar
hakkındaki tutumları araştırılacaktır. Araştırma esnasında
güvenilirliği artırmak ve hata oranını düşürmek maksadıyla
anket tekniği uygulanmıştır. Anket tekniği; “Gerek durum
saptama, gerek bir ilişkiyi araştırma ve gerekse bir varsayımı
sınama amaçları ile yapılan araştırmalarda sık sık başvurulan
bir araştırmadır”(Aziz, 2008, s.82).
……..
Ayrıca araştırmada görüşme tekniklerinden nitel
görüşme tekniği kullanılarak, konu hakkında derinlemesine
bilgi alma düşünülmüştür. “Görüşme tekniği, soruların
niteliğine ve sorulan kişilerin durumuna ve sayısına göre iki
farklı kümeye ayrılır. Nitel görüşme, görüşülen kişiye, bir
konu hakkında ayrıntılı, nitelikle ilgili sorular sorarak, konu
ile ilgili ayrıntılı bilgi almaktır. Nicel görüşme ise,
görüşülecek kişilerin çok olduğu görüşme türüdür. Nitel
görüşmenin tersine, bir konu hakkında derinlemesine değil,
yüzeysel olarak çok kişiden veri toplanır”(Aziz, s.86).
2.BÖLÜM:ÜNİVERSİTE KÜTÜPHANELERİNDE SÜRELİ YAYIN
KULLANIMI
2.1.Süreli Yayın Tanımı
Sayısal ve tarihsel ifadeler taşıyan birbirini izleyen
bölümler halinde ve sonsuza değin devam ettirilmesi
amaçlanan herhangi bir ortamdaki yayındır (Goruman ve
Winkler, 1978, s. 570). Süreli yayın sürekli olarak
yayımlanacağı ön görülen sayı ve zaman bakımından ne
kadar süreceği belli olmayan belirli ve belirsiz sürelerle
yayımlanan dergi, gazete, yıllık, almanak, tutanak, rapor,
takvim vb. yayınların genel adıdır (Alpay, 1973, s.13).
2.2.Süreli Yayınların Özellikleri
Süreli yayınları diğer dermelerden, monografilerden ayıran
özelikleri bulunmaktadır. Bunlar;
Sonsuza Kadar Devam Etmesi: Süreli yayınların belirlenmiş bir
bitiş tarihi yoktur. Başlangıcı belirli olmakla birlikte sonu belirli
değildir.Yayınlarda sonsuzluk vardır.
Birbirini İzleyen Bölümler Halinde Yayımlanması: Süreli yayınlar
birbirini izleyen bir yayımlanma sürecinde devam eder. Aralarında
bir bütünlük vardır ve kütüphaneye bir bütün halinde getirilir.
 Düzenli ve Düzensiz Aralıklarla Yayımlanması: Süreli yayınlar
birbirini izleyen bölümler halinde yayımlanır. Süreli yayınların bir kısmı
düzenli ve her hafta yayımlanırken bir kısmı da ayda veya yılda bir düzensiz
olarak yayımlanır.
 Herhangi Bir Ortamda Medium Olması: Süreli yayınlar basılı
olabileceği gibi mikrofilm, mikrofiş şeklinde de olabilir ya da ağlar
aracılığıyla elektronik süreli yayınlara erişilebilinir.
 Güncel Bilgi Taşıması: Süreli yayınlar yeni bilgilerin kaynağıdır.
Güncellik söz konusudur. Kitaplarda yerleşik kalıplaşmış bilgiler yer
alırken süreli yayınlarda güncel bilgiler yer almaktadır. En son çıkan
sorunlar ve eğilimler hakkında bilgi verirler (Kayaoğlu, ss.14-15).
2.3.Süreli Yayın Türleri
2.3.1. Gazeteler
Belirli aralıklarla yayımlanan ilke olarak tüm insanlığı
ilgilendiren olaylar hakkında güncel bilgi veren yayınlardır (Young,
1983, s.153). Bir yapıtın gazete olarak adlandırılabilmesi için dört
özelliğe sahip olmalıdır (Kirchner, 1983, s.60):
Konuya açık olma
Süreklilik
Güncellilik
Evrensellilik
2.3.2.Dergiler
Günlük olmayan düzenli aralıklarla yayımlanan değişik
ilgi alanlarına hitap eden belirli konulara yönelik dermeleri
içeren, genellikle basılı veya elektronik yayınlardır. Dergiler
türlerine göre ikiye ayrılır:
Bilimsel Dergiler: Belirli bir konu alanındaki araştırma
sonuçlarının ayrımını içerdikleri makaleler aracılığıyla sağlayan
dergiler bilimsel dergilerdir ve dipnot ile kaynakça içerirler.
Genellikle hakemli dergi olarak da adlandırılan bu dergiler,
yazılan makaleler bir kurul ya da hakemlerce denetlenir.
Makalenin yayımına bu denetim sonucunda karar verilir
(Dalton, 1995, s.214).
Popüler Dergiler: Bilimsel dergiler bakımından yazar, stil,
editör, okur, reklam, görünüm, çıkış sıklığı, içerik, düzen
bakımından on fark vardır (Dintorine, 1988, ss. 4-5). Popüler
dergilerin görünüşleri daha parlak, gösterişlidir ve içerdikleri
yazıların pek azı dipnot içerir.
2.3.3. Elektronik Dergiler
E-Dergi, tam metin görüntü dosyalarını içeren makine
ile okunabilir formda sonsuza kadar yayımlanması amaçlanan
kullanıcılara elektronik olarak doğrudan iletişim ağları
üzerinden ulaştırılan elektronik kaynaktır (E-Journal serials
acqistion glossary, 2005, s.17).
2.3.4. Bültenler
Halka bilgi vermek üzere belirli zamanlarda ya da
zaman zaman çıkarılan resmi duyurudur. Bir kuruluşun
çalışmalarını ya da bilimsel araştırmalarının özetini
yayınlamak üzere çıkarılan süreli yayındır (Püsküllüoğlu,
1995, s.314). Başka bir tanım ise devlet örgütleri, kuruluşlar
ya da yetkili kişilerce herhangi bir durumla ilgili olarak süreli
ya da süresiz yayımlanan duyurudur.
2.3.5.Yıllıklar ve Almanaklar
Yıllık; yılda bir kez yayımlanan ister basılı ister elektronik
ortamdaki süreli yayındır (Reitz, 2004, s.7). Bir yılda ortaya
çıkan o yılın olaylarını anlatan dergilerdir.
……...
Almanak; çeşitli konularda bilgiler veren bir tür yıllıktır
diğer bir değişle takvime göre düzenlenmiş özel bir alan veya
bilgiler içeren yıllık bir yayındır.
2.4. Süreli Yayınların Kütüphane İçinde Örgütlenmeleri
Kütüphanelerde yapılan işlerin örgütlenmesinde
çoğunlukla basılı ortamı temel alan farklı yaklaşımlardan
yararlanılır. Biçime (forma) göre örgütlenme ile uygulamaya
yansıyan iki temel yaklaşımdır. İşleve göre örgütlenme adından
kolay anlaşılacağı üzere kütüphanede yapılan işleve göre
oluşturulan bir örgütlenme modelidir. Bu modelde sağlama,
kataloglama, danışma, ödünç verme gibi bölümler ya da alt
birimlerden oluşur. Biçime göre örgütlenme ise materyal türü
esas alınır ve kütüphanenin örgüt şemasında süreli yayınlar, resmi
yayınlar, nadir eserler gibi bölümler bulunur (Chiou-sen, 1995,
s.20).
………
2.4.1. Başlıca Örgütlenme Modelleri
Süreli
yayınların
kütüphanedeki
örgütlenmesi
kütüphanenin büyüklüğü, yerleştirme düzeni, kütüphane
yöneticisinin süreli yayınlara bakış açısı, personel, maliyet ve bir
otomasyon sisteminin varlığı gibi değişkenlere bağlı olarak
belirlenir (Tuttle, 1996, s.35).
2.4.1.1. Merkezi Örgütlenme
Süreli yayınların kütüphane içinde ayrı bir bölümde, ayrı
bir yerde bulunmasıdır. Merkezi örgütlenmenin yararlarına
inananlar temel olarak şu gereçlere sıralamaktadır (A. g. e.a.y):
………..
Süreli yayınlar karmaşık özelliklere ve değişken yapıya sahiptirler. Bir
süreklilik söz konusudur, dolayısıyla monografilerden farklıdır. Süreli
yayınların bu değişken yapılarından dolayı ayrı bir iş akışı gereklidir.
Karmaşık özellikleri nedeniyle süreli yayınlarla ilgili iş ve işlemlerin
yapmak monografilere göre daha zordur. Monografilerle ilgilenen personel
süreli yayınlarla uğraşmayı zor bulabilir; oysa süreli yayın personeli için bu
durum işlerinin doğal parçasıdır. Ayrıca süreli yayın kütüphanecilerin iş
ortamında edindikleri deneyim istisnai sorunların çözümünde yardımcı olur.
Süreli yayınlara ilişkin iş ve işlemler birbirleriyle iç içe geçmiş bir yapı arz
eder. Süreli yayın etkinliklerinin herhangi bir adımındaki bir zayıflık diğer
adımda fazladan zaman emeğin harcanmasına yol açacaktır. Bu nedenle
eşgüdümü ve verimliliği sağlamak üzere süreli yayınlara ilişkin tüm
etkinlikler bir bölüm içinde gerçekleştirilmelidir.
Süreli yayın personeli merkezi örgütlenmede âdem-i merkezi
örgütlenmeye göre daha yüksek bir moral ve verimlilikle çalışır.
2.4.1.2. Adem-i merkezi (Merkezsiz örgütlenme)
Süreli yayınlar, kütüphanenin ayrım yapmadan var olan iş akışına
dâhil ettiği örgütlenmedir. Yani kütüphanede ayrı bir süreli yayın birimi
yoktur. Âdem-i merkezi örgütlenmesi gerektiğini öne sürenlerin gerekçeleri
şunlardır (Chiou-sen, ss.22-24).
 Az sayıda süreli yayın başlığı ve elemanı olan küçük ölçekli bir
kütüphanede ayrı bir süreli yayınlar bölümü örgütlenmeye gerek
görülmeyebilir.
 Merkezileşme süreli yayın uzmanlığını abartmaktadır; oysa personel hem
monografileri hem de süreli yayınlara ilişkin görevleri başarıyla ele alabilir.
 Ayrı bir süreli yayın bölümü oluşturmak süreli yayın ve monografi
kütüphanecileri arasında olumsuz bir tavrın oluşmasına neden olabilir. Bu da
kütüphanenin ulaşmak istediği amaca zarar verebilir.
 Ayrı bir süreli yayın bölümü bulunmadığından yönetici pozisyonunda
tasarruf sağlanır.
2.5. Süreli Yayınları Değerlendirme Ölçütleri
Süreli yayınların seçiminde kullanılan ölçütlerin başında
kullanıcı gereksinimleri gelir. Kütüphanenin ve kullanıcıların
özelliklerine bağlı olarak öncelikleri farklılık gösteren
değerlendirme ölçütleri şunlardır (Black, 2006, ss.51-53 ).
• Abone sayısı: Bir süreli yayının tirajı seçim için ölçüt olarak
kullanılabilir. Ancak abone sayısı fazla olan süreli yayınların önemli
olduğu, sayıları sınırlı olanların ise önemsiz olduğu yargısı
özellikle araştırma kütüphaneleri için yanıltıcı olabilir.
• Alternatif format varlığı: Kütüphaneler dergilerin yalnızca basılı
nüshasına abone olabilecekleri gibi salt elektronik sürümüne
erişim sağlayabilirler ya da hem basılı hem elektronik olarak
erişilebileni seçebilir.
• Başka kütüphanelerden elde edilebilirlik: Kütüphanenin
abone olmayı düşündüğü süreli yayınlara aynı şehirde başka bir
kütüphanenin aboneliği varsa bu derginin öncelik sıralamasında
daha gerilerde yer alacağı sağlanır. Bu dergiye yönelik istekler
kütüphaneler arası ödünç verme/belge sağlama hizmeti
aracılığıyla aboneliğe göre çok daha az bir maliyetle kolayca
alınır.
• Denge: Bu ölçüt dergi aboneliği konusunda konu alanları
arasında bir dengenin gözetilmesi gerektiğini ifade eder.
Herhangi bir konu ya da alt konu alanında gereksinimlere ve
eldeki bütçeye bağlı olarak birden fazla dergi aboneliği yapılmış
olabilir. Bu nedenle seçim kararı verilmeden önce dergi aboneliği
olmayan konu alanlarının var olup olmadığı belirlenmelidir.
• Dil: Halk ve okul kütüphanelerinde dermenin ana dil olması
normaldir. Araştırma kütüphanelerinde kullanıcılar için yayın
dilinden çok konusu önemlidir. İngilizcenin bilim alanındaki
baskınlığı Türkiye’de özellikle üniversite kütüphanelerinde bu
dildeki dermenin ağırlık kazanmasına yol açmıştır.
• Fiziksel özellikler: Süreli yayın büyüklüğü biçimi kâğıt kalitesi
cildi tipografisi ve çizimleri sayı ve kalitesi fiziksel özellikler
kullanımı etkileyebilmektedir.
• Hakemin varlığı: Bir derginin hakemli olması dergiye gönderilen
yazıların bir tür kalite kontrolden geçtiğini gösterir. Bu nedenle
hakemli derginin bilimsel niteliğini ortaya koyan önemli bir
etkendir. Ve özellikle de akademik kütüphaneler için önemli bir
ölçüttür.
Derme
kullanıcılar
için
oluşturulduğuna göre seçim kararı verilirken kullanıcıların
gereksinimlerini göz önüne almak kaçınılmazdır. Kullanıcının
gereksinimlerini belirlerken anket mülakat gibi veri toplama
yöntemlerinden yararlanılabilir.
• Örnek nüshanın incelenmesi: Örnek nüshanın incelenmesi karar
vermeyi kolaylaştırır. Bazı yayıncılar örnek nüsha için ödeme
yapılmasını isterler. Bazıları istemez. Yayıncısından maliyet
nedeniyle elde edemediği durumlarda kütüphaneler arası ödünç
alma yoluyla yayının elde edilmesi yoluna gidilebilir (Chiou-sen,
s.41). Örnek nüshanın incelenmesi sırasında yayının kapsamı
içeriği format ve fiyatı bir bütün olarak değerlendirilecek böylece
yayının niteliği ve gereksinimleri karşılayabilmesi konusunda bir
fikir elde edilebilecektir (Spiller, 1991, s.132).
• Kullanıcı
gereksinimleri:
2.5.1. Elektronik Süreli Yayınların Değerlendirme Ölçütleri
Basılı süreli yayınlar için geçerli olan değerlendirme ölçütleri
temel olarak elektronik süreli yayınlar için de geçerlidir; çünkü
elektronik süreli yayınlar için de seçim kararı verilirken niteliğin,
kullanıcı gereksinimlerinin ve maliyet-yarar ilişkisinin
gözetilmesi söz konusudur. Fakat elektronik ortamın beraberinde
getirdiği yeni sorun ve yaklaşımlar basılılar için geçerli olan
ölçütlerden farklı olanların da değerlendirilmesini gerektirir.
Elektronik süreli yayınların seçimine yönelik altı temel ölçüt öne
sürülebilir (Curtis, 2005, ss.126-128). Bunlar:
• Maliyet
• Nitelik (yayıncı ve yayını)
• Erişilebilirlik
• İçerik
………
•Güncellik ve kapsamlık
•Lisans sınırlamaları ve konsorsiyum
seçenekleri
2.6.Süreli Yayınların Sorunları
Günümüzde süreli yayınlar ile ilgili gelişmeler ve
nitelik yükseltme çabası oldukça geniş düzeyde olmaktadır.
Büyük bir rekabetin olduğu bu alanda uluslar arası kalite ve
standartlara uyma çabası oldukça önemlidir ancak bu
standartlaşmada belli bir kalite düzeyine geldiğimiz
konusunda kesin bir cevap vermek mümkün değildir.
Bu seviyeye gelmememizde ki temel sebepler şu sorunlarla
açıklanabilir:
• Süre ve yayın aralığı sorunu: Yayınlanan süreli yayını kullanıcının
erişimine kadar geçen süre düzensizliği nedeniyle oluşan bir sorundur. Süreli
yayınlarda belirlenen zaman aralığından farklı bir (erken veya geç) zamanda
çıkması sorunudur.
• Ekonomik sorunlar: Artan rekabet ve Pazar sayısına karşı süreli yayınların
fiyatlandırma düzeyi tahmin edilenin aksine yüksek artışlara ve maliyet
farklılıklarına sebebiyet vermektedir. Süreli yayınların özel şirketlerce paket
halinde satılması bu yayınları temin etmede maliyet sorunlarını oluşturmakta ve
büyük bütçeler gerektirmektedir.
• Yayın dili sorunu: Süreli yayınların ulusal düzeyde bir prestij kazanma
amaçlarından dolayı yabancı dil olarak yayınlanma gereksinimlerini
doğurmuştur. Bunun dışında önemli yazar ve araştırmacıların makalelerini
uluslar arası düzeyde yayınlama hedefleri ulusal ve yerel yayınlarda otoriter
kaynakların az olmasına sebebiyet vermektedir. Bu da İngilizce ve diğer yaygın
diller dışında çalışmalara ulaşmanın mümkün olmamasını sağlamaktadır.
• Etik sorunu: Özellikle hakemli dergi olgusunun gündeme gelmesinden sonra
makale yazarı için zaman kısıtlı daha da baskın hale gelmiştir. Makalesinin
yayınlanıp yayınlanmayacağından emin olmayan yazar aynı makalenin
versiyonlarını hazırlayarak farklı dergilere göndermektedir. Kimi
araştırmacıların aynı konuyu ele alan çalışmaların çok az değişikliklerle farklı
yayın organlarında yayımladıkları bilinmektedir. Yayın listesi artırmak üzere
hazırlanan bilim dünyasına hiçbir katkısı bulunmayan, niceliği, niteliğini aşan
çok sayıda yazı özgeçmişleri doldurmaktadır. İntihal yöntemleri uluslar arası ağ
ortamına uyum sağlamıştır. İncelenen hakkında rapor yazılması gereken
yazıların tamamının veya bir bölümünün inceleyenin eseri haline gelmesi
rastlanmayan durumlardan değildir (Eker, 2005, s.174).
• Biçimsel tutarsızlıklar ve format tasarım sorunu: süreli yayınlarda
belirlenen ölçütlere uyulmaması sorunu standartlaşmayı geciktirmektedir. Yayın
bilgilerinin hangi ölçeklere göre yazılması ilgi, bölümlerin nerelerde nasıl
bulundurulması gibi sorunlar genel bir format tasarım ve biçimsel kaidenin
oturmamasından kaynaklanmaktadır.
2.7.Üniversite Kütüphaneleri
Üniversite kütüphaneleri bağlı oldukları kurumların öğretim ve
araştırma politikasına uygun olarak bilimsel yayınları seçmek, toplamak,
kataloglamak ve faydalanmaya sunmak görevini üzerine almışlardır (Üstün,
1997, s. 229). Üniversiteler bilimsel araştırma faaliyetlerinin yürütüldüğü
ve bu araştırmaları yürüten profesyonel kişilerin yetiştiği bir kurumdur.
Ülkenin bilimsel üretimleri bu kurumlar sayesinde oluşmaktadır. Dolayısıyla
bu kurumun bilgi altyapısını oluşturan kütüphanenin yeterli ve kullanılabilir
olması gerekmektedir. Üniversitenin yayınlar üretme, araştırmalar sonucu
elde edilen bilgiyi yorumlama, bu bilgiyi toplum katmanlarına duyurup
yayma, öğrencilere ömür boyu sürecek yeni bilgi edinme ve araştırma
yapma alışkanlığı kazandırma gibi diğer asıl işlevlerini gerçekleştirebilmesi
ise, yine iyi yönetilen güçlü bir kütüphanenin varlığına bağlıdır (Alkan,
1997, s.235).
Üniversitenin temel işlevi eğitim ve araştırma faaliyetleri
üzerine olduğu için kütüphaneden faydalanma bu faaliyetler
içerisinde en öncelikli unsurdur. Öğretim ve öğrenimin
kütüphane ile gerçekleştirilebilir. Bilim üreten merkez
konumundaki üniversiteler araştırma faaliyetlerinde kaynaklara ve
dolayısıyla kullanıcın bilgi gereksinimini karşılamakla yükümlü
olan kütüphaneye ihtiyaç duyar. Kütüphane bu bağlamda
düşünüldüğünde yeni araştırmalara yol gösterici olmayı
sağlamakla birlikte, araştırılmış ya da keşfedilmiş bilgiyi sunarak
da zaman ve emek kaybını azaltan önemli bir merkezdir. Böylesine
önemli bir merkez olan kütüphanelerin kullanımı ve
kullandırılmaları oldukça önem arz etmektedir.
2.8. Atatürk Üniversitesi Kütüphanesi’nde Süreli Yayınlar
Süreli yayınlar ücretli ve ücretsiz olmak üzere iki şekilde
sağlanmaktadır. Ücretsiz yayınlar genellikle vakıf, belediye ve
belli şirketlerin bağışladığı yayınlardır. Bu şirketlerin vergi
yükümlülüklerini hafifletmek için devletin gerekli kanununda
belirtildiği üzere bağış yapma ile kütüphaneye kaynak vererek
bu yükümlüklerin azaltılması sağlanmaktadır. Bu şekilde süreli
yayın bağışı gerçekleşmektedir.
Kütüphane dermesinde bulunan ücretli olarak yayınlanan süreli
yayınların çoğunu (%70) yabancı yayınlar oluşturmaktadır. Yabancı süreli
yayınlarda yayıncılara direk ulaşılamamakta ulaşılsa dahi gerekli teknik ve
kişisel eksiklikler dolayısıyla yeterli iletişim kurulamamaktadır. Bu nedenle
bu sorunun çözümünde aracı firmalardan kaynak alımı yapılarak sorumluluk
aracı firma üzerine aktarılmakta ve bu şekilde riskler aza indirilme
aşamasında önemli yol kat edilmektedir. Bu kaynakların gelmemesi
durumunda gelmeyen sayılar aracı kuruluşa bildirilerek eksik sayılar
istenmekte ve gelmeme durumda gelmeyen sayı tutarında para iadesi
yapılma işlemiyle kütüphane bütçesine zararı en aza indirilmeye
çalışılmaktadır. Bu kaynaklar genellikle üniversitede ki akademisyenlerin ve
araştırmacıların önerileriyle alındığı için öğrencilerin bu kaynakları
kullanmada ki payının azlığı önemsenmeyecek kadar fazladır. Yabancı
dermenin fazla olması ve üniversitenin yetiştirdiği kitleye doğrudan fayda
sağlayamaması önemli bir eksik ve çözülmesi zorunlu bir aşamadır.
Merkez kütüphanesinde süreli yayınların sağlanması veri
tabanlarının sundukları dergi listelerinin niteliğine göre belirlenmektedir.
Listenin çokluğu değil niteliği ve özelliği öncelikle ele alınmalı ve
alınmaktadır. Bunu Süreli yayınlar sorumlusu ve uzman bir ekip
yapmaktadır. Uzman ekipte bilgi uzmanı kişilerin olması ekibin güvenilirliği
açısından referans sağlamasıyla önem arz etmektedir. Kütüphane
yönetiminin belirlediği ekipte alanında uzman bu kişinin olmaması veri
tabanı seçiminin ne denli sağlıklı olduğu sorusunu doğurmaktadır. Ayrıca bu
yayınların seçiminde her yıl fakülte bünyesinde öğretim elemanlarından
referans alınmakta ve bu doğrultuda isteklerinin süreli yayınlar bölümü
bütçesine uygunluğu dâhilinde temin edilmeye çalışılmaktadır. Abonelikler
genellikle bir yıllık olarak yapılmakta ve satın alınma şeklinde olmaktadır.
Yani satın alınma işlemi ile abonelik bitse dahi üye olunan veri tabanı yılları
arasındaki yayınlar kütüphane dermesinde her zaman elektronik ortamda
hizmet verebilmektedir. İlerisi açısından üniversite kaynağında daimi
kalabilecek niteliğe ulaşan, derme zenginliğini artıran ve yapılması gereken
önemli bir unsurdur.
Atatürk Üniversitesi Merkez Kütüphanesi Süreli Yayınlar Bölümü
şuan itibariyle ülke üniversite kütüphaneleri arasında dermesi oldukça
zengin ve faydalı kütüphaneler arasındadır. Çağdaş bir yapılanmada olmakta
ve kullanıcıya zengin bir olanak sunmaktadır. Ülkenin önemli bilim üretim
merkezlerinden olan ve bilimci yetiştiren kurumlarından olan Atatürk
Üniversitesi Kütüphanesi’nde sayısı yok denecek kadar az kütüphaneci
olması ve yeterli personelin olmayışı, bütçe azlığı ve en önemlisi mevcut
alan yetersizliği kaynakların sergilenmesinde olumsuz bir etki yapmaktadır.
Veri tabanları bu soruna ne kadar olumlu bir yarar sağlamış olsa dahi basılı
kaynaklardan vazgeçmek mümkün olamamakta ve öğrenci potansiyeli
oldukça yüksek olan kurumda bu kitleye karşı yeterli ölçüde ilgiye yönelik
kaynakların olmaması büyük eksikliği göstermektedir.
Ülkenin seçkin bilim merkezlerinden olan Atatürk Üniversitesi
süreli yayınlar bölümünün kullanılabilirliği ve yetersizliği oldukça önem
arz etmektedir. Güncel bilgi donanımına sahip olan bu bölümün
yeterliliği ve yönetimsel açıdan değeri kütüphane politikası bağlamında
tekrar oluşturulmalı ve en aktif yöntem belirlenmelidir.
3. BÖLÜM : ARAŞTIRMA BULGULARI VE DEĞERLENDİRME
Araştırmada üniversite kütüphanelerinde süreli yayınların
öğrenciler tarafından kullanımı incelenmektedir. Araştırma da Erzurum
Atatürk Üniversitesi Merkez Kütüphanesi’nden 100 kişilik öğrencilerden
oluşan kişiler katılmıştır. Katılımcıların 17 soruluk ankete verdiği yanıtlar
tablolar halinde sunulmuş ve çıkan sonuçlar yorumlarıyla yansıtılmıştır. Veri
incelemelerinde soruların katılımcıya yöneltilme amaçları doğrultusunda
incelenmiş ve çaprazlama tekniği ile bulgular yorumlanmıştır. Veri analizleri
için “SPSS 11.5” istatistik programı kullanılmıştır.
Bu bölümde istatistik programında değerlendirilen veriler tablo halinde
gösterilecek ve yorumlarda bulunulacaktır.
Tablo 1. Cinsiyete göre süreli yayın kullanımı tablosu
Öğrencinin cinsiyeti
Bay
Üniversite kütüphanesindeki
süreli yayınları kullanıyor
musunuz?
Total
Total
Bayan
N
%
N
%
N
%
Evet
24
24,0
9
9,0
33
33,0
Hayır
37
37,0
30
30,0
67
67,0
61
61,0
39
39,0
100
100,0
Anket 61 bay, 39 bayan olmak üzere toplam 100 kişi üzerinde gerçekleştirilmiştir. Cinsiyet ile süreli
yayın kullanımı karşılaştırıldığında, süreli yayın kullanımı bayanlara göre erkeklerde daha fazladır. Kullanım
erkeklerde 24 iken bayanlarda 9’dur. Ayrıca bu tabloda dikkat çeken bir başka durum da süreli yayınları
kullanmayan kişi sayısının fazlalığıdır. Anket yapılan kişilerin % 67’si süreli yayınları kullanmamaktadır.
Bu veriler üniversite kütüphanelerinde süreli yayınların az kullanıldığını ortaya koymaktadır. Diğer bir
ifade ile süreli yayınlar kütüphane dermesi içinde önemli bir kısmı oluşturmakta fakat bu yayınlar
monografilere göre az rağbet görmektedir.
Tablo 2. Eğitim alanlarına göre süreli yayınların kullanımı tablosu
Üniversite kütüphanesindeki süreli yayınları kullanıyor
musunuz?
Total
Hayır
Evet
N
%
N
%
N
%
Fen Bilimleri
9
9,5
16
16,8
25
26,3
Sosyal Bilimler
19
20,0
40
42,1
59
62,1
Sağlık Bilimleri
0
,0
10
10,5
10
10,5
Eğitim Bilimleri
1
1,1
0
,0
1
1,1
29
30,5
66
69,5
95
100,0
Eğitim alanı
Total
Kullanıcıların eğitim alanlarına göre süreli yayınları kullanımı karşılaştırıldığında sonuçlar
kütüphane kullanıcılarının çoğunun süreli yayınlardan faydalanmamakta olduğu görülmektedir. Anketin
uygulandığı 100 kişiden fen bilimleri alanındaki 25 kullanıcının 16’sı, sosyal bilimler alanındaki 59
kullanıcının 40’ı, sağlık bilimleri alanındaki 10 kullanıcının tamamı süreli yayınları kullanmamaktadır.
Tablo 3. Süreli yayınların kullanılmama nedenlerinin eğitim alanına
göre dağılımı tablosu
Eğitim alanı
Fen Bilimleri
Aşağıdakilerden hangisi süreli
yayınları kullanmama
nedenleriniz arasındadır?
Total
Total
Sosyal Bilimler
Sağlık Bilimleri
N
%
N
%
N
%
N
%
6
9,1
16
24,2
3
4,5
25
37,9
1
1,5
6
9,1
3
4,5
10
15,2
2
3,0
10
15,2
2
3,0
14
21,2
Mevcut Süreli Yayın
Dermesinin Yetersiz Olması
2
3,0
1
1,5
0
,0
3
4,5
Diğer
5
7,6
7
10,6
2
3,0
14
21,2
16
24,2
40
60,6
10
15,2
66
100,0
Süreli Yayınlar Hakkında
Bilgimin Olmaması
İlgi Alanımdaki Koleksiyonun
Olmaması
Süreli Yayın Okuma İhtiyacı
Duymadığım İçin
Süreli yayınların kullanılmama nedeni ile eğitim alanı karşılaştırıldığında elde edilen verilerde;
fen bilimleri, sosyal bilimler ve sağlık bilimleri alanlarında üniversite kütüphanesi kullanıcılarının
süreli yayınlar hakkında yeterli bilgiye sahip olmadıkları görülmektedir. Verilerde dikkat çeken bir
diğer sorun ise, sosyal bilimler alanındaki kütüphane kullanıcılarının süreli yayın okuma ihtiyacı
duymamasıdır.
……..
Sağlık Bilimleri alanından ankete katılan kullanıcıların, kütüphanedeki mevcut süreli
yayınların yetersiz olduğu konusunda bir seçim yapmamaları onların kütüphanedeki
mevcut süreli yayın dermesinin yeterli olduğunu düşündüklerini göstermektedir.
Üniversite kütüphanesindeki süreli yayın dermesinin yetersiz olduğu konusundaki
görüş oldukça az dır. Bunun sonucunda üniversite kütüphanesindeki süreli yayın
dermesinin yeterli genelde yeterli düzeyde olduğu söylenebilir.
Tablo 4. Eğitim alanlarına göre kullanılan süreli yayınların türlerinin
gösterimi
Hangi tür süreli yayınları kullanıyorsunuz?
Akademik
Dergiler
Yıllık
Almanaklar
Total
Diğer
Bültenler
N
%
N
%
N
%
N
%
N
%
N
%
Fen Bilimleri
2
6,9
1
3,4
4
13,8
1
3,4
1
3,4
9
31,0
Sosyal Bilimler
0
,0
1
3,4
12
41,4
4
13,8
2
6,9
19
65,5
Eğitim Bilimleri
0
,0
0
,0
1
3,4
0
,0
0
,0
1
3,4
2
6,9
2
6,9
17
58,6
5
17,2
3
10,3
29
100,0
Eğitim alanı
Total
Eğitim alanlarının, kullanılan süreli yayınların türlerine göre bir karşılaştırma yapılmıştır. Tablodaki
verilere göre en çok kullanılan süreli yayın türünü % 58,6’lık oranla akademik dergiler içermektedir. Buna
göre akademik dergiler fen bilimleri alanında % 13,8, sosyal bilimlerde % 41,4 ve eğitim bilimlerinde de %
3,4 oranında kullanılmaktadır. Akademik dergilerden sonra en çok tercih edilen süreli yayın türü de %
17,2’lik oranla bültenlerdir. En az kullanım ise % 6,9’luk oranlarla almanak ve yıllıklarda görülmektedir.
Tablodaki verilerden yola çıkarak akademik dergilere daha fazla önem verildiği anlaşılmaktadır.
Tablo 5. Eğitim alanının süreli yayınların formatına göre
dağılımı tablosu
Hangi formatta süreli yayınları kullanıyorsunuz?
Basılı
Elektronik
Total
Hepsi
N
%
N
%
N
%
N
%
Fen Bilimleri
4
13,8
1
3,4
4
13,8
9
31,0
Sosyal Bilimler
10
34,5
4
13,8
5
17,2
19
65,5
Eğitim Bilimleri
0
,0
0
,0
1
3,4
1
3,4
14
48,3
5
17,2
10
34,5
29
100,0
Eğitim alanı
Total
Kullanıcıların eğitim alanlarına göre kullandıkları süreli yayınların formatları karşılaştırıldığında her üç
alan kullanıcıları da genellikle basılı formatı tercih etmektedirler. Süreli yayınların basılı formatından fen
bilimleri alanında 9 kullanıcıdan 4, sosyal bilimler alanında 19 kullanıcıdan 10 kişi yararlanmaktadır.
……..
Elektronik formattaki süreli yayınların az kullanılmasının sebebi, kullanıcıların
veritabanları hakkında yeterli kullanım bilgisine sahip olmaması olabilir. Ayrıca üniversite
kütüphanelerindeki veritabanlarının genelde yabancı kaynakları içermesi de kullanıcıların
elektronik yayınları tercih etmeme sebepleri arasında olabilir.
Tablo 6. Eğitim alanına göre süreli yayınların kullanım sıklığı tablosu
A.Ü. Kütüphanesinden süreli yayın kullanım sıklığınız nedir?
Her Gün
Haftada Bir
Total
Diğer
Ayda Bir
N
%
N
%
N
%
N
%
N
%
Fen Bilimleri
1
3,4
3
10,3
3
10,3
2
6,9
9
31,0
Sosyal Bilimler
0
,0
10
34,5
7
24,1
2
6,9
19
65,5
Eğitim Bilimleri
0
,0
1
3,4
0
,0
0
,0
1
3,4
1
3,4
14
48,3
10
34,5
4
13,8
29
100,0
Eğitim alanı
Total
Bu tabloda kullanıcıların eğitim alanlarıyla Atatürk Üniversitesi kütüphanesinden süreli yayınları
kullanım sıklıkları karşılaştırılmıştır. Bu tabloda elde edilen bulgulara göre; süreli yayınları her gün kullanan
kişi sayısı oldukça azdır (1 kişi). Kullanıcılar, kütüphanedeki süreli yayınları genelde haftada bir
kullanmaktadırlar (14 kişi). Ayda bir kullananların sayısı da haftada bir kullananlardan sonra ikinci sırada
gelmektedir (10 kişi). Kullanıcıların eğitim alanlarına baktığımızda süreli yayınları kullananlar genelde sosyal
bilimler alanındaki kullanıcılardır. Sosyal bilimler alanında 19, fen bilimleri alanında 9 ve eğitim bilimleri
alanında ise 1 kişi Atatürk Üniversitesi kütüphanesi süreli yayınlarını sıkça kullanmaktadır.
Tablo 7. Eğitim alanına göre süreli yayınların kütüphanede
bulunabilirliğinin gösterimi
Kütüphanede eğitim alanınızla ilgili süreli yayınlar
bulunmakta mıdır?
Evet Bulunmaktadır
Total
Hayır Bulunmamaktadır
N
%
N
%
N
%
Fen Bilimleri
7
24,1
2
6,9
9
31,0
Sosyal Bilimler
15
51,7
4
13,8
19
65,5
Eğitim Bilimleri
0
,0
1
3,4
1
3,4
22
75,9
7
24,1
29
100,
Eğitim alanı
Total
Tablo 7’de kullanıcıların eğitim alanlarıyla bu alanlarla ilgili süreli yayınların Atatürk Üniversitesi
kütüphanesinde bulunabilirliği karşılaştırılmıştır. Buna göre kullanıcıların % 75,9’u (22 kişi) alanlarıyla ilgili süreli
yayınların bulunduğunu belirtmişlerdir. Yine kullanıcıların % 24,1’i de (7 kişi) alanlarıyla ilgili süreli yayınların
bulunmadığını belirtmişlerdir. Veriler incelendiğinde ankete katılanlardan fen bilimleri alanındaki 9 kullanıcının 7’si,
sosyal bilimler alanındaki 19 kullanıcının 15’i alanlarıyla ilgili süreli yayınların bulunduğunu belirtmişlerdir. Yine
ankete katılanlardan eğitim bilimleri alanındaki 1 kullanıcı ise alanıyla ilgili süreli yayınların bulunmadığına dikkat
çekmiştir.
Tablo 8. Ailelerin okuma alışkanlığına göre süreli yayın kullanımı
tablosu
Üniversite kütüphanesindeki süreli yayınları
kullanıyor musunuz?
Hayır
Evet
Ailenizin okuma alışkanlığı ne
derecedir?
Total
Total
N
%
N
%
N
%
İyi
15
62,5
9
37,5
24
100,0
Orta
11
24,4
34
75,6
45
100,0
Az
6
30,0
14
70,0
20
100,0
Hiç
1
9,1
10
90,9
11
100,0
33
33,0
67
67,0
100
100,0
Tabloda üniversite kütüphanesinden yararlanan kullanıcıların ailelerinin okuma alışkanlığıyla
öğrencilerin süreli yayınları kullanma durumları karşılaştırılmıştır. Elde edilen bulgulara göre ailelerinde
okuma alışkanlığının iyi olan bireyler süreli yayınları diğerlerine göre daha fazla kullanmaktadırlar. Ailelerde
okuma alışkanlığı azaldıkça bireylerin süreli yayınları kullanımı da azalmaktadır.
4.BÖLÜM: SONUÇLAR VE ÖNERİLER
4.1.Sonuç
Araştırma da elde edilen veriler değerlendirilerek şu sonuçlara ulaşılmıştır:
• Süreli yayınların potansiyel kullanıcı kitlesinin az bir bölümü bu yayınlara ilgi
göstermektedir.
• Süreli yayınları kullanan kitlenin büyük bölümünü sosyal bilimler alanında ki
öğrenciler oluşturmaktadır.
• Kullanıcıların eğitim derecesi artıkça süreli yayınların kullanımının azaldığı
görülmektedir.
• Süreli yayınları kullanılmama nedeni olarak kullanıcıların yeterli bilgiye sahip
olmadıkları belirlenmiştir.
• Süreli yayınları kullanan kitlenin daha çok akademik dergi türlerini kullandığı
görülmektedir.
• Süreli yayınlar bölümünün yeterli bütçeye sahip olmadığı görülmüştür.
• Süreli yayınları kullanan kitlenin basılı formatı tercih ettiği belirlenmiştir.
• Yapılan gözlem sonucu süreli yayınların kullanılmama etkenleri içerisinde yabancı dil
ağırlıklı yayınların olmasıdır.
• Süreli yayınları kullanan kitlenin bu yayınlara erişiminin kolay olduğu belirlenmiştir.
• Kullanıcıların ailelerinin okuma alışkanlığının durumu süreli yayınları kullanımını aynı
doğrultuda etkilemektedir.
4.2.Öneriler
Süreli yayınların öğrenciler tarafından kullanımına ilişkin literatüre dayalı yapılan
açıklamalar ve araştırmada elde edilen sonuçlar doğrultusunda Atatürk Üniversitesi Merkez
Kütüphanesi’nde süreli yayınların kullanımı geliştirilecek genel anlamda aşağıdaki önerilerin
yapılması mümkündür:
• Elektronik süreli yayınların kullanımı basılılara göre az olmasından dolayı elektronik süreli
yayınların kullanımına yönelik teşvik edici faaliyetler yapılmalıdır.
• Kullanıcıların süreli yayınlar bölümü hakkında bilinçlendirilmesine yönelik(konferanslar,
seminerler, broşürler, online sunumlar gibi) faaliyetler düzenlenmelidir.
• Süreli yayınlar bölümünün bina içerisinde yeterli alanın sağlanması gerekmektedir.
• Süreli yayınlar bölümüne sağlanan yeni kaynakların kullanıcılara etkin biçimde duyurulması
sağlanmalıdır.
• Kütüphane kapsamında oryantasyon programlarıyla süreli yayınlar bölümünün tanıma ve
tanıtma faaliyetleri yürütülmelidir.
• Kullanıcıların ilgi alanlarına yönelik güncel ve tirajı yüksek süreli yayın kaynaklarının
sağlanması gerekmektedir.
• Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı’nın süreli yayınlar bölümüne gerekli maddi
kaynağı sağlamalıdır.
• Türkçe dil destekli yayınların alımlarının arttırılması gerekmektedir.
KAYNAKÇA
Alkan, N. (1997). Üniversite kütüphaneleri ve ulusal bilgi politikası. Türk Kütüphaneciliği. 11(3).
252.
Alpay, M. (1973). Kütüphanecilik terimleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
Aziz, A. (2008). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri ve teknikleri.(4.bs.). Ankara: Nobel
Yayın Dağıtım
Black, S. (2006). Serials in libraries. Wespart: Libraries Sunlimited.
Chiou-sen, D. C. (1995). Serials Management: A Practical Guide . Chicago: ALA.
Curtis, D. (2005). E-Journals: A How-To-Do-It Manuel for Building, Managing and Supporting
Electring Journal Colections. New York: Neal-Schuman.
Dintrone, C. (1988). Scholarly Journals.
Eker, S. (2005). Sosyal bilimlerde süreli yayınların nitelik ve nicelik açısından
değerlendirilmesi. O. Horata (Yay. Haz.). Sosyal bilimlerde süreli yayınlar ve bilgi
teknolojileri sempozyumu içinde (ss. 171-180).Ankara:Yeni AvrasyaYayınları.
233-
Gorman, M. ve Winkler, F.W. (1978)., Anglo-American Cataloging Rules. Prepared under
the American Library Association, the British Library, the Canadian Committe on
Cataguing, the Library Association and the Library of Congress; 2nd. ed. Chicago:
American Library Association.
Kirchner, J. (1953). Bibliothekswissenscaft Buch- und Bibliothekswesen. Heildelberg: Carl
Winter-UniversitatsVerlag.
Püsküllüoğlu, A. (1995). Türkçe Sözlük. İstanbul:Yapı Kredi Yayınları.
Reitz, J. M. (2004). ODLIS-Online Directory for Library and Information Science.
Libraries Unlimited.
Üstün A. (1977). Üniversite kütüphaneleri. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni. 25(4).
229-235.
Spiller, D. (1991). Book Selection: Principles and Practice. 5th ed. Worcester: Library
Association Publishing Lt.
Tuttle, M. (1996). Managing Serials. Greenvich, Conn.: JAI.
Young, H. (1983). Ala Glossory of Library and Information Science. Chicago: American
Library Association.
(2005). Serials Acquisition Glossary, 3rd. edition. Chicago: Association for Library
Collections and Technical Services.