Transcript ayçiçeği1 (2)
ENDÜSTRİ BİTKİLERİ YAĞ BİTKİLERİ LİF-KAUÇUK BİTKİLERİ NİŞASTA ve ŞEKER BİTKİLERİ TÜTÜN-İLAÇ ve BAHARAT BİTKİLERİ Ayçiçeği, soya, kolza Pamuk, keten, kauçuk Şekerpancarı, Patates Tütün, Anason, Kimyon
AYÇİÇEĞİ
SİSTEMATİKTEKİ YERİ, ORİJİNİ VE YAYILIŞI
•
Takım : Asterales (Campanulate)
•
Familya : Asteraceae ( Compositeae )
• •
Cins Tür : Helianthus : Helianthus annuus L.
İng.Sunflower
( 2n: 34 ) Alm. Sonnenblume Frn. Tournesol
Helianthus cinsine bağlı tek yıllık ve çok yıllık 67 tür Orta, Güney ve Kuzey Amerika’da doğal yayılış göstermektedir. Bu türlerden H.annuus ve H.tuberosus gıda amaçlı kültürü yapılan iki türdür. Bunun yanında kültürü yapılan ancak süs bitkisi olarak değerlendirilen türler de vardır. Helianthus cinsine bağlı türlerin temel kromozom sayıları x=17 olup; diploid, tetraploid ve hexaploid düzeyde kromozom içeren türleri de bulunmaktadır.
BİTKİSEL ÖZELLİKLERİ
• Tek yıllık ve yazlık bir yağ bitkisidir. • Vejetasyon süresi çeşit ve iklime göre
70-165 gün arasında değişir.
Kullanım Alanı
• Ayçiçeği ülkemizin tartışmasız en önemli yağ bitkisi
olup, tek başına toplam bitkisel yağ üretimimizin yarısından içermektedir.
fazlasını karşılamaktadır.
Tohumları ortalama %40 yağ içermektedir. Ancak son yıllarda geliştirilen çeşitlerde yağ oranı %50’lere ulaşmıştır.
Tohumlarından yağ çıkartıldıktan sonra kalan küspesi iyi bir hayvan yemidir. Bu küspe %35 civarında protein
• Sap ve tablaları yakacak olarak kullanıldığı gibi,
öğütülüp un haline getirilerek kümes hayvanlarının yem rasyonlarına karıştırılmaktadır.
• Ayçiçeği sık ekilip, erken devrede hasat edilmek
suretiyle yeşil yem olarak hayvan beslenmesinde kullanılabileceği gibi, silaj yapımında da kullanılabilir.
• Ayçiçeği aynı zamanda çerez olarak da
tüketilmektedir.
• Sık ekim yapıp erken devrede sürülerek
toprağa karıştırılmak suretiyle, yeşil gübre olarak değerlendirilir.
• Sap ve tablaları yakıldığında geriye kalan
külü yaklaşık suretiyle %40 oranında potasyum potasyum içerdiğinden, bu kül toprağa karıştırılmak bakımından zenginleştirilmektedir.
• Ayrıca sap ve tablaları kağıt yapımında
kullanılır.
• Ayçiçeği, halk hekimliğinde tıbbi amaçlarla
tedavide kullanıla gelmiştir. Bu amaçla sığır dili şeklindeki sarı renkli steril çiçekleri, yaprakları, kullanılmaktadır.
hayvanlarına kökleri ve polenleri kullanılmaktadır. Yaprak ve çiçek çayları ateş düşürücü ve göğüs yumuşatıcı olarak
• Elek ve selektör altında kalan daneler kuş
yemi olarak değerlendirilmekte ve kümes verilmektedir.
olarak yetiştirilmektedir.
Ayrıca ssp.annuus alt türüne ait çeşitler süs bitkisi
KÖK
• Ayçiçeğinde ana gövdeyi takip eden kısa
fakat sağlam sağlam olup, bir bitkinin kazık toprağa kök bulunmaktadır. Bu kök fazla derinlere inmez. Buna bağlı olarak çok sayıda yan kökler ve saçak kökler gelişmektedir.
Ana köke bağlı yan kökler oldukça iyi tutunmasını sağlar. Genel olarak kazık kök (150-270cm) 3 m kadar derinlere inebilmekte, yaklaşık (60-150cm) 80 cm yanlara doğru uzamaktadır.
• Kök sistemi fazla kuvvetli değildir.
Aşırı yağış ve sulamalardan sonra esebilecek kuvvetli rüzgarlarla tablası iyi gelişmiş bitkiler yatabilir.
sahiptir.
SAP
• Ayçiçeği dik gelişen kuvvetli bir gövdeye
süngerimsi Bitki boyu ortalama 1.5-2m (50cm-5m) kadardır. Kuru şartlarda bitki boyu 70-80 cm’ ye kadar düşmekte, uygun topraklarda sulama ile beraber 3 m’ ye kadar boylanma olmaktadır.
• Sap yuvarlak, üzeri kaba tüylerle kaplı, içi
bir özle dolu ve boğumlu yapıdadır. Boğum sayısı ve boğumlar arası mesafe bitki boyu üzerine etkilidir. Kısa boylu çeşitlerde boğum sayısı azalmaktadır.
• Sap çapı 1-2 cm’ den, 10 cm’ ye kadar
değişmekle beraber çoğunlukla 3-6 cm arasındadır.
• Sap gelişme devresinde yeşil, olgunlaşma ile
beraber kahverengi-sarımsı bir renge dönüşmektedir.
yapısında nedenle Sapın oranda selüloz ve lignin bulunmakta, bu selüloz yüksek sanayinde değerlendirilmektedir.
• Kültürü yapılan ayçiçeklerinde zaman zaman
dallanma görülmektedir. Bu konuda çeşitler arasında farklılık bulunmakta, yabani çeşit özelliği olan bu durum istenmemektedir.
YAPRAK
• İri ve gösterişlidir. • Yaprak şekli mızrak, ters mızrak veya
kalp şeklinde olabilir.
• Uzun bir yaprak sapı vardır. Yapraklar
üç ana damarlı olup, yaprak sapı uzunluğu 10-30 cm arasında değişir.
• Yaprakların üzeri hafif tüylüdür.
• Yaprak rengi genç devrede açık veya
koyu yeşil iken olgunlaşma ile sararır.
• Yapraklar sapa almaşıklı olarak
dizilmişlerdir.
• Yaprak sayısı bitki boyuna göre 10-30
adet arasında değişir.
• Yaprakların kenarı hafif düz veya
hafif testere dişli olabilir.
ÇİÇEK
• •
Ayçiçeğinde çiçek yapısı genel olarak tabla şeklindedir.
Asteraceae
familyasının diğer türlerinin aksine, ayçiçeğinde çiçek tablası oldukça büyüktür. Tablanın dış kısmında brakte yapraklar bulunmaktadır.
Bir ayçiçeği tablasında iki tip çiçek bulunmaktadır.
Bunlar steril (kısır) çiçekler ve fertil (verimli) çiçeklerdir.
•
Steril Çiçekler
Tablanın yapraklardan halinde dış kısmında hemen sonra iki brakte sıra dizilmiş, dil şeklinde ve sarı renkte olan çiçeklerdir.
getirmezler yoktur.
çiçeklerdir. Bu çiçekler kısır Çiçek ve tozu döllenme meydana özellikleri Dolayısıyla tohum bağlamazlar.
Sayıları 50-100 adet arasında değişen, güzel görünüşlü steril çiçekler arı ve böceklerin tablaya cezbedilmesinde rol oynarlar.
•
Fertil Çiçekler
Tablanın ortasında iç içe daireler şeklinde dizilmiş, erkek ve dişi organları bir arada bulunan (erselik çiçek) çiçeklerdir. Her bir çiçeğin dış kısmında 2 adet muhafaza yaprağı vardır. Rengi çeşit ve tohum rengine göre değişir. Taç yapraklar boru şeklinde uçta 5 parçalı ve sarı renktedir. Taç yaprağın içinde 5 adet erkek organ ve iki stigmalı ve tek yumurtalıklı 1 adet dişi organ bulunmaktadır.
Fertil çiçeklerin sayısı tabla genişliğine bağlı olarak 800-2000 adet arasında değişmektedir.
ÇİÇEK
Ayçiçeğinde Tabla Şekli
•
Ayçiçeği yabancı döllenen (allogam) bir bitkidir.
Düşük oranlarda kendine döllenme (autogami) de görülmektedir. Ayçiçeğinde protandri (erkek organların, dişi organlardan önce dölleme olgunluğuna gelmesi durumu) bulunmakta olup, bu durum yabancı döllenme oranını artırmaktadır.
Fertil çiçeklerde tozlanma ve döllenme, buna bağlı olarak tohum olgunlaştırma tablada dıştan içe doğru olmaktadır. İklim koşullarına bağlı olarak her gün 1-4 sıra çiçek açar. Tablanın tamamı ortalama 8-10 günde çiçeklenmesini tamamlar.
Meyve ve Tohum
• • •
Yumurtalık döllendikten sonra gelişerek meyveyi ve meyve içinde tohumu meydana getirmektedir.
Tohum kabuğu sert yapıda olup, renk olarak siyahtan beyaza, griden-alaca renge kadar geniş varyasyon göstermektedir. Aynı zamanda çeşitler arasında tohum ağırlığı ve iriliği bakımından büyük farklılıklar bulunmaktadır.
Bin tohum ağırlığı çeşitler arasında ve yağlık-çerezlik olma durumuna göstermektedir.
göre 40 ile 200 g arasında değişim
Meyve ve Tohum
Ayçiçeği Tohumunun Kimyasal Yapısı
İçindeki Maddeler Oransal Değerleri (%) Su Ham yağ Ham protein Selüloz Karbonhidrat Kül
6-11 35-50 15-25 15-30 10-20 3-5
OROBANŞ (Orobanche cumana)
•
Hastalık ve zararlılar dışında kalan, halk arasında canavarotu veya verem otu da denen orobanş (Orobanche cumana Wallr.
Syn: O. cernua Loefl), ayçiçeğinde önemli zararlar meydana getiren parazit bir bitkidir.
Bu parazit bitkiye ait tohumlar çimlenerek, ayçiçeğinin köklerine yapışmakta ve bitkilerin yapmaktadır.
toprakta öz suyunu Söz tohumlarının yapılan araştırma sonucunda canlılığını konusu 10-15 koruyabildiği belirlenmiştir emerek bu yıl zarar parazit süreyle