Transcript Pera Erikssona „Historia głuchych” (I)

Prof. dr hab. Marek Świdziński
Zaklad Językoznawstwa Komputerowego
Instytut Języka Polskiego
Z problemów komunikacji niesłyszących
18.02.2015
http://www.mswidz.republika.pl/
1










Pytania do Was
O naszych zajęciach
Tematy
O nas
Głuchy – kto to taki?
Historia Głuchych
Dramat bariery językowej
Typowa historia głuchego dziecka
Filozofia dwujęzyczności
Podsumowanie
2
Kim jesteście?
Po co tu przyszliście?
Co wiecie o Głuchych?





Kto to jest: Laurent Clerc, Alexander Bell, Stanisław
Siła Nowicki, Jakub Falkowski, Kristina Svartholm?
Ilu języków używają głusi w świecie // w Polsce?
Co wspólnego z głuchymi mają Indianie z Ameryki
Północnej XIX wieku?
Co zrobisz, kiedy urodzi ci się głuche dziecko?
Czy Bedřich Smetana był głuchy?
3





Konwersatorium: od 1998.
Przedmiot: Świat Ciszy, komunikacja niesłyszących,
języki wizualno-przestrzenne.
Cel: a. naukowy, b. poznawczy, c. propagandowy.
Metoda: a. referaty członków Zespołu, b. referaty
zaproszonych gości, c. referaty słuchaczy
(wskazane lektury).
Zaliczenie: a. przekład artykułu // rozdziału z
angielskiego, b. referat // prezentacja, c. test
wyboru na zakończenie.
4
Do niedawna uważano, że używanie narzędzi jest czymś, co wyróżnia człowieka spośród
innych zwierząt. Potem okazało się, że narzędzi używają małpy, ptaki, wiele innych
ssaków, a w końcu nawet bezkręgowce. Pod koniec ubiegłego roku do Internetu
trafił film nakręcony przez naukowców z Muzeum Victorii w Australii, na którym
ośmiornica z gatunku Octopus marginatus zbiera skorupy orzechów kokosowych i
chowa się w nich.
Ośmiornica Octopus marginatus zamieszkuje tropikalne wody zachodniego Pacyfiku.
Gatunek ten już kilka lat temu wywołał sensację w świecie nauki. Okazało się
bowiem, że usiłuje "chodzić" na dwóch spośród ośmiu "nóg". Najnowsze badania
dowodzą, że oprócz tego używa także narzędzi.
Te narzędzia to łupiny orzechów kokosowych, z których ośmiornica korzysta w celu
ochrony. Zwierzę potrafi nosić łupiny używając swych ośmiu ramion, gromadzić je na
później lub okrywać się nimi podczas przemieszczania się. Jak podkreślają
naukowcy, różni je to od np. krabów pustelników, które chronią się do muszli
ślimaków.
Naukowcy spędzili w sumie 500 godzin pod wodą obserwując zachowania 20 ośmiornic.
Czterokrotnie ośmiornice przemieszczały się na odległość około 20 metrów, niosąc
pod swoim ciałem połówki orzechów kokosowych.
5








Dwujęzyczność i dwukulturowość.
Sytuacja społeczno-polityczna Głuchych w różnych
krajach.
Metody opisu komunikacji wizualno-przestrzennej.
Morfologia, składnia i leksyka PJM.
Inne języki wizualno-przestrzenne: SJM, ASL, GSL.
Edukacja niesłyszących w Polsce. Nauczanie
słyszących PJM.
Systemy notacji tekstów wizualno-przestrzennych.
Komunikacja wizualno-przestrzenna z
niemowlęciem: Sign2Baby.
6





Bouvet, D. (1996): Mowa dziecka. Wychowanie
dwujęzykowe dziecka niesłyszącego. Wydawnictwa
Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa, Tłum. R.
Gałkowski.
Eriksson, P. (1998): The History of Deaf People.
Örebro.
Farris M. A. (1994): “Sign Language Research and
Polish Sign Language”, w: „Lingua Posnaniensis”
XXXVI.
Lane, H. (1996): Maska dobroczynności.
Deprecjacja w społeczności głuchych, tłum.
T.Gałkowski, J.Kobosko, Warszawa.
Sacks, O., 1998, Zobaczyć głos. Podróż do świata
ciszy, Zysk i S-ka, Poznań.
7



Studia (2003): Studia nad kompetencją językową i
komunikacją niesłyszących. Redakcja naukowa:
Marek Świdziński i Tadeusz Gałkowski. Zakład
Graficzny Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Świdziński, M. (2007): Jak Głusi przyswajają język:
o językach migowych i miganych. [W:] Język
migowy we współczesnym szkolnictwie na świecie i
w Polsce. Red. I. Grzesiak. Wydawnictwo Stanisław
Sumowski. Malbork. 16-24.
Świdziński, M. (2005): Języki migowe. [W:]
Podstawy neurologopedii. Red. T. Gałkowski, E.
Szeląg, G. Jastrzębowska. Opole. 679-692.
8
Zajmujemy się komunikacją wizualno-przestrzenną
i społecznością Głuchych (od 1998)
Przedmiot zainteresowania:





opis Polskiego Języka Migowego (PJM)
budowa korpusu PJM
nauczanie PJM
miganie do dzieci
.....................
9
My: Zespół Badań nad Polskim Językiem Migowym
(od 1996)
Prof. dr hab. Marek Świdziński
Dr Małgorzata Czajkowska-Kisil
Mgr Aleksandra Kalata-Zawłocka
Romuald Szurik
Mgr Danuta Mikulska (dziś: dr Danuta Mikulska)
Mgr Maciej Mrozik
Mgr Karolina Lausz
Mgr Grzegorz Galewski
Mgr Aleksandra Święcka
Mgr Magdalena Bielak
Mgr Lucyna Długołęcka
10
Mgr Olga Woźniak-Włodarska
Dr Iwona Grzesiak
Mgr Monika Grabowska-Dobrowolska
Mgr Joanna Łacheta
Mgr Agnieszka Laskowska-Klimczewska
Mgr Marcin Daszkiewicz
Bartosz Marganiec
Mgr Sylwia Fabisiak (dziś: Łozińska)
Mgr Piotr Mostowski
Mgr Joanna Filipczak
Mgr Marcin Ruszczyk
Bernard Kinow
11
Maków
Podhalański
12
12
Studia Podyplomowe „Polski Język Migowy” (2008)



Adresat: nauczyciele Głuchych; także niesłyszący.
Cel: dostarczenie podstaw - lingwistyki, nauczania
języka obcego, dydaktyki PJM, warsztatu
translatoryki.
Język wykładu: polski, ale i PJM. Tłumaczenie
symultaniczne!!!
13
14



Lektoraty PJM (od 1998)
e-lektorat PJM (2007-2009) (Romuald Szurik)
Lektorat boloński PJM według autorskiego
programu naszych lektorek. 4 poziomy, 240
godzin, 2 * 2 godziny w tygodniu. Uczestnicy: A1 –
30, A2 – 8-25, B1 – 7, B2 -5. Oceny: dużo 5; także
5!
15

Rada Wydziału powołuje w czerwcu 2010
Pracownię Lingwistyki Migowej przy Katedrze
Językoznawstwa Ogólnego,
Wschodnioazjatyckiego Porównawczego i
Bałtystyki. Kierownik: dr Paweł Rutkowski.

Projekt naukowo-badawczy w ramach fundacji
FOCUS: „Kategoryzacja gramatyczna przez
przestrzeń i ruch w Polskim Języku Migowym” (dr
Paweł Rutkowski).

5 innych grantów (m.in. międzynarodowych).
16
Współczesność: Pracownia Lingwistyki Migowej (czerwiec
2010)
17

Pracownia Lingwistyki Migowej:
http://www.plm.uw.edu.pl/pl/about

Projekt: Korpus PJM. Laboratorium multimedialne
(we współpracy z Uniwersytetem Hamburskim).
20-osobowy zespół głuchych i słyszących.

UW: europejski ośrodek lingwistyki migowej:
Konferencja FEAST’2012 (Formal and Experimental
Advances in Sign Language Theory).

Udział w konferencjach naukowych: Pekin 2009,
Rzym 2010, West Lafayette, In 2010, Pisa 2010,
Taipei 2011, Triest 2011, Majsur 2012, Goa 2013,
Reykjavik 2012.
18
„Nasi” to również:




Instytut Głuchoniemych im. Ks. Falkowskiego (Pl.
Trzech Krzyży 4)
Instytut Polskiego Języka Migowego (przy Instytucie
Głuchoniemych)
Dr Justyna Kowal i Instytut Filologii Polskiej (UWr)
Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Głuchych
(Łucka)
Nie „nasi”:
 Akademia Pedagogiki Specjalnej
 Wydziały pedagogiczne polskich uniwersytetów
 Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu
19
Jednoczy nas wspólna ideologia:
Filozofia dwujęzyczności
20
Głuchy (potocznie) ‘ten, kto nie słyszy (i często też nie
mówi)’
Dlaczego nie mówi?



Głusi, niedosłyszący i ogłuchli.
Niektórzy Głusi słyszą.
Niektórzy niesłyszący nie są Głuchymi.
Głuchy (pisany przez „duże G”) to człowiek, który
w niemowlęctwie przyswoił język migowy.
Głuchy kulturowo to więcej niż Głuchy językowo...
Głuchy to cudzoziemiec!
21



Głuchy to nie inwalida
Ograniczenie Głuchego: BARIERA JĘZYKOWA
Bariera ta jest problemem także dla nas,
słyszących. Być może, głównie dla nas...
22
To wszystko



nieznane naszemu społeczeństwu
nie przyjmowane do dziś do wiadomości przez 90%
ludzi pracujących z głuchymi (i Głuchymi...) ani
przez samych Głuchych!!!
oczywiste z punktu widzenia lingwisty
23






Żyli osobno, w zasadzie poza prawem.
Arystoteles (IV w. p.n.e.) – autor tragicznego
stereotypu: głuchy = głupi...
2000 lat dyskryminacji Głuchych.
Przełom: koniec XVI wieku – ród de Velasco i Brat
Ponce de León.
Pierwsze szkoły dla niesłyszących: XVIII wiek.
Wielka trójca: Thomas Braidwood (Edynburg),
Charles-Michel de l’Epée (Paryż), Samuel Heinicke
(Lipsk).
24
Brat Ponce de León (ca 1520-1584)
25
Thomas Braidwood (1715-1806)
26
Charles-Michel de l’Epée (1712-1789)
27
Samuel Heinicke (1729-1790)
28
Ks. Jakub Falkowski (1774-1848)
29
Thomas Hopkins Gallaudet (1787-1852)
30









Ks. Jakub Falkowski, Instytut Głuchoniemych i
Ociemniałych w Warszawie (1817).
Dwie tradycje: francuska (dwujęzyczność) i
niemiecka (oralizm).
Eksplozja edukacji dla niesłyszących.
...............................................................
II Kongres w Mediolanie 1880: regres na całe
stulecie.
...............................................................
Po 1970: ASL to język!!!
1980: Głusi uznani przez prawo szwedzkie za
mniejszość językową. Tak jest dziś w wielu
państwach!!!
1986: Uniwersytet Gallaudeta, Waszyngton DC
31
Instytut
Głuchoniemych
Szkoły dla niesłyszących (1760-1860)
32
WNIOSKI:



Głuchy miał zawsze (i ma dzisiaj...) mniejszą
szansę na sukces niż słyszący.
Bariera językowa przeszkadza słyszącym...
Głuchy i jego rodzice mają dziś teoretycznie dwie
drogi („dwie opcje”) do wyboru:


oralizm
dwujęzyczność
33
Głuchy, któremu się udało:
-- taki sam jak my?
-- lepszy od innych?
34

Edukacja Głuchych od XVI wieku do połowy XX
wieku (z krótką przerwą w latach 1780-1830) to
uczenie ich na siłę języka fonicznego.
edukacja = rehabilitacja
Różne metody „przywracania” (???) słuchu:
czytanie z ust, fonogesty, aparaty słuchowe,
implanty ślimakowe. Trzecia noga...

Uczenie na siłę = uczenie języka obcego. SJM, czyli
System Językowo-Migowy: polski migany.
Fonogesty

Dla Głuchego w Polsce język polski nie jest językiem
ojczystym. SJM: odmiana wizualno-przestrzenna
języka polskiego. Nie jest to język ojczysty
żadnego głuchego!!!
35





Słyszące niemowlę przyswaja język przez kontakt z
mową.
Niesłyszące niemowlę NIE MOŻE przyswoić
polszczyzny.
Jeśli rodzice są słyszący, głuche niemowlę nie
nabędzie żadnego języka!!!
W szkole będzie się uczyć polszczyzny pisanej oraz
Systemu Językowo-Migowego.
Rezultaty są na ogół złe...
36
Taki jest Twój język ojczysty / rodzimy, jaki
dostałeś od rodziców.


język migowy Głuchego w Polsce (PJM) nie ma nic
wspólnego z polszczyzną
SJM nie jest dla nikogo językiem ojczystym /
rodzimym
37
Dramat bariery językowej dotyczy tylko głuchego
dziecka rodziców słyszących!!!
38







Dziecko się rodzi.
Normalny rozwój (także emocjonalny).
Rozpoznanie głuchoty.
Stwierdzenie braku kontaktu z dzieckiem.
Wizyta u lekarza lub logopedy.
Ciągły brak kontaktu językowego: dziecko nie
mówi!!!
Posłanie do szkoły: j a k i e j ?
Masowej???
Specjalnej???
39


Którą szkołę wybiera w Polsce słyszący rodzic?
Dlaczego?
40


Specjalną!
Bo dziecko nie mówi!
Czyli:
Rodzice nie mają wyboru...
Ale wybór szkoły nie jest wcale wyborem drogi!!!
41
Dwie drogi do wyboru:

„On nie jest głuchy”: odrzucenie migania, kontakt
z logopedą, mówienie do dziecka, brak kontaktów z
Głuchymi, nauka w szkole masowej, implant.
= ORALIZM

„On jest Głuchy!!!”: rodzice uczą się migać,
nawiązują kontakty z Głuchymi, posyłają dziecko do
szkoły dla niesłyszących, dziecko uczy się polskiego
jako języka obcego.
= DWUJĘZYCZNOŚĆ
Rodzicowi wszyscy sugerują drogę pierwszą. Życie
wymusza „drogę pośrednią”...
42

Auguste Bébian, Jakub Falkowski (początek XIX
wieku):
 głusi nauczyciele
 język wykładu: migowy
 nauka języka fonicznego jako osobnego
przedmiotu

14.05.1981: Parlament szwedzki uchwala ustawę o
dwujęzyczności – SzJM to pierwszy język
niesłyszącego Szweda, szwedzki – drugi język.
Nauczanie w SzJM.

Gallaudet University (od 1864; Uniwersytet od
1986).
43
44
45
W Polsce:





Wciąż mit Głuchego jako inwalidy – implant
rozwiąże wszystkie problemy.
Dwujęzyczność nie jest formalnie akceptowana.
Bardzo mało nauczycieli zna PJM.
Nauczanie w SJM.
Bardzo mało głuchych studentów i Głuchych z
wykształceniem wyższym.
46
Ale:
 Coraz więcej szkół realizuje program
dwujęzyczności.
 Coraz więcej nauczycieli głuchych (i Głuchych...).
 Nauczyciele chcą się uczyć PJM.
 Na UW, UwR, UW-M – wielkie zaintersowanie
lektoratem PJM.
 Najważniejsze: polscy Głusi rozpoczęli walkę o
uchwalenie Ustawy o Języku Migowym przez
Sejm (19.08.2011: Ustawa o języku migowym i
innych środkach komunikowania się).
 Cztery konferencje: GMG, GMG, GMG2, GMG4.
 Doktorat Justyny Kowal z 2011.
 3 doktoraty do końca 2015.
47
PROGRAM DLA NAS WSZYSTKICH:





walczyć wszędzie z mitami o Głuchych
wprowadzić do szkół dla niesłyszących PJM
rozwijać badania nad PJM
uczyć PJM i uczyć się PJM
rozwijać komunikację wizualno-przestrzenną –
przede wszystkim z dziećmi...
48