Transcript PPT - WordPress.com

1) Isı Alır Genleşir, Isı Verir Büzülür
Bir bardak suyun içine buz parçaları koyduğumuzda
suyun sıcaklığının azaldığını gözlemleriz . Sonuç olarak
ısının maddeler üzerindeki en belirgin etkisi sıcaklık
değişimidir.
Isıtılan ve soğutulan maddelerin acaba sadece
sıcaklıklarında mı değişiklik olur ? Yoksa ısının madde
üzerinde başka tür etkileri var mıdır?
Isı maddenin hacmini değiştirir mi?
Demir yolunda trenle yolculuk yaptığımızda tren
tekerleğinin raylar arasındaki geçişlerde ses çıkardığını
duyarız. Bu ses raylar arasındaki boşluklardan
kaynaklanır. Acaba raylar arasında boşluklar neden
bırakılmıştır?
Tren rayları demirden yapılmıştır. Yazın güneş
ışınlarıyla ısınan rayların hacmi artar. Yani ısınan demirin
hacmi artar. Eğer raylar soğuk veya serin havada yere
döşenirken aralarına boşluklar bırakılmazsa yaz
geldiğinde hacimlerindeki artışlarından dolayı
birbirlerini iterler ve tren yolu bozulur.
• Tren raylarında olduğu gibi ısının etkisiyle
maddelerin hacimlerinin artmasına genleşme adı
verilir.
Soba boruları ve kalorifer petekleri ısınırken çatırtı
sesleri duyulur. Bu sesler metalden yapılmış peteklerin
genleşirken çıkardığı seslerdir.
Soba boruları ve kalorifer petekleri soğurken de çatırtı
sesleri çıkarır. Bu sesler ise genleşen metalin soğudukça
hacminin azalması sonucunda ortaya çıkar.
Örnekte olduğu gibi maddeler soğutulduğunda hacmi
küçülür . Bu olaya büzüşme adı verilir.
Isıtıldığı zaman genleşen madde tekrar eski sıcaklığına
soğutulduğunda madde büzüşerek eski haline döner.
Her maddenin kendine özgü bir genleşme oranı vardır.
Yani farklı maddelerin sıcaklıkları aynı oranda artsa da
genleşmeleri farklı olur.
Maddelerin farlı genleşme oranlarından yararlanılarak
termostat adı verilen araçlar geliştirilmiştir.
Termostatlar ütü, fırın, bulaşık makinesi ve buzdolabı
gibi araçların sıcaklıklarını ayarlamada kullanılır.
Genleşme sadece katılarda olmaz. Sıvı ve gazlarda ısı
ile genleşir. Örneğin ağzına kadar su dolu çaydanlıktaki
su kaynamaya başladığında taşar.
Benzer şekilde termometrelerdeki sıvı, sıcaklık
arttığında genleşerek hacmi artar ve seviyesi yükselir.
Sıcaklık düşünce sıvı büzüşür ve seviyesi düşer.
Gaz maddelerde sıcaklıkla genleşebilir. Örneğin şişirilmiş
balonu sıcak suya atıp, bir süre beklettiğimizde balon
hacminin arttığını gözlemleriz . Bu olay balon içindeki
havanın genleşmesi sonucu oluşur. Aynı şekilde soğuk suya
atılan balon büzüşür . Balonun büzüşmesi , ısı azalması
sonucu içindeki havanın küçülmesinden kaynaklanır.
Ben Suyum ve Farklıyım
Benim genleşmem ve büzüşmem diğer maddelerden
çok farklıdır.
Beni 4 °C ‘un üzerindeki ısıttığınızda veya bu sıcaklığın
altına soğuttuğunuzda genleşirim. Yani hacmim artar.
Örneğin, bir pet şişeye beni doldurup buzlukta
dondursanız genleşir ve şişeyi patlatırım.
Sıcaklığım 4°C’un üstünde veya 4°C’un altındayken
sıcaklığımı 4°C’ye yaklaştırdığınızda büzüşürüm .Yani
hacmim azalır. Örneğin, buz halimi erittiğinizde sıvı hale
gelirim ve hacmim küçülür.
Genleşme ve Büzülmeye Dikkat
İnsanlar bazı şeyleri üretirken veya kullanırken
maddelerin genleşmesini veya büzüşmesini dikkate
alırlar.
Gözlükçüler gözlük camlarını metal çerçevelere
genellikle çerçeveyi ısıttıktan sonra takarlar . Böylece
metal soğuduğunda çerçeve camı daha sıkı kavrar ve
sıcak ortamlarda cam çerçevede düşmez.
Otomobil tekerlekleri içinde hava bulunur . Yazın sıcak
havalarda tekerlekteki hava genleşir ve tekerleğin aşırı
sert olmasına sebep olur. Bu durumda bir miktar hava
boşaltılır. Kışın ise bu olayın tersi olur. Tekerlekteki hava
soğuyarak büzüşür ve tekerlek yumuşar. Bu durumda
ise normal şişkinlikte bir tekerlek elde etmek için hava
pompalanır.
Annelerimiz sıkışan konserve kavanoz kapaklarını
ısıtarak veya sıcak suya ters çevrilmiş şekilde koyarak
açarlar. Çünkü metal kapak ısınınca cama göre deha
fazla genleşir. Bunun sonucunda kapak gevşer ve
rahatlıkla açılır.
HAL DEĞİŞİMİ
Maddeler katı, sıvı ve gaz halde bulunabilirler .
Örneğin suyun katı, sıvı ve gaz hali sırasıyla buz, su ve
buhardır . Buz suya suda buhara dönüşebilir.
Maddeler bulunduğu halden başka bir hale geçebilir.
Buna hal değişimi denir..
Maddenin hal değişimi ısı alışverişi ile olur.
Buharlaşma: Sıvı bir maddenin gaz hale geçmesine
denir. Buharlaşan madde çevreden isi alır.
Bayramlarda yakınlarımızı ziyarete gittiğimizde bize
kolonya tutarlar . Elimize dökülen kolonya
buharlaşmaya başlar ve odanın havasına karışır. Bizde
kolonyanın kokusunu duyarız. Bu arada elimizde bir
serinlik hissederiz . Çünkü kolonya buharlaşırken
elimizden bir miktar ısı alır.
Yoğunlaşma: Gaz maddenin sıvı hale geçmesine
denir. Yoğunlaşan madde çevreye isi verir.
Kaynama: Sıvılar her sıcaklıkta buharlaşır. Fakat
buharlaşmanın en yoğun olduğu ana kaynama denir.
•
Maddeler bir fiziksel halden başka bir fiziksel hale
geçebilir. Bir maddenin katı halden sıvı hale
geçmesine erime denir.
Maddenin sıvı halden katı hale geçmesine de
donma denir.