Transcript دریافت فایل ضمیمه - مرکز تحقیقات استراتژیک

‫• توضیح‪ :‬گزارش حاضر ادعای عارضه یابی سیستمیک و همه جانبه ی توسعه ی‬
‫خوشه ای در ایران را ندارد‪ .‬تالش برای جلب نظر متولیان در انجام چنین‬
‫مطالعه ای هنوز ادامه دارد‪ .‬هدف گزارش حاضر صرفاً اشاره به ساختار و‬
‫سرفصل های چنین آسیب شناسی ای و بیان ضرورت انجام مطالعه ای جامع و‬
‫میدانی در این باره است‪ .‬آنچه در این گزارش ارائه می شود‪ ،‬حاصل مطالعات‬
‫و مشاهدات محدود نگارنده در خالل آموزش ها و فرآیند عملیات اجرایی در‬
‫طول حدود ‪ 6‬سال اخیر بوده است‪.‬‬
‫در فاصله ی زمانی حدود ‪ 7‬سال از طرحِ موضوع‪ ،‬انجام مطالعات‬
‫اولیه‪ ،‬کسب روش شناسی‪ ،‬برنامه ریزی و اجرای الگوی توسعه ی‬
‫خوشه ای در کشور‪ ،‬افراد بسیاری در امر مطالعه‪ ،‬سیاست گذاری‪،‬‬
‫آموزش‪ ،‬مستندسازی‪ ،‬اجرا‪ ،‬مشاوره‪ ،‬و ارزیابی سیاست ها و‬
‫برنامه های توسعه ی خوشه ای در کشور نقش داشته اند‪ .‬بدینوسیله به‬
‫نوبه ی خود از از همه ی این افراد مستقل از قوت و ضعف های شان‬
‫قدردانی می کنم‪.‬‬
‫• توسعه ی خوشه ای از جنس «استراتژی کلیدی» و مقصود از‬
‫به کارگیری آن ارتقای بهره وری و رقابت پذیری‪ ،‬و ظرفیت سازی‬
‫«بنگاه های کوچک و متوسط» است‪.‬‬
‫• این استراتژی ها در زیرشاخه ی استراتژی های توسعه صنعتی‬
‫سطح ملی قرار می گیرند‪.‬‬
‫تشتت در تعریف بنگاه های کوچک و متوسط‬
‫• وزارت صنایع و معادن و وزارت جهاد کشاورزی‪ :‬بنگاه‌های کوچک و متوسط‪ ،‬واحدهای‬
‫صنعتي و خدماتي (شهری و روستایي) هستند که کمتر از ‪ 50‬نفر کارگر دارند‪.‬‬
‫• وزارت تعاون نيز بر حسب مورد ‪ ،‬تعاریف وزارت صنایع و معادن و مرکز آمار ایران را در مورد‬
‫این صنایع به کار مي‌برد‪.‬‬
‫• مرکز آمار ایران کسب و کارها را به چهار گروه طبقه‌بندی کرده است؛ کسب و کارهای دارای‬
‫‪ 1- 9‬کارگر‪ 10- 49 ،‬کارگر‪ 50- 99 ،‬کارگر و بيش از ‪ 100‬کارگر ( آمار سال ‪ . ) 1378‬هرچند این‬
‫طبقه‌بندی ظاهرا شباهتي با تعاریف اتحادیه اروپا دارد ولي مرکز آمار ایران فقط کسب و‬
‫کارهای کمتر از ‪ 10‬نفر نيروی کار را بنگاه‌های کوچک و متوسط محسوب مي‌کند و سایر‬
‫کسب و کارها را « کارخانجات صنعتي بزرگ» قلمداد مي‌کند‪.‬‬
‫• بانک مرکزی ایران نيز کسب و کارهای زیر ‪ 100‬نفر نيروی کار را به عنوان بنگاه‌های کوچک و‬
‫متوسط تلقي مي‌کند‪.‬‬
‫• بنا به آمار موجود معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری‪،‬‬
‫وزارت صنایع و معادن (سابق)‪ ،‬وزارت بازرگانی (سابق)‪ ،‬در ایران ‪%94‬‬
‫بنگاه های اقتصادی از نوع کوچک یا متوسط هستند‪.‬‬
‫• بخشی از بنگاه های کوچک و متوسط عموماً در زنجیره ی تأمین بنگاه های‬
‫بزرگ که تولید ناخالص ملی را شکل میدهند قرار میگیرند (قطعات واسطه)‬
‫و بخشی دیگر مستقیماً در شکل دادن تولید ناخالص ملی دخیل اند‬
‫(ماشین آالت‪ ،‬تجهیزات‪ ،‬ملزومات مصرفی‪ ،‬خدمات)‪.‬‬
‫• بنا به اظهار وزیر صنعت‪ ،‬معدن‪ ،‬سهم بنگاههای کوچک و متوسط در تولید‬
‫ناخالص ملی در حدود ‪ 39‬درصد است‪.‬‬
‫• بنا به آمار جهاني‪ ،‬بيش از ‪ %90‬بنگاه های در سراسر جهان‬
‫بنگاه های کوچک و متوسط است‪.‬‬
‫• در سراسر جهان‪ ،‬بنگاه های کوچک و متوسط به ميزان ‪ 35‬الي‬
‫‪90‬درصد توليد ناخالﺺ داخلي «‪ »GDP‬کشورها را توليد‬
‫مي کنند‪.‬‬
‫• بيش از ‪ 50‬درصد نيروی کار در دنيا توسط بنگاه های کوچک و‬
‫متوسط به خدمت گرفته شده است‪.‬‬
‫• به گزارش معاونت صنایع کوچک وزارت‬
‫صنعت‪ ،‬تجارت‪ ،‬و معدن‪ ،‬از سال ‪ 84‬تعداد‬
‫‪ 192‬خوشهی کسب و کار شناسایی شده که‬
‫تا کنون در حدود ‪ 40‬پروژه در ایران منجر به‬
‫قرارداد شده است‪.‬‬
‫• به گزارش «ایمپایر استیت کورپوریشن» در‬
‫سال ‪ 2010‬تنها در ایالت نیویورک ‪814‬‬
‫خوشه و زیرخوشهی کسب و کار فعال‬
‫شناسایی شدهاند (ایالت نیویورک کمتر از‬
‫‪ 20‬میلیون نفر جمعیت دارد)‪.‬‬
‫عوامل آسیب شناسی معطوف به درون خوشه‬
‫درون خوشه‬
‫برون خوشه‬
‫تولید در مقیاس اقتصادی‪ ،‬شناخت بازار‪ ،‬دسترسپذیری منابع مالی (نهادهای پشتیبان‪،‬‬
‫دسترسی به مجاری توزیع بازار‪ ،‬سرمایهی مالی بانکها)‪ ،‬بستههای حمایتی‬
‫قابل دسترس در درون خوشه‬
‫سرمایهی اجتماعی (شکلگیری نهادهای اجتماعی سالمت اداری و شفافیت فضای کسب و کار‬
‫شامل شبکهها‪ ،‬سندیکاها‪ ،‬انجمنهای صنفی‪،‬‬
‫کنسورسیومها)‪ ،‬گفتوگو در میان اعضای خوشه‪،‬‬
‫کاهش رقابت و افزایش همیاری‬
‫سیاست حاکمیتی در قبال بخش خصوصی (اجرای‬
‫اصل ‪ ،)40‬تشکلها‪ ،‬توسعهی اقتصادی بخش تولید‪،‬‬
‫توان طراحی و مهندسی‪ ،‬دانش فنی‪ ،‬درجهی زیرساختارها (راه‪ ،‬مخابرات‪ ،‬انرژی)‪ ،‬سیاستهای‬
‫پیشرفتگی تجهیزات تولید و عملیات‪ ،‬اشراف بر تحقیقاتی کشور‪ ،‬نقش دانشگاهها در تولید دانش و‬
‫تربیت نیروی انسانی متخصص‬
‫استانداردها‪ ،‬دانش و تجهیزات کنترل کیفی‬
‫عوامل آسیب شناسی معطوف به برون خوشه‬
‫درون خوشه‬
‫برون خوشه‬
‫تولید در مقیاس اقتصادی‪ ،‬شناخت بازار‪ ،‬دسترسپذیری منابع مالی (نهادهای پشتیبان‪،‬‬
‫دسترسی به مجاری توزیع بازار‪ ،‬سرمایهی مالی بانکها)‪ ،‬بستههای حمایتی‬
‫قابل دسترس در درون خوشه‬
‫سرمایهی اجتماعی (شکلگیری نهادهای اجتماعی سالمت اداری و شفافیت فضای کسب و کار‬
‫شامل سندیکا‪ ،‬انجمن صنفی‪ ،‬کنسورسیوم)‬
‫سیاست حاکمیتی در قبال بخش خصوصی (اجرای‬
‫اصل ‪ ،)40‬تشکلها‪ ،‬توسعهی اقتصادی بخش تولید‪،‬‬
‫توان طراحی و مهندسی‪ ،‬دانش فنی‪ ،‬درجهی زیرساختارها (راه‪ ،‬مخابرات‪ ،‬انرژی)‪ ،‬سیاستهای‬
‫پیشرفتگی تجهیزات تولید و عملیات‪ ،‬اشراف بر تحقیقاتی کشور‪ ،‬نقش دانشگاهها در تولید دانش و‬
‫تربیت نیروی انسانی متخصص‬
‫استانداردها‪ ،‬دانش و تجهیزات کنترل کیفی‬
‫نداشتن توان تولید در مقیاس اقتصادی‬
‫مستلزم توسعهی «شبکههای افقی» از اعضای اصلی خوشه با حمایت «شبکههای‬
‫عمودی» است‪ .‬توسعهی شبکه های افقی و عمودی در خوشه ها به کندی پیش‬
‫میرود‪ .‬هنوز گزارش موفقیت (‪ )best practice‬از تشکیل شبکههای افقی و‬
‫تولید تحت برند واحد در کشور گزارش نشده است‪.‬‬
‫علت‪ :‬نداشتن شناخت از بازار‪ ،‬پایین بودن بهره وری عوامل تولید‪ ،‬محدودیت‬
‫ظرفیت تولید‪ ،‬پایین بودن سطح تکنولوژی‬
‫نداشتن شناخت مناسب از بازار‬
‫مستلزم مطالعه ی مستمر بازارهای قابل دسترس‪ ،‬پایش روندهای نیاز و تقاضا‪ ،‬و‬
‫تحلیل و تصمیم گیری در مورد استراتژی های تصاحب سهم بیشتر از بازار‪،‬‬
‫علت‪ :‬نداشتن آگاهی الزم از مفهوم امروزی بازار و بازاریابی‪ ،‬نداشتن اشراف به‬
‫روش های شناخت بازار و استراتژی های بازاریابی درون سرزمینی و بین المللی‬
‫نداشتن دسترسی به مجاری توزیع در بازار‬
‫مستلزم مطالعه و تعامل حرفه ای با عوامل بازارهای هدف و شناختن سلسله ی‬
‫مراتب نفوذ در بازار‪،‬‬
‫علت‪ :‬نداشتن آگاهی الزم از مفهوم امروزی بازار و بازاریابی‪ ،‬نداشتن اشراف به‬
‫ساختار توزیع کاال یا خدمات در بازارهای مختلف‬
‫بـرنامه ی راهبردی وزارت کار و امور اجتماعی‬
‫راهبرد سیزدهم ‪ :‬کمک به تسهیل فعالیت و توسعه خوشه های کسب و کار ( بندهای برگزیده)‬
‫‪ .1‬کمک به ایجاد‪ ،‬حفظ و توسعه ی واحدهای کسب و کار کوچک و متوسط در خوشه های کسب و کار‬
‫‪ .2‬آرایش مناسب بنگاهی از طریق خوشه سازی و منظومه سازی‬
‫‪ .3‬تدوین قوانین و مقررات به منظور تقویت و توسعه خوشه های کسب و کار‬
‫‪ .4‬بهره گیری از تجارب کشورها در توسعه خوشه های کسب و کار‬
‫‪ .5‬بررسی راه های تقویت و توسعه خوشه ها کسب و کار‬
‫‪ .6‬ارائه ی عادالنه ی تسهیالت و مشوق ها به بنگاه های فعال در خوشه ها‬
‫‪ .7‬حمایت و توسعه ی شرکت های مادرتخصصی و خوشه های کسب و کار‬
‫‪ .8‬افزایش دانش و آگاهی صاحبان بنگاه های کسب و کار کوچک‬
‫‪ .9‬کمک به بخش خصوصی برای ارائه ی آموزش های مهارتی درون خوشه ها‬
‫‪ .10‬کمک به ارتقای برنامه ریزی منابع انسانی در خوشه های کسب و کار‬
‫‪ ...‬وی در خصوص افزایش بودجه ی ایجاد خوشه های صنعتی در شهرک ها و نواحی صنعتی نیز توضیح داد ‪:‬‬
‫در بودجه سال ‪ 91‬ردیف مستقلی برای خوشه های صنعتی پیش بینی شده که با ایجاد آن می توان به‬
‫توسعه خوشه های صنعتی به عنوان زنجیره ی منطقی تولید کمک کرد‪.‬‬
‫مدیر عامل سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی ایران در خصوص بودجه ی این سازمان گفت ‪ :‬در‬
‫سال جاری بودجه ی ما ‪ 430‬میلیارد تومان بوده که برابر با بودجه ی یک سوپرمارکت پیشرفته است و‬
‫پاسخ گوی نیاز ‪ 31‬استان نیست‪.‬‬
‫وی تاکید کرد ‪ :‬تمام تالش خود را به کار می بندیم که بودجه ی این سازمان را در سال آینده به بیش از ‪2‬‬
‫هزار میلیارد تومان افزایش دهیم هرچند اتمام پروژه های نیمه تمام و تکمیل زیرساخت ها به بودجه ی‬
‫بیشتری نیاز است ‪...‬‬
‫موالیی با اشاره به تقدیم الیحه ی پشتیبانی از صنایع کوچک به وزارتخانه‪ ،‬اضافه کرد‪ :‬توجه ویژه و‬
‫پشتیبانی از صنایع کوچک با جدیت در دستور کار قرار دارد‪.‬‬
‫منبع‪) 1390/10/20( http://isipo.ir/?part=news&inc=news&id=619 :‬‬
‫معاون کمک های تجاری سازمان توسعه ی تجارت با بیان این که‬
‫بودجه ی امسال حمایت از خوشه های صادرات گرا پرداخت نشد‪ ،‬گفت‪:‬‬
‫کل حمایتها در سال ‪ 88‬نیز در حد‬
‫‪ 10‬تا ‪ 20‬میلیون تومان است‪.‬‬
‫در سال ‪ 2001‬اولین برنامه ی توسعه ی خوشه ای «صنعتی» برای‬
‫ارتقای ارتباط صنعت و دانشگاه‪ ،‬ایجاد فضای نوآوری‪ ،‬و رقابت پذیر‬
‫کردن صنایع ژاپن در سطح بین المللی ارائه شد‪ .‬در سال ‪2009‬‬
‫بودجه ای برابر ‪ 107‬میلیون یورو برای ‪ 18‬پروژه ی توسعه ی خوشه ای‬
‫در کل ژاپن (شبکه های دانشگاه – صنعت – دولت) توسط وزارت‬
‫اقتصاد‪ ،‬بازرگانی و صنعت (‪ )METI‬تخصیص یافت‪.‬‬
‫در سال ‪ 2009‬بودجه ای برابر ‪ 133‬میلیون یورو برای ‪9‬‬
‫پروژه ی توسعه ی خوشه ای در حوزه ی خالقیت های فکری و‬
‫رقابت پذیری توسط وزارت آموزش‪ ،‬فرهنگ‪ ،‬ورزش‪ ،‬علم و‬
‫فن آوری (‪ )MEXT‬در مناطق «هوکایدو»‪« ،‬هاماماتسو»‪،‬‬
‫«فوکواُوکاکیتاک یوشو»‪« ،‬سندای»‪« ،‬ناگانو»‪ ،‬و «کانسای»‬
‫اختصاص یافت‪.‬‬
= € 142 m
= € 306 m
Four Mega Handloom Clusters at Varanasi (Uttar Pradesh), Sivasagar
(Assam), Virudhunagar (Tamil Nadu) and Murshidabad (West Bengal) have
been taken up for their integrated and holistic development in the past
two years. A budget allocation of Rs 70 crore per mega cluster is being
made to benefit 25000 handloom weavers per clusters over 5 years to
enable the weavers to shift to high value items.
‫ کرور برای هر مگاکالستر یا کالن خوشه فقط در بخش نساجی و‬70
ً‫ و تامیلنادو جمعا‬،‫ بنگال غربی‬،‫ سیواساگار‬،‫فقط برای اوتارپرادش‬
2012-2011 ‫ میلیون یورو فقط برای سال مالی‬42 ‫معادل حدود‬
Today, job creation and economic growth are fueled by
Regional Innovation Clusters – inter-connected ecosystems of
businesses, academic institutions, research facilities and
governmental efforts that generate a virtuous cycle of
competitive strength in a well-defined area. Strong clusters
produce better wages for workers and higher rates of
entrepreneurship and innovation (as measured by patents) for
businesses.
EDA recognizes the importance of promoting Regional
Innovation Cluster development and growth nationwide.
Consistent with this theory, in FY 2010 EDA will boost the
nation’s competitiveness by catalyzing increased Regional
Innovation Cluster activity in U.S. regions through a two-part
program:
‫توسعهی شبکههای افقی و عمودی امروزه ایجاد اشتغال و رشد اقتصادی از طریقِ‬
‫خوشههای نوآور منطقهای (اکوسیستمی از بنگاههای مرتبط‪ ،‬مؤسسات آموزشی‪،‬‬
‫مؤسسات پژوهشی و نهادهای دولتی که چرخهی بکری از قدرت رقابتی در یک منطقهی‬
‫مشخص ایجاد میکنند) میسر میشود‪ .‬خوشههای قوی دستمزدهای بهتری پرداخت‬
‫میکنند و (به گواهی پروانههای اختراع) میزان کارآفرینی و نوآوری برای کسب و کار در‬
‫آنها باالست‪.‬‬
‫ادارهی توسعهی اقتصادی بر اهمیت ترویج رشد و توسعهی خوشههای نوآور منطقهای را‬
‫در سطح ملی تأکید میکند‪ .‬مطابق این نظریه‪ ،‬در سال مالی ‪ ،2010‬ادارهی توسعهی‬
‫اقتصادی رقابتپذیریِ ملی را با فعالیت خوشههای نوآور منطقهای در مناطق مختلف‬
‫امریکا از طریق دو برنامه پشتیبانی خواهد کرد‪:‬‬
 EDA will establish a national research and
information center to begin mapping the geography
of clusters, initiate a registry of cluster initiatives
and programs, and conduct research on cluster
dynamics and cluster initiative and initiative
program impacts and best practices. The center will
track cluster activity and support effective cluster
efforts.
 EDA will support cluster initiative programs
nationwide through competitive grants funded by
the agency’s Economic Development Assistance
Program
‫•‬
‫‪EDA‬یک مرکز ملی پژوهش و اطالعات برای تدوین نقشهی جغرافیاییِ خوشهها‬
‫تأسیس و فهرستی از پروژهها و برنامههای توسعهی خوشه را تدوین خواهد کرد و‬
‫پژوهشهایی در مورد روند پیشرفت پروژههای توسعهی خوشه و پیآمدها و‬
‫دستآوردها به عمل خواهد آورد‪ .‬این مرکز‪ ،‬فعالیت خوشهها را پیگیری و تالشهای‬
‫اثربخش خوشهها را پشتیبانی خواهد کرد‪.‬‬
‫•‬
‫‪EDA‬با اهدای کمکهای بالعوض مالی از محل «برنامهی کمک به توسعهی‬
‫اقتصادی» از پروژههای توسعهی خوشهای در سطح ملی حمایت خواهد کرد‪.‬‬
A pool of approximately $5 m in grant funds will be
available for the organization, development and
sustaining of industry partnerships. These funds can
help to strengthen existing partnerships; support 4
innovative non-training initiatives and seed fund the
development of new partnerships. A pool of
approximately $15 m will be available to support the
training needs of the Industry Partnerships.
The maximum for any one Training Grant request is
$300,000. Applicants can apply for both Partnership
and Training Grants in a single application.
‫بودجهی خوشههای منطقهای در سال مالی ‪2011‬‬
‫نام نهاد دولتی پشتیبان‬
‫ادارهی توسعهی اقتصادی‬
‫وزارت کشاورزی‬
‫وزارت کار‬
‫ادارهی صنایع کوچک‬
‫بنیاد ملی علوم‬
‫عنوان اختصاری‬
‫‪EDA‬‬
‫‪USDA‬‬
‫‪DoL‬‬
‫‪SBA‬‬
‫‪NSF‬‬
‫)‪USD(m‬‬
‫‪75‬‬
‫‪135‬‬
‫‪108‬‬
‫‪11‬‬
‫‪19‬‬
Asturias Regional Cluster policy: IDEPA, the Economic
Development Agency of the Principality of Asturias started in
2007 a Cluster Policy with an overall budget of 1 million € in
order to support activities focused on: leadership, networking
and financial support. As regards the financial support two
calls have been launched: 1st call in 2008 with a budget of
500 000 € and 12 projects approved and the 2nd call in 2009
with a budget of 750 000€.
‫حمایت از خوشههای منطقهای آستوریاس (اسپانیا)‪:‬‬
‫‪( IDEPA‬دفتر توسعهی اقتصادی پرنسنشین آستوریاس) در سال‬
‫‪ 2007‬یک برنامهی توسعهی خوشهای را با بودجهی کل ‪ 1‬میلیون یورو‬
‫به منظور حمایت از فعالیتهای معطوف به رهبری‪ ،‬شبکهسازی‪ ،‬و حمایت‬
‫مالی اختصاص داد‪ .‬در مورد حمایت مالی‪ ،‬دو درخواست واصل شد‪:‬‬
‫درخواست اول در سال ‪ 2008‬با بودجه ای به مبلغ ‪ 500‬هزار یورو برای‬
‫‪ 12‬پروژهی مصوب و دومین درخواست به سال ‪ 2009‬با بودجهای برابر‬
‫‪ 750‬هزار یورو‪.‬‬
‫جمعبندی آسیبشناسی توسعهی خوشه‬
‫‪ .1‬مرحلهی سیاستگذاری و برنامهریزی‬
‫‪ .2‬مرحلهی اجرای پروژهی توسعهی خوشه‬
‫‪ .1‬مرحلهی سیاستگذاری و برنامهریزی‬
‫‪‬‬
‫ضعف عزم ملی در سطح حاکمیت برای حمایت از رویکردِ توسعهی خوشهای‬
‫‪‬‬
‫فقدان مرکز سیاستگذاری واحد خوشههای کسبوکار در کشور و وجود متولیان‬
‫یا مدعیان متعدد‪،‬‬
‫‪‬‬
‫فقدان مرکز مطالعات نظری در مورد خوشههای کسبوکار در کشور‪،‬‬
‫‪‬‬
‫فقدان ارتباط مناسب میان وزارت صنعت‪ ،‬معدن‪ ،‬و بازرگانی با مراکز دانشگاهی‬
‫در مورد سیاستگذاری و مطالعات تخصصی خوشههای کسبوکار در کشور‪،‬‬
‫‪‬‬
‫فقدان ساختار مناسب برای مدیریت دانش در حوزهی خوشههای کسبوکار در‬
‫کشور‬
‫‪ .2‬مرحلهی اجرای پروژهی توسعهی خوشه‬
‫‪ ‬نحوهی واگذاری پروژههای توسعهی خوشه برای اجرا‪،‬‬
‫‪ ‬ضعف دانش نظری الزم برای اجرای مراحل مختلف‪،‬‬
‫‪ ‬معضالت سرمایهگذاری در «پروژههای توسعهی خوشه»‪،‬‬
‫‪ ‬معضالت برخورداری از تسهیالت مالی بانکی (فقدان صندوق ضمانت‬
‫سرمایهگذاری صنایع کوچک یا بانک صنایع کوچک)‬
‫‪ ‬فقدان مرکز اطالعات بازرگانی و اقتصادی منسجم در کشور‬